دوره 12، شماره 4 - ( تیر 1397 )
جلد 12 شماره 4 صفحات 71-61 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mousavi Chalak A, Yaminfirooz M, Riahi A. Quantitative and Qualitative Evaluation of Islamic Republic of Iran’s Scientific Productions Indexed in Scopus in the Field of Nursing during 2000-2016
. Qom Univ Med Sci J 2018; 12 (4) :61-71
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1691-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1691-fa.html
موسوی چلک افشین، یمین فیروز موسی، ریاحی عارف. ارزیابی کمّی و کیفی تولیدات علمی نمایهشده جمهوری اسلامی ایران در اسکوپوس، حوزه پرستاری طی سالهای 1395-1379. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (4) :61-71
افشین موسوی چلک1 
، موسی یمین فیروز2 ، عارف ریاحی* 3
، موسی یمین فیروز2 ، عارف ریاحی* 3
1- گروه علم اطلاعات و دانششناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2- گروه آموزش عمومی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، بابل، ایران
3- اداره کل کتابخانههای عمومی استان مازندران، ساری، ایران. ،ariahi1986@gmail.com
2- گروه آموزش عمومی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، بابل، ایران
3- اداره کل کتابخانههای عمومی استان مازندران، ساری، ایران. ،
متن کامل [PDF 1062 kb]
(1452 دریافت)
| چکیده (HTML) (5437 مشاهده)
متن کامل: (1663 مشاهده)
مقدمه
یکی از مهمترین زمینههای پیشرفت و ارتقای کشورها، توجه به تحقیقات علمی، فنآورانه و پژوهش است (1،2). تحقیق و پژوهش؛ بستر اصلی توسعه، سازندگی و استقلال کشورها محسوب شده و سرمایهگذاری و توجه در این بخش، از عناصر مهم رشد و توسعه اقتصادی - اجتماعی، بهداشت و علمی کشورها میباشد (3). یکی از عناصر برجسته تحقیق، پژوهش، توسعه و پیشرفت جوامع در دهههای اخیر؛ تولیدات علمی در قالب مقالات و منابع اطلاعاتی در پایگاههای اطلاعات علمی است (4). تولیدات علمی از مهمترین شاخصهای سنجش توسعه و پیشرفت کشورها بوده و این تولیدات، نقش ویژه و تعیینکنندهای در پیشرفت جوامع علمی و اطلاعاتی دارند (5). در واقع، باید اشاره کرد تعیین جایگاه و نقش هر کشور در تولیدات علمی در حوزههای موضوعی مختلف، نشاندهنده میزان توانمندی و عملکرد آن کشور در جهت ارتقا و کمک به بهبود آن موضوع است.
حوزه پزشکی و در رأس آن پرستاری، از این قاعده مستثنی نبوده و از آنجاییکه این بخش با نظام سلامت، بهداشت، پیشگیری، مراقبت و درمان افراد و آحاد جامعه سروکار دارد، از اهمیت دوچندانی برخوردار است. پرستاری یکی از مهمترین و کلیدیترین عناصر گروههای بهداشت و سلامت در جامعه محسوب شده که در سایه نقشهای مرتبط با ارائه خدمات سلامتی نظیر نقشهای آموزشی، پژوهشی، ارتباطی، مشاورهای، حمایتی، مدیریتی و مراقبتی؛ اهمیت جایگاه این حوزه در تیم سلامت دوچندان شده است (6). امروزه، پذیرش این اصل که پرستاران برای ارائه مراقبتهای پرستاری برپایه روشهای سنتی عمل کنند، دیگر قابلقبول نبوده و نیاز است تا پرستاران، متخصصان و پژوهشگران این حوزه، با آخرین یافتهها و دستاوردها تحقیقات علمی آشنا شده تا بتوانند با استفاده از تحقیقات و پژوهشهای علمی حوزه خود، وظایف حرفهای و مراقبتیشان را به شایستگی انجام دهند. متخصصان و پژوهشگران حوزه پرستاری میتوانند با بهرهگیری از یافتهها، نتایج تولیدات و آثار علمی منتشرشده در پایگاههای اطلاعاتی معتبر و در قالب مقالات علمی در راستای ارتقای سطح کمّی و کیفی آگاهی و دانش خود از آن بهرهمند و با انتقال و آموزش یافتههای جدید به پرستاران و مراقبان سلامت، آنان را در انجام فعالیتهای بالینی مطلوب و مثمرهثمر یاری بخشند. در حوزههای مختلف دانش بشری، انتشار نتایج و یافتههای مطالعات، همچنین پژوهشهای دانشمندان و متخصصان به بهترین شیوه و در کمترین زمان، از مهمترین مواردی است که میتواند به ارتقای سطح دانش آن حوزه کمک کند (7). در حوزه پرستاری نیز انتشار چنین نتایجی، علاوه بر ارتقای سطح دانش و آگاهی متخصصان میتواند زمینه را برای ارتقای سطح سلامت جامعه فراهم آورد. بهعلاوه، پژوهش و تولید علم، حرفه پرستاری را در پیشبینی و روبهروشدن با چالشهای جدید توانمند ساخته و با استفاده از مطالعات و پژوهشهای این حوزه، دانش حاصل در محیط بالینی به کار گرفته میشود که این خود موجب بهبود کیفیت خدمات در این بخش خواهد شد. ازاینرو مقالات علمی شرایط را برای انتشار اکتشافات، یافتههای نوین علمی افراد و دانشمندان فراهم میآورد و با توجه به روزآمد بودن، دسترسی آسان و سریع به این منابع، در مقایسه با سایر منابع اطلاعاتی، از اهمیت بیشتری برخوردارند (10-8). یکی از جنبههای اساسی بررسی و تجزیه و تحلیل مقالات علمی، پژوهش براساس رویکرد علمسنجی است. مطالعات علمسنجی بهعنوان ابزاری مناسب و مؤثر برای درک بهتر فرآیند تحقیقات، پژوهش علمی، همچنین تجزیه و تحلیل برونداد و تولیدات علمی میتواند به توسعه علمی حوزههای مختلف موضوعی کمک شایانی کند (11). ارزیابی و بررسی تولیدات علمی میتواند به محققان کمک کند تا با شکافهای علمی موجود آشنا شوند، افراد معتبر در این حوزه را شناسایی و موضوعات پژوهشی خود را نیز با دید بازتر و وسیعتری مورد بررسی قرار دهند (12). با توجه به مطالب ذکرشده و از آنجاییکه تا به حال پژوهشی در رابطه با برونداد علمی پژوهشگران و متخصصان حوزه پرستاری کشور صورت نگرفته است، مطالعه حاضر با هدف بررسی تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در حوزه پرستاری در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس انجام شد.
روش بررسی
مطالعه حاضر به روش پیمایشی توصیفی و با رویکرد علمسنجی صورت گرفت. در این مطالعه تمامی مدارک و مقالات علمی جمهوری اسلامی ایران نمایهشده در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس، طی سالهای 1395-1379 بررسی گردید. برای جمعآوری اطلاعات با مراجعه به پایگاه اسکوپوس به نشانی www.Scopus.com و با مراجعه به قسمت جستجوی پیشرفته، نام ایران (IRAN) در بخش "Affiliation country" وارد و تمامی مدارک و مقالات ایرانی نمایهشده در این پایگاه بازیابی شد. در بخش دوم جستجو و برای گردآوری اطلاعات مربوط به مدارک و مقالات حوزه پرستاری، در بخش "Subject Area"، حوزه موضوعی پرستاری (Nursing)، انتخاب و با محدود کردن سال "2000-2016" جستجوی نهایی صورت گرفت و تمامی مدارک و مقالات ایرانی منتشرشده در حوزه موضوعی مربوطه طی سالهای مورد بررسی، بازیابی شد.
