دوره 12، شماره 7 - ( مهر 1397 )
جلد 12 شماره 7 صفحات 40-32 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Safi E, Noori A, Pilehvarian A A. The Effect of Methamphetamine Injection during Post-Lactation on the Ovaries of Adult Rats. Qom Univ Med Sci J 2018; 12 (7) :32-40
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1871-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1871-fa.html
صافی الهام، نوری علی، پیله وریان علی اصغر. تأثیر تزریق متامفتامین پس از دوره شیردهی بر تخمدان رت‌های بالغ. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (7) :32-40
الهام صافی1 
، علی نوری* 2، علی اصغر پیله وریان3
، علی نوری* 2، علی اصغر پیله وریان3
1- گروه زیست‌شناسی تکوین جانوری، دانشگاه پیام نور اصفهان
2- گروه زیست‌شناسی، واحد فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی ،AliNoori55@gmail.com
3- گروه زیست‌شناسی، دانشگاه پیام نور اصفهان
2- گروه زیست‌شناسی، واحد فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی ،
3- گروه زیست‌شناسی، دانشگاه پیام نور اصفهان
متن کامل [PDF 615 kb]
(1105 دریافت)
| چکیده (HTML) (4422 مشاهده)
متن کامل: (1195 مشاهده)
مقدمه
متامفتامین (Methamphetamine)، ماده‌ای مخدر شیمیایی و مصنوعی از گروه توان‌افزا است که مصرف آن بر روی سلسله اعصاب تأثیر گذاشته و فعالیت بدنی فرد را به‌طور موقت افزایش می‌دهد (1). امروزه مصرف این دارو در جامعه، به‌خصوص در بین نوجوانان و جوانان (گروهی که در سن رشد هستند) رو به افزایش بوده و به‌صورت یک معضل اجتماعی درآمده است (3-2). در مطالعات متعددی، اثرات زیانبار این ماده بر روی بدن انسان و حیوانات آزمایشگاهی نشان داده شده است (4،5)، همچنین در سال‌های اخیر اثرات تراتوژنیک و مخرب این ماده بر تکوین جنین مورد توجه محققین بوده است (6،7). در یک مطالعه دیگر، اختلال در تکوین قلب جنین موش‌هایی که مادران آن‌ها در معرض متامفتامین بودند، اثبات گردید، همچنین خونریزی مغز جنین در اثر کاربرد متامفتامین در دوره بارداری نشان داده شد (8). در رابطه با تأثیر متامفتامین بر نابالغین، اثرات مخرب این ماده بر اسپرماتوژنز مشاهده گردید که محققین علت آن را ایجاد اختلال در محور هیپوفیز - گناد و تنظیم ترشح هورمون‌های جنسی گزارش کردند (9). همچنین در مطالعه دیگری تأثیر داروی متامفتامین بر کیفیت تخمک و میزان لقاح در موش‌های ماده بالغ سبب ایجاد اختلال در بلوغ اووسیت و متعاقباً قدرت باروری گردید (10). علاوه بر متامفتامین، موادی با ترکیب و ساختار شیمیایی نسبتاً مشابه نظیر اکستازی یا متیل‌دی‌اکسی متامفتامین نیز دارای اثرات سوء بر افراد می‌باشند که برخی جوانان به دلیل رهایی از فشارهای روانی و اجتماعی بدان پناه می‌برند. این داروی محرک و توهم‌زا، عوارض بسیاری روی مغز و اعصاب، عروق و سیستم ایمنی بدن دارد. سیستم هورمونی بدن نیز از تأثیر سوء این ماده در امان نبوده و با اثر بر محور هیپوفیز - گناد می‌تواند بر روی تخمک‌گذاری نیز تأثیرگذار باشد. در تحقیقی توسط خلیلی و همکاران (سال 1390)، تزریق داروی اکستازی در طی دوران بارداری سبب ایجاد ناهنجاری در اندام‌زایی و تولیدمثل نوزادان شد (11). از طرفی اکستازی در موش‌های ماده، اثرات مخربی بر روی ساختار بافت تخمدان، تعداد فولیکول‌ها و میزان هورمون‌های جنسی داشت (12).
با توجه به اینکه حساسیت اندام‌های جنسی نابالغین به مواد مخدر و داروهای مختلف، بیشتر از بالغین است؛ در تحقیق حاضر تزریق دوزهای مختلف متامفتامین پس از دوره شیردهی (در رت‌های ماده نابالغ) و اثر آن پس از بلوغ بر ساختار بافت تخمدان بررسی گردید.
روش بررسی
در این مطالعه تجربی، 40 سر موش صحرایی نابالغ ماده نژاد ویستار، پس از دوره شیردهی (با متوسط وزن 50-60 گرم) از انستیتو پاستور تهران خریداری و به آزمایشگاه تحقیقاتی واقع در پیام نور مرکز اصفهان منتقل شدند. آزمایش‌ها توسط شورای پژوهشی دانشگاه پیام نور استان اصفهان مورد تأیید قرار گرفت و برطبق دستورالعمل‌های اخلاقی انجمن بین‌المللی، مطالعه درد
(International Association for Study of Pain) در مورد حیوانات آزمایشگاهی انجام شد (13). حیوانات در شرایط استاندارد (سیکل نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی ) نگهداری شدند و دسترسی کافی به آب و غذا داشتند.
