دوره 12، شماره 5 - ( مرداد 1397 )
جلد 12 شماره 5 صفحات 15-6 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Lavasani H A, Pakpour B, Navaian M. The Role of 5HT3 Receptor Antagonist of the Lateral Hippocampus on Amnesia Induce by Morphine in Mice. Qom Univ Med Sci J 2018; 12 (5) :6-15
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1657-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1657-fa.html
لواسانی هانیه سادات، پاکپور بهاره، نوائیان مجید. نقش آنتاگونیست گیرنده 5-HT3 هیپوکامپ جانبی بر فراموشی ناشی از مورفین در موش‌های کوچک آزمایشگاهی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (5) :6-15
1- گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2- گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران ،b_pakpour@yahoo.com
3- گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2- گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران ،
3- گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 539 kb]
(1349 دریافت)
| چکیده (HTML) (5289 مشاهده)
متن کامل: (2102 مشاهده)
مقدمه
حافظه و یادگیری، ارتباطی تنگاتنگ با هم دارند. یادگیری را تغییرات سازشی در رفتار می‌دانند که در اثر کسب دانش از محیط اطراف به دست می‌آید و حافظه توانایی ذخیره و جمع‌آوری اطلاعات تعریف شده است (1) کشف ورودی‌های حسی و ارتباطی از قشر مخ به بخش هیپوکامپ و پاراهیپوکامپ سیستم لیمبیک در زمینه حافظه و یاد گیری اهمیت زیادی دارد (1،2).
خانواده پپتید اپیوئیدی یک گروه بزرگ نوروپپتیدی با چندین عضو است که با G - پروتئین‌هایشان به گیرنده‌های اپیوئیدی (شامل:دلتا، کاپا، مو، نوسیسپتین، سیگما و زتا) متصل می‌شوند (3)، ازخصوصیات آنها نیز می‌توان به ضد‌درد بودن، لذت‌بخش بودن اشاره کرد که پاسخ‌های ایمنی در بدن را کنترل کرده و در حافظه و یادگیری نقش دارند (4).
مطالعات فیزیولوژیک نشان می‌دهند نوع تجویز مورفین و مدت استفاده از آن بر عملکرد هیپوکامپ تأثیر داشته و روش‌های مختلف تجویز تزریقی (زیرجلدی، وریدی و درون صفاقی) مورفین نیز باعث نارسایی در حافظه و یادگیری می‌شود. همچنین شواهد الکتروفیزیولوژی نشان داده است تزریق مورفین، فعالیت الکتریکی و القای LTP در نواحی CA1، CA3 و شکنج دندانه‌ای را به‌طور معنی‌داری کاهش می‌دهد (5). برخی مطالعات نشان می‌دهند آگونیست‌های اپیوئیدی نظیر مورفین، تمایل زیادی به گیرنده‌های Mu دارند که مورفین از طریق سیستم کولینرژیک بر روی حافظه و یادگیری عمل میکند (6). یکی از مهم‌ترین نوروترنسمیترها در سیستم عصبی مرکزی، سروتونین (5-hydroxy tryptamin/5-HT) است که از تریپتوفان مشتق شده و در دستگاه گوارش، پلاکت‌ها و در سیستم اعصاب مرکزی یافت می‌شود (7). این میانجی به هورمون شادی معروف بوده و شامل چندین رفتار شناختی و غیرشناختی همچون حوصله (8) و خُلق، سکس (9)، اشتها، خواب (10)، حافظه (11) (12)، احساس و اضطراب (13)، دمای بدن (14)، حرکت (15،16)، رفتار انقباضی عضلانی، عملکرد سیستم قلبی - عروقی و غدد درون‌ریز (17)و جذب آب (18) می‌باشد. تقریباً 80% سروتونین کل بدن انسان، در سلول‌های انتروکرومافین روده وجود دارد (17)، و مابقی در نورون‌های سروتونرژیک در CNS ساخته می‌شود (17) (7). جسم‌های سلولی 5-HT به‌طور اساسی در هسته رافه قرار گرفته‌اند و آکسون آنها در اغلب اعصابی که بیشتر در مناطق مختلف مغزی همچون هیپوکامپ، آمیگدال و هیپوتالاموس که در میان سیستم لیمبیک قرار دارند، مشخص شده است (19). تمام خانواده‌های لیگاند5-HT ، بیان قابل‌توجهی در هیپوکامپ دارند (19) گیرنده‌های سروتونینی به 7 خانواده طبقه‌بندی می‌شوند(5-HT 1-7 ) (20،21). در میان این گیرنده‌ها، 5-HT3 تنها گیرنده متصل به کانال یونی از نوع لیگاند - دریچه‌ای است که فعال شدن آن منجر به نفوذ کلسیم و سدیم میگردد (21،22). 5-HT به‌عنوان یک عامل مؤثر، از طریق مسیرهای کولینرژیک در انتقال اطلاعات نقش دارد (23،24). تحریک آگونیست گیرنده 5-HT3 موجب تخریب در حافظه می‌شود. در برخی تحقیقات نیز تقویت حافظه به‌وسیله آنتاگونیست 5-HT3 (22) و در بعضی دیگر بی‌اثری بر حاقظه توسط آنتاگونیست 5-HT3 نشان داده شده است (25،26). در مطالعات انجام‌شده اثر سروتونین بر حافظه به‌خوبی مشخص نشده و نتایج متناقضی به دست آمده است که این تناقضات به‌علت عوامل مختلفی، ازجمله گونه مورد آزمایش، نوع تست رفتاری، نواحی مختلف مغز، زمان آموزش و نوع دارو و غیره (27،28) می‌باشد. همچنین مورفین (6) و 5-HT (23،24) هر دو از طریق سیستم کولینرژیک در انتقال اطلاعات در حافظه و یادگیری نقش دارند.
روش بررسی
در این مطالعه تجربی، از موش کوچک آزمایشگاهی نر نژاد NMRI (وزن تقریبی 22-30 گرم) تهیه‌شده از انستیتوپاستور ایران استفاده گردید. حیوان‌ها به حیوانخانه تحقیقاتی منتقل و در هر قفس 5 سر موش قرار گرفت. در طول آزمایش آب و غذای کافی در اختیار موش‌ها قرار داده شد و هر 3 روز یک‌بار قفس موش‌ها تمیز می‌شد، دما در حیوانخانه بین 3±22 درجه سانتیگراد متغیر بود و به مدت یک‌هفته به موش‌ها اجازه داده شد خود را با شرایط حیوانخانه قبل از جراحی وفق دهند. در طول یک‌هفته هر روز حیوان‌ها لمس می‌شدند تا در موقع آزمایش استرس ناشی از گرفتن و کار با آنها وجود نداشته باشد. از هر حیوان فقط یک‌بار استفاده شد.