بهعلاوه، برای شناسایی حوزههای موضوعی پرتولید، پژوهشگران، مجلات هسته، دانشگاهها و مراکز آموزشی و پژوهشی تولیدکننده مدارک علمی پرستاری کشور، جستجویی در دادههای بازیابیشده صورت گرفت و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از راهبردها و تکنیکهای علمسنجی استخراجگردید. برای تعیین وضعیت تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در هریک از بخشهای حوزه پرستاری و جهت بررسی وضعیت مجلات منتشرکننده مقالات حوزه پرستاری جمهوری اسلامی ایران، با مراجعه با پایگاه http://www.scimagojr.com، اطلاعات مورد نیاز بازیابی شد. همچنین با مراجعه به وبسایت مجلات، اطلاعات مربوط و مورد نیاز؛ از قبیل ضریب تأثیر، شاخص H و SJR مجلات به دست آمد.
برای تجزیه و تحلیل دادهها، ترسیم حوزههای موضوعی و شبکههای همکاری علمی، از نرمافزارهای SPSS، VOSviewer 1.5.4 و NetDraw 2.138 استفاده شد.
یافتهها
2652 مقاله و مدرک علمی توسط پژوهشگران ایرانی در حوزه پرستاری تألیف و منتشر شده بود. روند تولیدات علمی حوزه پرستاری جمهوری اسلامی ایران در پایگاه اسکوپوس، طی سالهای 1395-1379 در نمودار قابلمشاهده است.
نمودار: روند تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در حوزه پرستاری.
در جدول شماره 1، رتبه تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در یکی از شاخههای حوزه پرستاری در سطح بینالمللی ارائه شده است.
نام حداقل یکنفر از پژوهشگران و اعضای هیأت علمی وابسته به دانشگاه تهران، در 823 مدرک و مقاله علمی (بیش از 31%) آمده است.
جدول شماره 1: رتبه جمهوری اسلامی ایران در تولید علم حوزه پرستاری در سطح بینالملل
در جدول شماره 2، نام 20 دانشگاه، مرکز، مؤسسه آموزشی و پژوهشی برتر و پرتولید کشوردر انتشار مدارک و مقالات علمی حوزه پرستاری نشان داده شده است.
جدول شماره 2: دانشگاهها و مراکز تولیدکننده مدارک علمی حوزه پرستاری ایران در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس
یافتههای بهدستآمده از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس نشان داد پژوهشگران و متخصصان ایالات متحده امریکا، اصلیترین همکاران و شرکای علمی پژوهشگران و متخصصان ایرانی در تألیف مدارک علمی مشترک بودهاند و 171 مقاله و مدرک علمی با همکاری حداقل یک پژوهشگر ایرانی و امریکایی منتشر و نمایه شده است (4/26% از تولیدات علمی بینالمللی و 5/6% از کل تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران).
در جدول شماره 3، نام 10 کشوری که بیشترین سهم را در همکاری علمی بینالمللی، تألیف و انتشار مقالات حوزه پرستاری داشتهاند، آمده است.
جدول شماره 3: کشورهای همکار در تولید مدارک علمی حوزه پرستاری ایران در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس
همچنین یافتههای بهدستآمده از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس نشان داد 648 مقاله و مدرک علمی (4/24%) با همکاری پژوهشگرانی از 90 کشور، تهیه و منتشر شده است. در شکل شماره 1، همکاریهای بینالمللی پژوهشگران ایرانی در تألیف مدارک علمی مشترک با همتایان و همکاران خارجیشان قابلمشاهده است.
شکل شماره 1: کشورهای همکاریکننده در تهیه و تولید مدارک علمی مشترک ایران در حوزه پرستاری.
در شکل شماره 2، حوزههای موضوعی مدارک تولیدشده پژوهشگران ایران در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس براساس کلید واژگان و عناوین مقالات منتشرشده دیده میشود (حوزههای داغ و مهم براساس رنگ و به ترتیب قرمز، زرد، سبز و آبی میباشد.)
شکل شماره 2: حوزههای موضوعی مقالات منتشرشده پژوهشگران ایرانی حوزه پرستاری.
نتایج بهدستآمده از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس نشان داد فریدون عزیزی (125 مدرک)، احمد اسماعیلزاده (110 مدرک)، پروین میرمیران (99 مدرک)، لیلا آزادبخت (76 مدرک و فضلاله احمدی (51 مدرک)، از مهمترین و اصلیترین پژوهشگران و تولیدکنندگان مدارک و مقالات حوزه پرستاری کشور بودهاند. براساس یافتههای بهدستآمده از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس: مجله حیات (Hayat)، بیشترین تعداد مقالات پژوهشگران ایرانی در حوزه پرستاری را منتشر کرده بود.
در جدول شماره 4، اسامی مجلاتیکه بیش از 40 مدرک و مقاله پژوهشگران ایرانی را درحوزه پرستاری منتشر کردهاند (به همراه وضعیت کیفی آنها)، آمده است.
جدول شماره 4: مجلات منتشرکننده مقالات پژوهشگران ایرانی در حوزه پرستاری و وضعیت کیفی آنها
رتبه کیفیت مجلات در پایگاه فوق بدین صورت میباشد:
Q1 با کیفیتترین مجلات در حوزه موضوعی؛
Q2 مجلات نسبتاً با کیفیت؛
Q3 مجلات با کیفیت متوسط؛
Q4 مجلات با کیفیت ضعیف؛
بحث
امروزه، پژوهش بهعنوان یکی از اساسیترین زیرساختهای توسعه و پیشرفت کشورها محسوب شده و تحقیقات هدفمند برای پاسخگویی به نیازهای جامعه انجام میگیرد. اهمیت تولید اطلاعات علمی و نقش انکارناپذیر آن در توسعه پایدار تا بدان حد است که بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، حجم عظیمی از سرمایههای ملی خود را صرف توسعه پژوهش و مؤسسات پژوهشی میکنند (13). مطالعه حاضر با هدف ارزیابی کمّی و کیفی تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در حوزه پرستاری انجام شد. نتایج نشان داد سهم حوزه پرستاری در تولید علم و در سطح بینالمللی، 2652 مقاله و مدرک علمی بوده است که این میزان در مقایسه با کل تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران طی سالهای مورد بررسی (385588 مقاله و مدرک علمی)، بسیار ناچیز و در حدود 7/0% میباشد. در این رابطه باید اشاره کرد پرستاری یکی از ارکان اساسی نظام سلامت و مراقبت کشور بوده و توجه به تولید علم، اشاعه نتایج و یافتههای این حوزه، کمک بزرگی به پیشبرد اهداف این حوزه خواهد کرد. از آنجاییکه سهم تولیدات پزشکی کشور در بازه زمانی مورد بررسی بیش از 5/18% بود (71423 مقاله و مدرک علمی)، لازم است تصمیمات و تمهیدات مناسب و صحیحی در راستای افزایش تحقیقات و پژوهشهای علمی پیرامون این حوزه موضوعی بسیار مهم و اساسی اتخاذ گردد تا حوزه پرستاری همگام و همراه با سایر حوزههای موضوعی رشد داشته و نتایج دستاوردها و یافتههای آن نیز بهنحو مطلوبی منعکس شود. همچنین ضروری است پژوهشگران و متخصصان پرستاری در راستای تقویت علم پرستاری کشور و کمک به پیشرفت آن در سطح جهانی، مطالعات و پژوهشهای خود را در حوزههایی که با مسائل و مشکلات فراوانی روبرو هستند، گسترش داده و بر اجرای مطالعات مربوط به معضلات پرستاری ایرانی و تحقیقات بومی معطوف کنند. همچنین ارتقا و افزایش مطالعات مربوط به پرستاری میتواند در ارتقای کیفیت پیشگیری، درمانهای مؤثر و ارزانتر تأثیرگذار بوده و رسیدن به جایگاه علمی شایسته را برای جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه و جهان در پی داشته باشد. نتایج بهدست آمده از پژوهش حاضر نشان داد سهم کشورهای توسعهیافته و صنعتی دنیا در تولید علم حوزه پرستاری بسیار زیاد است و در مقایسه با کشورهای در حال توسعه و بسیاری از کشورهای دیگر، تولیدات علمی بیشتری منتشر کردهاند. این امر نشان میدهد این کشورها درک مناسبی از پژوهش درحوزه پرستاری و مراقبت داشته و کاربرد آن در نظام سلامت کشورشان را بهخوبی آموختهاند. نتایج همچنین نشان داد تولیدات علمی ایران پس از کشورهای ژاپن، چین، کره جنوبی و هند در رتبه پنجم آسیا و پس از ترکیه در رتبه دوم منطقه و در میان کشورهای عضو دفتر منطقهای مدیترانه شرقی (EMRO) قرار دارد. هرچند وضعیت تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی از کشورهایی مانند هنگکنگ، مالزی، پاکستان و ....