دوره 12، شماره 6 - ( شهریور 1397 )
جلد 12 شماره 6 صفحات 80-73 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Afshary P, Kianikoraki M. Midwives’ Point of View on Unwillingness of Mothers to Normal Vaginal Delivery. Qom Univ Med Sci J 2018; 12 (6) :73-80
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1202-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1202-fa.html
افشاری پوراندخت، کیانی کورکی مژگان. دیدگاه ماماها درخصوص عدم تمایل مادران به زایمان طبیعی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (6) :73-80
1- گروه مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، اهواز، ایران.
2- دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، اهواز، ایران. ،kianirani36@yahoo.com
2- دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، اهواز، ایران. ،
متن کامل [PDF 589 kb]
(1360 دریافت)
| چکیده (HTML) (5882 مشاهده)
متن کامل: (2138 مشاهده)
مقدمه
بارداری یک پدیده فیزیولوژیک است، اما پایان آن (یعنی زایمان) حادثهای است که همراه درد، ترس، نگرانی و حتی وحشت از مرگ می‌باشد. زایمان فرآیندی چند بُعدی و دارای ابعاد جسمی، هیجانی، اجتماعی، فیزیولوژیکی، فرهنگی و روانی بوده که به‌عنوان یک تجربه دردآور زندگی تلقی میگردد (1). حدود 90-85% موارد زایمان می‌تواند بدون انجام هرگونه مداخله به‌صورت طبیعی انجام گیرد (2). مداخلات پزشکی هنگام زایمان، علت بیشتر از 30%، اعمال سزارین است (3). در سال‌های اخیر یک افزایش واضح در نرخ سزارین در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به‌وجود آمده که با توجه به آمار و ارقام منتشره از سازمان بهداشت جهانی، میزان عمل سزارین در ایالات متحده 2/30%، انگلستان 22%، ایتالیا 4/37% و برزیل، 3/41% گزارش شده و پایین‌ترین نرخ نیز مربوط به هلند با میزان 7/13% بوده است، سوئد با 5/16% و چکسلواکی با میزان 4/18% در رتبه‌های بعدی قرار دارند. گزارش سال 2008 ترکیه، حاکی از میزان 45% سزارین در این کشور است (4). به گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال 2010، ایران با 3/41% میزان سزارین، رتبه دوم جهان را به خود اختصاص داده است (5). باوجود افزایش سزارین طی 30 سال گذشته، در نتایج بارداری و زایمان بهبودی حاصل نشده است (6). در مطالعات متعددی نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان ناشی از اختلالات جفت، عوارض تنفسی نوزادان و افسردگی پس از زایمان در عمل سزارین در مقایسه با زایمان طبیعی تأیید شده است (7). کمیته فدراسیون بین‌المللی زنان و مامایی در مورد جنبه‌های اخلاق باروری انسان اعلام کرده انجام سزارین بدون دلایل پزشکی، غیراخلاقی است (8). این نکته که چرا میزان زایمان طبیعی امروزه نسبت به گذشته کاهش یافته و دلایل اصلی افزایش سزارین چیست؛ هنوز به‌خوبی روشن نشده است. تحقیقات نشان داده‌اند مادران باردار روش زایمان طبیعی را به اندازه روش سزارین راحت و ایمن نمی‌دانند (9). ترس از زایمان طبیعی به‌عنوان یکی از عوامل پیشگوییکننده سزارین اورژانسی و افزایش تقاضا برای سزارین انتخابی است (10). انجام مطالعه کیفی باقری و همکاران در کاشان جهت تعیین عوامل مؤثر بر انتخاب روش زایمان در زنان باردار، نشان داد ترس و درد از مهم‌ترین دلایل انتخاب سزارین است؛ درحالی‌که داشتن یک تجربه خوب از قبل، یکی از دلایل مهم برای انتخاب زایمان طبیعی می‌باشد (11). اجرای سیاست زایمان ایمن، بیمارستان‌های دوستدار مادر و کلاس‌های آمادگی برای زایمان و برپایی بخش‌های استاندارد زایمان به همراه تغییر نگرش و رفتار ماماها و متخصصین زنان، می‌تواند سبب کاهش سزارین و سایر مداخلات زایمانی شود (12).
Monari و همکاران در بررسی دیدگاه پزشکان متخصص زنان و ماماها درخصوص زایمان طبیعی وسزارین در ایتالیا اعلام نمودند نگرش ماماها نسبت به سزارین با متخصصین زنان متفاوت بوده و ماماها باور کمتری بر بی‌خطری و مزایای سزارین برای مادران دارند (13). کاهش شاخص انجام سزارین، مستلزم ریشه‌یابی دقیق علل آن است که این عوامل از دیدگاه مادران همواره مورد توجه محققان بوده است، اما انسان ، گاه در انجام کار انگیزه پنهان دارد و ممکن است این انگیزه را خود به زبان نیاورده و آنکه به‌طور مستمر با او در تماس است بر این انگیزه‌ها احاطه بیشتری داشته باشد. در این مطالعه علل عدم انجام زایمان طبیعی از سوی ماماها به‌عنوان مهم‌ترین عاملین انجام زایمان طبیعی در کشور که احتمالاً با انگیزه‌های مذکور آشنایی بیشتری دارند، بررسی گردید.