حیوانات به 9 گروه 8 تایی تقسیم شدند. تمام آزمایش‌ها در زمان معینی از روز (ساعت 14-8) انجام گرفت.
دستگاه یادگیری اجتنابی مهاری (غیرفعال)، (Inhibitory (passive) avoidance apparatuse) یک جعبه چوبی به ابعاد 40×30×30 سانتی‌متر است که در کف دستگاه، 29 میله فولادی به قطر 3/0 سانتی‌متر و به فاصله 1 سانتی‌متر از یکدیگر قرار دارند. یک سکوی مکعبی چوبی به ابعاد 4×4×4 سانتی‌متر نیز در قسمت میانی کف دستگاه (روی میله‌های فلزی) قرار گرفته است، این میله‌ها به دستگاه تحریک‌کننده متصل و شوک الکتریکی از طریق این میله‌ها به حیوانات مورد آزمایش وارد می‌شود.
در این مطالعه آزمایش‌ها در اتاق نسبتاً تاریک و بدون سر و صدا انجام شد.
از هر دو داروی Y-25130 (ساخت شرکت Tocris انگلیس) به‌عنوان آنتاگونیست گیرنده 5-HT3 و مورفین سولفات (ساخت شرکت داروپخش ایران) استفاده گردید که بلافاصله قبل از انجام آزمایش‌ها،در محلول کلرید سدیم (9/0%) استریل حل شدند.
موش‌های کوچک آزمایشگاهی توسط تزریق کتامین هیدروکلرید (دوز 100 میلی‌گرم برکیلوگرم) و گزایلازین (دوز 10 میلی‌گرم برکیلوگرم) بیهوش شدند. سپس حیوانات در دستگاه استریوتاکسی قرار داده شدند و دو کانول راهنما (اندازه 22 گیج) یک میلی‌متر بالاتر از محل تزریق، براساس اطلس پاکسینوس (2013) قرار گرفت (29).
مختصات ناحیه CA1 هیپوکامپ جانبی عبارت بودند از: 5/1V=- 6/1ML± 2AP=-.
بعد از قرار دادن کانول راهنما در مختصات مورد نظر، با استفاده از سیمان دندانپزشکی، کانول‌های راهنما در جای خود محکم شدند. پس از جراحی و قبل از تزریق درون مغزی دارو به داخل کانول‌ها، به حیوان به مدت 7-5 روز استراحت داده شد تا استرس و تخریب بافتی احتمالی که توسط جراحی صورت گرفته از بین برود و حیوان به حالت عادی خود برگردد (30،31).
{یادگیری احترازی غیرفعال (مدل Step-down)، روشی مورد قبول برای بررسی حافظه درازمدت در موش‌های کوچک آزمایشگاهی است. در این روش، بررسی حافظه در 2 روز متوالی و بین ساعت 8 صبح تا 2 بعدازظهر انجام می‌شود. روز اول یا روز آموزش، حیوان‌ها در دستگاه آموزش داده می‌شوند و در روز دوم یا روز آزمون، میزان حافظه حیوان‌های آموزش‌دیده بررسی میگردد.}
در روز آموزش، هرحیوان به‌آرامی روی سکوی مکعبی دستگاه ارزیابی حافظه قرار گرفت و مدت زمان توقف روی سکو (قبل از پایین آمدن) ثبت گردید. درصورتی‌که هر موش بیشتر از 20 ثانیه روی سکو می‌ماند، از مطالعه حذف می‌شد. بلافاصله پس از پایین آمدن موش از مکعب چوبی و قرارگرفتن چهار پای مؤثر بر روی میله‌های فولادی، شوک الکتریکی به مدت 15 ثانیه (1 هرتز، 5/0 ثانیه و 45 ولت مستقیم) به حیوان داده می‌شد. {لازم به ذکر است در یادگیری اجتنابی مهاری (مدل Step-down)، حیوان در روز آموزش فقط یک‌بار در داخل دستگاه یادگیری اجتنابی قرار می‌گیرد و یک مرحله آموزش را دریافت میکند.}
جلسه آزمون، 24 ساعت بعد از آموزش با روندی مشابه آموزش انجام شد؛ با این تفاوت که حیوان مورد آزمایش در روز آزمون شوک دریافت نکرد. مدت زمان توقف موش روی سکو در روز آزمون به‌عنوان معیار حافظه در موش اندازه‌گیری شد. حداکثر زمان برای توقف موش روی سکو (زمان سقف) برابر 300 ثانیه بود که به‌عنوان حافظه کامل در نظر گرفته شد (32،33).
برای تزریق دارو، پس از برداشتن سیم داخل کانول راهنما، سر سوزن با اندازهG 27 که 9 میلی‌متر طول داشت و به کت‌دان تیوب نوزاد شماره 4 متصل بود، در داخل کانول راهنما قرار داده شد و در هر کانول، 5/0 میکرولیتر دارو (به مدت تزریق 90-60 ثانیه) با استفاده از سرنگ همیلتون 1 میکرولیتری تزریق شد. در حین تزریق به حیوان اجازه داده شد بدون هیچ استرسی آزادانه حرکت کنند.
در ادامه، پس از کشتن حیوان‌ها با کلروفرم (5/0 میکرولیتر)، رنگ متیلن‌بلو 1% به داخل هر کانول تزریق شد، سپس مغز از درون جمجمه خارج و در محلول فرمالین 10% قرار گرفت. پس از یک‌هفته با ایجاد برش‌هایی در محل کانول به درون مغز، محل ورود کانول به مغز به‌وسیله میکروسکوپ لوپ مورد بررسی قرار گرفت. جهت مطالعه مقاطع بافتی تهیه‌شده، از اطلس پاکسینوس استفاده گردید.
موش‌ها در چهار گروه به شرح زیر تقسیم شدند:
گروه اول: (گروه شم) جراحی‌شده که 5 دقیقه قبل از آموزش، سالین را (به میزان 1 نانوگرم برموش) بهصورت درون هیپوکامپی دریافت کردند.
گروه دوم، سوم و چهارم: گروه‌های شم جراحی‌شده‌ای بودند که 5 دقیقه قبل از آموزش، Y-25130 را (مقادیر 1، 1/0، 01/0 نانوگرم برموش) بهصورت درون هیپوکامپی دریافت کردند.
