مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه
دیابت، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن بوده و در حدود 285 میلیون نفر در دنیا مبتلا به این بیماری هستند که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 این رقم به 439 میلیون نفر برسد (1). در ایران نیز بیش از 3 میلیون نفر به دیابت مبتلا هستند (2). دیابت نوع 2 در افراد بالای 60 سال ایرانی در سال 2012 بیش از 22% گزارش شد (3). دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیر قرن محسوب می‌شود. این بیماری نه‌تنها به‌عنوان مهم‌ترین عامل اختلالات قلبی - عروقی، نابینایی مطرح است؛ بلکه در بروز ناتوانی‌های جنسی و کیفیت خواب نیز نقش دارد (4).
ماهیت مزمن بیماری دیابت بر جسم، روان و عملکرد فردی و اجتماعی بیمار تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین بررسی ابعاد مختلف سلامتی کیفیت زندگی در این بیماران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (5). حدود 90% دیابتی‌ها دچار دیابت نوع 2 هستند (6). فاکتورهای رفتاری و محیطی مانند افزایش وزن، چاقی و ورزش، از فاکتورهای اصلی دیابت نوع 2 به شمار می‌آیند (7). ریسک اختلال عملکرد جنسی در بیماران دیابتی به دلیل بروز مشکلات عصبی، عروقی، هورمونی و ابتلا به بیماری‌های مزمن دیگر مانند بیماری کلیه، فشارخون و چربی افزایش می‌یابد (8). اختلال عملکرد جنسی، شایع‌ترین عارضه دیابت مربوط به جنس است (9). اختلال عملکرد جنسی در مردان دیابتی به‌صورت کاهش لیبیدو، اختلال عملکرد انزال، نرمی نعوظ و در نهایت، اختلال عملکرد جنسی است. در زنان دیابتی نیز این اختلال شامل نارضایتی جنسی، اختلال ارگاسم و لوبریکاسیون می‌باشد. این اختلالات به‌علت مشکلات روانی، هورمونی، عصبی و عروقی ایجاد می‌شود (10). مطالعات نشان داده‌اند فاکتورهایی از قبیل رژیم غذایی، خواب و درمان دارویی در اختلال نعوظ تأثیرگذارند. براساس مطالعات انجام‌شده، کمترین درصد شیوع اختلال نعوظ در بریتانیا و ایتالیا با 35% و بالاترین میزان شیوع در ژاپن با 90% می‌باشد (11). در ایران نیز شیوع اختلال نعوظ در مردان دیابتی نوع 2، حدود 8/18% تخمین زده شده که 45% آنان  دچار ناتوانی نعوظ شدید، 37% ناتوانی نعوظ متوسط و 18% ناتوانی نعوظ خفیف داشته‌اند (8). در مطالعه انجام‌شده در بیمارستان امام و کلینیک توبای ساری، شیوع اختلال عملکرد جنسی زنان دیابتی برابر 7/78% گزارش شد که شامل: 58% مشکلات لوبریکاسیون،50% کاهش میل جنسی، 50% مشکلات تحریک شدن، 3/47% درد، 7/32% شکایت از اختلال ارگاسم و 7/42% نارضایتی جنسی بود (1). خواب یک نیاز اساسی انسان بوده که برای حفظ و نگهداری انرژی، وضعیت ظاهری و رفاه جسمی لازم است (13). بی‌خوابی موجب بروز اختلالات هورمونی، رفتاری و جسمی شده وکیفیت زندگی فرد را نیز کاهش می‌دهد (13). بیماری‌ می‌تواند کیفیت و کمّیت خواب را تحت تأثیر قرار دهد و کیفیت خواب ضعیف سبب کیفیت پایین زندگی می‌شود. کیفیت نامناسب خواب در دیابت نوع 2 بارز است و خواب‌های آشفته بیشتر در دیابت نوع 2 تکرار می‌شود (14). از طرف دیگر، اختلال خواب با افزایش فعالیت اعصاب سمپاتیک، افزایش سطح کورتیزول در عصر و افزایش سطح هورمون رشد منجر به افزایش مقاومت به انسولین و کاهش تحمل گلوکز می‌‌گردد (15). تحقیقات پژوهشگران آمریکایی نشان می‌دهد افرادی‌که کمتر از 6 ساعت در شبانه‌روز می‌خوابند، بیشتر در معرض اختلالات غیرطبیعی قندخون و ابتلا به دیابت نوع 2 هستند. نتایج نشان داده است کسانی‌که کم‌خوابی دارند، با احتمال بیشتری دچار افزایش قندخون ناشتا و دیابت نوع 2 می‌شوند (14).
بیماری دیابت، یک بیماری خودمدیریتی است؛ زیرا 99% مراقبت به عهده خود بیمار می‌باشد (16). خودکارآمدی می‌تواند فرد را به اتخاذ رفتارهای ارتقا‌دهنده سلامت و ترک رفتارهای مضر برای سلامت، قادر سازد (18). خودکارآمدی در واقع باور و انتظار فرد مبنی بر ظرفیت تأثیرگذاری او بر پیامد مطلوب از طریق تلاش‌های فردی است که فرد با استفاده از ابزار خودکارآمدی بر تغذیه و فعالیت‌های بدنی در راستای کنترل قندخون نظارت داشته و می‌تواند از بروز عوارض این بیماری‌ها پیشگیری کند (18،19).
فعالیت جنسی سالم در سلامت روان مردان و زنان، تشکیل و ثبات خانواده، پیشگیری از اختلافات، سوءتفاهم و فروپاشی روابط زناشویی، همچنین پیامد ناگوار آن نقش مهم و اساسی دارد (20)، لذا شناخت عوامل مؤثر در عملکرد جنسی در نحوه برنامه‌ریزی مراقبت از بیماران دیابتی، آموزش و پیگیری این بیماران ضروری است. این مطالعه با هدف بررسی همبستگی بین خودکارآمدی بیماران دیابتی نوع 2 با کیفیت خواب و عملکرد جنسی آنان صورت گرفت.
 