، بهتر و مناسبتر بوده و طی سالهای اخیر نیز رشد مناسبی داشته است، ولی بهنظر میرسد نیاز به همت و تلاش گسترده در این زمینه وجود دارد تا بتوان موقعیت علمی را در سطح منطقه و بینالمللی بهنحو مطلوبی ارتقا و بهبود بخشید. بسیاری از مطالعات صورتگرفته در رابطه با وضعیت تولیدات علمی نشان داده است جایگاه جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه (خاورمیانه و کشورهای EMRO) و کشورهای آسیایی در وضعیت مناسبی قرار دارد که این نتیجه با یافتههای مطالعه حاضر همخوانی داشت (16-14). در مطالعه حاضر، دانشگاههای علوم پزشکی در مقایسه با سایر دانشگاهها، مراکز علمی و آموزشی کشور در تهیه و تولید آثار علمی حوزه پرستاری، موفقتر عمل کرده بودند. در میان 10 مرکز پرتولید، نام 7 دانشگاه علوم پزشکی و 2 مرکز و مؤسسه وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بهچشم میخورد. بهعلاوه، نام 51 دانشگاه، مؤسسه و مرکز تحقیقاتی، پژوهشگاه و پژوهشکده، همچنین بیمارستان وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در میان 100 مرکز پرتولیدی قرار داشت که بیشترین میزان تولیدات علمی در حوزه پرستاری جمهوری اسلامی ایران را تدوین و منتشر کرده بودند. دانشگاههای علوم پزشکی بهعنوان مهمترین مراکز فعالیتهای بهداشتی و درمانی کشور، نقش تعیینکنندهای در نظام سلامت کشور دارند و این امر نیازمند گسترش پژوهش، انجام تحقیقات و مطالعات پیرامون آن است. همچنین باید اشاره کرد پدیده آموزش که زیربنای توسعه علم محسوب میشود، تنها از طریق پژوهش ممکن است به توسعه مطلوب و متناسب با نیازهای جامعه دست یابد. اعضای هیأت علمی هرچه بیشتر بتوانند خدمات خود را با کیفیت بهتری ارائه دهند، توسعه و پیشرفت، شتاب بیشتری خواهد گرفت. بهعلاوه، جهت ارتقای سطح کمّی و کیفی مطالعات حوزه پرستاری میتوان به تقویت حوزه نیروی انسانی نیز اشاره کرد که دانشگاههای علوم پزشکی میتوانند با جذب هیأت علمی پژوهشی، پرستاران پژوهشگر در مراکز مرتبط و تحقیقاتی پرستاری، همچنین تعریف دکتری تخصصی پژوهشی مرتبط با حوزههای مختلف علم پرستاری؛ هم شرایط را برای افزایش تعداد مقالات علمی حوزه پرستاری فراهم کنند و هم تحقیقات توسط متخصصین این رشته با کیفیت بالاتری صورت گیرد. بسیاری از مطالعات انجامشده در زمینه تولید علم حوزههای مختلف علوم پزشکی نشان دادهاند دانشگاههای وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نقش غیرقابلانکاری در تولیدات علمی این حوزهها دارند که این نتیجه با یافتههای مطالعه حاضر همسو بود (19-17). بهعلاوه، باید اشاره کرد امروزه پژوهش بهعنوان یک فعالیت صرفاً دانشگاهی مطرح نیست. شکلگیری فزاینده سازمانها و مؤسسات تحقیقاتی باعث شده تا آنها نیز طرحهای تحقیقاتی و علمی را جزء اولویت اصلی خود قرار دهند. جا دارد سازمانها و مراکز تحقیقاتی غیروابسته به وزارت بهداشت، ازجمله دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی وزارت علوم و سایر سازمانهایی که ارتباط نزدیکی با نظام بهداشت و سلامت کشور دارند، در انجام پژوهش و تحقیقات مشترک با گروههای پرستاری اقدامات لازم را انجام دهند.
همچنین یافتهها نشان داد پژوهشگران ایالات متحده امریکا، بریتانیا و برخی دیگر از کشورهای توسعهیافته، از اصلیترین شرکای علمی پژوهشگران ایرانی در تولید علم پرستاری در سطح بینالمللی بودهاند. همچنین میزان همکاریهای علمی بینالمللی حوزه پرستاری در مقایسه با بسیاری از حوزههای دیگر در سطح بالاتر و قابل قبولتری قرار داشته و تولیدات مشترک این حوزه در سطح بالایی گزارش شده است. بسیاری از مطالعات پیشین نیز نشان داد کشورهای اروپایی و امریکای شمالی (امریکا و کانادا) از سردمداران علم و تولید علم در بسیاری از حوزههای مختلف دانش بشری هستند که این یافته با نتایج مطالعه حاضر همخوانی داشت (21-20). گسترش همکاریهای علمی و فراهم کردن شرایط برای تحقیقات مشترک میان پژوهشگران ایرانی و متخصصان سایر کشورها، بهویژه کشورهای پیشرو در حوزه پرستاری بیشک میتواند تأثیرات مثبتی بر روی ارتقای تولیدات علمی و افزایش سطح پرستاری جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.
همچنین نتایج نشان داد بخش قابلتوجهی از تحقیقات صورتگرفته در رابطه با زنان و مامایی، پرستاری سالمندان، پرستاری کودکان و نوجوانان بوده و وضعیت تولیدات علمی پژوهشگران کشور در برخی از حوزههای موضوعی، ازجمله Care Plannin و Maternity and Midwifery در سطح جهانی در وضعیت قابل قبولی قرار داشته است. از دیگر یافتههای این پژوهش، مشخص نمودن برخی حوزههای مطالعاتی جدید و موضوعاتی بود که تحقیقات و مطالعاتی پیرامون آن صورت نگرفته و یا بهصورت پراکنده و بسیار کم انجام شده است. لذا پیشنهاد میگردد پژوهشگران ایرانی مطالعات خود را به سمت موضوعاتی از قبیل Nurse Assisting و Assessment and Diagnosis سوق داده و زمینه چاپ مقالات خود را در حوزههاییکه توجه زیادی به آن نشده فراهم آورند، همچنین برنامهریزان و سیاستگذاران این حوزه در کشور، اولویتهای پژوهش خود را برمبنای یافتههای این پژوهش قرار دهند تا متخصصان بتوانند بهراحتی و در اسرع وقت این موضوعات را بررسی کنند تا از نتایج آن بتوان هم برای بهبود وضعیت جامعه پرستاری کشور و هم برای چاپ مقالات علمی استفاده کرد. در رابطه با افراد و گروههای هسته نیز نتایج نشان داد پژوهشگران وابسته به دانشگاههای علوم پزشکی تهران، تربیت مدرس، شهید بهشتی، اصفهان، ایران و مشهد، از اصلیترین و پرتولیدترین محققان حوزه پرستاری کشوردر بازه زمانی مورد بررسی بودهاند. بهطورکلی، دانشگاههای تیپ برتر علوم پزشکی کشور، از اساسیترین و اصلیترین مراکز تولید علم و اطلاعات علمی در کشور محسوب شده و پژوهشگران آنها در حوزههای علمی، از مهمترین گرههای شبکه علم به شمار میروند که دارای جایگاه ویژهای در حوزه تخصصی خود هستند. پژوهشها و مطالعات صورتگرفته در این زمینه نشان میدهد افراد، گروهها و دپارتمانهای علمی دانشگاههای علوم پزشکی تیپ یک در شهرهای بزرگ کشور، از پیشگامان تولید علم و سرآمدگان تحقیق و پژوهش به حساب میآیند و نقش بالایی در تولید علم تخصصی و انتشار آنها در مجلات علمی خارجی و بینالمللی دارند (24-22). جا دارد مسئولان و مدیران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با ایجاد راهکارهایی برای شناساندن افراد هسته و پژوهشگران پرتولید به جامعه پرستاری، حمایت مادی و معنوی از آنها و فراهم نمودن امکان برقراری ارتباط با آنها توسط سایر گروهها در سطح کشور،همچنین ایجاد پروژهها و تحقیقات مشترک با سایر دانشگاهها و دانشکدههای علوم پزشکی، زمینه را برای فراگیر کردن تحقیق، پژوهش و ارتقای سطح تولیدات علمی فراهم آورند.