متامفتامین (C9H13N)، از نیروی انتظامی مرکز اصفهان تهیه گردید. حیوانات به‌طور تصادفی به چهار گروه 10 تایی تقسیم شدند. سه گروه به ترتیب دوزهای 1، 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم وزن بدن (14) از متامفتامین (حل‌شده در سرم فیزیولوژی) را به‌مدت 10 روز به‌صورت درون‌صفاقی دریافت کردند و به گروه چهارم به‌عنوان گروه شاهد، سرم فیزیولوژی تزریق گردید.
پس از بلوغ (سن سه ماهگی) موش‌ها در اثر تزریق کتامین، بیهوش و پس از تشریح، تخمدان‌ها جدا و وزن شد، سپس از هرگروه، تخمدان سه رت جهت تهیه مقاطع بافتی درون فرمالین 10% قرار گرفت و پس از مراحل پردازش بافت
(Tissue Processing) به روش رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین - ائوزین از هر تخمدان سه لام (مجموعاً از هرگروه 9 لام) تهیه گردید. لام‌ها به‌وسیله میکروسکوپ نوری از نظر مورفولوژی و تعداد انواع فولیکول‌ها (فولیکول اولیه، فولیکول در حال رشد، فولیکول گراف، جسم زرد و سفید) مورد بررسی و شمارش قرار گرفت. همچنین وزن موش‌ها قبل از تزریق متامفتامین و قبل از تشریح، اندازه‌گیری و نسبت وزن تخمدان به بدن به دست آمد.
میانگین تعداد فولیکول‌های مختلف و وزن نمونه‌ها به روش آنالیز واریانس یک‌طرفه و تست دانکن بین گروه‌های مختلف مقایسه گردید.
یافته‌ها
مقایسه میانگین وزن قبل از تزریق متامفتامین (دوره نابالغ) و پس از بلوغ، بین گروه‌های تیمار و شاهد، اختلاف معنی‌داری را نشان نداد (جدول شماره1).
جدول شماره 1. میانگین وزن موش‌ها در گروه شاهد و گروه‌های تحت تیمار
نوع آزمون: ANOVA, Duncan-Test می‌باشد.
به عبارت دیگر، تزریق دوزهای 1، 2 و 3 میلی‌گرم برکیلوگرم متامفتامین در یک دوره 10 روزه، ظاهراً اثری بر رشد و افزایش وزن موش‌ها نداشت. همچنین با مقایسه نسبت وزن تخمدان به وزن بدن در بالغین، مشخص گردید اندازه و وزن تخمدان در گروه‌های تیمار تحت تأثیر متامفتامین قرار نگرفته است؛ به‌طوری‌که تفاوت معنی‌داری بین گروه‌های مختلف دیده نشد (جدول شماره 2).
جدول شماره2. میانگین تعداد انواع فولیکول‌ها، جسم زرد و سفید در مقاطع تخمدان و میانگین وزن تخمدان به وزن بدن در گروه شاهد و تیمار
داده‌ها براساس میانگین±انحراف معیار می‌باشد.
*اختلاف معنی‌دار در حد (05/0>p) و *** اختلاف معنی‌دار در حد (001/0>p) درگروه‌های تیمار نسبت به گروه شاهد می‌باشد.
(در هرگروه 9 عدد لام از مقاطع بافت تخمدان بررسی شده است.)
نوع آزمون: .ANOVA, Duncan-Test
با توجه به مطالعاتی‌‌که بر روی لام‌های متعدد از بافت تخمدان در هرگروه انجام شد؛ برخلاف عدم تغییر در میانگین وزن تخمدان، در تعداد انواع فولیکول‌ها بین‌گروه‌های مختلف، اختلاف معنی‌داری مشاهده گردید. در رابطه با تعداد فولیکول‌های اولیه و در حال رشد، کاهش معنی‌دار (001/0p<) به‌صورت وابسته به دوز در گروه‌های تیمار دیده شد که البته در مورد فولیکول‌های در حال رشد در دوز 1 میلی‌گرم برکیلوگرم کاهش تعداد، معنی‌دار نبود. همچنین بین دوزهای 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم تفاوت معنی‌داری در میانگین تعداد فولیکول‌ها مشاهده نشد. برخلاف کاهش تعداد در فولیکول‌های اولیه و درحال رشد، تعداد فولیکول‌های گراف در دوز 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم، افزایش معنی‌داری (001/0p<) را نسبت به شاهد و دوز 1میلی‌گرم برکیلوگرم نشان دادند. همچنین در اثر تزریق دوزهای 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم متامفتامین، تعداد جسم زرد افزایش معنی‌داری (001/0p<) یافت که این افزایش در میانگین تعداد جسم سفید در تمام گروه‌ها به‌صورت وابسته به دوز بود. لازم به ذکر است بیشترین افزایش تعداد جسم زرد و سفید در بالاترین دوز متامفتامین (5 میلی‌گرم برکیلوگرم) به‌طور معنی‌دار (001/0p<) نسبت به سایر دوزها به دست آمد (جدول شماره 2) که احتمالاً نشان‌دهنده اثرات سمّی بیشتر در اثر کاربرد دوزهای بالاتر این ماده است (جدول شماره2). مطالعه بافت تخمدان از نظر مورفولوژی در گروه‌های دریافت‌کننده متامفتامین نسبت به گروه شاهد، تغییری را نشان نداد. نمونه‌هایی از تصاویر مقاطع بافتی تخمدان از گروه‌های مختلف در شکل شماره 4-1مشاهده می‌شود.