روش بررسی
در این مطالعه به روش توصیفی دیدگاه ماماها درخصوص دلایل گریز مادران از زایمان طبیعی و گرایش آنها به سزارین با استفاده از پرسشنامه محقق‌ساخته ارزیابی شد. پرسشنامه متشکل از دو قسمت شامل: بخش اول شامل سؤلات مربوط به اطلاعات دموگرافیک و وضعیت شغلی ماماها (سن،وضعیت تأهل، نوع زایمان، علت سزارین، سابقه بیماری و مصرف دارو، عارضه ناشی از کار، تعداد زایمان، سابقه خدمت، محل‌های اشتغال قبلی، فعلی و وضعیت استخدام) می‌باشد و بخش دوم دربرگیرنده دیدگاه‌های ماماها براساس مشاهدات ایشان از نظرات مادران درخصوص دلایل عدم انجام زایمان طبیعی و گرایش به سزارین است. روایی پرسشنامه به روش اعتبار محتوا انجام گرفت؛ بدین ترتیب که پرسشنامه به 12 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز داده شد تا اصلاحات لازم صورت گیرد و جهت پایایی نیز از روش آزمون مجدد استفاده شد که طی آن ضریب آلفای کرونباخ، 75/0% محاسبه گردید.
در مرحله اول مطالعه، از جامعه پژوهش 1180 نفری ماماهای استان خوزستان در سال 1394، 189 مامای واجد شرایط و شاغل در اتاق زایمان که کارگاه زایمان فیزیولوژیک را گذرانده بودند، انتخاب و نظرات ایشان از طریق پرسشنامه بررسی گردید.
(معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز در هرسال اقدام به برگزاری کارگاه‌های آموزشی تربیت مربی کلاس‌های آمادگی برای زایمان فیزیولوژیک به‌صورت فصلی نموده که در هر فصل تعداد 50 مامای شاغل در بخش‌های بلوک زایمانی آموزش می‌بینند، این تعداد 189 نفر ماماهایی بودند که دارای سابقه کار بیش از یک‌سال، کارشناس و در بخش‌های بلوک زایمان خدمت می‌کردند و در سال 1394 جهت آموزش زایمان فیزیولوژیک دعوت شده بودند.)
قبل از تکمیل پرسشنامه برای شرکت‌کنندگان در مورد هدف از اجرای پژوهش، توضیحات لازم ارائه گردید و از ایشان رضایت کتبی اخذ شد، همچنین به آنها اطمینان داده شد کلیه اطلاعات نزد پژوهشگر محرمانه باقی خواهد ماند.
داشتن سابقه کار بیش از یک‌سال و مدرک تحصیلی کارشناسی مامایی، از معیارهای ورود به مطالعه بود در طول تکمیل پرسشنامه جهت پاسخگویی به سؤالات و ابهامات موجود، همکار طرح در دسترس ماماها قرار داشت. پس از جمع‌آوری پرسشنامه‌ها، ابتدا تمامی آنها بررسی و پرسشنامه‌های ناقص و ماماهایی که سابقه کار آنها کمتر از یک‌سال و یا مقطع تحصیلی آنها کمتر از کارشناسی بود، از مطالعه خارج شدند. داده‌ها با استفاده از نرم‌قرار آماری SPSS نسخه 19 و آزمون آماری واریانس تجزیه وتحلیل شدند.
یافته‌ها
در این مطالعه براساس نتایج به‌دست‌آمده، میانگین سنی گروه مورد بررسی، 7/22±32/32 سال و بیشترین سن 52 سال و کمترین سن 22 سال برآورد شد.تحصیلات 29 نفر(3/15%) از شرکت‌کنندگان کاردانی، 150نفر (4/79%) کارشناسی و 10نفر(3/5%)کارشناسی ارشد بود. از نظر وضعیت استخدامی ماماهای پاسخگو: 47نفر(9/24%) طرحی، 68 نفر(36%) قراردادی، 29 نفر(3/15%) پیمانی، 4 نفر (1/2%) رسمی-آزمایشی و 41 نفر(7/21%) رسمی - قطعی بودند. میانگین سابقه کار ماماها، 71/6±8 سال، بیشترین سابقه خدمت 27 سال و کمترین سابقه یک‌سال بود. شیفت کاری 149 نفر( 8/78%) چرخشی (شیفت درگردش) و 40 نفر(2/21%) ثابت گزارش شد.
درخصوص نظرات ماماها در ارتباط با علت ذکر‌شده توسط مادران برای گریز از زایمان طبیعی در کسانی‌که توان زایمان داشته و منع طبی برای زایمان واژینال نداشتند؛ انتخاب سزارین براساس نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 1، ترس از زایمان بوده است.
جدول شماره 10: نظرات ماماها درخصوص علل گریز مادران از زایمان طبیعی
سابقه زایمانی ماماهای جامعه مورد بررسی حاکی از آن بود که روش زایمان اکثریت ایشان سزارین بوده است (جدول شماره 2).