در رابطه با کیفیت مجلاتیکه مقالات پژوهشگران ایرانی در حوزه پرستاری را منتشر کردهاند، نتایج نشان داد برخلاف بسیاری از حوزههای موضوعی مختلف که مقالات عمدتاً در مجلات با کیفیت نامناسب و ضعیف منتشر میشوند (26-25)، مقالات این حوزه به لحاظ شاخصهای کیفی، در وضعیت مناسبی قرار داشته و بجز مقالاتیکه در مجلات ایرانی و پاکستانی چاپ شدهاند، بخش قابلتوجهی از مقالات در مجلات معتبر و شناختهشده کشورهای امریکایی و بریتانایی انتشار یافتهاند. دریافت استناد نسبتاً مناسب از مطالعات پژوهشگران غیرایرانی و دریافت، تورق و مرور مکرر آن
(براساس Log Analysis) از دیگر دلایلی بوده که میتوان مقالات منتشرشده را به لحاظ کیفی در وضعیت مناسبی قلمداد کرد. این امر نشاندهنده دقت و انجام مطالعات عمیق و با کیفیت توسط متخصصان و پژوهشگران پرستاری کشور است که ادامه و استمرار آن، شرایط را برای شناساندن هرچه بهتر علم پرستاری در سطح بینالمللی فراهم خواهد کرد.
نتیجهگیری
در پایان، میتوان چنین نتیجهگیری کرد که بخش قابلتوجهی از مشکلات و معضلات حوزه پرستاری کشور با انجام پژوهشهای مرتبط و کاربردی کردن آنها قابلحل و فصل است. صاحبنظران و برنامهریزان پرستاری کشور میتوانند با بهرهگیری از نقطهنظرات و دستاوردهای علمی تمامی پژوهشگران جهان (بهوسیله تولیدات علمی آنها در نمایهنامهها)، با شناخت وضعیت موجود در تولید علم، همچنین سیاستگذاریهای مناسب جهت ارتقای سطح کمّی و کیفی آنها، در افزایش سطح تولیدات علمی افراد تأثیر بهسزایی داشته باشند. از دیگر راهکارهای پیشنهادی، توسعه تجهیزات سختافزاری و نرمافزاری است. بهطور یقین فراهمکردن تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی، تأسیس و راهاندازی مجلات علمی مرتبط با حوزه پرستاری با بهرهگیری از متخصصان، پژوهشگران معتبر و شناختهشده غیرایرانی بهعنوان اعضای هیأت تحریریه و نمایهسازی آنها در ایندکسهای مختلف، ایجاد شبکه آزمایشگاهی پرستاری برای استفاده حداکثری از تجهیزات موجود، عقد تفاهمنامه با مراکز معتبر بینالمللی جهت انجام و اجرای پروژههای مشترک میتواند در افزایش سطح علمی پرستاری کشور تأثیرگذار باشد. تدوین برنامههای استراتژیک درخصوص حرکت بهسوی توسعه پایدار و عملیاتی نمودن آنها، مدیریت تغییر در سیاست چاپ و انتشار تولیدات علمی، رهنمونشدن مجلات و نویسندگان به رعایت اصول بینالمللی انتشار علمی و تقویت زیرساخت تحقیق و پژوهش، از دیگر مواردی است که میتواند در این زمینه راهگشا باشد.
یکی از مهمترین زمینههای پیشرفت و ارتقای کشورها، توجه به تحقیقات علمی، فنآورانه و پژوهش است (1،2). تحقیق و پژوهش؛ بستر اصلی توسعه، سازندگی و استقلال کشورها محسوب شده و سرمایهگذاری و توجه در این بخش، از عناصر مهم رشد و توسعه اقتصادی - اجتماعی، بهداشت و علمی کشورها میباشد (3). یکی از عناصر برجسته تحقیق، پژوهش، توسعه و پیشرفت جوامع در دهههای اخیر؛ تولیدات علمی در قالب مقالات و منابع اطلاعاتی در پایگاههای اطلاعات علمی است (4). تولیدات علمی از مهمترین شاخصهای سنجش توسعه و پیشرفت کشورها بوده و این تولیدات، نقش ویژه و تعیینکنندهای در پیشرفت جوامع علمی و اطلاعاتی دارند (5). در واقع، باید اشاره کرد تعیین جایگاه و نقش هر کشور در تولیدات علمی در حوزههای موضوعی مختلف، نشاندهنده میزان توانمندی و عملکرد آن کشور در جهت ارتقا و کمک به بهبود آن موضوع است.
حوزه پزشکی و در رأس آن پرستاری، از این قاعده مستثنی نبوده و از آنجاییکه این بخش با نظام سلامت، بهداشت، پیشگیری، مراقبت و درمان افراد و آحاد جامعه سروکار دارد، از اهمیت دوچندانی برخوردار است. پرستاری یکی از مهمترین و کلیدیترین عناصر گروههای بهداشت و سلامت در جامعه محسوب شده که در سایه نقشهای مرتبط با ارائه خدمات سلامتی نظیر نقشهای آموزشی، پژوهشی، ارتباطی، مشاورهای، حمایتی، مدیریتی و مراقبتی؛ اهمیت جایگاه این حوزه در تیم سلامت دوچندان شده است (6). امروزه، پذیرش این اصل که پرستاران برای ارائه مراقبتهای پرستاری برپایه روشهای سنتی عمل کنند، دیگر قابلقبول نبوده و نیاز است تا پرستاران، متخصصان و پژوهشگران این حوزه، با آخرین یافتهها و دستاوردها تحقیقات علمی آشنا شده تا بتوانند با استفاده از تحقیقات و پژوهشهای علمی حوزه خود، وظایف حرفهای و مراقبتیشان را به شایستگی انجام دهند. متخصصان و پژوهشگران حوزه پرستاری میتوانند با بهرهگیری از یافتهها، نتایج تولیدات و آثار علمی منتشرشده در پایگاههای اطلاعاتی معتبر و در قالب مقالات علمی در راستای ارتقای سطح کمّی و کیفی آگاهی و دانش خود از آن بهرهمند و با انتقال و آموزش یافتههای جدید به پرستاران و مراقبان سلامت، آنان را در انجام فعالیتهای بالینی مطلوب و مثمرهثمر یاری بخشند. در حوزههای مختلف دانش بشری، انتشار نتایج و یافتههای مطالعات، همچنین پژوهشهای دانشمندان و متخصصان به بهترین شیوه و در کمترین زمان، از مهمترین مواردی است که میتواند به ارتقای سطح دانش آن حوزه کمک کند (7). در حوزه پرستاری نیز انتشار چنین نتایجی، علاوه بر ارتقای سطح دانش و آگاهی متخصصان میتواند زمینه را برای ارتقای سطح سلامت جامعه فراهم آورد. بهعلاوه، پژوهش و تولید علم، حرفه پرستاری را در پیشبینی و روبهروشدن با چالشهای جدید توانمند ساخته و با استفاده از مطالعات و پژوهشهای این حوزه، دانش حاصل در محیط بالینی به کار گرفته میشود که این خود موجب بهبود کیفیت خدمات در این بخش خواهد شد. ازاینرو مقالات علمی شرایط را برای انتشار اکتشافات، یافتههای نوین علمی افراد و دانشمندان فراهم میآورد و با توجه به روزآمد بودن، دسترسی آسان و سریع به این منابع، در مقایسه با سایر منابع اطلاعاتی، از اهمیت بیشتری برخوردارند (10-8). یکی از جنبههای اساسی بررسی و تجزیه و تحلیل مقالات علمی، پژوهش براساس رویکرد علمسنجی است. مطالعات علمسنجی بهعنوان ابزاری مناسب و مؤثر برای درک بهتر فرآیند تحقیقات، پژوهش علمی، همچنین تجزیه و تحلیل برونداد و تولیدات علمی میتواند به توسعه علمی حوزههای مختلف موضوعی کمک شایانی کند (11). ارزیابی و بررسی تولیدات علمی میتواند به محققان کمک کند تا با شکافهای علمی موجود آشنا شوند، افراد معتبر در این حوزه را شناسایی و موضوعات پژوهشی خود را نیز با دید بازتر و وسیعتری مورد بررسی قرار دهند (12). با توجه به مطالب ذکرشده و از آنجاییکه تا به حال پژوهشی در رابطه با برونداد علمی پژوهشگران و متخصصان حوزه پرستاری کشور صورت نگرفته است، مطالعه حاضر با هدف بررسی تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در حوزه پرستاری در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس انجام شد.