شکل شماره 1: مقاطع بافتی تخمدان رت‌های بالغ در گروه شاهد (در دوره نابالغ سرم فیزیوژی دریافت کردند)، رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین - ائوزین، بزرگنمایی ×400.
شکل شماره 2: مقاطع بافتی تخمدان رت‌های بالغ در گروه تیمار (با دوز 1میلی‌گرم برکیلوگرم) در دوره نابالغ متامفتامین (با دوز 1میلی‌گرم برکیلوگرم دریافت کردند)، رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، بزرگنمایی × 400.
1. فولیکول اولیه، 2. فولیکول ثانویه (درحال رشد)، 3. فولیکول گراف، 4. جسم زرد، 5. جسم سفید
شکل شماره 3: مقاطع بافتی تخمدان رت‌های بالغ در گروه تیمار (دوز 3 میلی‌گرم برکیلوگرم) و در دوره نابالغ متامفتامین (با دوز 3 میلی‌گرم برکیلوگرم دریافت کردند)، رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، بزرگنمایی × 400
1. فولیکول اولیه، 2. فولیکول ثانویه (درحال رشد)، 3. فولیکول گراف، 4. جسم زرد، 5. جسم سفید
شکل شماره 4: مقاطع بافتی تخمدان رت‌های بالغ در گروه تیمار با دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم.
(در دوره نابالغ متامفتامین با دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم دریافت کردند.)، رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، بزرگنمایی × 400
1. فولیکول اولیه، 2. فولیکول ثانویه(درحال رشد)، 3. فولیکول گراف، 4. جسم زرد، 5. جسم سفید
بحث
متامفتامین از ترکیبات مقلد برخی نوروترانس‌میترهای طبیعی بدن بوده که به‌راحتی سبب اشغال رسپتورهای مربوطه می‌شود و مصرف مکرر آن علاوه بر اعتیاد، اختلالاتی را بر روی سیستم تولیدمثل ایجاد می‌کند (11-9). در تحقیق حاضر، اثر تزریق درون‌صفاقی متامفتامین (با دوزهای 1، 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بر رت‌های نابالغ ماده در یک دوره 10 روزه بررسی گردید که ظاهراً تغییری را در افزایش وزن بدن و نسبت وزن تخمدان به بدن تا رسیدن حیوانات به سن بلوغ ایجاد نکرد، این یافته با برخی نتایج مطالعات انجام‌شده در رابطه با کاربرد متامفتامین بر روی نرهای نابالغ به مدت 10 روز (9) و نرهای بالغ به مدت 14 روز (14)، همخوانی داشت، درحالی‌که در برخی از تحقیقات کاهش اشتها و در نتیجه کاهش موقت وزن در اثر کاربرد دی‌آمفتامین نشان داده شده است؛ به‌طوری‌که پس از مدتی در بدن حیوانات، مقاومت و سازش نورونی نسبت به این ماده و مواد مشابه مثل اکستازی ایجاد می‌گردد (15،16). در مطالعه حاضر برخلاف عدم تغییر وزن بدن و تخمدان، تغییرات قابل‌توجهی در تعداد فولیکول‌های مختلف در بافت تخمدان مشاهده گردید که به‌صورت کاهش معنی‌دار فولیکول‌های اولیه در حال رشد و افزایش معنی‌دار فولیکول گراف، جسم زرد و سفید به‌صورت وابسته به دوز دیده شد، به‌طوری‌که بیشترین تغییرات در دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم رخ داده بود. از آنجایی‌که فیزیولوژی تنظیم هورمون‌های گنادوتروپ، تحت کنترل GnRH و اثر آن‌ها بر گنادها و هورمون‌های جنسی بسیار پیچیده و از طریق هورمون‌ها، نوروترانس‌میترها، رسپتورها و مکانیسم‌های متعدد در بدن رخ می‌دهد؛ لذا به‌راحتی ترکیباتی با ساختار مشابه این مواد نظیر آمفتامین، اکستازی، مورفین و مواد مخدر دیگر قادرند اثرات تشدیدکننده یا تضعیف‌کننده‌ای بر روی سیستم تنظیم هورمون‌های جنسی، گامتوژنز و در نهایت، تولیدمثل داشته باشند (20-17).