روش بررسی
این مطالعه به روش توصیفی - همبستگی بر روی بیماران سرپایی دیابتی نوع 2 (تحت پوشش مرکز دیابت بیمارستان شهید باهنر و شهید رجایی شهر کرج) درسال 1395-1394 انجام شد. نمونه‌ها با توجه به داشتن بیماری دیابت نوع 2 و تمایل به شرکت در مطالعه، به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. حداقل حجم کافی برای تعداد 1700 نفر از بیماران بیمارستان‌های کرج، با استفاده از فرمول کوکران با درصد خطای 05/0، 200 نفر برآورد شد.
معیارهای ورود به مطالعه شامل: متأهل بودن، داشتن حداقل 5 سال سابقه ابتلا به دیابت نوع 2، تمایل به شرکت در مطالعه و داشتن سن بالای 35 سال بود.
کسانی‌که اخیراً تحت آموزش‌های بهداشت جنسی قرار گرفته بودند، همچنین افراد دارای دیابت نوع یک، مبتلا به سرطان و اختلال‌های روانی، از مطالعه حذف شدند.
در این مطالعه جهت جمع‌آوری داده‌ها، پژوهشگر پس از کسب مجوز رسمی و دریافت کد تأیید از کمیته اخلاق پزشکی دانشکده علوم پزشکی البرز طبق صورت جلسه (با کد اخلاقی ABZUMS.REC.1394.94) به مرکز دیابت بیمارستان‌های دانشگاهی البرز کرج، مراجعه و پس از توضیح در مورد هدف تحقیق، سؤالات پرسشنامه را به روش مصاحبه فردی تکمیل کردند، سپس اطلاعات مربوط به آزمایش از پرونده بیماران استخراج شد. به‌منظور رعایت اخلاق پژوهشی و حقوق آزمودنی‌ها، هم به‌صورت شفاهی (قبل از اجرا) وهم به‌صورت کتبی (بالای پرسشنامه)، به داوطلبان اطمینان داده شد اطلاعات درخواستی در پرسشنامه‌ها، صرفاً به‌منظور اهداف پژوهشی بوده و بجز تعییین جنسیت، نیازی به ذکر نام، نام خانوادگی و دیگر مشخصات فردی نیست. جمع‌آوری اطلاعات 6 روز در هفته در زمان مشخص به مدت 3 ماه انجام شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماریSPSS  نسخه 20، جداول توزیع فراوانی، میانگین± انحراف معیار (جهت توصیف داده‌ها) و ضریب همبستگی پیرسون (برای تحلیل داده‌ها) تجزیه و تحلیل شدند. سطح معنی‌داری، 05/0 در نظر گرفته شد.
 