روش بررسی
مطالعه حاضر به روش پیمایشی توصیفی و با رویکرد علمسنجی صورت گرفت. در این مطالعه تمامی مدارک و مقالات علمی جمهوری اسلامی ایران نمایهشده در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس، طی سالهای 1395-1379 بررسی گردید. برای جمعآوری اطلاعات با مراجعه به پایگاه اسکوپوس به نشانی www.Scopus.com و با مراجعه به قسمت جستجوی پیشرفته، نام ایران (IRAN) در بخش "Affiliation country" وارد و تمامی مدارک و مقالات ایرانی نمایهشده در این پایگاه بازیابی شد. در بخش دوم جستجو و برای گردآوری اطلاعات مربوط به مدارک و مقالات حوزه پرستاری، در بخش "Subject Area"، حوزه موضوعی پرستاری (Nursing)، انتخاب و با محدود کردن سال "2000-2016" جستجوی نهایی صورت گرفت و تمامی مدارک و مقالات ایرانی منتشرشده در حوزه موضوعی مربوطه طی سالهای مورد بررسی، بازیابی شد.
بهعلاوه، برای شناسایی حوزههای موضوعی پرتولید، پژوهشگران، مجلات هسته، دانشگاهها و مراکز آموزشی و پژوهشی تولیدکننده مدارک علمی پرستاری کشور، جستجویی در دادههای بازیابیشده صورت گرفت و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از راهبردها و تکنیکهای علمسنجی استخراجگردید. برای تعیین وضعیت تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در هریک از بخشهای حوزه پرستاری و جهت بررسی وضعیت مجلات منتشرکننده مقالات حوزه پرستاری جمهوری اسلامی ایران، با مراجعه با پایگاه http://www.scimagojr.com، اطلاعات مورد نیاز بازیابی شد. همچنین با مراجعه به وبسایت مجلات، اطلاعات مربوط و مورد نیاز؛ از قبیل ضریب تأثیر، شاخص H و SJR مجلات به دست آمد.
برای تجزیه و تحلیل دادهها، ترسیم حوزههای موضوعی و شبکههای همکاری علمی، از نرمافزارهای SPSS، VOSviewer 1.5.4 و NetDraw 2.138 استفاده شد.
یافتهها
2652 مقاله و مدرک علمی توسط پژوهشگران ایرانی در حوزه پرستاری تألیف و منتشر شده بود. روند تولیدات علمی حوزه پرستاری جمهوری اسلامی ایران در پایگاه اسکوپوس، طی سالهای 1395-1379 در نمودار قابلمشاهده است.
نمودار: روند تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در حوزه پرستاری.
در جدول شماره 1، رتبه تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در یکی از شاخههای حوزه پرستاری در سطح بینالمللی ارائه شده است.
نام حداقل یکنفر از پژوهشگران و اعضای هیأت علمی وابسته به دانشگاه تهران، در 823 مدرک و مقاله علمی (بیش از 31%) آمده است.
جدول شماره 1: رتبه جمهوری اسلامی ایران در تولید علم حوزه پرستاری در سطح بینالملل
| حوزه موضوعی | رتبه ایران | حوزه موضوعی | رتبه ایران |
| All Subject Categories | 31 جهان | LPN and LVN | 28 جهان |
| Advanced and Specialized Nursing | 33 جهان | Maternity and Midwifery | 10 جهان |
| Assessment and Diagnosis | 45 جهان | Medical and Surgical Nursing | 24 جهان |
| Care Planning | 8 جهان | Nurse Assisting | - |
| Community and Home Care | 33 جهان | Nursing (miscellaneous) | 24 جهان |
| Clinical Care Nursing | 35 جهان | Nutrition and Dietetics | 32 جهان |
| Emergency Nursing | 25 جهان | Oncology (Nursing) | 35 جهان |
| Fundamentals and Skills | 27 جهان | Pediatrics | 30 جهان |
| Gerontology | 35 جهان | Pharmacology (Nursing) | 27 جهان |
| Issues, Ethics and Legal Aspects | 30 جهان | Psychiatrist Mental Health | 31 جهان |
| Leadership and Management | 28 جهان | Research and Theory | 20 جهان |
در جدول شماره 2، نام 20 دانشگاه، مرکز، مؤسسه آموزشی و پژوهشی برتر و پرتولید کشوردر انتشار مدارک و مقالات علمی حوزه پرستاری نشان داده شده است.
جدول شماره 2: دانشگاهها و مراکز تولیدکننده مدارک علمی حوزه پرستاری ایران در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس
| نام دانشگاه/ مرکز | تولیدات | نام دانشگاه/ مرکز | تولیدات |
| علوم پزشکی تهران | 823 | دانشگاه آزاد اسلامی | 121 |
| علوم پزشکی شهید بهشتی | 407 | علوم پزشکی جندی شاپور | 98 |
| علوم پزشکی اصفهان | 272 | دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی | 85 |
| علوم پزشکی تبریز | 238 | دانشگاه تهران | 84 |
| علوم پزشکی ایران | 188 | علوم پزشکی کاشان | 72 |
| دانشگاه تربیت مدرس | 178 | علوم پزشکی بقیه الله | 64 |
| علوم پزشکی مشهد | 158 | علوم پزشکی زاهدان | 42 |
| مرکز تحقیقات غدد | 147 | پژوهشکده قلب و عروق اصفهان | 42 |
| دانشگاه علوم پزشکی شیراز | 133 | علوم پزشکی شهید صدوقی یزد | 39 |
| انیستیتو تحقیقات تغذیهای و صایع غذایی کشور | 122 | علوم پزشکی شهرکرد | 39 |
یافتههای بهدستآمده از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس نشان داد پژوهشگران و متخصصان ایالات متحده امریکا، اصلیترین همکاران و شرکای علمی پژوهشگران و متخصصان ایرانی در تألیف مدارک علمی مشترک بودهاند و 171 مقاله و مدرک علمی با همکاری حداقل یک پژوهشگر ایرانی و امریکایی منتشر و نمایه شده است (4/26% از تولیدات علمی بینالمللی و 5/6% از کل تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران).
در جدول شماره 3، نام 10 کشوری که بیشترین سهم را در همکاری علمی بینالمللی، تألیف و انتشار مقالات حوزه پرستاری داشتهاند، آمده است.
جدول شماره 3: کشورهای همکار در تولید مدارک علمی حوزه پرستاری ایران در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس
| نام کشور | تولیدات | نام کشور | تولیدات |
| ایالات متحده امریکا | 171 | سوئد | 49 |
| بریتانیا | 153 | چین | 25 |
| استرالیا | 107 | هند | 22 |
| کانادا | 83 | فرانسه | 20 |
| مالزی | 53 | هلند | 19 |
همچنین یافتههای بهدستآمده از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس نشان داد 648 مقاله و مدرک علمی (4/24%) با همکاری پژوهشگرانی از 90 کشور، تهیه و منتشر شده است. در شکل شماره 1، همکاریهای بینالمللی پژوهشگران ایرانی در تألیف مدارک علمی مشترک با همتایان و همکاران خارجیشان قابلمشاهده است.
شکل شماره 1: کشورهای همکاریکننده در تهیه و تولید مدارک علمی مشترک ایران در حوزه پرستاری.