در برخی مطالعات تزریق مورفین به موش‌های باردار با اثر بر محور هیپوفیز - گناد سبب کاهش LH و FSH و فولیکول‌های ثانویه، همچنین کاهش باروری شده بود (17،19). همچنین تحقیقات Knigge و همکاران در سال 1984نشان داد اکستازی میل‌ترکیبی بالایی به گیرنده‌های هیستامین دارد و از جهت دیگر، هیستامین پاسخ LH به ترشح GnRH را افزایش داده و در واقع، باعث افزایش حساسیت گیرنده‌های LH به ترشح GnRH می‌شود (21). این فرآیند در نهایت، منجر به پاره شدن زودرس فولیکول‌ها و آزاد شدن پیش از هنگام تخمک‌ها می‌گردد (22). با شباهت ساختاری بین متامفتامین و اکستازی (3 و 4 متیلن دی‌اکسید متامفتامین C11H15NO2) ممکن است در تحقیق حاضر 10 بار تزریق متامفتامین سبب رسیدگی سریع‌تر فولیکول‌ها و تبدیل به فولیکول گراف، افزایش جسم زرد و سفید بر اثر پاره شدن زودهنگام فولیکول‌ها شده باشد. علاوه براین، براساس نتایجMeller و همکاران در سال 2001استفاده طولانی‌مدت از ماده مشابه دیگری به‌نام ریتالین (متیل‌فنیدیت C14H19NO2) در دوران بلوغ موجب نگرانی در شروع بلوغ جنسی به دلیل تأثیر بر عملکرد و ساختار دستگاه تناسلی ماده (تخمدان) می‌شود که بیشترین اثر این دارو در آزادسازی GnRH از هیپوتالاموس بوده و با تحریک گنادوترپ‌ها، بلوغ زودرس گنادها را به همراه داردکه معمولاً منجر به فعالیت زودهنگام و غیرطبیعی گنادها، اختلال در گامتوژنز و تولید گامت‌های ناهنجار می‌شود (23). در تحقیقات فاضلی‌پور و همکاران (سال 1394)، استفاده طولانی‌مدت از ریتالین در موش‌ها به‌صورت خوراکی موجب افزایش فولیکول‌های آترزی و ایجاد اختلال در سلول‌های لوتئینی و اووسیت‌ها گردید (24). همچنین در مطالعه دیگری، تأثیر متامفتامین بر ایجاد اختلالات مورفولوژیک در تخمک‌ها و در نتیجه کاهش باروری به اثبات رسید (10). از طرفی، در تحقیق حاضر، کاهش فولیکول‌های اولیه و درحال رشد نیز می‌توانست به دلیل اثرات تخریب‌کننده متامفتامین یا اکستازی در بافت تخمدان باشد که ممکن است به دلیل یکی از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین اثرات این مواد، یعنی افزایش دمای بدن بوده که ساختار بافتی تخمدان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از اثرات دیگر متامفتامین، آزاد شدن نوراپی‌نفرین از پایانه‌های اعصاب سمپاتیک بود که به احتمال زیاد با ایجاد تغییر در عروق خونی تخمدان، به فولیکول‌های متعدد آسیب می‌رساند (25). هرچند در مطالعه حاضر ضمن بررسی‌های میکروسکوپیک و لام‌های متعدد، تخریب بافتی مشاهده نشد. جالب توجه اینکه مواد روان‌گردان مثل اکستازی، آپوپتوز (مکانیسم مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول‌ها) را القا کرده و احتمالاً مصرف این قرص‌ها از این طریق نیز سبب کاهش فولیکول‌ها شده است (26). در برخی گزارش‌ها نیز کاربرد اکستازی ضمن ایجاد اختلال در ساختار سلولی و بافتی مجاری تولیدمثل، روند بلوغ فولیکول‌ها را تسریع کرده، اما بر تعداد جسم سفید اثر کاهنده داشته است (11). درحالی‌که در مطالعه حاضر تعداد جسم سفید، به‌خصوص در دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم، به‌طور چشمگیری افزایش یافت. همچنین در پژوهش علاییان و همکاران (سال 1391)، اکستازی سبب کاهش معنی‌دار فولیکول‌های اولیه، گراف و افزایش وزن تخمدان در گروه‌های تحت تیمار گردید (12).
به احتمال بسیار زیاد دوزها و تعداد دفعات متفاوت استفاده از اکستازی، متامفتامین و طول متفاوت دوره تیمار، از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر برخی نتایج متناقض و متفاوت در تحقیقات مختلف بوده است. از طرفی، در مطالعه حاضر تزریق متامفتامین به ماده‌های نابالغ، قطعاً سبب تأثیر متفاوت آن بر تخمدان نسبت به بالغین در مطالعات دیگر شده است.
ازجمله محدودیت‌های این تحقیق، مشکل تهیه ماده متامفتامین (C9H13N)، همچنین نگهداری آن نزد خود بود.
نتیجه‌گیری
براساس نتایج این مطالعه به‌نظر می‌رسد تزریق متامفتامین حتی در دوزهای پایین، با مکانیسم‌های متعددی نظیر اتصال به رسپتورها و اثر بر محور هیپوفیز – گناد، ناهنجاری‌های مختلفی را در رابطه با افزایش یا کاهش فعالیت تخمدان و اووژنز ایجاد می‌کند که به احتمال زیاد اختلال در کیفیت تخمک‌گذاری و بلوغ اووسیت‌ها را به همراه دارد.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل پایان‌نامه دانشجویی است که در آزمایشگاه تحقیقاتی پیام نور اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فلاورجان انجام گرفت، بدین وسیله از مسئولین محترم این مراکز قدردانی می‌گردد.
