مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه
امروزه، تنش شغلی به‌عنوان یک مسئله جهانی، مشکل هریک از کارکنان در هر سطحی از سازمان است (۱). از دیدگاه Selye، مقدار مشخصی از تنش برای تحریک و ایجاد انگیزه در رسیدن به هدف مفید است؛ اما عدم توازن زیاد بین تقاضا و توانایی‌ها موجب وضعیتی با نام تنش و یا پریشانی روانی می‌گردد (۲). مؤسسه ملی بهداشت آمریکا پس از مطالعه‌ای درباره شیوع نسبی اختلالات سلامتی در مشاغل پراسترس، اعلام کرد از بین ۱۳۰ شغل مورد بررسی، حرفه پرستاری در مراجعه به پزشک به‌دلیل مشکلات ناشی از سلامت روانی، در رتبه ۲۱ قرار دارد (۳).
تنیدگی شغلی در پرستاری از عواملی مرتبط با ماهیـــت شـــغل مانند نقش فرد در محل کار، روابط موجود بین پرستاران و یــــا بــــا پزشــــکان، ارتقــــای حرفه‌ای و ماننــــد آن تــــأثیر‌پذیر است (۴). همچنین رویارویی دائمی با بیماران، مسئولیت در قبال سلامتی بیماران، انجام فرآیندهای بالینی، عدم وجود وسایل کافی و یا نقص در حین کار، برخورد با موقعیت‌های اضطراری و غیر‌قابل پیش‌بینی و سروصدای زیاد در محل کار به‌عنوان عوامل استرس‌زای کارکنان بیمارستان شناسایی شده‌اند (۵). در این راستا، مدیران جهت کاهش استرس شغلی بایستی درصدد هرچه چالشی‌تر کردن، ایجاد انگیزه و رضایت بیشتر شغل پرستاران برآیند (6).
از دغدغه‌های مهم مدیران برای تحقق اهداف سازمانی، توانمند ساختن نیروی انسانی و شناخت عوامل مؤثر بر آن است (7)؛ چراکه امروزه اهمیت منابع انسانی به‌مراتب از تکنولوژی‌های جدید، منابع مالی و مادی بیشتر بوده و تفاوت اصلی سازمان‌ها، دانایی و نادانی است؛ نه دارایی و ناداری (8). در این زمینه توانمند‌سازی روان‌شناختی کارکنان به‌عنوان یک رویکرد نوین انگیزش درونی، به‌معنی آزاد کردن نیروها و قدرت درونی افراد، همچنین فراهم کردن بسترها و به‌وجود آوردن فرصت‌ها برای شکوفایی استعدادها، توانایی‌ها و شایستگی‌ها کارکنان است (9) توانمندی روان‌شناختی نقش مهمی در عملکرد حرفه‌ای پرستاران دارد که شناخت آن را ضروری می‌‌کند (10). توانمندی روان‌شناختی شامل: چهار بُعد معنی‌داری (تطابق بین الزامات نقش و شغل با اعتقادات، ارزش‌ها و رفتارهای فردی)، شایستگی (اعتقاد افراد به توانایی و ظرفیت خود برای انجام دادن کارهای مهارتی)، خودمختاری (احساس داشتن حق انتخاب و کنترل بر کار) و اثرگذاری (درک توانمندی اثرگذاری بر راهبردهای حرفه‌ای، اجرا و نتایج آن) می‌باشد (11). یکی از عواملی‌که می‌تواند تأثیر چشمگیری بر پاسخ افراد به عوامل تنش‌زای محیط کاری داشــته باشــد، توانمندی روان‌شناختی اســت (12). توانمندی پرستاران از یک‌طرف قدرت ذهنی افراد را برای مقابله با شــرایط تنش‌زا افزایش داده و از طرف دیگر، بسیاری از عوامل ایجاد‌کننده تنش‌های شغلی را کنترل می‌کند (13). در برخی پژوهش‌ها، ارتباط توانمندی روان‌شناختی با تعهد عاطفی، رضایت شغلی و تعهد سازمانی پرستاران که از عوامل مؤثر بر نگرش و انگیزش کارکنان نسبت به حرفه خود می‌باشد، معنی‌دار گزارش شده است (16-14).
امروزه، سازمان‌ها جهت توسعه سازمانی، ارتقای عملکرد و بهره‌وری خود نیازمند کارکنان توانمند هستند. در حرفه پرستاری، توانمندی منجر به بهبود عملکرد و ارائه مراقبت‌های پرستاری با کیفیت می‌شود (17). مقوله تنش روانی نیز به‌واسطه اثراتی‌که بر عملکرد حرفه پرستاری دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است (4،18). از طرفی، مطالعات بر اهمیت شناسایی عوامل مسبب افت کارایی، عملکرد پرستاران و بر اندیشیدن تدابیری برای مدیریت هرچه مطلوب‌تر آن‌ها تأکید دارد (19)؛ بنابراین با توجه به اینکه پرسـتاری یکی از پرتنش‌ترین حرفه‌ها بوده و هیچ شکی نیست که این عامل می‌تواند به‌طور معکوس بر سلامت، رضایت شغلی وکیفیت کار آنان تأثیرگذار باشد (20)، همچنین با عنایت به اینکه پرستاران بخش بزرگی از سیستم سلامت را به خود اختصاص داده‌اند (21)؛ در این مطالعه به تعیین همبستگی توانمندی روان‌شناختی پرستاران و مؤلفه‌های آن با متغیر تنش روانی پرداخته شد.
 