ابزار مورد استفاده در پژوهش عبارت بودند از:
1- پرسشنامه دموگرافیک: این پرسشنامه حاوی 11 سؤال شامل: سن، وضعیت تأهل، جنس، تحصیلات، میزان درآمد، وضعیت اقتصادی خانواده، شغل، سابقه ابتلا به بیماری، نوع و مدت بیماری، بررسی آزمایش‌های بیمار از نظر سطح  FBS-FBS2-HBA1C-CR-HB-TG-CHOLESTEROL بود.
2- پرسشنامه کیفیت خواب: این پرسشنامه در سال 1989 توسط Boyes و همکاران ساخته شد. این پرسشنامه در اصل دارای 9 گویه است، اما به‌دلیل اینکه سؤال 5 خود شامل 10 گویه فرعی است؛ بنابراین کل پرسشنامه دارای 19 آیتم شامل مواردی همچون کیفیت خواب (ذهن از نظرخود فرد)، میزان خواب شبانه و کافی بودن خواب از نظر فرد می‌باشد. همچنین این ابزار مواردی مانند تأخیر درجه خواب رفتن بیش از 30 دقیقه، استفاده از داروهای خواب‌آور جهت به خواب رفتن، بیدار شدن در نیمه‌شب به‌علت تکرر ادرار، تنگی‌نفس، احساس سرما، گرما و بیدارشدن به‌علت احساس درد و هریک از اعضا طی یک‌ماه گذشته را مورد بررسی قرار داده و با مقیاس لیکرت 4 درجه‌ای از 0 تا 3 نمره‌گذاری می‌شود.
 طریقه نمره‌دهی بدین صورت می‌باشد: نبود مشکل خواب (نمره صفر)، مشکل خواب متوسط (نمره 1)، مشکل خواب جدی (نمره 2)،
مشکل خواب بسیار جدی (نمره 3). این ابزار در مطالعه ایزدی در سال 1388 به روش آزمون مجدد 80/0r= گزارش گردید (21).
3- مقیاس خودکارآمدی در مدیریت دیابت: این مقیاس در سال 1999 توسطVander و همکاران ساخته شد. این پرسشنامه شامل 19 سؤال است که توانایی بیمار را در رعایت رژیم غذایی، میزان فعالیت بدن و اندازه‌گیری قند خون می‌سنجد. سؤالات در طیف لیکرتی 11 درجه‌ای از "اصلاً نمی‌توانم"، نمره صفر تا "حتماً نمی‌توانم" نمره 10، نمره‌گذاری شده‌اند. دامنه نمرات بین 190-0 قرار می‌گیرد. یافته‌های تحلیل پایایی نشان داد هر چهار عامل از ضریب همسانی درونی، بازآزمایی قابل‌قبول و معنی‌داری در طول زمان برخوردارند. همچنین هر چهار خرده‌مقیاس و کل پرسشنامه دارای ضریب همسانی درونی قابل‌قبولی هستند. این نتایج با یافته‌های پژوهش McDowell و همکاران (سال 2005)، Sturt ، Hearnshaw و Wakelin (سال 2002) همخوانی داشت. یافته‌های پایایی درونی مؤید این اصل روان‌سنجی است که با افزایش تعداد سؤال‌ها، مقدار آلفای کرونباخ افزایش می‌یابد؛ بدین معنی که آلفای کرونباخ کل مقیاس از خرده‌مقیاس‌های آن بیشتر است (8/0r=). این یافته‌ها با نتایج مطالعه Vuein (سال 2006) همخوانی داشت. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت نسخه ایرانی DMSES از مؤلفه‌های روان‌سنجی مطلوبی برخوردار است (22).
4- ابزار عملکرد جنسی در زنان: این ابزار چندبُعدی اولین‌بار توسط Rozen و همکاران در سال 2000 ساخته شد. FSFI ابزاری است که در ابعاد بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پرسشنامه 19 سؤالی است و عملکرد جنسی زنان را در ابعاد تمایلات جنسی (2 مورد)، تحریک جنسی (4 مورد)، مرطوب شدن (4 مورد)، ارگاسم (3 مورد)، رضایتمندی (3 مورد) و درد (3 مورد) بررسی می‌کند. نمرات در نظرگرفته‌شده برای هرسؤال بُعد میل جنسی (5-1)، ابعاد تحریک یا برانگیختگی جنسی، رطوبت مهبلی، ارگاسم، رضایت جنسی و درد (5-0) بوده است. مجموع نمرات هر بُعد با محاسبه ضریب، ضریب تمایلات جنسی (6/0)، برانگیختگی جنسی (3/0)، رطوبت مهبلی (3/0)، ارگاسم (3/0)، رضایت جنسی (4/0) و درد (4/0) به دست می‌آید. دامنه بُعد تمایلات جنسی، 6–2/1 امتیاز و سایر ابعاد، 6-0 امتیاز و دامنه نمره کل اختلال عملکرد جنسی، 36-2/1 امتیاز است. کسب نمره بالاتر، مبین کارکرد بهتر جنسی است. نقاط برش برای تمایلات جنسی (1/2)، برانگیختگی جنسی (8/2)، رطوبت مهبلی (8/2)، ارگاسم (6/2)، رضایت جنسی (3)، درد (3) و برای نمره کل شاخص عملکرد جنسی (28) می‌باشد. روایی و پایایی نسخه فارسی این ابزار توسط محمدی (سال 1387) فخری (سال 1390) و قاسمی‌نیا (سال 2013) تأیید شده است (8/0r = ) (23).
5- مقیاس بین‌المللی عملکرد نعوظ: این مقیاس شامل 5 سؤال است که پاسخ‌های آن براساس 5 نقطه‌ای لیکرت از 5-1 امتیاز درجه‌بندی شده است. دامنه نمرات بین 25-5 امتیاز بوده و نمره کمتر از 21، نشان‌دهنده ناتوانی در نعوظ است. در نهایت، براساس امتیاز کسب‌شده از مقیاس، افراد در چهار طبقه ناتوانی نعوظ شدید (105-5)، ناتوانی نعوظ متوسط (15-11)، ناتوانی نعوظ خفیف (20-16) و دارای وضعیت طبیعی (25-21) طبقه‌بندی می‌شوند. ضریب پایایی این مقیاس در مطالعه Bener، 96/0 بوده است (24). در مطالعه حاضر به جهت پایایی 4 پرسشنامه، از روش بازآزمایی مجدد استفاده گردید که به این منظور، پرسشنامه‌ها در دو مرحله به فاصله 10 روز در اختیار 10 نفر از بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 قرار گرفت و همبستگی حاصل از دو آزمون برای مقیاس خودکارآمدی در مدیریت دیابت، 84/0 و برای ابزار عملکرد جنسی در زنان، 77/0، برای مقیاس بین‌المللی عملکرد نعوظ، 87/0 و برای کیفیت خواب، 81/0 محاسبه شد.
 
یافته‌ها
از بین 200 بیمار مبتلا به دیابت، 101 نفر زن در میانگین سنی 8/8±3/52 سال و 99 نفر مرد در میانگین سنی 5/7±9/54 سال قرار داشتند که 5/23% تحصیلات دانشگاهی و 5/76% زیردیپلم بودند. میانگین مدت بیماری 7/5±4/9 بود که بیش از نیمی از بیماران، 5/56% کمتر از 10 سال از بیماریشان می‌گذشت. میانگین تعداد فرزند ا/2±3 بود. بیشتر بیماران (38%) دارای چربی خون بالا بودند و 5/32% به غیر از دیابت، بیماری دیگری نداشتند (جدول شماره 1). از بین متغیرهای مورد مطالعه، سن بالای 60 سال و کمتر از 49 سال با عملکرد جنسی در زنان و مردان، همبستگی معنی‌داری داشت (001/0p<)، که ضریب همبستگی در مردان 55/0- و در زنان 61/0- بود؛ این بدین معنا است که با افزایش سن، عملکرد جنسی کاهش می‌یابد. عملکرد جنسی با متغیر مدت بیماری نیز همبستگی معنی‌داری نشان داد (001/0p<)، که ضریب همبستگی در مردان، 34/0- و در زنان، 37/0- به دست آمد؛ یعنی با افزایش مدت بیماری، عملکرد جنسی کاهش نشان داد.
 