متامفتامین (Methamphetamine)، ماده‌ای مخدر شیمیایی و مصنوعی از گروه توان‌افزا است که مصرف آن بر روی سلسله اعصاب تأثیر گذاشته و فعالیت بدنی فرد را به‌طور موقت افزایش می‌دهد (1). امروزه مصرف این دارو در جامعه، به‌خصوص در بین نوجوانان و جوانان (گروهی که در سن رشد هستند) رو به افزایش بوده و به‌صورت یک معضل اجتماعی درآمده است (3-2). در مطالعات متعددی، اثرات زیانبار این ماده بر روی بدن انسان و حیوانات آزمایشگاهی نشان داده شده است (4،5)، همچنین در سال‌های اخیر اثرات تراتوژنیک و مخرب این ماده بر تکوین جنین مورد توجه محققین بوده است (6،7). در یک مطالعه دیگر، اختلال در تکوین قلب جنین موش‌هایی که مادران آن‌ها در معرض متامفتامین بودند، اثبات گردید، همچنین خونریزی مغز جنین در اثر کاربرد متامفتامین در دوره بارداری نشان داده شد (8). در رابطه با تأثیر متامفتامین بر نابالغین، اثرات مخرب این ماده بر اسپرماتوژنز مشاهده گردید که محققین علت آن را ایجاد اختلال در محور هیپوفیز - گناد و تنظیم ترشح هورمون‌های جنسی گزارش کردند (9). همچنین در مطالعه دیگری تأثیر داروی متامفتامین بر کیفیت تخمک و میزان لقاح در موش‌های ماده بالغ سبب ایجاد اختلال در بلوغ اووسیت و متعاقباً قدرت باروری گردید (10). علاوه بر متامفتامین، موادی با ترکیب و ساختار شیمیایی نسبتاً مشابه نظیر اکستازی یا متیل‌دی‌اکسی متامفتامین نیز دارای اثرات سوء بر افراد می‌باشند که برخی جوانان به دلیل رهایی از فشارهای روانی و اجتماعی بدان پناه می‌برند. این داروی محرک و توهم‌زا، عوارض بسیاری روی مغز و اعصاب، عروق و سیستم ایمنی بدن دارد. سیستم هورمونی بدن نیز از تأثیر سوء این ماده در امان نبوده و با اثر بر محور هیپوفیز - گناد می‌تواند بر روی تخمک‌گذاری نیز تأثیرگذار باشد. در تحقیقی توسط خلیلی و همکاران (سال 1390)، تزریق داروی اکستازی در طی دوران بارداری سبب ایجاد ناهنجاری در اندام‌زایی و تولیدمثل نوزادان شد (11). از طرفی اکستازی در موش‌های ماده، اثرات مخربی بر روی ساختار بافت تخمدان، تعداد فولیکول‌ها و میزان هورمون‌های جنسی داشت (12).
با توجه به اینکه حساسیت اندام‌های جنسی نابالغین به مواد مخدر و داروهای مختلف، بیشتر از بالغین است؛ در تحقیق حاضر تزریق دوزهای مختلف متامفتامین پس از دوره شیردهی (در رت‌های ماده نابالغ) و اثر آن پس از بلوغ بر ساختار بافت تخمدان بررسی گردید.
روش بررسی
در این مطالعه تجربی، 40 سر موش صحرایی نابالغ ماده نژاد ویستار، پس از دوره شیردهی (با متوسط وزن 50-60 گرم) از انستیتو پاستور تهران خریداری و به آزمایشگاه تحقیقاتی واقع در پیام نور مرکز اصفهان منتقل شدند. آزمایش‌ها توسط شورای پژوهشی دانشگاه پیام نور استان اصفهان مورد تأیید قرار گرفت و برطبق دستورالعمل‌های اخلاقی انجمن بین‌المللی، مطالعه درد
(International Association for Study of Pain) در مورد حیوانات آزمایشگاهی انجام شد (13). حیوانات در شرایط استاندارد (سیکل نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی ) نگهداری شدند و دسترسی کافی به آب و غذا داشتند.
متامفتامین (C9H13N)، از نیروی انتظامی مرکز اصفهان تهیه گردید. حیوانات به‌طور تصادفی به چهار گروه 10 تایی تقسیم شدند. سه گروه به ترتیب دوزهای 1، 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم وزن بدن (14) از متامفتامین (حل‌شده در سرم فیزیولوژی) را به‌مدت 10 روز به‌صورت درون‌صفاقی دریافت کردند و به گروه چهارم به‌عنوان گروه شاهد، سرم فیزیولوژی تزریق گردید.
پس از بلوغ (سن سه ماهگی) موش‌ها در اثر تزریق کتامین، بیهوش و پس از تشریح، تخمدان‌ها جدا و وزن شد، سپس از هرگروه، تخمدان سه رت جهت تهیه مقاطع بافتی درون فرمالین 10% قرار گرفت و پس از مراحل پردازش بافت
(Tissue Processing) به روش رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین - ائوزین از هر تخمدان سه لام (مجموعاً از هرگروه 9 لام) تهیه گردید. لام‌ها به‌وسیله میکروسکوپ نوری از نظر مورفولوژی و تعداد انواع فولیکول‌ها (فولیکول اولیه، فولیکول در حال رشد، فولیکول گراف، جسم زرد و سفید) مورد بررسی و شمارش قرار گرفت. همچنین وزن موش‌ها قبل از تزریق متامفتامین و قبل از تشریح، اندازه‌گیری و نسبت وزن تخمدان به بدن به دست آمد.