در آزمایش تأثیر تزریق قبل از آموزش مورفین بر روی حافظه اجتنابی مهاری:
گروه اول: گروه شم جراحی‌شده، 30 دقیقه قبل از آموزش سالین را (به میزان 1 میکرولیتر بر موش) بهصورت درون صفاقی دریافت کردند.
گروه دوم، سوم و چهارم نیز گروه‌های شم جراحی‌شده‌ای بودند که 30 دقیقه قبل از آموزش، مورفین را در مقادیر مختلف (25/1، 5/2، 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بهصورت درون صفاقی دریافت کردند.
در آزمایش تأثیر تزریق درون صفاقی قبل از آموزش، دوز مؤثر مورفین و تزریق درون هیپوکامپی قبل از آموزش دوزهای مختلف Y-25130 بر روی حافظه اجتنابی مهاری:
گروه اول: گروه تجربی جراحی‌شده، 30 دقیقه قبل از آموزش مورفین را (به میزان 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بهصورت درون صفاقی دریافت کردند و پنج دقیقه قبل از آموزش، سالین را (به میزان 1 میکرولیتر بر موش) دریافت کردند.
گروه دوم، سوم و چهارم: گروه تجربی جراحی‌شده‌ای بودند که 30 دقیقه قبل از آموزش، مورفین را (به میزان 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بهصورت درون صفاقی دریافت کردند و 5 دقیقه قبل از آموزش Y-25130 را در مقادیر مختلف (01/0،1/0، 1 نانو گرم بر موش) دریافت کردند.
در همه آزمایش‌ها، زمان توقف حیوان روی سکو، بهصورت میانه و چارک ثبت گردید. به‌علت تفاوت‌های خاص زیادی که در پاسخ‌های یادگیری حیوانات وجود داشت، داده‌ها به کمک نرم‌افزار SPSS و آزمون واریانس یک‌طرفه و آزمون توکی تحلیل شدند. برای رسم نمودارها از نرم‌افزار Excel استفاده شد. سطح معنی‌داری، 005/0 p<در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه، تزریق درون هیپوکامپی قبل از آموزش دوزهای متفاوت آنتاگونیست (5-HT3 (Y-25130 روی حافظه اجتنابی مهاری در موش‌های کوچک آزمایشگاهی براساس آنالیز واریانس یک‌طرفه نشان داد تزریق قبل از آموزش Y-25130، حافظه اجتنابی مهاری را تغییر داده است ]005/0,***p< 27/4=(28/3)[F. براساس آزمون مکمل توکی، تزریق قبل از آموزش و درون هیپوکامپی Y-25130 (1 نانوگرم برموش)، تأخیر در پایین‌آمدن از سکو، اصطلاحاً میزان حافظه را در 24 ساعت بعد کاهش داد (نمودار شماره 1).
نمودار شماره 1: اثرات تزریق قبل از آموزش Y-25130 بر روی حافظه اجتنابی مهاری.
چهار گروه از حیوانات تزریق درون هیپوکامپی دوزهای مختلفی از Y-25130 (01/0، 1/0، 1 نانو گرم بر موش) را 5 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند.
هر ستون نمایانگر میانگین ± انحراف معیار مربوط به 8 موش در هرگروه است 001/0* **p<در مقایسه با گروه سالین می‌باشد.
نتایج تزریق قبل از آموزش دوزهای متفاوت مورفین (52/1، 5/2، 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بهصورت درون صفاقی روی حافظه اجتنابی مهاری در موش‌های کوچک آزمایشگاهی براساس آزمون آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه نشان داد تزریق قبل از آموزش مورفین، حافظه اجتنابی مهاری را تغییر داده است ] 538/9=(3،28) F و 001/0.[p<
طبق آنالیز مکمل توکی، تزریق درون صفاقی مورفین، (قبل از آموزش) همراه با تأخیر در پایین‌آمدن از سکو، اصطلاحاً میزان حافظه را در 24 ساعت بعد کاهش داد (نمودار شماره 2).
نمودارشماره 2: اثرات تزریق قبل از آموزش مورفین بر روی حافظه اجتنابی مهاری.
یک گروه تزریق درون صفاقی از سالین (یک میکرولیتر برموش) را 30 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند.
چهار گروه از حیوانات تزریق درون صفاقی دوزهای مختلفی از مورفین (25/1، 5/2، 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) را 30 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند. هر ستون نمایانگر میانگین ± انحراف معیار مربوط به 8 موش در هرگروه است.
001/0***p<و 05/0*p<در مقایسه با گروه سالین می‌باشد.
نتایج تزریق درون هیپوکامپی همزمان دوز مؤثر مورفین (5 میلی‌گرم بر کیلوگرم) بهصورت درون صفاقی (قبل از آموزش) و تزریق Y-25130 در مقادیرمختلف (01/0، 1/0، 1 نانو گرم بر موش) قبل از آموزش بهصورت درون هیپوکامپی روی حافظه اجتنابی مهاری در موش‌های کوچک آزمایشگاهی ، براساس آزمون آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه نشان داد تزریق درون صفاقی همزمان دوز مؤثر مورفین ( دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) و Y-25130 در مقادیر مختلف (001/0، 1/0، 1 نانوگرم بر موش) قبل از آموزش باعث بازگشت حافظه اجتنابی مهاری در روز آزمون می‌شود
]1/0*p<و 01/0p<**,78/3=(28/3)[F
طبق آنالیز مکمل توکی، تزریق مقادیر مختلف Y-25130 (001/0، 1/0، 1 نانوگرم برموش) منجر به بازگشت حافظه اجتنابی تخریب‌شده به‌وسیله مورفین در روز آزمون شد (نمودار شماره 3).
نمودار شماره 3: تأثیر تزریق درون هیپوکامپی دوزهای مختلف -25130 بر حافظه تخریب‌شده ناشی از مورفین بر روی حافظه اجتنابی مهاری.
هر چهار گروه تزریق درون صفاقی مورفین (5 نانوگرم برموش) را 30 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند. این چهار گروه از حیوانات تزریق درون هیپوکامپی مقادیر مختلفی از Y-25130 (01/0، 1/0، 1 نانوگرم بر موش) را 5 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند.