جدول شماره 1: مشخصات جمعیت‌شناختی و برخی اطلاعات مربوط به مبتلایان به دیابت نوع 2 در بیمارستان شهید باهنر و شهید رجایی کرج، سال 1394

متغیر	طبقات	تعداد	درصد
سن (سال)	کمتر از 40	11	5/5
	49-40	55	5/27
	59-50	67	5/33
	بیشتر از 60	67	5/33
جنس	مرد	99	5/49
	زن	101	5/50
تعداد فرزند	بدون فرزند یک یا دو فرزند سه یا چهار فرزند پنج یا بیشتر	19 74 60 47	5/9 37 30 5/23
تحصیلات	بی‌سواد	35	5/17
	ابتدایی	43	5/21
	راهنمایی متوسطه دانشگاهی	29 46 47	5/14 23 5/23
بیماری‌های مزمن	هیچ	65	5/32
	فشارخون	35	5/17
	چربی	76	38
	کلیه	5	5/2
مدت بیماری	قلبی سایر	14 5	7 5/2
	کمتراز 10 سال 10 تا 14 سال 15 تا 19 سال 20 سال وبیشتر	113 50 24 13	5/56 25 12 5/6

 
میانگین نمره خودکارآمدی در مردان، 2±7/143 و در زنان، 8/24±8/147 به دست آمد.
میانگین نمره اختلال در نعوظ 7/5 ±7/11 بود. 9/91% مردان مبتلا به دیابت نوع 2، اختلال نعوظ داشتند که از میان آن‌ها، 4/44% اختلال نعوظ با شدت زیاد، 2/23% اختلال نعوظ با شدت متوسط و 2/24% اختلال نعوظ با شدت خفیف داشتند (جدول شماره 2).
 
جدول شماره 2: طبقه‌بندی اختلال نعوظ

درصد	فراوانی	طبقه‌بندی
4/44	44	شدید
2/23	23	متوسط
2/24	24	خفیف
1/8	8	طبیعی
100	99	کل

 
 
 
 
 
 
 
 
نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون؛ همبستگی آماری معنی‌دار بین خودکارآمدی (002/0p <) با اختلال نعوظ در مردان مبتلا به دیابت نوع 2 را نشان داد که ضریب همبستگی 31/0 به دست آمد. میانگین نمره کیفیت خواب در مردان، 7/4±6/7 و در زنان، 8/4±1/8 بود. نتایج آزمون، همبستگی آماری معنی‌داری بین خودکارآمدی (003/0p<) با کیفیت خواب در مبتلایان به دیابت نوع 2 نشان داد که ضریب همبستگی 21/0- به دست آمد؛ یعنی با افزایش خودکارآمدی، نمره کیفیت خواب کاهش یافت؛ به عبارتی، کیفیت خواب بهتر شد (جدول شماره 3).
 
جدول شماره 3: همبستگی بین متغیرهای خودکارآمدی و عملکرد جنسی
 

شاخص	خودکارآمدی	عملکرد جنسی مردان
خودکارآمدی	-	r=31/0 p<002/0
عملکرد جنسی زنان	r= 33/0 p<001/0	-
کیفیت خواب	r=21/-0 p<003/0	-

 
 
 
 
 
 
 
 
میانگین نمره شاخص عملکرد جنسی زنان، 4/9±6/14 (دامنه 36-2/1) برآورد شد و 100% زنان، شاخص عملکرد جنسی کمتر از 2/30 داشتند (جدول شماره 4).
 
جدول شماره 4: نمره شاخص عملکرد جنسی

میانگین±انحراف معیار	حداقل نمره	حداکثر نمره	تعداد	شاخص
7/5±7/11	0/5	0/24	99	عملکرد جنسی مردان
5/2 2/1±	0/0	0/6	101	میل جنسی
7/1±4/2	0/0	0/6	101	برانگیختگی
5/1±2/2	0/0	4/5	101	رطوبت
5/1±3/2	0/0	0/6	100	ارگاسم
9/1±5/2	0/0	0/6	99	رضایتمندی
9/1±5/2	0/0	0/6	99	درد
4/9±6/14	0/0	2/30	99	عملکردجنسی زنان

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4/61% کاهش تمایلات جنسی،3/66% کاهش برانگیختگی جنسی، 2/77% کاهش رطوبت مهبلی، 3/73% نارسایی به ارگاسم، 3/72% نارضایتی جنسی و 3/72% درد در حین مقاربت را تجربه کرده بودند. نتایج ضریب همبستگی پیرسون، همبستگی آماری معنی‌داری بین خودکارآمدی (001/0p<) با اختلال عملکرد جنسی در زنان مبتلا به دیابت نوع 2 نشان داد که ضریب همبستگی، 33/0 تعیین گردید. همچنین، همبستگی آماری معنی‌دار بین خودکارآمدی با تمایلات جنسی، 37/0؛ برانگیختگی جنسی، 33/0؛ رضایتمندی جنسی، 35/0 و درد، 35/0 به دست آمد. بین رطوبت مهبلی (18/0) و ارگاسم (26/0)، همبستگی معنی‌دار آماری مشاهده نشد (جدول شماره 5).
 