میانگین تعداد فولیکول‌های مختلف و وزن نمونه‌ها به روش آنالیز واریانس یک‌طرفه و تست دانکن بین گروه‌های مختلف مقایسه گردید.
یافته‌ها
مقایسه میانگین وزن قبل از تزریق متامفتامین (دوره نابالغ) و پس از بلوغ، بین گروه‌های تیمار و شاهد، اختلاف معنی‌داری را نشان نداد (جدول شماره1).
جدول شماره 1. میانگین وزن موش‌ها در گروه شاهد و گروه‌های تحت تیمار
| غلظت (میلی‌گرم برکیلوگرم) | وزن موش قبل از تزریق متامفتامین (گرم) | وزن موش پس از بلوغ (گرم) |
| میانگین±انحراف معیار | میانگین±انحراف معیار | |
| گروه شاهد | 65/3±11/56 | 65/18±33/188 |
| 1 | 21/6±11/62 | 98/13±77/194 |
| 3 | 12/9±05/62 | 86/10±88/185 |
| 5 | 68/5±11/57 | 70/12±33/187 |
به عبارت دیگر، تزریق دوزهای 1، 2 و 3 میلی‌گرم برکیلوگرم متامفتامین در یک دوره 10 روزه، ظاهراً اثری بر رشد و افزایش وزن موش‌ها نداشت. همچنین با مقایسه نسبت وزن تخمدان به وزن بدن در بالغین، مشخص گردید اندازه و وزن تخمدان در گروه‌های تیمار تحت تأثیر متامفتامین قرار نگرفته است؛ به‌طوری‌که تفاوت معنی‌داری بین گروه‌های مختلف دیده نشد (جدول شماره 2).
جدول شماره2. میانگین تعداد انواع فولیکول‌ها، جسم زرد و سفید در مقاطع تخمدان و میانگین وزن تخمدان به وزن بدن در گروه شاهد و تیمار
| غلظت (میلی‌گرم برکیلوگرم) | فولیکول اولیه | فولیکول در حال رشد | فولیکول گراف | جسم زرد | جسم سفید | وزن تخمدان به بدن (گرم) |
| گروه شاهد | 45/2±6 | 83/1±25/9 | 66/0±77/1 | 73/1±12/4 | 20/1±77/2 | 0001/0±00032/0 |
| 1 | 73/1±*2/4 | 28/1±75/8 | 97/0±77/2 | 58/1±66/4 | 39/1±***77/4 | 0001/0±00031/0 |
| 3 | 86/0±***44/1 | 03/2±***23/4 | 76/1±***11/5 | 13/1±***55/6 | 2±***33/7 | 0001/0±00031/0 |
| 5 | 86/0±***34/1 | 72/1±***13/4 | 44/2±***66/5 | 64/2±***1/9 | 94/1±***44/10 | 0001/0±00028/0 |
*اختلاف معنی‌دار در حد (05/0>p) و *** اختلاف معنی‌دار در حد (001/0>p) درگروه‌های تیمار نسبت به گروه شاهد می‌باشد.
(در هرگروه 9 عدد لام از مقاطع بافت تخمدان بررسی شده است.)
نوع آزمون: .ANOVA, Duncan-Test
با توجه به مطالعاتی‌‌که بر روی لام‌های متعدد از بافت تخمدان در هرگروه انجام شد؛ برخلاف عدم تغییر در میانگین وزن تخمدان، در تعداد انواع فولیکول‌ها بین‌گروه‌های مختلف، اختلاف معنی‌داری مشاهده گردید. در رابطه با تعداد فولیکول‌های اولیه و در حال رشد، کاهش معنی‌دار (001/0p<) به‌صورت وابسته به دوز در گروه‌های تیمار دیده شد که البته در مورد فولیکول‌های در حال رشد در دوز 1 میلی‌گرم برکیلوگرم کاهش تعداد، معنی‌دار نبود. همچنین بین دوزهای 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم تفاوت معنی‌داری در میانگین تعداد فولیکول‌ها مشاهده نشد. برخلاف کاهش تعداد در فولیکول‌های اولیه و درحال رشد، تعداد فولیکول‌های گراف در دوز 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم، افزایش معنی‌داری (001/0p<) را نسبت به شاهد و دوز 1میلی‌گرم برکیلوگرم نشان دادند. همچنین در اثر تزریق دوزهای 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم متامفتامین، تعداد جسم زرد افزایش معنی‌داری (001/0p<) یافت که این افزایش در میانگین تعداد جسم سفید در تمام گروه‌ها به‌صورت وابسته به دوز بود. لازم به ذکر است بیشترین افزایش تعداد جسم زرد و سفید در بالاترین دوز متامفتامین (5 میلی‌گرم برکیلوگرم) به‌طور معنی‌دار (001/0p<) نسبت به سایر دوزها به دست آمد (جدول شماره 2) که احتمالاً نشان‌دهنده اثرات سمّی بیشتر در اثر کاربرد دوزهای بالاتر این ماده است (جدول شماره2). مطالعه بافت تخمدان از نظر مورفولوژی در گروه‌های دریافت‌کننده متامفتامین نسبت به گروه شاهد، تغییری را نشان نداد. نمونه‌هایی از تصاویر مقاطع بافتی تخمدان از گروه‌های مختلف در شکل شماره 4-1مشاهده می‌شود.