هر ستون نمایانگر میانگین± انحراف معیار مربوط به 8 موش در هر گروه است. 01/0**p<و 05/0*p<
بحث
در این مطالعه تأثیر تزریق دوطرفه آنتاگونیست گیرنده 5-HT3 بر هیپوکامپ جانبی CA1 و تأثیر آن بر فراموشی القاشده به‌وسیله مورفین در موش‌های کوچک آزمایشگاهی بررسی گردید. مطالعات نشان داده‌اند مورفین باعث نقص‌های شناختی شده و استفاده از اپیوئیدها به‌ویژه مورفین، حافظه و یادگیری را تحت تأثیر قرار می‌دهد که می‌تواند نورون‌زایی را در هیپوکامپ نیز مهار کند (33). همچنین مشخص شده است تجویز زیرپوستی مورفین بهصورت حاد، اکتساب حافظه را در مسیرهای مختلفی مثل Y - ماز و آزمایش‌های اجتنابی فعال و غیرفعال مهار میکند (34). Liو همکاران گزارش کردند تجویز زیرپوستی مورفین در موش‌های سوری به‌علت مهار سیستم کولینرژیکی منجر به اختلال حافظه در آزمایش ماز آبی موریس میگردد (35). معتمدی و همکاران نیز اعلام کردند مورفین خوراکی بهصورت حاد باعث ایجاد نقص در یادگیری فضایی در آزمایش ماز آبی موریس می‌شود (36). در یک آزمایش اجتنابی غیرفعال که توسط زرین‌دست بر روی موش‌های سوری انجام شد، مشاهده گردید تزریق زیرپوستی مورفین بهصورت حاد، بازیابی حافظه را مختل میکند (37). در تحقیق دیگری نیز زرین‌دست و همکاران نشان دادند تزریق مورفین در ناحیه تگمنتال شکمی بهصورت حاد در موش‌های سوری در آزمایش اجتنابی غیرفعال باعث تخریب بازیابی حافظه میگردد (34). Ragozzino نیز گزارش کرد تزریق مورفین بهصورت حاد در ناحیه صفاقی در موش‌های صحرایی باعث تخریب حافظه می‌شود (42). همچنین Rezayof در آزمایش اجتنابی غیرفعال روی موش‌های سوری نشان داد تجویز زیرپوستی مورفین به‌‌شکل حاد، یادگیری را مختل میکند (39). یکی از عوامل توجیه‌کننده تخریب روندهای حافظه و یادگیری در اثر تجویز حاد مورفین، وابستگی سیستم اوپیوئیدی با سیستم کولینرژیکی است (43-40).آگونیست‌های اوپیوئیدی مثل مورفین، تمایل زیادی به گیرنده‌های مو - اوپیوئیدی دارند و با اتصالشان به این گیرنده‌ها باعث مهار فعالیت کولینرژیک در هیپوکامپ و کاهش رهایی استیل‌کولین در بسیاری از نواحی مغز می‌شوند (35،44). از آنجایی که استیل‌کولین یکی از میانجی‌های مؤثر در بهبود یادگیری و حافظه است؛ در نتیجه مهار رهایی آن به‌وسیله اوپیوئیدها اثر منفی روی حافظه و یادگیری دارد (35). در مطالعه حاضر مشاهده گردید تزریق قبل از آموزش دوزهای مختلف مورفین باعث تغییر حافظه اجتنابی مهاری و تخریب آن می‌شود. ناصحی و همکاران نشان دادند تزریق درون هیپوکامپی آگونیست رسپتور 5-HT3 MCHL,، آنتاگونیست 5-HT3 (Y-25130)، آگونیست 5-HT4 (RS67333) و آنتاگونیست 5-HT4 (RS23597) منجر به تخریب حافظه اجتنابی مهاری میگردد (45). همچنین نتایج سایر مطالعات نشان می‌دهد کاهش سروتونین مغز منجر به تخریب حافظه شکل‌گرفته‌شده می‌شود (25). در مقابل، در مطالعه دیگری نیز نشان داده شد افزایش سروتونین مغز باعث بهبود حافظه میگردد (25،26). این نتایج، بیانگر نقش بسیار متفاوت 5-HTروی حافظه بوده (25)، و این نقش‌های متفاوت سروتونین به‌علت وجود گیرنده‌های پیش یا پس‌سیناپسی آن است (38،46)، که به‌همین دلیل برروی حافظه تأثیرات متفاوتی خواهد گذاشت (21). گیرنده‌های 5-HT3در مغز هم روی نواحی پیش‌سیناپسی و هم پس‌سیناپسی قرار دارند (21). در مطالعه حاضر، تزریق درون هیپوکامپی Y-25130 (قبل از آموزش) باعث تغییر حافظه اجتنابی مهاری و تخریب آن شد. همچنین تزریق درون‌صفاقی دوز مؤثر مورفین (قبل از آموزش) و تزریق همزمان و درون هیپوکامپی Y-25130 در مقادیر مختلف (قبل از آموزش) بر روی حافظه اجتنابی مهاری مورد آزمایش قرار گرفت که در آن تزریق دوزهای مختلف سروتونین همراه با دوز مؤثر مورفین منجر به بازگشت حافظه تخریب‌شده به‌وسیله مورفین شد که این بازگشت حافظه به‌خصوص در دوز غیرمؤثر سروتونین (01/0 نانوگرم برموش) بیشتر مشاهده گردید. این نتیجه، نشان‌دهنده برهمکنش مؤثر بین سیستم‌های سروتونینی و اوپیوئیدی است. از آنجایی‌که هسته رافه (منبع تولید سروتونین) خروجی‌هایی را به سمت نخاع و دیگر قسمت‌ها دارد (47)، و این خروجی‌ها منجر به تولید مورفین و اثرات ضددردی آن می‌شود (34)؛ لذا این احتمال وجود دارد که تزریق درون مغزی سروتونین منجر به آزاد‌سازی مقادیر اضافی مورفین در بدن شده که این مقدار اضافی با مقدار تزریق‌شده بهصورت غیرمؤثر عمل میکند و باعث بازگشت حافظه یا به عبارت دیگر، بی اثر بودن آن بر حافظه می‌شود. از طرف دیگر، با توجه به اینکه هر دو سیستم سروتونرژیک و اوپیوئیدرژیک از طریق مسیرهای کولینرژیک و گلوتاماترژیک عمل کرده و هر دو سیستم از طریق مهار کولینرژیکی اثرگذار هستند؛ به‌نظر می‌رسد دوز مؤثر هر دو باهم بهصورت دوز غیرمؤثر عمل می‌کنند که منجر به تخریب حافظه نمی‌شود.
نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش نشان داد برهمکنش مؤثری بین سیستم‌های سروتونرژیک و اوپیوئیدرژیک وجود دارد. در گزارش‌های متفاوت اثر سروتونین بر حافظه به‌خوبی مشخص نشده و نتایج متناقضی را نشان داده است که این تناقضات به‌علت عوامل مختلفی، ازجمله گونه مورد آزمایش، نوع تست رفتاری، نواحی مختلف مغز، زمان آموزش،نوع دارو و غیره می‌باشد. همچنین در ناحیه CA1 هیپوکامپ، گیرنده‌های سروتونین و اوپیوئیدی موجود می‌توانند اثر یکدیگر را تقویت کرده و با هم اثر سینرژستیک داشته باشند.