در شکل شماره 2، حوزههای موضوعی مدارک تولیدشده پژوهشگران ایران در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس براساس کلید واژگان و عناوین مقالات منتشرشده دیده میشود (حوزههای داغ و مهم براساس رنگ و به ترتیب قرمز، زرد، سبز و آبی میباشد.)
شکل شماره 2: حوزههای موضوعی مقالات منتشرشده پژوهشگران ایرانی حوزه پرستاری.
نتایج بهدستآمده از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس نشان داد فریدون عزیزی (125 مدرک)، احمد اسماعیلزاده (110 مدرک)، پروین میرمیران (99 مدرک)، لیلا آزادبخت (76 مدرک و فضلاله احمدی (51 مدرک)، از مهمترین و اصلیترین پژوهشگران و تولیدکنندگان مدارک و مقالات حوزه پرستاری کشور بودهاند. براساس یافتههای بهدستآمده از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس: مجله حیات (Hayat)، بیشترین تعداد مقالات پژوهشگران ایرانی در حوزه پرستاری را منتشر کرده بود.
در جدول شماره 4، اسامی مجلاتیکه بیش از 40 مدرک و مقاله پژوهشگران ایرانی را درحوزه پرستاری منتشر کردهاند (به همراه وضعیت کیفی آنها)، آمده است.
جدول شماره 4: مجلات منتشرکننده مقالات پژوهشگران ایرانی در حوزه پرستاری و وضعیت کیفی آنها
| نام مجله | تعداد مقالات | ضریب تأثیر | شاخص H | شاخص SJR | رتبه کیفیت |
| Hayat | 194 | 319/0 | 3 | 180/0 | Q3 |
| Pakistan Journal Of Nutrition | 107 | 395/0 | 22 | 194/0 | Q3 |
| Nutrition | 75 | 097/3 | 109 | 085/1 | Q2 |
| Journal of The Science of Food and Agriculture | 66 | 232/2 | 100 | 822/0 | Q1 |
| Rawal Medical Journal | 58 | 116/0 | 6 | 149/0 | Q3 |
| Public Health Nutrition | 54 | 174/2 | 100 | 995/0 | Q1 |
| European Journal of Clinical Nutrition | 45 | 178/3 | 119 | 488/1 | Q1 |
| Annals of Nutrition and Metabolism | 44 | 591/2 | 57 | 062/1 | Q1 |
| British Journal of Nutrition | 43 | 464/3 | 139 | 587/1 | Q1 |
| Journal of Religion and Health | 43 | 929/0 | 23 | 440/0 | Q1 |
| Complementary Therapies in Medicine | 42 | 229/2 | 45 | 649/0 | Q1 |
| Journal of Clinical Nursing | 42 | 912/0 | 71 | 755/0 | Q1 |
| Nursing and Health Sciences | 40 | 561/1 | 33 | 619/0 | Q1 |
رتبه کیفیت مجلات در پایگاه فوق بدین صورت میباشد:
Q1 با کیفیتترین مجلات در حوزه موضوعی؛
Q2 مجلات نسبتاً با کیفیت؛
Q3 مجلات با کیفیت متوسط؛
Q4 مجلات با کیفیت ضعیف؛
بحث
امروزه، پژوهش بهعنوان یکی از اساسیترین زیرساختهای توسعه و پیشرفت کشورها محسوب شده و تحقیقات هدفمند برای پاسخگویی به نیازهای جامعه انجام میگیرد. اهمیت تولید اطلاعات علمی و نقش انکارناپذیر آن در توسعه پایدار تا بدان حد است که بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، حجم عظیمی از سرمایههای ملی خود را صرف توسعه پژوهش و مؤسسات پژوهشی میکنند (13). مطالعه حاضر با هدف ارزیابی کمّی و کیفی تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در حوزه پرستاری انجام شد. نتایج نشان داد سهم حوزه پرستاری در تولید علم و در سطح بینالمللی، 2652 مقاله و مدرک علمی بوده است که این میزان در مقایسه با کل تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران طی سالهای مورد بررسی (385588 مقاله و مدرک علمی)، بسیار ناچیز و در حدود 7/0% میباشد. در این رابطه باید اشاره کرد پرستاری یکی از ارکان اساسی نظام سلامت و مراقبت کشور بوده و توجه به تولید علم، اشاعه نتایج و یافتههای این حوزه، کمک بزرگی به پیشبرد اهداف این حوزه خواهد کرد. از آنجاییکه سهم تولیدات پزشکی کشور در بازه زمانی مورد بررسی بیش از 5/18% بود (71423 مقاله و مدرک علمی)، لازم است تصمیمات و تمهیدات مناسب و صحیحی در راستای افزایش تحقیقات و پژوهشهای علمی پیرامون این حوزه موضوعی بسیار مهم و اساسی اتخاذ گردد تا حوزه پرستاری همگام و همراه با سایر حوزههای موضوعی رشد داشته و نتایج دستاوردها و یافتههای آن نیز بهنحو مطلوبی منعکس شود. همچنین ضروری است پژوهشگران و متخصصان پرستاری در راستای تقویت علم پرستاری کشور و کمک به پیشرفت آن در سطح جهانی، مطالعات و پژوهشهای خود را در حوزههایی که با مسائل و مشکلات فراوانی روبرو هستند، گسترش داده و بر اجرای مطالعات مربوط به معضلات پرستاری ایرانی و تحقیقات بومی معطوف کنند. همچنین ارتقا و افزایش مطالعات مربوط به پرستاری میتواند در ارتقای کیفیت پیشگیری، درمانهای مؤثر و ارزانتر تأثیرگذار بوده و رسیدن به جایگاه علمی شایسته را برای جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه و جهان در پی داشته باشد. نتایج بهدست آمده از پژوهش حاضر نشان داد سهم کشورهای توسعهیافته و صنعتی دنیا در تولید علم حوزه پرستاری بسیار زیاد است و در مقایسه با کشورهای در حال توسعه و بسیاری از کشورهای دیگر، تولیدات علمی بیشتری منتشر کردهاند. این امر نشان میدهد این کشورها درک مناسبی از پژوهش درحوزه پرستاری و مراقبت داشته و کاربرد آن در نظام سلامت کشورشان را بهخوبی آموختهاند. نتایج همچنین نشان داد تولیدات علمی ایران پس از کشورهای ژاپن، چین، کره جنوبی و هند در رتبه پنجم آسیا و پس از ترکیه در رتبه دوم منطقه و در میان کشورهای عضو دفتر منطقهای مدیترانه شرقی (EMRO) قرار دارد. هرچند وضعیت تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی از کشورهایی مانند هنگکنگ، مالزی، پاکستان و ....، بهتر و مناسبتر بوده و طی سالهای اخیر نیز رشد مناسبی داشته است، ولی بهنظر میرسد نیاز به همت و تلاش گسترده در این زمینه وجود دارد تا بتوان موقعیت علمی را در سطح منطقه و بینالمللی بهنحو مطلوبی ارتقا و بهبود بخشید. بسیاری از مطالعات صورتگرفته در رابطه با وضعیت تولیدات علمی نشان داده است جایگاه جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه (خاورمیانه و کشورهای EMRO) و کشورهای آسیایی در وضعیت مناسبی قرار دارد که این نتیجه با یافتههای مطالعه حاضر همخوانی داشت (16-14). در مطالعه حاضر، دانشگاههای علوم پزشکی در مقایسه با سایر دانشگاهها، مراکز علمی و آموزشی کشور در تهیه و تولید آثار علمی حوزه پرستاری، موفقتر عمل کرده بودند. در میان 10 مرکز پرتولید، نام 7 دانشگاه علوم پزشکی و 2 مرکز و مؤسسه وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بهچشم میخورد. بهعلاوه، نام 51 دانشگاه، مؤسسه و مرکز تحقیقاتی، پژوهشگاه و پژوهشکده، همچنین بیمارستان وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در میان 100 مرکز پرتولیدی قرار داشت که بیشترین میزان تولیدات علمی در حوزه پرستاری جمهوری اسلامی ایران را تدوین و منتشر کرده بودند. دانشگاههای علوم پزشکی بهعنوان مهمترین مراکز فعالیتهای بهداشتی و درمانی کشور، نقش تعیینکنندهای در نظام سلامت کشور دارند و این امر نیازمند گسترش پژوهش، انجام تحقیقات و مطالعات پیرامون آن است. همچنین باید اشاره کرد پدیده آموزش که زیربنای توسعه علم محسوب میشود، تنها از طریق پژوهش ممکن است به توسعه مطلوب و متناسب با نیازهای جامعه دست یابد. اعضای هیأت علمی هرچه بیشتر بتوانند خدمات خود را با کیفیت بهتری ارائه دهند، توسعه و پیشرفت، شتاب بیشتری خواهد گرفت. بهعلاوه، جهت ارتقای سطح کمّی و کیفی مطالعات حوزه پرستاری میتوان به تقویت حوزه نیروی انسانی نیز اشاره کرد که دانشگاههای علوم پزشکی میتوانند با جذب هیأت علمی پژوهشی، پرستاران پژوهشگر در مراکز مرتبط و تحقیقاتی پرستاری، همچنین تعریف دکتری تخصصی پژوهشی مرتبط با حوزههای مختلف علم پرستاری؛ هم شرایط را برای افزایش تعداد مقالات علمی حوزه پرستاری فراهم کنند و هم تحقیقات توسط متخصصین این رشته با کیفیت بالاتری صورت گیرد. بسیاری از مطالعات انجامشده در زمینه تولید علم حوزههای مختلف علوم پزشکی نشان دادهاند دانشگاههای وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نقش غیرقابلانکاری در تولیدات علمی این حوزهها دارند که این نتیجه با یافتههای مطالعه حاضر همسو بود (19-17). بهعلاوه، باید اشاره کرد امروزه پژوهش بهعنوان یک فعالیت صرفاً دانشگاهی مطرح نیست. شکلگیری فزاینده سازمانها و مؤسسات تحقیقاتی باعث شده تا آنها نیز طرحهای تحقیقاتی و علمی را جزء اولویت اصلی خود قرار دهند. جا دارد سازمانها و مراکز تحقیقاتی غیروابسته به وزارت بهداشت، ازجمله دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی وزارت علوم و سایر سازمانهایی که ارتباط نزدیکی با نظام بهداشت و سلامت کشور دارند، در انجام پژوهش و تحقیقات مشترک با گروههای پرستاری اقدامات لازم را انجام دهند.