جدول شماره 5: فراوانی اختلال جنسی در ابعاد مختلف و همبستگی بین متغیرهای خودکارآمدی و عملکرد جنسی زنان

خودکارآمدی زنان درصد شاخص 37/0=r،000/0=p 4/61 میل جنسی 33/0=r،001/0=p 3/66 برانگیختگی جنسی 18/0=r،077/0=p 2/77 رطوبت مهبلی 26/0=r،010/0=p 3/73 ارگاسم 35/0=r،000/0=p 3/72 رضایتمندی جنسی 35/0=r،000/0=p 3/72 درد

 
 
 
 
 
 
 
 
بحث
پژوهش حاضر با هدف تعیین همبستگی بین خودکارآمدی با کیفیت خواب و بروز اختلال عملکرد جنسی در بیماران دیابتی نوع 2 انجام شد، نتایج نشان داد امکان پیش‌بینی همبستگی بین اختلال عملکرد جنسی و مشکلات خواب به شکل مثبت براساس خودکارآمدی وجود دارد.
در سایرتحقیقات نیز هرچند این یافته با همسانی بالایی دیده نشده است، اما داشتن تجارب مثبت (افکارمثبت، احساس‌های خوب و لذت‌بخش) به‌عنوان سبک‌های خودکارآمدی در بیماران دیابتی نوع 2 پیش‌بینی‌کننده عملکرد جنسی مطلوب بوده است (27-25). در مطالعه حاضر، یافته‌ای که بتوان به شکل مستقیم نتایج را با آن مقایسه کرد، یافت نشد.Wu  و همکاران گزارش کردند احساس خودکارآمدی نقش مهمی در پایبندی به رفتارهای خودمراقبتی و کنترل بهتر دیابت نوع 2 دارد. در واقع، شناخت و پرورش خودکارآمدی با مؤلفه‌های آن، می‌تواند یک راهبرد مؤثر بر افزایش احساس کارآیی و اثربخشی در بیماران دیابتی باشد و به‌عنوان ضربه‌گیر در برابر بیماری دیابت عمل کند (28). یافته‌های پژوهش حاضر در کنار نتایج حاصل از مطالعات بالینی دیگر، شواهد بیشتری از ارتباط نزدیک تأثیر خودکارآمدی در انجام رفتارهای خودمراقبتی در بیماران دیابتی نوع 2 را نشان داد. به عبارتی، با افزایش خودکارآمدی، توان مقابله با بیماری‌های مزمن ازجمله دیابت افزایش‌ یافته و عوارضی چون مشکلات خواب و افت عملکرد جنسی کاهش می‌یابد. در مطالعه حاضر بیماری دیابت نوع 2 بر عملکرد جنسی تأثیر منفی داشت و با افزایش خودکارآمدی، عملکرد جنسی بهبود ‌یافت. در واقع احساس خودکارآمدی علاوه بر تأثیر مثبت بر مدیریت دیابت و تبعیت از دستورات پزشکی برای بهبودی دیابت، می‌تواند باعث کاهش عوارض ناشی از دیابت مانند افزایش مشکلات خواب و کاهش عملکرد جنسی سالم شود. داشتن روابط جنسی سالم و ایمن باعث افزایش خشنودی و رضایت از زندگی در زوجین شده و این نیز متقابل بر روی بهبود کیفیت خواب و افزایش خودکارآمدی تأثیرگذار است. در تحقیقات نشان داده شده است در مردان، هایپرگلایسمی با تغییر در عروق آلت، کاهش گردش خون، ناتوانی سلول‌های آندوتلیال و در نتیجه کاهش تولید نیتریک اکساید و ریلکسیشن نارسای عروق ماهیچه صاف باعث اختلال در نعوظ می‌گردد (7). در زنان نیز دیابت با کاهش هیدراتاسیون غشاهای موکوسی بدن مانند واژن سبب کاهش لغزنده‌سازی در حین مقاربت و بروز دیس‌پارونیا می‌شود. هایپرگلایسمی خطر عفونت‌های تناسلی و ادراری زنان را افزایش می‌دهد که این مورد به افزایش دیس پارونیا در زنان دیابتی منجر می‌گردد (7). این یافته با نتایج مطالعه Basok و Nowosielski همخوانی داشت (29،30). دیابت با ایجاد اختلالات هورمونی، عروقی، عصبی و روانی-‌اجتماعی بر عملکرد جنسی زنان اثر منفی می‌گذارد (29). همچنین دیابت موجب تغییر در سطح اندروژن، استروژن و هورمون‌های جنسی متصل به گلوبین شده و این امر اثر نامطلوبی بر عملکرد جنسی می‌گذارد (30)؛ بنابراین، با داشتن خودکارآمدی بالا می‌توان اثرات منفی دیابت، یعنی کاهش عملکرد جنسی در زنان و مردان، همچنین کاهش کیفیت خواب را مورد هدف قرار داد و اصلاح کرد. به‌نظر می‌رسد خودکارآمدی به‌عنوان یک توانایی روان‌شناختی می‌تواند بر مشکلات سلامت و بیماری‌های مزمنی مانند دیابت نوع 2 تأثیرگذار بوده و عوارض آن را به حداقل رساند.