حافظه و یادگیری، ارتباطی تنگاتنگ با هم دارند. یادگیری را تغییرات سازشی در رفتار می‌دانند که در اثر کسب دانش از محیط اطراف به دست می‌آید و حافظه توانایی ذخیره و جمع‌آوری اطلاعات تعریف شده است (1) کشف ورودی‌های حسی و ارتباطی از قشر مخ به بخش هیپوکامپ و پاراهیپوکامپ سیستم لیمبیک در زمینه حافظه و یاد گیری اهمیت زیادی دارد (1،2).
خانواده پپتید اپیوئیدی یک گروه بزرگ نوروپپتیدی با چندین عضو است که با G - پروتئین‌هایشان به گیرنده‌های اپیوئیدی (شامل:دلتا، کاپا، مو، نوسیسپتین، سیگما و زتا) متصل می‌شوند (3)، ازخصوصیات آنها نیز می‌توان به ضد‌درد بودن، لذت‌بخش بودن اشاره کرد که پاسخ‌های ایمنی در بدن را کنترل کرده و در حافظه و یادگیری نقش دارند (4).
مطالعات فیزیولوژیک نشان می‌دهند نوع تجویز مورفین و مدت استفاده از آن بر عملکرد هیپوکامپ تأثیر داشته و روش‌های مختلف تجویز تزریقی (زیرجلدی، وریدی و درون صفاقی) مورفین نیز باعث نارسایی در حافظه و یادگیری می‌شود. همچنین شواهد الکتروفیزیولوژی نشان داده است تزریق مورفین، فعالیت الکتریکی و القای LTP در نواحی CA1، CA3 و شکنج دندانه‌ای را به‌طور معنی‌داری کاهش می‌دهد (5). برخی مطالعات نشان می‌دهند آگونیست‌های اپیوئیدی نظیر مورفین، تمایل زیادی به گیرنده‌های Mu دارند که مورفین از طریق سیستم کولینرژیک بر روی حافظه و یادگیری عمل میکند (6). یکی از مهم‌ترین نوروترنسمیترها در سیستم عصبی مرکزی، سروتونین (5-hydroxy tryptamin/5-HT) است که از تریپتوفان مشتق شده و در دستگاه گوارش، پلاکت‌ها و در سیستم اعصاب مرکزی یافت می‌شود (7). این میانجی به هورمون شادی معروف بوده و شامل چندین رفتار شناختی و غیرشناختی همچون حوصله (8) و خُلق، سکس (9)، اشتها، خواب (10)، حافظه (11) (12)، احساس و اضطراب (13)، دمای بدن (14)، حرکت (15،16)، رفتار انقباضی عضلانی، عملکرد سیستم قلبی - عروقی و غدد درون‌ریز (17)و جذب آب (18) می‌باشد. تقریباً 80% سروتونین کل بدن انسان، در سلول‌های انتروکرومافین روده وجود دارد (17)، و مابقی در نورون‌های سروتونرژیک در CNS ساخته می‌شود (17) (7). جسم‌های سلولی 5-HT به‌طور اساسی در هسته رافه قرار گرفته‌اند و آکسون آنها در اغلب اعصابی که بیشتر در مناطق مختلف مغزی همچون هیپوکامپ، آمیگدال و هیپوتالاموس که در میان سیستم لیمبیک قرار دارند، مشخص شده است (19). تمام خانواده‌های لیگاند5-HT ، بیان قابل‌توجهی در هیپوکامپ دارند (19) گیرنده‌های سروتونینی به 7 خانواده طبقه‌بندی می‌شوند(5-HT 1-7 ) (20،21). در میان این گیرنده‌ها، 5-HT3 تنها گیرنده متصل به کانال یونی از نوع لیگاند - دریچه‌ای است که فعال شدن آن منجر به نفوذ کلسیم و سدیم میگردد (21،22). 5-HT به‌عنوان یک عامل مؤثر، از طریق مسیرهای کولینرژیک در انتقال اطلاعات نقش دارد (23،24). تحریک آگونیست گیرنده 5-HT3 موجب تخریب در حافظه می‌شود. در برخی تحقیقات نیز تقویت حافظه به‌وسیله آنتاگونیست 5-HT3 (22) و در بعضی دیگر بی‌اثری بر حاقظه توسط آنتاگونیست 5-HT3 نشان داده شده است (25،26). در مطالعات انجام‌شده اثر سروتونین بر حافظه به‌خوبی مشخص نشده و نتایج متناقضی به دست آمده است که این تناقضات به‌علت عوامل مختلفی، ازجمله گونه مورد آزمایش، نوع تست رفتاری، نواحی مختلف مغز، زمان آموزش و نوع دارو و غیره (27،28) می‌باشد. همچنین مورفین (6) و 5-HT (23،24) هر دو از طریق سیستم کولینرژیک در انتقال اطلاعات در حافظه و یادگیری نقش دارند.
روش بررسی
در این مطالعه تجربی، از موش کوچک آزمایشگاهی نر نژاد NMRI (وزن تقریبی 22-30 گرم) تهیه‌شده از انستیتوپاستور ایران استفاده گردید. حیوان‌ها به حیوانخانه تحقیقاتی منتقل و در هر قفس 5 سر موش قرار گرفت. در طول آزمایش آب و غذای کافی در اختیار موش‌ها قرار داده شد و هر 3 روز یک‌بار قفس موش‌ها تمیز می‌شد، دما در حیوانخانه بین 3±22 درجه سانتیگراد متغیر بود و به مدت یک‌هفته به موش‌ها اجازه داده شد خود را با شرایط حیوانخانه قبل از جراحی وفق دهند. در طول یک‌هفته هر روز حیوان‌ها لمس می‌شدند تا در موقع آزمایش استرس ناشی از گرفتن و کار با آنها وجود نداشته باشد. از هر حیوان فقط یک‌بار استفاده شد.
حیوانات به 9 گروه 8 تایی تقسیم شدند. تمام آزمایش‌ها در زمان معینی از روز (ساعت 14-8) انجام گرفت.