جدول شماره 2: سابقه زایمانی ماماهای شرکت‌کننده در پژوهش
بحث
زایمان، یک تجربه مهم در زندگی زنان محسوب می‌شود و تأثیر عوامل روانی گوناگون بر درک مادر از زایمان به‌عنوان یک پدیده بالینی به‌خوبی شناخته شده است. در پژوهش حاضر با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از دیدگاه ماماها، درخصوص عدم تمایل مادران به زایمان طبیعی، 3/24% از ماماها به ترس از درد زایمان و عدم آشنایی یا آشنایی اندک با روش‌های کاهش درد زایمانی اشاره کردند. برای بسیاری از زنان، درد زایمان به‌عنوان دردناک‌ترین تجربه در سراسر زندگی باقی می‌ماند و برخلاف انواع دیگر دردها، تنها توسط فرد درک شده و تجربه‌ای کاملاً شخصی است. ترس از زایمان طبیعی یک مشکل شایع در زنان باردار بوده و در بسیاری ازمواقع نیز منجر به درخواست و یا انجام عمل سزارین می‌شود. تخمین زده شده است 25-5% از زنان باردار دچار ترس از زایمان هستند (14). تحقیق Hild و همکاران (سال 2006) نشان داد 86% زنان باردار مورد بررسی به‌علت ترس از درد زایمان، دوست دارند تحت سزارین قرار گیرند (15) . Chong و Mongelli (سال 2003) نیز بیشترین دلیل زنان برای انتخاب سزارین را، ترس از دردهای زایمانی بیان کردند (16). همچنین خورسندی و همکاران، فراوانی ترس از زایمان را در جامعه مورد بررسی خود، 8/55% گزارش کردند و دلایل آن را ترس از آسیب به نوزاد، نقص عضو کودک، درد زایمان، اضطراب زایمان، تنها ماندن، عدم مراقبت، بخیه خوردن، محیط بیمارستان و تزریقات عنوان نمودند (17). در ایران نیز مطالعات همسوی متعددی در این زمینه وجود دارد؛ ازجمله فرامرزی و همکاران (سال 1378) در مطالعه‌ای در بابل دریافتند بیشترین دلیل زنان برای انتخاب سزارین، ترس از دردهای زایمانی می‌باشد (18).
اخلاقی به نقل از Sacito می‌نویسد در فنلاند، سوئد و انگلیس، 22-7% از عمل‌های سزارین به دلیل ترس از زایمان انجام می‌شود (10). با این حال در برخی از مطالعات دیگر، ارتباط معنی‌داری بین زایمان سزارین و ترس از زایمان گزارش نشده است (19)؛ به‌عنوان مثال می‌توان به مطالعه Johnson و Slade اشاره کرد که نشان دادند تفاوتی در ترس از زایمان بین زنانی‌که زایمان طبیعی انجام داده‌اند و آن‌هایی که سزارین اورژانسی یا انتخابی داشته‌اند، وجود ندارد (20). نتیجه این پژوهش با اغلب تحقیقات همخوانی داشت و مشخص گردید ترس از درد و ترس از زایمان می‌تواند علاوه بر انتخاب سزارین، حتی دلیل عدم تمایل به بارداری نیز باشد. زنان باردار به دلایلی، ازجمله رها شدن از دردهای زایمانی و یا ترس بیپایهای که در بین عموم مردم در رابطه با زایمان به‌خاطر عدم آگاهی از روند زایمان وجود دارد ممکن است تصمیمگیری و تمایل نادرستی در مورد انتخاب نوع زایمان داشته باشند (21). آموزش‌های ناکافی در زمینه زایمان در طی بارداری، یکی از مسائلی است که باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد. از آنجا که تولد نوزاد یک فرآیند فیزیولوژیک و طبیعی است، اکثر زنان می‌توانند باکسب اطلاعات و ارتقای آگاهی خود بدون هیچ‌گونه عارضه‌ای آن را تجربه کنند؛ لذا توجه به برگزاری کلاس‌های آمادگی برای زایمان با کیفیت مطلوب توسط ماماهای آموزش‌دیده با محوریت توجه به زنان باردار دارای ترس از زایمان، می‌تواند اقدام مؤثری در کاهش این مهم باشد. عمیدی و اکبرزاده در مطالعه‌ای با بررسی تأثیر آموزش بر آگاهی و نگرش زنان باردار در زمینه سزارین نشان دادند قبل از آموزش اختلاف معنی‌داری میان آگاهی و نگرش وجود نداشته، اما بعد از آموزش این اختلاف معنی‌دار است (22).