ارتقای خودکارآمدی، امید به زندگی را افزایش داده و رفتارهای سلامتی را تعدیل می‌کند (31). خودکارآمدی بالا در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، با تنظیم برنامه غذایی، اجرای یک برنامه ورزشی منظم و امر مراقبت از خود همراه است (32). کم‌تحرکی نیز می‌تواند منجر به بروز دیابت، پرفشارخونی و چاقی شود که همه این بیماری‌ها کاهش میل جنسی و اختلال‌های جنسی را در پی خواهد داشت. همچنین نتیجه یک تحقیق نشان داد 80% مردان و 60% زنانی‌که دست‌کم هفته‌ای 3-2 بار در یک برنامه ورزشی شرکت می‌‌کنند، میل جنسی‌شان بیشتر از حد میانگین است (33). در مطالعه حاضر بیماری دیابت بر کیفیت خواب تأثیر منفی داشت و با افزایش همبستگی خودکارآمدی با کیفیت خواب، کاهش تأثیر منفی در بیماران دیابتی نوع 2 مشاهده شد.
Zhu و همکاران بیان داشتند بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، درصد اختلال خواب بالایی دارند که تأثیر منفی روی کنترل قند خون می‌گذارد (34). Lou و همکاران نیز نشان دادند در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، خواب نامطلوب رایج بوده که رابطه معکوسی با کیفیت زندگی دارد (4). Rafalson وهمکاران نیز عنوان کردند اختلال قند خون در افرادی‌که خواب شبانه کمتری دارند، 3 برابر افراد با مدت خواب شبانه طبیعی است (35). در مطالعه Koren و همکاران (سال 2011) دیده شد کاهش طول مدت خواب با افزایش سطح هموگلوبین گلیکوزیله بیماران رابطه دارد (36). شایان ذکر است تفاوت‌های مهمی میان نگرش و باور افراد، علی‌رغم شباهت‌های موجود در آن‌ها دیده می‌شود. این تفاوت‌ها شامل درست انجام ندادن رفتارهای خودمراقبتی ازجمله پایبند نبودن به رعایت رژیم غذایی، تحرک، تبعیت از درمان در پاسخگویی به خودکارآمدی است.
یافته‌های این پژوهش نشان داد خودکارآمدی می‌تواند در بیماران دیابتی نوع 2 نقش داشته و روند اختلال عملکرد جنسی و مشکلات خواب را پیش‌بینی کند؛ البته این یافته به تکرارپذیری بیشتر نیاز دارد. بنابراین خودکارآمدی عامل مهمی در رضایتمندی جنسی مطلوب‌تر و بهبود کیفیت خواب در بیماران دیابتی نوع 2 است. خودکارآمدی در مدیریت دیابت نوع 2 منجر به کاهش مشکلات عملکرد جنسی، کاهش مشکلات خواب و پیشگیری از بروز آسیب‌های روانی و عاطفی در اثر دیابت نوع 2 می‌شود. همچنین کاهش تعارضات، بهبود روابط و رسیدن به رضایتمندی در زناشویی، برای دوام و قوام خانواده با خودکارآمدی در مدیریت دیابت صورت می‌گیرد و خودکارآمدی باعث می‌گردد کنارآمدن با بیماری دیابت راحت‌تر شده و عوارض ناشی از دیابت مانند مشکلات خواب و عملکرد جنسی کاهش یابد. دراین پژوهش، عملکرد جنسی در بیماران دیابتی نوع 2 با سن و مدت ابتلا به بیماری، ارتباط معنی‌داری داشت. این یافته با نتایج مطالعه Teles و همکاران؛ Lindau و همکاران و Geirssonو همکاران که نشان دادند افزایش سن موجب تغییر در عروق آلت، کاهش گردش خون، کاهش آندروژن و در نتیجه افزایش اختلال نعوظ در این بیماران می‌شود، همسو بود (39-37). شواهد نشان می‌دهد افزایش سن و مدت بیماری نیز بر عملکرد جنسی تأثیر می‌گذارد که تا حدودی طبیعی است، اما در مجموع، به‌نظر می‌رسد بین خودکارآمدی، اختلال عملکرد جنسی و کیفیت خواب، همبستگی آشکار ثابت شده است.
نقش مهم تحقیق حاضر، فراهم نمودن تأییدات پژوهشی در ارتباط با همبستگی خودکارآمدی با اختلال عملکرد جنسی وکیفیت خواب در بیماران دیابتی نوع 2 بود. در پژوهش حاضر، امکان دسترسی به بیماران دیابتی نوع یک در حجم نمونه مورد نظر میسر نبود، از آنجایی که چنین عوارضی در دیابت نوع یک نیز ممکن می‌باشد، لذا توصیه می‌شود همبستگی خودکارآمدی با مشکلات خواب و عملکرد جنسی در بیماران دیابتی نوع یک نیز انجام گیرد تا وضوح بیشتری به یافته‌های این پژوهش ببخشد. همچنین یافته‌های این مطالعه تنها قابل‌تعمیم به بیماران دیابتی نوع 2 بود و سایر بیماران را شامل نمی‌شد. از از دیگر محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به نداشتن گروه کنترل، جمع‌آوری اطلاعات به‌طور مقطعی و عدم بررسی رفتارهای افراد، از قبیل رعایت رژیم غذایی و ورزش به‌عنوان روشی عینی و دقیق به‌جای به‌کارگیری پرسشنامه اشاره کرد. لذا پیشنهاد می‌گردد مطالعات دیگری پیرامون مقایسه بیماران دیابتی نوع 2 و گروه‌های سالم، همچنین بررسی ارتباط خودکارآمدی با دیگر جنبه‌های مهم زندگی در این بیماران انجام شود.
 