روش بررسی
این پژوهش به روش توصیفی - همبستگی با هدف ارزیابی میزان توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی پرستاران و بررسی همبستگی آنها انجام شد. جامعه آماری را تمامی پرستاران شاغل (تعداد ۳۰۸ نفر) در 6 بیمارستان آموزشی شهر قم در سال ۱۳۹۶ تشکیل می‌دادند. معیارهای ورود به مطالعه شامل: داشتن حداقل مدرک کارشناسی در رشته پرستاری، داشتن حداقل سابقه کار بالینی (حدود یک‌سال) و اشتغال در بخش‌های درمانی بیمارستان بود. نمونه‌ها از طریق سرشماری و مطابق با معیارهای ورود انتخاب شدند. عدم عودت یا تکمیل ناقص پرسشنامه‌ها به‌عنوان معیار خروج در نظر گرفته شد.
جهت گردآوری داده‌ها از سه پرسشنامه مشخصات دموگرافیک، پرسشنامه بررسی توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی استفاده گردید. پرسشنامه نخست مشتمل بر سن، جنس، وضعیت استخدام، بخش محل کار (عمومی و ویژه) و مدت سابقه کار بالینی بود. در این پـژوهش برای سنجش توانمندی روان‌شناختی از پـرسشنامه Spritzer استفاده شد. این پـرسشنامه شامل: چهار خرده مقیاس "خودکارآمدی"، «"خودمختاری"، «"اثرگذاری" و "معنی‌داری" است که برای هر خرده‌مقیاس، سه ماده در نظر گرفته می‌شود و هر ماده دارای یک پـاسخ 5 درجه‌ای از کاملاً مخالف (امتیاز یک) تا کاملاً موافق (امتیاز 5) است. اسکندری و همکاران پس از دریافت نسخه اصلی ابزار، مجوز ترجمه و راهنمای استفاده آن از سازنده ابزار؛ ترجمه دقیق آن را انجام داده و سپس مجدداً به انگلیسی برگرداندند. تعییـن اعتبار ابـزار با استفاده از روش تعیین شاخـص اعتبـار محتـوا با نظرخواهی 11 نفر از اساتید و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، زنجان و تربیت مدرس تهران و 5 نفر از پرستاران شاغل برای مطالعه و کنترل عبارات از جهت مربوط بودن، واضح‌بودن و روان‌بودن محاسبه گردید که با توجه به استاندارد بودن ابزار، همچنین دقت در ترجمه آن توسط پژوهشگر، شاخص اعتبار محتوا برای کل ابزار برابر با ۹۲/۰ به ‌دست آمد. پایایی ابزار با روش آزمون مجدد اندازه‌گیری شد و ضریب آلفای کرونباخ، ۸۶/۰ تعیین گردید. میانگین امتیاز هر مؤلفه از 5-1 و مجموع امتیازات توانمندی روان‌شناختی نیز از طریق جمع‌کردن میانگین امتیاز 4 مؤلفه در محدوده 20-4 به‌ دست آمد. مجموع امتیازات 4 مؤلفه و میانگین هرکدام، نشان‌دهنده میزان توانمندی است و امتیازهای بیشتر به‌عنوان درجات بالای توانمندی روان‌شناختی محسوب می‌‌شود. امتیازات روان‌شناختی در سه گروه به‌ترتیب گروه توانمندی ضعیف (از نمره 4 تا 67/10)، گروه توانمندی متوسط (68/10 تا 33/15) و گروه توانمندی خوب (34/15 تا 20) طبقه‌بندی شده است (14). بخش سوم پرسشنامه شامل ۱۰ سؤال تنش روانی بوده که توسط Osipow (سال 2001) طراحی گردید. این سؤالات برمبنای مقیاس پنج قسمتی لیکرت از همیشه (۵) تا هیچ‌وقت (۱) تنظیم شده است. این پرسشنامه به روش ترجمه دوطرفه از"انگلیسی به فارسی"، سپس" فارسی به انگلیسی" ترجمه و دو نسخه از نظر تطابق مورد بررسی قرار گرفته‌اند. روایی پرسشنامه با کمک 10 نفر از اساتید دانشکده پرستاری و مامایی بیرجند (از نظر ساده بودن، واضح بودن و مربوط بودن ) مورد ارزیابی قرار گرفت و شاخص روایی محتوا آن، ۸۹% تعیین شد. پایایی آن نیز با اســتفاده از ضریب همبستگی درونی (آلفای کرونباخ)، 91% محاسبه گردید. حداقل و حداکثر نمره این پرسشنامه به ترتیب 10 و 50 می‌باشد و تفسیر نتایج براساس نمره اکتسابی کل بوده که کسب نمره بیشتر به‌معنای تنش روانی بالاتر است (18). امتیازات تنش روانی در سه گروه به ترتیب گروه یک (از نمره ۱۰ تا ۲۳)، گروه 2 (۲۴ تا ۳۷) و گروه 3 (۳۸ تا ۵۰) طبقه‌بندی شده است.
علت انتخاب پرسشنامه‌های مذکور؛ استفاده قبلی آن‌ها در مطالعات داخلی، خارجی و در جامعه پرستاری بوده که طبق منابع اشاره شده دارای روایی صوری و محتوایی وهماهنگی درونی می‌باشند.
پس از کسب معرفی‌نامه و مجوز اخلاق از مدیریت محترم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، علوم پزشکی قم و کسب اجازه از رؤسای محترم بیمارستان‌های آموزشی قم، از تمامی پرستاران واجد شرایط بخش‌های مختلف 6 بیمارستان آموزشی قم برای شرکت در پژوهش دعوت به عمل آمد و پس از موافقت و کسب رضایت آن‌ها، پرسشنامه در اختیار آنها قرار گرفت. توزیع پرسشنامه‌ها در مدت ۲ ماه توسط3 نفر از پژوهشگران به پرستاران ارائه و در همان شیفت یا شیفت‌های بعدی از آنها تحویل گرفته شد. به واحدهای مورد پژوهش اطمینان داده شد تمامی اطلاعات محرمانه می‌ماند و نیازی به نوشتن نام نیست. از واحدهای مورد پژوهش که تمایلی به شرکت در پژوهش نداشتند، استفاده نشد.
داده‌ها پس از جمع‌آوری به کمک نرم‌افزار SPSS و آزمون‌های توصیفی و تحلیلی شامل: ضریب همبستگی پیرسون (برای تعیین میزان همبستگی بین متغیر توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی) و رگرسیون همزمان (به‌منظور بررسی قابلیت پیش‌بینی تنش روانی) تجزیه و تحلیل شدند. از میانگین± انحراف معیار، فراوانی و درصد فراوانی برای تعیین ویژگی‌های دموگرافیک استفاده گردید. تمامی آزمون‌ها با اطمینان 95% انجام شد و سطح‌ معنی‌داری، 05/0p≤ در نظر گرفته شد.
 