شکل شماره 1: مقاطع بافتی تخمدان رت‌های بالغ در گروه شاهد (در دوره نابالغ سرم فیزیوژی دریافت کردند)، رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین - ائوزین، بزرگنمایی ×400.
- فولیکول اولیه، 2. فولیکول ثانویه (درحال رشد)، 3. فولیکول گراف، 4. جسم زرد، 5. جسم سفید
شکل شماره 2: مقاطع بافتی تخمدان رت‌های بالغ در گروه تیمار (با دوز 1میلی‌گرم برکیلوگرم) در دوره نابالغ متامفتامین (با دوز 1میلی‌گرم برکیلوگرم دریافت کردند)، رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، بزرگنمایی × 400.
1. فولیکول اولیه، 2. فولیکول ثانویه (درحال رشد)، 3. فولیکول گراف، 4. جسم زرد، 5. جسم سفید
شکل شماره 3: مقاطع بافتی تخمدان رت‌های بالغ در گروه تیمار (دوز 3 میلی‌گرم برکیلوگرم) و در دوره نابالغ متامفتامین (با دوز 3 میلی‌گرم برکیلوگرم دریافت کردند)، رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، بزرگنمایی × 400
1. فولیکول اولیه، 2. فولیکول ثانویه (درحال رشد)، 3. فولیکول گراف، 4. جسم زرد، 5. جسم سفید
شکل شماره 4: مقاطع بافتی تخمدان رت‌های بالغ در گروه تیمار با دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم.
(در دوره نابالغ متامفتامین با دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم دریافت کردند.)، رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، بزرگنمایی × 400
1. فولیکول اولیه، 2. فولیکول ثانویه(درحال رشد)، 3. فولیکول گراف، 4. جسم زرد، 5. جسم سفید
بحث
متامفتامین از ترکیبات مقلد برخی نوروترانس‌میترهای طبیعی بدن بوده که به‌راحتی سبب اشغال رسپتورهای مربوطه می‌شود و مصرف مکرر آن علاوه بر اعتیاد، اختلالاتی را بر روی سیستم تولیدمثل ایجاد می‌کند (11-9). در تحقیق حاضر، اثر تزریق درون‌صفاقی متامفتامین (با دوزهای 1، 3 و 5 میلی‌گرم برکیلوگرم) بر رت‌های نابالغ ماده در یک دوره 10 روزه بررسی گردید که ظاهراً تغییری را در افزایش وزن بدن و نسبت وزن تخمدان به بدن تا رسیدن حیوانات به سن بلوغ ایجاد نکرد، این یافته با برخی نتایج مطالعات انجام‌شده در رابطه با کاربرد متامفتامین بر روی نرهای نابالغ به مدت 10 روز (9) و نرهای بالغ به مدت 14 روز (14)، همخوانی داشت، درحالی‌که در برخی از تحقیقات کاهش اشتها و در نتیجه کاهش موقت وزن در اثر کاربرد دی‌آمفتامین نشان داده شده است؛ به‌طوری‌که پس از مدتی در بدن حیوانات، مقاومت و سازش نورونی نسبت به این ماده و مواد مشابه مثل اکستازی ایجاد می‌گردد (15،16). در مطالعه حاضر برخلاف عدم تغییر وزن بدن و تخمدان، تغییرات قابل‌توجهی در تعداد فولیکول‌های مختلف در بافت تخمدان مشاهده گردید که به‌صورت کاهش معنی‌دار فولیکول‌های اولیه در حال رشد و افزایش معنی‌دار فولیکول گراف، جسم زرد و سفید به‌صورت وابسته به دوز دیده شد، به‌طوری‌که بیشترین تغییرات در دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم رخ داده بود. از آنجایی‌که فیزیولوژی تنظیم هورمون‌های گنادوتروپ، تحت کنترل GnRH و اثر آن‌ها بر گنادها و هورمون‌های جنسی بسیار پیچیده و از طریق هورمون‌ها، نوروترانس‌میترها، رسپتورها و مکانیسم‌های متعدد در بدن رخ می‌دهد؛ لذا به‌راحتی ترکیباتی با ساختار مشابه این مواد نظیر آمفتامین، اکستازی، مورفین و مواد مخدر دیگر قادرند اثرات تشدیدکننده یا تضعیف‌کننده‌ای بر روی سیستم تنظیم هورمون‌های جنسی، گامتوژنز و در نهایت، تولیدمثل داشته باشند (20-17).