دستگاه یادگیری اجتنابی مهاری (غیرفعال)، (Inhibitory (passive) avoidance apparatuse) یک جعبه چوبی به ابعاد 40×30×30 سانتی‌متر است که در کف دستگاه، 29 میله فولادی به قطر 3/0 سانتی‌متر و به فاصله 1 سانتی‌متر از یکدیگر قرار دارند. یک سکوی مکعبی چوبی به ابعاد 4×4×4 سانتی‌متر نیز در قسمت میانی کف دستگاه (روی میله‌های فلزی) قرار گرفته است، این میله‌ها به دستگاه تحریک‌کننده متصل و شوک الکتریکی از طریق این میله‌ها به حیوانات مورد آزمایش وارد می‌شود.
در این مطالعه آزمایش‌ها در اتاق نسبتاً تاریک و بدون سر و صدا انجام شد.
از هر دو داروی Y-25130 (ساخت شرکت Tocris انگلیس) به‌عنوان آنتاگونیست گیرنده 5-HT3 و مورفین سولفات (ساخت شرکت داروپخش ایران) استفاده گردید که بلافاصله قبل از انجام آزمایش‌ها،در محلول کلرید سدیم (9/0%) استریل حل شدند.
موش‌های کوچک آزمایشگاهی توسط تزریق کتامین هیدروکلرید (دوز 100 میلی‌گرم برکیلوگرم) و گزایلازین (دوز 10 میلی‌گرم برکیلوگرم) بیهوش شدند. سپس حیوانات در دستگاه استریوتاکسی قرار داده شدند و دو کانول راهنما (اندازه 22 گیج) یک میلی‌متر بالاتر از محل تزریق، براساس اطلس پاکسینوس (2013) قرار گرفت (29).
مختصات ناحیه CA1 هیپوکامپ جانبی عبارت بودند از: 5/1V=- 6/1ML± 2AP=-.
بعد از قرار دادن کانول راهنما در مختصات مورد نظر، با استفاده از سیمان دندانپزشکی، کانول‌های راهنما در جای خود محکم شدند. پس از جراحی و قبل از تزریق درون مغزی دارو به داخل کانول‌ها، به حیوان به مدت 7-5 روز استراحت داده شد تا استرس و تخریب بافتی احتمالی که توسط جراحی صورت گرفته از بین برود و حیوان به حالت عادی خود برگردد (30،31).
{یادگیری احترازی غیرفعال (مدل Step-down)، روشی مورد قبول برای بررسی حافظه درازمدت در موش‌های کوچک آزمایشگاهی است. در این روش، بررسی حافظه در 2 روز متوالی و بین ساعت 8 صبح تا 2 بعدازظهر انجام می‌شود. روز اول یا روز آموزش، حیوان‌ها در دستگاه آموزش داده می‌شوند و در روز دوم یا روز آزمون، میزان حافظه حیوان‌های آموزش‌دیده بررسی میگردد.}
در روز آموزش، هرحیوان به‌آرامی روی سکوی مکعبی دستگاه ارزیابی حافظه قرار گرفت و مدت زمان توقف روی سکو (قبل از پایین آمدن) ثبت گردید. درصورتی‌که هر موش بیشتر از 20 ثانیه روی سکو می‌ماند، از مطالعه حذف می‌شد. بلافاصله پس از پایین آمدن موش از مکعب چوبی و قرارگرفتن چهار پای مؤثر بر روی میله‌های فولادی، شوک الکتریکی به مدت 15 ثانیه (1 هرتز، 5/0 ثانیه و 45 ولت مستقیم) به حیوان داده می‌شد. {لازم به ذکر است در یادگیری اجتنابی مهاری (مدل Step-down)، حیوان در روز آموزش فقط یک‌بار در داخل دستگاه یادگیری اجتنابی قرار می‌گیرد و یک مرحله آموزش را دریافت میکند.}
جلسه آزمون، 24 ساعت بعد از آموزش با روندی مشابه آموزش انجام شد؛ با این تفاوت که حیوان مورد آزمایش در روز آزمون شوک دریافت نکرد. مدت زمان توقف موش روی سکو در روز آزمون به‌عنوان معیار حافظه در موش اندازه‌گیری شد. حداکثر زمان برای توقف موش روی سکو (زمان سقف) برابر 300 ثانیه بود که به‌عنوان حافظه کامل در نظر گرفته شد (32،33).
برای تزریق دارو، پس از برداشتن سیم داخل کانول راهنما، سر سوزن با اندازهG 27 که 9 میلی‌متر طول داشت و به کت‌دان تیوب نوزاد شماره 4 متصل بود، در داخل کانول راهنما قرار داده شد و در هر کانول، 5/0 میکرولیتر دارو (به مدت تزریق 90-60 ثانیه) با استفاده از سرنگ همیلتون 1 میکرولیتری تزریق شد. در حین تزریق به حیوان اجازه داده شد بدون هیچ استرسی آزادانه حرکت کنند.
در ادامه، پس از کشتن حیوان‌ها با کلروفرم (5/0 میکرولیتر)، رنگ متیلن‌بلو 1% به داخل هر کانول تزریق شد، سپس مغز از درون جمجمه خارج و در محلول فرمالین 10% قرار گرفت. پس از یک‌هفته با ایجاد برش‌هایی در محل کانول به درون مغز، محل ورود کانول به مغز به‌وسیله میکروسکوپ لوپ مورد بررسی قرار گرفت. جهت مطالعه مقاطع بافتی تهیه‌شده، از اطلس پاکسینوس استفاده گردید.
موش‌ها در چهار گروه به شرح زیر تقسیم شدند:
گروه اول: (گروه شم) جراحی‌شده که 5 دقیقه قبل از آموزش، سالین را (به میزان 1 نانوگرم برموش) بهصورت درون هیپوکامپی دریافت کردند.
گروه دوم، سوم و چهارم: گروه‌های شم جراحی‌شده‌ای بودند که 5 دقیقه قبل از آموزش، Y-25130 را (مقادیر 1، 1/0، 01/0 نانوگرم برموش) بهصورت درون هیپوکامپی دریافت کردند.
در آزمایش تأثیر تزریق قبل از آموزش مورفین بر روی حافظه اجتنابی مهاری:
گروه اول: گروه شم جراحی‌شده، 30 دقیقه قبل از آموزش سالین را (به میزان 1 میکرولیتر بر موش) بهصورت درون صفاقی دریافت کردند.
گروه دوم، سوم و چهارم نیز گروه‌های شم جراحی‌شده‌ای بودند که 30 دقیقه قبل از آموزش، مورفین را در مقادیر مختلف (25/1، 5/2، 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بهصورت درون صفاقی دریافت کردند.