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بیماری دیابت نوع 2 بر عملکرد جنسی و کیفیت خواب تأثیر داشته و خودکارآمدی نیز در مدیریت دیابت به انتظارات افراد در زمینه توانایی‌شان برای عمل در موقعیت‌های آینده در زمینه عملکرد جنسی و کیفیت خواب تأثیرگذار است. همچنین همسبتگی معنی‌داری بین خودکارآمدی با کیفیت خواب و عملکردجنسی در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 وجود دارد.
 
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر برگرفته از پایان‌نامه دانشجویی در مقطع کارشناسی ارشد (با کد اخلاقی ABZUMS.REC.1394.94 ) از دانشگاه علوم پزشکی البرز می‌باشد. در پایان از همکاری کارکنان و بیماران دیابتی مراجعه‌کننده به بیمارستان شهید باهنر و رجایی کرج قدردانی و تشکر می‌نماییم.
 
References:
 
1 Elyasi F, Kashi Z, Tasfieh B, Bahar A, Khademloo M. Sexual dysfunction in women with type 2diabetes mellitus. Iran J Med Sci 2015;40(3):206-13.
 
2. Davari L, Eslami AA, Hassan zadeh A. Evaluation of Self-care and its relationship with perceived self- efficacy in patients type 2 diabetes in Khorramabad City. Iranian J Endocrinol Metab 2015;16(6):402-10. [Full Text in Persian]
 
3. Taheri Tanjani P, Moradinazar M, Esmail Mottlagh M, Najafi F. The prevalence of diabetes mellitus(DM)type 2 among Iranian elderly population and its association with other age –related diseases, 2012. Arch Gerontol Geriatr 2015;60(3):373-9.
 
4. Lou P, Qin Y, Zhang P, Chen P, Zhang L, Chang G, et al. Association of sleep quality and quality of life in type 2 diabetes mellitus: A cross-sectional study in China. Diabetes Res Clin Pract 2015;107(1):69-76.
 
5. Rakhshandehro S, Heidarnia AR, Rajab A. The effect of health education on quality of life in diabetic patients referring to iran diabetes association. Daneshvar 2006;13(63):15-20. [Full Text in Persian]
 
6. James PA, Oparil S, Carter BL, PharmD, Cushman WC, Dennison-Himmelfarb Ch, et al. Evidence-based guideline for the management of high blood pressure in adults. report from the panel members appointed to the Eighth Joint National Committee (JNC 8). JAMA 2014;311(5):507-20.
 
7. Maiorino MI, Bellastella G, Esposito K. Diabetes and sexual dysfunction: Currentperspectives. Diabetes Metab Syndr Obes 2014;7:95–105.
 
8. Habibi A, Kalbasi S, saadatjoo SA, Gholamianarefi M. Evaluation of erectile dysfunction and associated factors in type 2 diabetic patients in birjand Iran. J Res Health Sci 2011;11(2):97-102.
 
9. Fallahi M, Mozaffari-Khosravi H, Afkhami-Ardekani M, Dehghani A. Evaluation of sexual function in men with diabetes mellitus type 2-Yazd Diabetes Research Center. Iranian J Diabets Obes 2014;6(3):21-35. [Full Text in Persian]
 
10. Vafaeimanesh J, Raei M, Hosseinzadeh F, Parham M. Evaluation of sexual dysfunction in women with type 2 diabetes. Indian J Endocrinol Metab 2014;18(2):175–9.
 
11. Mutagaywa RK, Lutale J, Aboud M, Anathory kamala B. Prevalence of erectile dysfunction and associated factors among diabetic men attending diabetic clinic at muhimbili national hospital in dar-es-salaam,Tanzania. Pan Afr Med J 2014;17:227.
 
12. Zakeri Moghadam S, Kazeminejad A, Ghadiani L. Comparsion of effective factors on sleeping the nurses and hospitalized patient`s viewpoints. J Hayat 2006;12(2):5-12. [Full Text in Persian]
 
13. Phillips B, Mannino DM. Does insomnia kill? Sleep 2005;28(8):965-71.
 
14. FaithS, Luyster JD. Sleep quality and quantity of life in adults with type 2 diabetes. Diabetes Educ 2011;37(3):347–55. 
 
15. Knutson KL, Cauter VE. Associations between sleep loss and increased risk of obesity and diabetes. Ann N Y Acad Sci 2008;1129:287–304.
 
16. Rashidi K, Safavi M, Yahyavi SH, Farahani H. Effects of peer support on self-efficacy of patients with type 2 diabetes. Sci J Hamadan Nurs Midwifery Fac (Nasim-Danesh) 2015;23(3):13-25.
 
17. White NJ, Breman JG, Kasper DL, Braunwald E, Fauci AS, Hauser SL, et al. Harrison's principles of internal medicine. NewYork; McGraw-Hill Educ Pub;2005;1218-33.
 
18. Saito I, Inami F, Ikebe T, Moriwaki C, Tsubakimoto A, Yonemasu K, et al. Impact of diabetes on health-related quality of life in a population study in Japan. Diabetes Res Clin Pract 2006;73(1):51-7.
 