61 نفر (1/12%) از ماماها عواملی همچون کمبود امکانات، تجهیزات و نامناسب بودن فضای زایشگاه‌ها را علت دیگر گرایش مادران به سزارین و عدم انجام زایمان طبیعی عنوان کردند. مجهز نمودن زایشگاه‌ها به مواد مصرفی و وسایل جهت بررسی سلامت مادران و نوزادان، همچنین توجه به بهینه‌سازی فضای زایشگاه‌ها به‌منظورخوشایند کردن این فضاها برای مادران می‌تواند اقدام و راهکار مؤثری در این راستا باشد. از آنجایی که تجربه زایمان قبلی می‌تواند در ایجاد نگرش مثبت به زایمان بعدی تأثیر داشته باشد؛ بنابراین خوشایند سازی محیط زایشگاه‌ها توسط مسئولین ارشد بیمارستانی و عاملین زایمان می‌تواند در ایجاد انگیزه زنان برای زایمان طبیعی مؤثر باشد. کمبود نیروی انسانی ماما در بخش‌های زنان و زایمان نیز از علل مهم و مؤثر دیگر بوده که با نتایج تحقیق Anita و langer همخوانی دارد. Anita بیان می‌کند بین تعداد کارکنان در بخش زایمان به زنان باردار و افزایش شیوع سزارین، یک ارتباط معنی‌داری وجود دارد؛ به‌طوری‌که عدم وجود کارکنان کافی و عدم ارائه مراقبت‌های جسمی، روحی و روانی مناسب و حمایت نکردن زنان بارداری که وارد فاز زایمانی شده‌اند می‌تواند منجر به عدم انجام زایمان طبیعی شده و احتمال انجام سزارین را نیز افزایش دهد (23). ترس از عوارض بعد از زایمان طبیعی (افتادگی مثانه، به‌هم خوردن شکل اندام تناسلی)، توصیه پزشکان و ناهماهنگی میان متخصصین زنان و ماماها، عدم حمایت سازمان‌های بیمه‌گر از ماماها، توجه به مسائل فرهنگی (توصیه اطرافیان، چشم و هم‌چشمی)، داشتن تجربه ناخوشایند از زایمان طبیعی قبلی، عدم اطمینان به ماماها، به‌خصوص ماماهای شاغل در مراکز مشاوره و ارائه خدمات مامایی، ناکافی بودن تبلیغات توسط رسانه‌های جمعی از سایر عللی بوده که ماماها آن را عنوان کرده‌اند. باتوجه به نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 2، حدود 4/53% از واحدهای پژوهش، سابقه زایمان داشتند که از این تعداد، زایمان 4/62% افراد از طریق سزارین بوده و علت سزارین 6/42% آنان نیز درخواست شخصی عنوان شده است. حمیدزاده در بررسی روش زایمان ماماهای شاغل در مراکز بهداشتی اردبیل، میزان سزارین در جامعه مورد بررسی خود را 77% گزارش کرد (21). در مطالعه Yangو همکاران در چین (سال 2013) نیز میزان کلی سزارین، 7/69% اعلام شد که 49% این موارد بدون اندیکاسیون پزشکی بود (24). این میزان سزارین برای ماماها که آگاهی کافی درخصوص زایمان و سزارین دارند بسیار بالا می‌باشد. تغییر نگرش نیز مهم است و تغییر نگرش، رفتار ماماها و متخصص های زنان می‌تواند سبب کاهش سزارین و سایر مداخلات زایمانی شود (12).
ازجمله محدویت‌های این پژوهش می‌توان به عدم تمایل و بی‌رغبتی ماماها، درخصوص پاسخگویی به سؤالات اشاره کرد که علت آن نادیده گرفتن توسط مسئولین و متخصصین زنان می‌باشد.
نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش نشان داد سزارین یک پدیده با چندین علل بوده که می‌بایست عوامل مؤثر در ایجاد آن به‌طور دقیق ریشه‌یابی و درصدد رفع آن بود که در این زمینه حمایت بسیاری از نهادها و ارگان‌ها ضروری است. توجه به بلوک‌های زایمانی (خوشایندسازی و تجهیز آنها)، تأمین نیروی انسانی آموزش‌دیده و کارآمد، حمایت سازمان‌های بیمه‌گر از ماماها، پررنگ کردن نقش مراکز مشاوره و ارائه خدمات مامایی، توانمندسازی ماماها، ترویج روش‌های بی‌دردی و کم‌دردی در زایمان طبیعی، تبلیغات وسیع از طریق رسانه‌ها، نصب پلاکاردهای اطلاع‌رسانی در معابر پرتردد، برگزاری نشست‌های مطبوعاتی و شروع آموزش‌ها از سنین پایین در دبیرستان‌ها و مکان‌هایی که تعداد بیشتری از جمعیت زنان و دختران را پوشش می‌دهند، همگی می‌تواند در ترویج فرهنگ زایمان طبیعی مؤثر باشد که این امر نیاز به همکاری چندجانبه تمامی دست اندرکاران سیستم بهداشت، درمان و حتی نهادهای تبلیغاتی و هنری جامعه دارد.