در آزمایش تأثیر تزریق درون صفاقی قبل از آموزش، دوز مؤثر مورفین و تزریق درون هیپوکامپی قبل از آموزش دوزهای مختلف Y-25130 بر روی حافظه اجتنابی مهاری:
گروه اول: گروه تجربی جراحی‌شده، 30 دقیقه قبل از آموزش مورفین را (به میزان 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بهصورت درون صفاقی دریافت کردند و پنج دقیقه قبل از آموزش، سالین را (به میزان 1 میکرولیتر بر موش) دریافت کردند.
گروه دوم، سوم و چهارم: گروه تجربی جراحی‌شده‌ای بودند که 30 دقیقه قبل از آموزش، مورفین را (به میزان 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بهصورت درون صفاقی دریافت کردند و 5 دقیقه قبل از آموزش Y-25130 را در مقادیر مختلف (01/0،1/0، 1 نانو گرم بر موش) دریافت کردند.
در همه آزمایش‌ها، زمان توقف حیوان روی سکو، بهصورت میانه و چارک ثبت گردید. به‌علت تفاوت‌های خاص زیادی که در پاسخ‌های یادگیری حیوانات وجود داشت، داده‌ها به کمک نرم‌افزار SPSS و آزمون واریانس یک‌طرفه و آزمون توکی تحلیل شدند. برای رسم نمودارها از نرم‌افزار Excel استفاده شد. سطح معنی‌داری، 005/0 p<در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه، تزریق درون هیپوکامپی قبل از آموزش دوزهای متفاوت آنتاگونیست (5-HT3 (Y-25130 روی حافظه اجتنابی مهاری در موش‌های کوچک آزمایشگاهی براساس آنالیز واریانس یک‌طرفه نشان داد تزریق قبل از آموزش Y-25130، حافظه اجتنابی مهاری را تغییر داده است ]005/0,***p< 27/4=(28/3)[F. براساس آزمون مکمل توکی، تزریق قبل از آموزش و درون هیپوکامپی Y-25130 (1 نانوگرم برموش)، تأخیر در پایین‌آمدن از سکو، اصطلاحاً میزان حافظه را در 24 ساعت بعد کاهش داد (نمودار شماره 1).
نمودار شماره 1: اثرات تزریق قبل از آموزش Y-25130 بر روی حافظه اجتنابی مهاری.
چهار گروه از حیوانات تزریق درون هیپوکامپی دوزهای مختلفی از Y-25130 (01/0، 1/0، 1 نانو گرم بر موش) را 5 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند.
هر ستون نمایانگر میانگین ± انحراف معیار مربوط به 8 موش در هرگروه است 001/0* **p<در مقایسه با گروه سالین می‌باشد.
نتایج تزریق قبل از آموزش دوزهای متفاوت مورفین (52/1، 5/2، 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بهصورت درون صفاقی روی حافظه اجتنابی مهاری در موش‌های کوچک آزمایشگاهی براساس آزمون آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه نشان داد تزریق قبل از آموزش مورفین، حافظه اجتنابی مهاری را تغییر داده است ] 538/9=(3،28) F و 001/0.[p<
طبق آنالیز مکمل توکی، تزریق درون صفاقی مورفین، (قبل از آموزش) همراه با تأخیر در پایین‌آمدن از سکو، اصطلاحاً میزان حافظه را در 24 ساعت بعد کاهش داد (نمودار شماره 2).
نمودارشماره 2: اثرات تزریق قبل از آموزش مورفین بر روی حافظه اجتنابی مهاری.
یک گروه تزریق درون صفاقی از سالین (یک میکرولیتر برموش) را 30 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند.
چهار گروه از حیوانات تزریق درون صفاقی دوزهای مختلفی از مورفین (25/1، 5/2، 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) را 30 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند. هر ستون نمایانگر میانگین ± انحراف معیار مربوط به 8 موش در هرگروه است.
001/0***p<و 05/0*p<در مقایسه با گروه سالین می‌باشد.
نتایج تزریق درون هیپوکامپی همزمان دوز مؤثر مورفین (5 میلی‌گرم بر کیلوگرم) بهصورت درون صفاقی (قبل از آموزش) و تزریق Y-25130 در مقادیرمختلف (01/0، 1/0، 1 نانو گرم بر موش) قبل از آموزش بهصورت درون هیپوکامپی روی حافظه اجتنابی مهاری در موش‌های کوچک آزمایشگاهی ، براساس آزمون آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه نشان داد تزریق درون صفاقی همزمان دوز مؤثر مورفین ( دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) و Y-25130 در مقادیر مختلف (001/0، 1/0، 1 نانوگرم بر موش) قبل از آموزش باعث بازگشت حافظه اجتنابی مهاری در روز آزمون می‌شود
]1/0*p<و 01/0p<**,78/3=(28/3)[F
طبق آنالیز مکمل توکی، تزریق مقادیر مختلف Y-25130 (001/0، 1/0، 1 نانوگرم برموش) منجر به بازگشت حافظه اجتنابی تخریب‌شده به‌وسیله مورفین در روز آزمون شد (نمودار شماره 3).
نمودار شماره 3: تأثیر تزریق درون هیپوکامپی دوزهای مختلف -25130 بر حافظه تخریب‌شده ناشی از مورفین بر روی حافظه اجتنابی مهاری.
هر چهار گروه تزریق درون صفاقی مورفین (5 نانوگرم برموش) را 30 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند. این چهار گروه از حیوانات تزریق درون هیپوکامپی مقادیر مختلفی از Y-25130 (01/0، 1/0، 1 نانوگرم بر موش) را 5 دقیقه قبل از آموزش دریافت کرده‌اند.