همچنین یافتهها نشان داد پژوهشگران ایالات متحده امریکا، بریتانیا و برخی دیگر از کشورهای توسعهیافته، از اصلیترین شرکای علمی پژوهشگران ایرانی در تولید علم پرستاری در سطح بینالمللی بودهاند. همچنین میزان همکاریهای علمی بینالمللی حوزه پرستاری در مقایسه با بسیاری از حوزههای دیگر در سطح بالاتر و قابل قبولتری قرار داشته و تولیدات مشترک این حوزه در سطح بالایی گزارش شده است. بسیاری از مطالعات پیشین نیز نشان داد کشورهای اروپایی و امریکای شمالی (امریکا و کانادا) از سردمداران علم و تولید علم در بسیاری از حوزههای مختلف دانش بشری هستند که این یافته با نتایج مطالعه حاضر همخوانی داشت (21-20). گسترش همکاریهای علمی و فراهم کردن شرایط برای تحقیقات مشترک میان پژوهشگران ایرانی و متخصصان سایر کشورها، بهویژه کشورهای پیشرو در حوزه پرستاری بیشک میتواند تأثیرات مثبتی بر روی ارتقای تولیدات علمی و افزایش سطح پرستاری جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.
همچنین نتایج نشان داد بخش قابلتوجهی از تحقیقات صورتگرفته در رابطه با زنان و مامایی، پرستاری سالمندان، پرستاری کودکان و نوجوانان بوده و وضعیت تولیدات علمی پژوهشگران کشور در برخی از حوزههای موضوعی، ازجمله Care Plannin و Maternity and Midwifery در سطح جهانی در وضعیت قابل قبولی قرار داشته است. از دیگر یافتههای این پژوهش، مشخص نمودن برخی حوزههای مطالعاتی جدید و موضوعاتی بود که تحقیقات و مطالعاتی پیرامون آن صورت نگرفته و یا بهصورت پراکنده و بسیار کم انجام شده است. لذا پیشنهاد میگردد پژوهشگران ایرانی مطالعات خود را به سمت موضوعاتی از قبیل Nurse Assisting و Assessment and Diagnosis سوق داده و زمینه چاپ مقالات خود را در حوزههاییکه توجه زیادی به آن نشده فراهم آورند، همچنین برنامهریزان و سیاستگذاران این حوزه در کشور، اولویتهای پژوهش خود را برمبنای یافتههای این پژوهش قرار دهند تا متخصصان بتوانند بهراحتی و در اسرع وقت این موضوعات را بررسی کنند تا از نتایج آن بتوان هم برای بهبود وضعیت جامعه پرستاری کشور و هم برای چاپ مقالات علمی استفاده کرد. در رابطه با افراد و گروههای هسته نیز نتایج نشان داد پژوهشگران وابسته به دانشگاههای علوم پزشکی تهران، تربیت مدرس، شهید بهشتی، اصفهان، ایران و مشهد، از اصلیترین و پرتولیدترین محققان حوزه پرستاری کشوردر بازه زمانی مورد بررسی بودهاند. بهطورکلی، دانشگاههای تیپ برتر علوم پزشکی کشور، از اساسیترین و اصلیترین مراکز تولید علم و اطلاعات علمی در کشور محسوب شده و پژوهشگران آنها در حوزههای علمی، از مهمترین گرههای شبکه علم به شمار میروند که دارای جایگاه ویژهای در حوزه تخصصی خود هستند. پژوهشها و مطالعات صورتگرفته در این زمینه نشان میدهد افراد، گروهها و دپارتمانهای علمی دانشگاههای علوم پزشکی تیپ یک در شهرهای بزرگ کشور، از پیشگامان تولید علم و سرآمدگان تحقیق و پژوهش به حساب میآیند و نقش بالایی در تولید علم تخصصی و انتشار آنها در مجلات علمی خارجی و بینالمللی دارند (24-22). جا دارد مسئولان و مدیران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با ایجاد راهکارهایی برای شناساندن افراد هسته و پژوهشگران پرتولید به جامعه پرستاری، حمایت مادی و معنوی از آنها و فراهم نمودن امکان برقراری ارتباط با آنها توسط سایر گروهها در سطح کشور،همچنین ایجاد پروژهها و تحقیقات مشترک با سایر دانشگاهها و دانشکدههای علوم پزشکی، زمینه را برای فراگیر کردن تحقیق، پژوهش و ارتقای سطح تولیدات علمی فراهم آورند.
در رابطه با کیفیت مجلاتیکه مقالات پژوهشگران ایرانی در حوزه پرستاری را منتشر کردهاند، نتایج نشان داد برخلاف بسیاری از حوزههای موضوعی مختلف که مقالات عمدتاً در مجلات با کیفیت نامناسب و ضعیف منتشر میشوند (26-25)، مقالات این حوزه به لحاظ شاخصهای کیفی، در وضعیت مناسبی قرار داشته و بجز مقالاتیکه در مجلات ایرانی و پاکستانی چاپ شدهاند، بخش قابلتوجهی از مقالات در مجلات معتبر و شناختهشده کشورهای امریکایی و بریتانایی انتشار یافتهاند. دریافت استناد نسبتاً مناسب از مطالعات پژوهشگران غیرایرانی و دریافت، تورق و مرور مکرر آن
(براساس Log Analysis) از دیگر دلایلی بوده که میتوان مقالات منتشرشده را به لحاظ کیفی در وضعیت مناسبی قلمداد کرد. این امر نشاندهنده دقت و انجام مطالعات عمیق و با کیفیت توسط متخصصان و پژوهشگران پرستاری کشور است که ادامه و استمرار آن، شرایط را برای شناساندن هرچه بهتر علم پرستاری در سطح بینالمللی فراهم خواهد کرد.