تشکر و قدردانی
این مقاله بخشی از طرح تحقیقاتی (با شماره طرح:9539-B) و کد اخلاق 522) مصوب دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز است بدین وسیله از معاونت محترم پژوهش دانشگاه به سبب تصویب طرح سپاسگزارم. همچنین مراتب تشکر خود را نثار همکاران ماما می‌نمایم که باوجود مشغله فراوان با صبوری پاسخگوی سؤالات ما بودند
بارداری یک پدیده فیزیولوژیک است، اما پایان آن (یعنی زایمان) حادثهای است که همراه درد، ترس، نگرانی و حتی وحشت از مرگ می‌باشد. زایمان فرآیندی چند بُعدی و دارای ابعاد جسمی، هیجانی، اجتماعی، فیزیولوژیکی، فرهنگی و روانی بوده که به‌عنوان یک تجربه دردآور زندگی تلقی میگردد (1). حدود 90-85% موارد زایمان می‌تواند بدون انجام هرگونه مداخله به‌صورت طبیعی انجام گیرد (2). مداخلات پزشکی هنگام زایمان، علت بیشتر از 30%، اعمال سزارین است (3). در سال‌های اخیر یک افزایش واضح در نرخ سزارین در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به‌وجود آمده که با توجه به آمار و ارقام منتشره از سازمان بهداشت جهانی، میزان عمل سزارین در ایالات متحده 2/30%، انگلستان 22%، ایتالیا 4/37% و برزیل، 3/41% گزارش شده و پایین‌ترین نرخ نیز مربوط به هلند با میزان 7/13% بوده است، سوئد با 5/16% و چکسلواکی با میزان 4/18% در رتبه‌های بعدی قرار دارند. گزارش سال 2008 ترکیه، حاکی از میزان 45% سزارین در این کشور است (4). به گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال 2010، ایران با 3/41% میزان سزارین، رتبه دوم جهان را به خود اختصاص داده است (5). باوجود افزایش سزارین طی 30 سال گذشته، در نتایج بارداری و زایمان بهبودی حاصل نشده است (6). در مطالعات متعددی نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان ناشی از اختلالات جفت، عوارض تنفسی نوزادان و افسردگی پس از زایمان در عمل سزارین در مقایسه با زایمان طبیعی تأیید شده است (7). کمیته فدراسیون بین‌المللی زنان و مامایی در مورد جنبه‌های اخلاق باروری انسان اعلام کرده انجام سزارین بدون دلایل پزشکی، غیراخلاقی است (8). این نکته که چرا میزان زایمان طبیعی امروزه نسبت به گذشته کاهش یافته و دلایل اصلی افزایش سزارین چیست؛ هنوز به‌خوبی روشن نشده است. تحقیقات نشان داده‌اند مادران باردار روش زایمان طبیعی را به اندازه روش سزارین راحت و ایمن نمی‌دانند (9). ترس از زایمان طبیعی به‌عنوان یکی از عوامل پیشگوییکننده سزارین اورژانسی و افزایش تقاضا برای سزارین انتخابی است (10). انجام مطالعه کیفی باقری و همکاران در کاشان جهت تعیین عوامل مؤثر بر انتخاب روش زایمان در زنان باردار، نشان داد ترس و درد از مهم‌ترین دلایل انتخاب سزارین است؛ درحالی‌که داشتن یک تجربه خوب از قبل، یکی از دلایل مهم برای انتخاب زایمان طبیعی می‌باشد (11). اجرای سیاست زایمان ایمن، بیمارستان‌های دوستدار مادر و کلاس‌های آمادگی برای زایمان و برپایی بخش‌های استاندارد زایمان به همراه تغییر نگرش و رفتار ماماها و متخصصین زنان، می‌تواند سبب کاهش سزارین و سایر مداخلات زایمانی شود (12).
Monari و همکاران در بررسی دیدگاه پزشکان متخصص زنان و ماماها درخصوص زایمان طبیعی وسزارین در ایتالیا اعلام نمودند نگرش ماماها نسبت به سزارین با متخصصین زنان متفاوت بوده و ماماها باور کمتری بر بی‌خطری و مزایای سزارین برای مادران دارند (13). کاهش شاخص انجام سزارین، مستلزم ریشه‌یابی دقیق علل آن است که این عوامل از دیدگاه مادران همواره مورد توجه محققان بوده است، اما انسان ، گاه در انجام کار انگیزه پنهان دارد و ممکن است این انگیزه را خود به زبان نیاورده و آنکه به‌طور مستمر با او در تماس است بر این انگیزه‌ها احاطه بیشتری داشته باشد. در این مطالعه علل عدم انجام زایمان طبیعی از سوی ماماها به‌عنوان مهم‌ترین عاملین انجام زایمان طبیعی در کشور که احتمالاً با انگیزه‌های مذکور آشنایی بیشتری دارند، بررسی گردید.
روش بررسی
در این مطالعه به روش توصیفی دیدگاه ماماها درخصوص دلایل گریز مادران از زایمان طبیعی و گرایش آنها به سزارین با استفاده از پرسشنامه محقق‌ساخته ارزیابی شد. پرسشنامه متشکل از دو قسمت شامل: بخش اول شامل سؤلات مربوط به اطلاعات دموگرافیک و وضعیت شغلی ماماها (سن،وضعیت تأهل، نوع زایمان، علت سزارین، سابقه بیماری و مصرف دارو، عارضه ناشی از کار، تعداد زایمان، سابقه خدمت، محل‌های اشتغال قبلی، فعلی و وضعیت استخدام) می‌باشد و بخش دوم دربرگیرنده دیدگاه‌های ماماها براساس مشاهدات ایشان از نظرات مادران درخصوص دلایل عدم انجام زایمان طبیعی و گرایش به سزارین است. روایی پرسشنامه به روش اعتبار محتوا انجام گرفت؛ بدین ترتیب که پرسشنامه به 12 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز داده شد تا اصلاحات لازم صورت گیرد و جهت پایایی نیز از روش آزمون مجدد استفاده شد که طی آن ضریب آلفای کرونباخ، 75/0% محاسبه گردید.
در مرحله اول مطالعه، از جامعه پژوهش 1180 نفری ماماهای استان خوزستان در سال 1394، 189 مامای واجد شرایط و شاغل در اتاق زایمان که کارگاه زایمان فیزیولوژیک را گذرانده بودند، انتخاب و نظرات ایشان از طریق پرسشنامه بررسی گردید.
(معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز در هرسال اقدام به برگزاری کارگاه‌های آموزشی تربیت مربی کلاس‌های آمادگی برای زایمان فیزیولوژیک به‌صورت فصلی نموده که در هر فصل تعداد 50 مامای شاغل در بخش‌های بلوک زایمانی آموزش می‌بینند، این تعداد 189 نفر ماماهایی بودند که دارای سابقه کار بیش از یک‌سال، کارشناس و در بخش‌های بلوک زایمان خدمت می‌کردند و در سال 1394 جهت آموزش زایمان فیزیولوژیک دعوت شده بودند.)
قبل از تکمیل پرسشنامه برای شرکت‌کنندگان در مورد هدف از اجرای پژوهش، توضیحات لازم ارائه گردید و از ایشان رضایت کتبی اخذ شد، همچنین به آنها اطمینان داده شد کلیه اطلاعات نزد پژوهشگر محرمانه باقی خواهد ماند.
داشتن سابقه کار بیش از یک‌سال و مدرک تحصیلی کارشناسی مامایی، از معیارهای ورود به مطالعه بود در طول تکمیل پرسشنامه جهت پاسخگویی به سؤالات و ابهامات موجود، همکار طرح در دسترس ماماها قرار داشت. پس از جمع‌آوری پرسشنامه‌ها، ابتدا تمامی آنها بررسی و پرسشنامه‌های ناقص و ماماهایی که سابقه کار آنها کمتر از یک‌سال و یا مقطع تحصیلی آنها کمتر از کارشناسی بود، از مطالعه خارج شدند. داده‌ها با استفاده از نرم‌قرار آماری SPSS نسخه 19 و آزمون آماری واریانس تجزیه وتحلیل شدند.
یافته‌ها
در این مطالعه براساس نتایج به‌دست‌آمده، میانگین سنی گروه مورد بررسی، 7/22±32/32 سال و بیشترین سن 52 سال و کمترین سن 22 سال برآورد شد.تحصیلات 29 نفر(3/15%) از شرکت‌کنندگان کاردانی، 150نفر (4/79%) کارشناسی و 10نفر(3/5%)کارشناسی ارشد بود. از نظر وضعیت استخدامی ماماهای پاسخگو: 47نفر(9/24%) طرحی، 68 نفر(36%) قراردادی، 29 نفر(3/15%) پیمانی، 4 نفر (1/2%) رسمی-آزمایشی و 41 نفر(7/21%) رسمی - قطعی بودند. میانگین سابقه کار ماماها، 71/6±8 سال، بیشترین سابقه خدمت 27 سال و کمترین سابقه یک‌سال بود. شیفت کاری 149 نفر( 8/78%) چرخشی (شیفت درگردش) و 40 نفر(2/21%) ثابت گزارش شد.
درخصوص نظرات ماماها در ارتباط با علت ذکر‌شده توسط مادران برای گریز از زایمان طبیعی در کسانی‌که توان زایمان داشته و منع طبی برای زایمان واژینال نداشتند؛ انتخاب سزارین براساس نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 1، ترس از زایمان بوده است.
جدول شماره 10: نظرات ماماها درخصوص علل گریز مادران از زایمان طبیعی
| ردیف | بررسی علل گرایش به سزارین و عدم انجام زایمان طبیعی از دیدگاه ماماها برحسب فراوانی | تعداد | درصد |
| 1 | ترس از درد زایمان و عدم آشنایی یا آشنایی ناکافی از روش‌های کاهش درد زایمان | 122 | 3/24 |
| 2 | آگاهی اندک مادران درخصوص مزایای زایمان طبیعی و عوارض سزارین | 70 | 9/13 |
| 3 | کمبود امکانات، تجهیزات و فضای نامناسب بخش‌های بلوک زایمان | 61 | 1/12 |
| 4 | ترس از عوارض بعد از زایمان طبیعی (افتادگی مثانه، به‌هم خوردن شکل اندام تناسلی) | 55 | 9/10 |
| 5 | کمبود نیروی انسانی مامای مجرب، آموزش‌دیده و کارآمد | 35 | 7 |
| 6 | توجه به مسائل فرهنگی (توصیه اطرافیان، چشم و هم‌چشمی، مدرن انگاشتن سزارین) | 31 | 2/6 |
| 7 | عدم توصیه، تشویق و ترغیب مادران به انجام زایمان طبیعی از طرف سایرین | 30 | 6 |
| 8 | ناهماهنگی میان متخصصین زنان و زایمان و ماماها درخصوص انجام زایمان طبیعی | 20 | 4 |
| 9 | ترس واضطراب از وضعیت سلامت جنین | 11 | 2/2 |
| 10 | کمبود کلاس‌های آموزشی آمادگی برای زایمان | 9 | 8/1 |
سابقه زایمانی ماماهای جامعه مورد بررسی حاکی از آن بود که روش زایمان اکثریت ایشان سزارین بوده است (جدول شماره 2).