هر ستون نمایانگر میانگین± انحراف معیار مربوط به 8 موش در هر گروه است. 01/0**p<و 05/0*p<
بحث
در این مطالعه تأثیر تزریق دوطرفه آنتاگونیست گیرنده 5-HT3 بر هیپوکامپ جانبی CA1 و تأثیر آن بر فراموشی القاشده به‌وسیله مورفین در موش‌های کوچک آزمایشگاهی بررسی گردید. مطالعات نشان داده‌اند مورفین باعث نقص‌های شناختی شده و استفاده از اپیوئیدها به‌ویژه مورفین، حافظه و یادگیری را تحت تأثیر قرار می‌دهد که می‌تواند نورون‌زایی را در هیپوکامپ نیز مهار کند (33). همچنین مشخص شده است تجویز زیرپوستی مورفین بهصورت حاد، اکتساب حافظه را در مسیرهای مختلفی مثل Y - ماز و آزمایش‌های اجتنابی فعال و غیرفعال مهار میکند (34). Liو همکاران گزارش کردند تجویز زیرپوستی مورفین در موش‌های سوری به‌علت مهار سیستم کولینرژیکی منجر به اختلال حافظه در آزمایش ماز آبی موریس میگردد (35). معتمدی و همکاران نیز اعلام کردند مورفین خوراکی بهصورت حاد باعث ایجاد نقص در یادگیری فضایی در آزمایش ماز آبی موریس می‌شود (36). در یک آزمایش اجتنابی غیرفعال که توسط زرین‌دست بر روی موش‌های سوری انجام شد، مشاهده گردید تزریق زیرپوستی مورفین بهصورت حاد، بازیابی حافظه را مختل میکند (37). در تحقیق دیگری نیز زرین‌دست و همکاران نشان دادند تزریق مورفین در ناحیه تگمنتال شکمی بهصورت حاد در موش‌های سوری در آزمایش اجتنابی غیرفعال باعث تخریب بازیابی حافظه میگردد (34). Ragozzino نیز گزارش کرد تزریق مورفین بهصورت حاد در ناحیه صفاقی در موش‌های صحرایی باعث تخریب حافظه می‌شود (42). همچنین Rezayof در آزمایش اجتنابی غیرفعال روی موش‌های سوری نشان داد تجویز زیرپوستی مورفین به‌‌شکل حاد، یادگیری را مختل میکند (39). یکی از عوامل توجیه‌کننده تخریب روندهای حافظه و یادگیری در اثر تجویز حاد مورفین، وابستگی سیستم اوپیوئیدی با سیستم کولینرژیکی است (43-40).آگونیست‌های اوپیوئیدی مثل مورفین، تمایل زیادی به گیرنده‌های مو - اوپیوئیدی دارند و با اتصالشان به این گیرنده‌ها باعث مهار فعالیت کولینرژیک در هیپوکامپ و کاهش رهایی استیل‌کولین در بسیاری از نواحی مغز می‌شوند (35،44). از آنجایی که استیل‌کولین یکی از میانجی‌های مؤثر در بهبود یادگیری و حافظه است؛ در نتیجه مهار رهایی آن به‌وسیله اوپیوئیدها اثر منفی روی حافظه و یادگیری دارد (35). در مطالعه حاضر مشاهده گردید تزریق قبل از آموزش دوزهای مختلف مورفین باعث تغییر حافظه اجتنابی مهاری و تخریب آن می‌شود. ناصحی و همکاران نشان دادند تزریق درون هیپوکامپی آگونیست رسپتور 5-HT3 MCHL,، آنتاگونیست 5-HT3 (Y-25130)، آگونیست 5-HT4 (RS67333) و آنتاگونیست 5-HT4 (RS23597) منجر به تخریب حافظه اجتنابی مهاری میگردد (45). همچنین نتایج سایر مطالعات نشان می‌دهد کاهش سروتونین مغز منجر به تخریب حافظه شکل‌گرفته‌شده می‌شود (25). در مقابل، در مطالعه دیگری نیز نشان داده شد افزایش سروتونین مغز باعث بهبود حافظه میگردد (25،26). این نتایج، بیانگر نقش بسیار متفاوت 5-HTروی حافظه بوده (25)، و این نقش‌های متفاوت سروتونین به‌علت وجود گیرنده‌های پیش یا پس‌سیناپسی آن است (38،46)، که به‌همین دلیل برروی حافظه تأثیرات متفاوتی خواهد گذاشت (21). گیرنده‌های 5-HT3در مغز هم روی نواحی پیش‌سیناپسی و هم پس‌سیناپسی قرار دارند (21). در مطالعه حاضر، تزریق درون هیپوکامپی Y-25130 (قبل از آموزش) باعث تغییر حافظه اجتنابی مهاری و تخریب آن شد. همچنین تزریق درون‌صفاقی دوز مؤثر مورفین (قبل از آموزش) و تزریق همزمان و درون هیپوکامپی Y-25130 در مقادیر مختلف (قبل از آموزش) بر روی حافظه اجتنابی مهاری مورد آزمایش قرار گرفت که در آن تزریق دوزهای مختلف سروتونین همراه با دوز مؤثر مورفین منجر به بازگشت حافظه تخریب‌شده به‌وسیله مورفین شد که این بازگشت حافظه به‌خصوص در دوز غیرمؤثر سروتونین (01/0 نانوگرم برموش) بیشتر مشاهده گردید. این نتیجه، نشان‌دهنده برهمکنش مؤثر بین سیستم‌های سروتونینی و اوپیوئیدی است. از آنجایی‌که هسته رافه (منبع تولید سروتونین) خروجی‌هایی را به سمت نخاع و دیگر قسمت‌ها دارد (47)، و این خروجی‌ها منجر به تولید مورفین و اثرات ضددردی آن می‌شود (34)؛ لذا این احتمال وجود دارد که تزریق درون مغزی سروتونین منجر به آزاد‌سازی مقادیر اضافی مورفین در بدن شده که این مقدار اضافی با مقدار تزریق‌شده بهصورت غیرمؤثر عمل میکند و باعث بازگشت حافظه یا به عبارت دیگر، بی اثر بودن آن بر حافظه می‌شود. از طرف دیگر، با توجه به اینکه هر دو سیستم سروتونرژیک و اوپیوئیدرژیک از طریق مسیرهای کولینرژیک و گلوتاماترژیک عمل کرده و هر دو سیستم از طریق مهار کولینرژیکی اثرگذار هستند؛ به‌نظر می‌رسد دوز مؤثر هر دو باهم بهصورت دوز غیرمؤثر عمل می‌کنند که منجر به تخریب حافظه نمی‌شود.
نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش نشان داد برهمکنش مؤثری بین سیستم‌های سروتونرژیک و اوپیوئیدرژیک وجود دارد. در گزارش‌های متفاوت اثر سروتونین بر حافظه به‌خوبی مشخص نشده و نتایج متناقضی را نشان داده است که این تناقضات به‌علت عوامل مختلفی، ازجمله گونه مورد آزمایش، نوع تست رفتاری، نواحی مختلف مغز، زمان آموزش،نوع دارو و غیره می‌باشد. همچنین در ناحیه CA1 هیپوکامپ، گیرنده‌های سروتونین و اوپیوئیدی موجود می‌توانند اثر یکدیگر را تقویت کرده و با هم اثر سینرژستیک داشته باشند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
فیزیولوژی
دریافت: 1396/3/6 | پذیرش: 1396/5/10 | انتشار: 1397/4/24
دریافت: 1396/3/6 | پذیرش: 1396/5/10 | انتشار: 1397/4/24
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