نتیجهگیری
در پایان، میتوان چنین نتیجهگیری کرد که بخش قابلتوجهی از مشکلات و معضلات حوزه پرستاری کشور با انجام پژوهشهای مرتبط و کاربردی کردن آنها قابلحل و فصل است. صاحبنظران و برنامهریزان پرستاری کشور میتوانند با بهرهگیری از نقطهنظرات و دستاوردهای علمی تمامی پژوهشگران جهان (بهوسیله تولیدات علمی آنها در نمایهنامهها)، با شناخت وضعیت موجود در تولید علم، همچنین سیاستگذاریهای مناسب جهت ارتقای سطح کمّی و کیفی آنها، در افزایش سطح تولیدات علمی افراد تأثیر بهسزایی داشته باشند. از دیگر راهکارهای پیشنهادی، توسعه تجهیزات سختافزاری و نرمافزاری است. بهطور یقین فراهمکردن تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی، تأسیس و راهاندازی مجلات علمی مرتبط با حوزه پرستاری با بهرهگیری از متخصصان، پژوهشگران معتبر و شناختهشده غیرایرانی بهعنوان اعضای هیأت تحریریه و نمایهسازی آنها در ایندکسهای مختلف، ایجاد شبکه آزمایشگاهی پرستاری برای استفاده حداکثری از تجهیزات موجود، عقد تفاهمنامه با مراکز معتبر بینالمللی جهت انجام و اجرای پروژههای مشترک میتواند در افزایش سطح علمی پرستاری کشور تأثیرگذار باشد. تدوین برنامههای استراتژیک درخصوص حرکت بهسوی توسعه پایدار و عملیاتی نمودن آنها، مدیریت تغییر در سیاست چاپ و انتشار تولیدات علمی، رهنمونشدن مجلات و نویسندگان به رعایت اصول بینالمللی انتشار علمی و تقویت زیرساخت تحقیق و پژوهش، از دیگر مواردی است که میتواند در این زمینه راهگشا باشد.
- Rasolabadi M, Khaledi S, Khayati F, Kalhor MM, Penjvini S, Gharib A. Scientific production of Medical Universities in the West of Iran: A scientometric analysis. Acta Inform Med 2015;23(4):206-9. PubMed
- Kawaguchi Y, da Silva PG, Quadros FW, Merlin LH, Radaelli L, Guyot JP, et al. Analysis of scientific output by spine surgeons from Japan: January 2000 to December 2013. J Orthop Sci 2016;21(1):13-8. PubMed
- Riahi A, Siamian H, Zare A, Yaminfirooz M. Mapping the Scientific Productions of Mazandaran University of Medical Sciences in Scopus Database in 1992-2013. J Mazandaran Univ Med Sci 2015;24(122):395-400. [Full Text in Persian] Link
- Emami Z, Hariri N, Khamseh ME, Nooshinfard F. Mapping scientific output of thyroid disease publications in Iran and the Middleast: A scientometric study. Iranian J Endocrinol Metab 2016;18(1):1-9. [Full Text in Persian] Link
- Arencibia-Jorge R, Corera-Alvarez E, Chinchilla-Rodríguez Z, de Moya-Anegón F. Scientific output of the emerging Cuban biopharmaceutical industry: A scientometric approach. Scientometrics 2016;108(3):1621-36. Springer
- Heidari A, Mazloom SR, Ildarabadi E. Nursing's position in health care delivery system in Iran. Iranian J Nurs Res 2012;7(25):37-44. [Full Text in Persian] Link
- Nguyen TV, Ho-Le TP, Le UV. International collaboration in scientific research in Vietnam: an analysis of patterns and impact. Scientometrics 2017;110(2):1035-51. Link
- Salager-Meyer F. Scientific publishing in developing countries: Challenges for the future. J English Academic Purposes 2008;7(2):121-32. Sciencedirct
- Abazari Z, Riahi A, Sohbatiha F, Siamian H, Yamin Firoz M. A Comparative study of medical journals and articles growth in eastern mediterranean regional office member countries. Payavard 2015;9(3):235-48. [Full Text in Persian] Link
- Larsen PO, Von Ins M. The rate of growth in scientific publication and the decline in coverage provided by Science Citation Index. Scientometrics 2010;84(3):575-603. Link
- Morovati M, Fooladvand Z. Scientific Outputs of Iranian Researchers in Lupus Field in Scopus (1983-2015) J Rafsanjan Univ Med Sci 2017;15(9):875-84. [Full Text in Persian] Link
- Sedghi S, Mousakhani G, Talachi H. Citation analysis and scientific mapping of Iranian researchers' publications in stem cell indexed in science citation index up to 2015. J Health Adm 2016;19(66):7-19. [Full Text in Persian] Link
- Bazrafshan A, Mostafavi E. A Scientometric Overview of 36 Years of Scientific Productivity by Pasteur Institute of Iran in ISI SCIE. J Health Adm 2011;14(45):7-10. [Full Text in Persian] Link
- Rostami Dovom M, Ramezani Tehrani F, Nazeri P, Alamdari S, Azzizi F. Using a scientific map to compare scientific publications on poly cystic ovary syndrome in Iran, Middle East and other countries. Iranian J Endocrinol Metab 2016;18(4):287-96. [Full Text in Persian] Link
- Makkizadeh F, Hazeri A, Hosininasab S, Soheili F. Thematic analysis and scientific mapping of papers related to depression therapy in PubMed. J Health Admin 2016;19(65):51-63. [Full Text in Persian] Link
- Masoum Tamimi M, Abam Z, Baradar R. Scientific Status of Agricultural and Biological Sciences of Iran among Organization of Islamic Cooperation Member States. Caspian J Scientometrics 2016;3(1):14-22. [Full Text in Persian] Link
- Ranjba-pirmousa Z, Zarei H. Situation of Articles Published and their Citations of Tehran and Shahid Beheshti Universities of Medical Sciences in Web of Science Database. Res Med Educ 2016;8(3):24-33. [Full Text in Persian] Link
- Okhovati M, Bazrafshan A, Zare M, Abdollahi L, Bazrafshan MS. The scientific output of kerman university of medical sciences, iran, in web of science. J Strides Dev Med Educ 2016;12(4):606-17. [Full Text in Persian] Link
- Alemokhtar MJ, Aghababaei A, Almasi S, Maracy MR. Citation rate of scientific articles of Isfahan University of Medical Sciences in the Scopus citation database. Health Inform Manag J 2015;11(7):954-62. [Full Text in Persian] Link
- Tarazona B, Vidal‐Infer A, Alonso‐Arroyo A. Bibliometric analysis of the scientific production in implantology (2009–2013). Clin Oral Implants Res 2017;28(7):864-70. PubMed
- Fan G, Zhou Z, Zhang H, Gu X, Gu G, Guan X, et al. Global scientific production of robotic surgery in medicine: A 20-year survey of research activities. Int J Surg 2016;30:126-31. PubMed
- Mardani A, Najafi A, Sharif Moghadam H. Collaboration coefficient of researchers of Tehran University of Medical Sciences in International Publications. J Health Adm 2013;16(51):19-29. [Full Text in Persian] Link
- Abbasi F, Biglu MH. Scientometrics Study of scientific productions of Iranian Medical Sciences Universities in web of science during 1999-2008. J Inform Proc Manag 2011; 26 (2) :355-371 [Full Text in Persian]. Link
- Taheri B, Ghazavi R, Zahed A, Soleimanzade-Najafi N. The effect of self-citation on quantitative and qualitative indicators of measuring the research output of faculty members in Isfahan University of Medical Sciences. Caspian J Scientom 2015;2(2):28-35. [Full Text in Persian] Link
- Riahi A, Siamian H, Zareh A, Alizadeh Navaei R, Haghshenas MR. Quantitative evaluation of scientific productions in Iran in immunology and microbiology indexed in Scopus Database (2000-2012). J Mazandaran Univ Med Sci 2014;24(118):205-13. [Full Text in Persian] Link
- Aminpour F, Kabiri P. Science production in Iran: the scenario of Iranian Medical Journals. J Res Med Sci 2009;14(5):313–22. [Full Text in Persian] Link
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی
دریافت: 1396/3/28 | پذیرش: 1396/4/24 | انتشار: 1397/3/25
دریافت: 1396/3/28 | پذیرش: 1396/4/24 | انتشار: 1397/3/25
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