جدول شماره 2: سابقه زایمانی ماماهای شرکت‌کننده در پژوهش
| درصد | تعداد | وضعیت | ردیف |
| 7/39 | 75 | مجرد | 1 |
| 3/60 | 114 | متأهل | 2 |
| 3/33 | 63 | سزارین | 3 |
| 20 | 38 | زایمان طبیعی | 4 |
| 9/4 | 9 | سقط | 5 |
| 1/2 | 4 | متأهل بدون بارداری | 6 |
| علت سزارین | |||
| 6/42 | 27 | درخواست شخصی | 7 |
| 4/57 | 36 | علت طبی | 8 |
بحث
زایمان، یک تجربه مهم در زندگی زنان محسوب می‌شود و تأثیر عوامل روانی گوناگون بر درک مادر از زایمان به‌عنوان یک پدیده بالینی به‌خوبی شناخته شده است. در پژوهش حاضر با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از دیدگاه ماماها، درخصوص عدم تمایل مادران به زایمان طبیعی، 3/24% از ماماها به ترس از درد زایمان و عدم آشنایی یا آشنایی اندک با روش‌های کاهش درد زایمانی اشاره کردند. برای بسیاری از زنان، درد زایمان به‌عنوان دردناک‌ترین تجربه در سراسر زندگی باقی می‌ماند و برخلاف انواع دیگر دردها، تنها توسط فرد درک شده و تجربه‌ای کاملاً شخصی است. ترس از زایمان طبیعی یک مشکل شایع در زنان باردار بوده و در بسیاری ازمواقع نیز منجر به درخواست و یا انجام عمل سزارین می‌شود. تخمین زده شده است 25-5% از زنان باردار دچار ترس از زایمان هستند (14). تحقیق Hild و همکاران (سال 2006) نشان داد 86% زنان باردار مورد بررسی به‌علت ترس از درد زایمان، دوست دارند تحت سزارین قرار گیرند (15) . Chong و Mongelli (سال 2003) نیز بیشترین دلیل زنان برای انتخاب سزارین را، ترس از دردهای زایمانی بیان کردند (16). همچنین خورسندی و همکاران، فراوانی ترس از زایمان را در جامعه مورد بررسی خود، 8/55% گزارش کردند و دلایل آن را ترس از آسیب به نوزاد، نقص عضو کودک، درد زایمان، اضطراب زایمان، تنها ماندن، عدم مراقبت، بخیه خوردن، محیط بیمارستان و تزریقات عنوان نمودند (17). در ایران نیز مطالعات همسوی متعددی در این زمینه وجود دارد؛ ازجمله فرامرزی و همکاران (سال 1378) در مطالعه‌ای در بابل دریافتند بیشترین دلیل زنان برای انتخاب سزارین، ترس از دردهای زایمانی می‌باشد (18).
اخلاقی به نقل از Sacito می‌نویسد در فنلاند، سوئد و انگلیس، 22-7% از عمل‌های سزارین به دلیل ترس از زایمان انجام می‌شود (10). با این حال در برخی از مطالعات دیگر، ارتباط معنی‌داری بین زایمان سزارین و ترس از زایمان گزارش نشده است (19)؛ به‌عنوان مثال می‌توان به مطالعه Johnson و Slade اشاره کرد که نشان دادند تفاوتی در ترس از زایمان بین زنانی‌که زایمان طبیعی انجام داده‌اند و آن‌هایی که سزارین اورژانسی یا انتخابی داشته‌اند، وجود ندارد (20). نتیجه این پژوهش با اغلب تحقیقات همخوانی داشت و مشخص گردید ترس از درد و ترس از زایمان می‌تواند علاوه بر انتخاب سزارین، حتی دلیل عدم تمایل به بارداری نیز باشد. زنان باردار به دلایلی، ازجمله رها شدن از دردهای زایمانی و یا ترس بیپایهای که در بین عموم مردم در رابطه با زایمان به‌خاطر عدم آگاهی از روند زایمان وجود دارد ممکن است تصمیمگیری و تمایل نادرستی در مورد انتخاب نوع زایمان داشته باشند (21). آموزش‌های ناکافی در زمینه زایمان در طی بارداری، یکی از مسائلی است که باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد. از آنجا که تولد نوزاد یک فرآیند فیزیولوژیک و طبیعی است، اکثر زنان می‌توانند باکسب اطلاعات و ارتقای آگاهی خود بدون هیچ‌گونه عارضه‌ای آن را تجربه کنند؛ لذا توجه به برگزاری کلاس‌های آمادگی برای زایمان با کیفیت مطلوب توسط ماماهای آموزش‌دیده با محوریت توجه به زنان باردار دارای ترس از زایمان، می‌تواند اقدام مؤثری در کاهش این مهم باشد. عمیدی و اکبرزاده در مطالعه‌ای با بررسی تأثیر آموزش بر آگاهی و نگرش زنان باردار در زمینه سزارین نشان دادند قبل از آموزش اختلاف معنی‌داری میان آگاهی و نگرش وجود نداشته، اما بعد از آموزش این اختلاف معنی‌دار است (22).