یافته‌ها
در این پژوهش از مجموع ۳۰۸ پرستار؛ ۹/۷۷% زن و مابقی مرد بودند که میانگین سابقه کار آنها، ۸۹/۸ سال بود. اکثریت نمونه‌ها (۴/۳۵%) سنی بین ۳۳ – ۲۸ سال داشتند. ۹/۶۶% در بخش‌های عمومی شاغل و اکثریت (۲/۳۷%) رسمی بودند.
 
جدول شماره ۱: مؤلفه‌های توانمندی روان‌شناختی پرستاران

مؤلفه‌های توانمندی روان‌شناختی	میانگین ± انحراف معیار
خودکارآمدی	20/4 ± 0/68
خودمختاری	77/3 ± 0/79
اثرگذاری	51/3 ± 0/78
معنی‌داری	11/4 ± 0/77

 
نتایج پژوهش درخصوص تعیین میانگین±انحراف معیار مؤلفه‌های توانمندی روان‌شناختی در جدول شماره ۱ ارائه شده است. بیشترین توانمندی پرستاران در مؤلفه خودکارآمدی بود؛ حال آنکه اثرگذاری، کمترین میزان را در بین سایر مؤلفه‌ها کسب کرد. در این مطالعه میانگین نمره توانمندی روان‌شناختی پرستاران، ۶۱/۰ ۹۰/۳ برآورد شد.
 
 
 
جدول شماره ۲: توزیع فراوانی مطلق و نسبی دیدگاه پرستاران درباره تنش روانی پرستاران

تنش روانی	میانگین±انحراف معیار
	48/2±0/85
	فراوانی	درصد
کم (۲۳-۱۰)	۱۴۱	۸/۴۵
متوسط (۳۷-۲۴)	۱۴۶	۴/۴۷
زیاد (۵۰-۳۸)	۲۱	۸/۶
جمع	۳۰۸	۱۰۰

 
با توجه به طبقه‌بندی نمره تنش روانی مشخص گردید بیشترین تعداد پرستاران دارای تنش روانی متوسط و کمترین نمونه‌ها دارای تنش کم هستند. میانگین نمره تنش روانی پرستاران، ۸۵/۰ ۴۸/۲ تعیین گردید.
 
جدول شماره 3: همبستگی توانمندی روان‌شناختی پرستاران و مؤلفه‌های آن با تنش روانی

متغیر	توانمندی روان‌شناختی	خودکارآمدی	خودمختاری	اثرگذاری	سطح معنی‌داری
تنش روانی	۰۹/۰-	۰۷/۰-	۱۲/۰-	۰۱/۰	۱۱/۰-	R
	055/0	10/0	01/0	40/0	02/0	P

 
نتایج به‌دســت‌آمده در زمینه همبستگی بیــن مؤلفه‌های توانمندی روان‌شناختی بــا تنش روانی،‌ حاکی از وجــود ارتباط معنی‌دار بین مؤلفه خودمختاری و معنی‌داری از متغیر توانمندی روان‌شناختی با تنش روانی است که نتایج در جدول شماره 3 آمده است.
در این مطالعه ارتباطی بین متغیر توانمندی روان‌شناختی (کل) با تنش روانی دیده نشد (۰۵/۰p>).
توجه به مقادیر جدول شماره 3 درخصوص همبستگی‌های محاسبه‌شده نشان می‌دهد تمامی اعداد زیر عدد 5/0 است که همبستگی بسیار ضعیف را نشان می‌دهد.
 