19. Dishman RK, Motl RW, Sallis JF, Dunn AL, Birnbaum AS, Welk GJ, et al. Self-management strategies mediate self-efficacy and physical activity. Am J Prev Med 2005;29(1):10–18. 
 
20. Hassami MS, Haeiri MR, Asgari Mogadam MA, Rahmati N. The study of the psychometric properties of the 6-item version of the female sexual function index (FSFI-6) amongst Iranian women. J Urem Nurs Midwifery Fac 2014;12(7):532-43.
 
21. Izadi Avanji FA. Adib Habbagheri M, Afazel MR. Quality of sleep and its related factors in the hospitalized elderly patients of Kashan hospital in 2009. Iran J Nurs Midwifery Res 2012;17(6):414–20.
 
22. Haghayegh AS, Ghasemi N, Neshatdoost HT, Kajbaf M, Khanbani M. Psychometric properties of diabetes management Self-efficacy scale (DMSES). Iranian J Endocrinol Metab 2010;12(2):111-15. [Full Text in Persian]
 
23. Fakhri A, Mohammadi Zeidi I, Pakpour Haji Agha A, Morshedi H, Mohammad Jafari R, Ghalambor Dezfooli F. Psychometric properties of Iranian version of female sexual function index. J Sex Med 2014;11(4):995-1004. [Full Text in Persian]
 
24. Zeighami Mohammadi S, Shahparian M, Fahidy F, Fallah E. Sexual dysfunction in males with systolic heart failure and associated factors. ARYA Atheroscler 2012;8(2):63–69. [Full Text in Persian]
 
25. Van Bussel A, Nieuwesteeg A, Janssen E, van Bakel H, Van den Bergh B, Maas-van Schaaijk N. et al. Goal disturbance and coping in children with Type I Diabetes Mellitus: Relationships with health-related quality of life and A1C. Can J Diabetes 2013;37(3):169-74.
 
26. Smalls BL, Walker RJ, Hernandez-Tejada MA, Campbell JA, Davis KS, Egede LE. Associations between coping, diabetes knowledge, medication adherence and self-care behaviors in adults with type 2 diabetes. Gen Hosp Psychiatry 2012;34(4):385-9.
 
27. Damiao E. Coping strategies used by adolescents with diabetes mellitus type 1. J Pediatr Nurs 2010;25(2):3-16.
 
28. Wu SF, Courtney M, Edwards H, McDowell J, Shortridge-Baggett LM, Chang PJ. Development and validation of the Chinese version of the diabetes management self-efficacy Scale. Int J Nurs Stud 2008;45(4):534-42.
 
29. Basok EK, Atsu N, Rifaioglu MM, Kantarci G, Yildirim A, Tokuc R. Assessment of female sexual function and quality of life in predialysis, peritoneal dialysis, hemodialysis, and renal transplant patients. Int Urol Nephrol 2009;41(3):473-81.
 
30. Nowosielski K, Drosdzol A, Sipiński A, Kowalczyk R, Skrzypulec V. Diabetes mellitus and sexuality--Does it really matter? J Sex Med 2010;7(2 Pt 1):723-35.
 
31. BentsenSB, wentzel-LarsenT, Henriksen AH, Rokne B,Wahl AK. Self-efficacy as a predictor of improvement in health status and overall quality of life in pulmonary rehabilitation-An exploratory study. Patient Educ Couns 2010;81(1):5-13
 
32. Mohamadinejad F, Pedramazis H, Aliasgharpour M, Tabari F, Kazemnejad A. Effect of patient education program on self-efficacy in patients with diabetes. Iranian J Nurs Res 2015;10(1):35-41. [Full Text in Persian]
 
33. Angorani H. Relationship between exercise and sexual health. Available Form: http://rasekhoon.net/article/show/185599/about%20,%20and%20healthand%20exercisesex. [Full Text in Persian] Accessed April 11, 2011.
 
34. Zhu BQ, Li MX, Wang D, Yu XF. Sleep quality and its impact on glycaemic control in patients with type 2 diabetes mellitus. Int J Nurs Sci 2015;1(3) 260-65.
 
35. Rafalson I, Donahue PR, Stranges A, Lamonte JM, Dmochowski J, Dorn J, et al. Short sleep duration is associated with the development of impaired fasting glucose: The Western New York Health Study. Ann Epidemiol 2010;20(12):883-9.
 
36. Koren D, Levitt katz I, Brar Cp, Gallagher RP, Bekowitz RI, Brooks LJ. Sleep architecture and glucose and insulin hemostasis in obese adolescents. Diabetes Care 2011;34(11):2442–7.
 
37. Teles AG, Carreira M, Alarcão V, Sociol D, Aragüés JM, Lopes L, et al. Prevalence, severity, and risk factors for erectile dysfunction in a representative sample of 3,548 Portuguese men aged 40 to 69 years attending primary healthcare centers: results of the Portuguese erectile dysfunction study. J Sex Med 2008;5(6):1317-24.
 
38. Lindau ST, Schumm LP, Laumann EO, Levinson W, O'Muircheartaigh CA, Waite LJ. A study of sexuality and health among older adults in the United States. N Engl J Med 2007;357(8):762-74.
 
39. Geirsson G, Thornorgeirsson G, Guethmundsson O, Einarsson G. Risk factors and prevalence of erectile dysfunction amongst Icelandic men aged 45-75. Laeknabladid 2006;92(7-8):533-7.