در برخی مطالعات تزریق مورفین به موش‌های باردار با اثر بر محور هیپوفیز - گناد سبب کاهش LH و FSH و فولیکول‌های ثانویه، همچنین کاهش باروری شده بود (17،19). همچنین تحقیقات Knigge و همکاران در سال 1984نشان داد اکستازی میل‌ترکیبی بالایی به گیرنده‌های هیستامین دارد و از جهت دیگر، هیستامین پاسخ LH به ترشح GnRH را افزایش داده و در واقع، باعث افزایش حساسیت گیرنده‌های LH به ترشح GnRH می‌شود (21). این فرآیند در نهایت، منجر به پاره شدن زودرس فولیکول‌ها و آزاد شدن پیش از هنگام تخمک‌ها می‌گردد (22). با شباهت ساختاری بین متامفتامین و اکستازی (3 و 4 متیلن دی‌اکسید متامفتامین C11H15NO2) ممکن است در تحقیق حاضر 10 بار تزریق متامفتامین سبب رسیدگی سریع‌تر فولیکول‌ها و تبدیل به فولیکول گراف، افزایش جسم زرد و سفید بر اثر پاره شدن زودهنگام فولیکول‌ها شده باشد. علاوه براین، براساس نتایجMeller و همکاران در سال 2001استفاده طولانی‌مدت از ماده مشابه دیگری به‌نام ریتالین (متیل‌فنیدیت C14H19NO2) در دوران بلوغ موجب نگرانی در شروع بلوغ جنسی به دلیل تأثیر بر عملکرد و ساختار دستگاه تناسلی ماده (تخمدان) می‌شود که بیشترین اثر این دارو در آزادسازی GnRH از هیپوتالاموس بوده و با تحریک گنادوترپ‌ها، بلوغ زودرس گنادها را به همراه داردکه معمولاً منجر به فعالیت زودهنگام و غیرطبیعی گنادها، اختلال در گامتوژنز و تولید گامت‌های ناهنجار می‌شود (23). در تحقیقات فاضلی‌پور و همکاران (سال 1394)، استفاده طولانی‌مدت از ریتالین در موش‌ها به‌صورت خوراکی موجب افزایش فولیکول‌های آترزی و ایجاد اختلال در سلول‌های لوتئینی و اووسیت‌ها گردید (24). همچنین در مطالعه دیگری، تأثیر متامفتامین بر ایجاد اختلالات مورفولوژیک در تخمک‌ها و در نتیجه کاهش باروری به اثبات رسید (10). از طرفی، در تحقیق حاضر، کاهش فولیکول‌های اولیه و درحال رشد نیز می‌توانست به دلیل اثرات تخریب‌کننده متامفتامین یا اکستازی در بافت تخمدان باشد که ممکن است به دلیل یکی از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین اثرات این مواد، یعنی افزایش دمای بدن بوده که ساختار بافتی تخمدان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از اثرات دیگر متامفتامین، آزاد شدن نوراپی‌نفرین از پایانه‌های اعصاب سمپاتیک بود که به احتمال زیاد با ایجاد تغییر در عروق خونی تخمدان، به فولیکول‌های متعدد آسیب می‌رساند (25). هرچند در مطالعه حاضر ضمن بررسی‌های میکروسکوپیک و لام‌های متعدد، تخریب بافتی مشاهده نشد. جالب توجه اینکه مواد روان‌گردان مثل اکستازی، آپوپتوز (مکانیسم مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول‌ها) را القا کرده و احتمالاً مصرف این قرص‌ها از این طریق نیز سبب کاهش فولیکول‌ها شده است (26). در برخی گزارش‌ها نیز کاربرد اکستازی ضمن ایجاد اختلال در ساختار سلولی و بافتی مجاری تولیدمثل، روند بلوغ فولیکول‌ها را تسریع کرده، اما بر تعداد جسم سفید اثر کاهنده داشته است (11). درحالی‌که در مطالعه حاضر تعداد جسم سفید، به‌خصوص در دوز 5 میلی‌گرم برکیلوگرم، به‌طور چشمگیری افزایش یافت. همچنین در پژوهش علاییان و همکاران (سال 1391)، اکستازی سبب کاهش معنی‌دار فولیکول‌های اولیه، گراف و افزایش وزن تخمدان در گروه‌های تحت تیمار گردید (12).
به احتمال بسیار زیاد دوزها و تعداد دفعات متفاوت استفاده از اکستازی، متامفتامین و طول متفاوت دوره تیمار، از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر برخی نتایج متناقض و متفاوت در تحقیقات مختلف بوده است. از طرفی، در مطالعه حاضر تزریق متامفتامین به ماده‌های نابالغ، قطعاً سبب تأثیر متفاوت آن بر تخمدان نسبت به بالغین در مطالعات دیگر شده است.
ازجمله محدودیت‌های این تحقیق، مشکل تهیه ماده متامفتامین (C9H13N)، همچنین نگهداری آن نزد خود بود.
نتیجه‌گیری
براساس نتایج این مطالعه به‌نظر می‌رسد تزریق متامفتامین حتی در دوزهای پایین، با مکانیسم‌های متعددی نظیر اتصال به رسپتورها و اثر بر محور هیپوفیز – گناد، ناهنجاری‌های مختلفی را در رابطه با افزایش یا کاهش فعالیت تخمدان و اووژنز ایجاد می‌کند که به احتمال زیاد اختلال در کیفیت تخمک‌گذاری و بلوغ اووسیت‌ها را به همراه دارد.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل پایان‌نامه دانشجویی است که در آزمایشگاه تحقیقاتی پیام نور اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فلاورجان انجام گرفت، بدین وسیله از مسئولین محترم این مراکز قدردانی می‌گردد.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
علوم پایه
دریافت: 1396/7/22 | پذیرش: 1396/11/11 | انتشار: 1397/6/24
دریافت: 1396/7/22 | پذیرش: 1396/11/11 | انتشار: 1397/6/24
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