61 نفر (1/12%) از ماماها عواملی همچون کمبود امکانات، تجهیزات و نامناسب بودن فضای زایشگاه‌ها را علت دیگر گرایش مادران به سزارین و عدم انجام زایمان طبیعی عنوان کردند. مجهز نمودن زایشگاه‌ها به مواد مصرفی و وسایل جهت بررسی سلامت مادران و نوزادان، همچنین توجه به بهینه‌سازی فضای زایشگاه‌ها به‌منظورخوشایند کردن این فضاها برای مادران می‌تواند اقدام و راهکار مؤثری در این راستا باشد. از آنجایی که تجربه زایمان قبلی می‌تواند در ایجاد نگرش مثبت به زایمان بعدی تأثیر داشته باشد؛ بنابراین خوشایند سازی محیط زایشگاه‌ها توسط مسئولین ارشد بیمارستانی و عاملین زایمان می‌تواند در ایجاد انگیزه زنان برای زایمان طبیعی مؤثر باشد. کمبود نیروی انسانی ماما در بخش‌های زنان و زایمان نیز از علل مهم و مؤثر دیگر بوده که با نتایج تحقیق Anita و langer همخوانی دارد. Anita بیان می‌کند بین تعداد کارکنان در بخش زایمان به زنان باردار و افزایش شیوع سزارین، یک ارتباط معنی‌داری وجود دارد؛ به‌طوری‌که عدم وجود کارکنان کافی و عدم ارائه مراقبت‌های جسمی، روحی و روانی مناسب و حمایت نکردن زنان بارداری که وارد فاز زایمانی شده‌اند می‌تواند منجر به عدم انجام زایمان طبیعی شده و احتمال انجام سزارین را نیز افزایش دهد (23). ترس از عوارض بعد از زایمان طبیعی (افتادگی مثانه، به‌هم خوردن شکل اندام تناسلی)، توصیه پزشکان و ناهماهنگی میان متخصصین زنان و ماماها، عدم حمایت سازمان‌های بیمه‌گر از ماماها، توجه به مسائل فرهنگی (توصیه اطرافیان، چشم و هم‌چشمی)، داشتن تجربه ناخوشایند از زایمان طبیعی قبلی، عدم اطمینان به ماماها، به‌خصوص ماماهای شاغل در مراکز مشاوره و ارائه خدمات مامایی، ناکافی بودن تبلیغات توسط رسانه‌های جمعی از سایر عللی بوده که ماماها آن را عنوان کرده‌اند. باتوجه به نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 2، حدود 4/53% از واحدهای پژوهش، سابقه زایمان داشتند که از این تعداد، زایمان 4/62% افراد از طریق سزارین بوده و علت سزارین 6/42% آنان نیز درخواست شخصی عنوان شده است. حمیدزاده در بررسی روش زایمان ماماهای شاغل در مراکز بهداشتی اردبیل، میزان سزارین در جامعه مورد بررسی خود را 77% گزارش کرد (21). در مطالعه Yangو همکاران در چین (سال 2013) نیز میزان کلی سزارین، 7/69% اعلام شد که 49% این موارد بدون اندیکاسیون پزشکی بود (24). این میزان سزارین برای ماماها که آگاهی کافی درخصوص زایمان و سزارین دارند بسیار بالا می‌باشد. تغییر نگرش نیز مهم است و تغییر نگرش، رفتار ماماها و متخصص های زنان می‌تواند سبب کاهش سزارین و سایر مداخلات زایمانی شود (12).
ازجمله محدویت‌های این پژوهش می‌توان به عدم تمایل و بی‌رغبتی ماماها، درخصوص پاسخگویی به سؤالات اشاره کرد که علت آن نادیده گرفتن توسط مسئولین و متخصصین زنان می‌باشد.
نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش نشان داد سزارین یک پدیده با چندین علل بوده که می‌بایست عوامل مؤثر در ایجاد آن به‌طور دقیق ریشه‌یابی و درصدد رفع آن بود که در این زمینه حمایت بسیاری از نهادها و ارگان‌ها ضروری است. توجه به بلوک‌های زایمانی (خوشایندسازی و تجهیز آنها)، تأمین نیروی انسانی آموزش‌دیده و کارآمد، حمایت سازمان‌های بیمه‌گر از ماماها، پررنگ کردن نقش مراکز مشاوره و ارائه خدمات مامایی، توانمندسازی ماماها، ترویج روش‌های بی‌دردی و کم‌دردی در زایمان طبیعی، تبلیغات وسیع از طریق رسانه‌ها، نصب پلاکاردهای اطلاع‌رسانی در معابر پرتردد، برگزاری نشست‌های مطبوعاتی و شروع آموزش‌ها از سنین پایین در دبیرستان‌ها و مکان‌هایی که تعداد بیشتری از جمعیت زنان و دختران را پوشش می‌دهند، همگی می‌تواند در ترویج فرهنگ زایمان طبیعی مؤثر باشد که این امر نیاز به همکاری چندجانبه تمامی دست اندرکاران سیستم بهداشت، درمان و حتی نهادهای تبلیغاتی و هنری جامعه دارد.
تشکر و قدردانی
این مقاله بخشی از طرح تحقیقاتی (با شماره طرح:9539-B) و کد اخلاق 522) مصوب دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز است بدین وسیله از معاونت محترم پژوهش دانشگاه به سبب تصویب طرح سپاسگزارم. همچنین مراتب تشکر خود را نثار همکاران ماما می‌نمایم که باوجود مشغله فراوان با صبوری پاسخگوی سؤالات ما بودند
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
مامایی
دریافت: 1395/7/8 | پذیرش: 1395/10/19 | انتشار: 1397/5/24
دریافت: 1395/7/8 | پذیرش: 1395/10/19 | انتشار: 1397/5/24
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