جدول شماره 4: نقش توانمندی روان‌شناختی و مؤلفه‌های آن در پیش‌بینی تنش روانی پرستاران با استفاده از ضرایب Beta

	مدل شاخص‌های آماری	ضرایب استانداردنشده		ضرایب استانداردشده	آماره t	سطح معنی‌داری (Sig)
		Beta	خطای استاندارد	Beta
تنش روانی	مقدار ثابت	98/2	312/0	-	56/9	000/0
	توانمندی (کل)	126/0 -	079/0	091/0 -	601/1 -	11/0
	مقدار ثابت	96/2	328/0	-	04/9	000/0
	خودکارامدی	013/0	090/0	011/0	148/0	88/0
	خودمختاری	187/0 -	088/0	176/0 -	129/2 -	03/0
	اثرگذاری	185/0	08/0	171/0	30/2	02/0
	معنی‌داری	116/0 -	081/0	106/0 -	446/1-	149/0

 
براساس آزمون تحلیل رگرسیون، از بین مؤلفه‌های توانمندی، مؤلفه خودمختاری و اثرگذاری در سطح خطای کمتر از 05/0، معنی‌دار بود و این دو مؤلفه به‌طور معنی‌داری توانایی پیش‌بینی تنش روانی را داشتند، اما مؤلفه‌های خودکارآمدی و معنی‌داری، توانایی پیش‌بینی تنش روانی را نداشتند.
ضرایب تأثیر مؤلفه‌های توانمندی بر تنش روانی نشان داد بیشترین تأثیر توانمندسازی با ضریب 176/0- بوده که نشان می‌دهد احساس خودمختاری در جهت معکوس پیش‌بینی‌کننده تنش روانی است.
 
بحث
یافته‌های مطالعه حاضر پیرامون تعیین میزان توانمندی روان‌شناختی پرستاران با مقدار ۵۹/۱۵، نشان از مقدار توانمندی در حد خوب بود. نتایج مطالعه حاضر به لحاظ مطلوب بودن توانمندی پرستاران با نتایج مطالعات ابیلی و ناستی‌زایی (22)، محمدی و روشن‌زاده (18) و اسکندری و همکاران (14) در جامعه پرستاری ایران، همخوانی داشت.
در مطالعه حاضر، امتیاز کسب‌شده در مؤلفه خودکارآمدی بیش از سایر مؤلفه‌ها بود، درحالی‌که مؤلفه اثرگذاری کمترین امتیاز را کسب کرد؛ به عبارتی مؤلفه تأثیرگذاری، کمترین نقش را در توانمندی نمونه‌های این پژوهش داشت (۷۸/۰ ۵۱/۳). این نتیجه با نتایج مطالعه اسکندری و همکاران در بیمارستان‌های استان زنجان (14)، مطالعه ابیلی و همکار در بیمارستان‌های زاهدان (22) و مطالعه Casey و همکاران در بیمارستان‌های ایرلند شمالی (23) همخوانی داشت. این نتایج نشانگر آن است که پرستاران احساس تأثیرگذاری کمتری در مسائل جاری واحد کاری خود دارند و نظراتشان در تصمیم‌گیری‌های درون‌بخشی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
اسکندری و همکاران، همچنین ابراهیمی و همکاران همانند پژوهش حاضر، بیشترین نمره توانمندی را در مؤلفه خودکارآمدی به دست آوردند؛ بدین معنی که پرستاران دارای احساس قوی در بُعد شایستگی بوده و توانایی و مهارت‌های لازم را برای انجام وظایف محوله دارند. این امر می‌تواند موجب ارتقای توانمندی روان‌شناختی در این مطالعه شود (14،24). مـشارکت‌کننـدگان مطالعـه کیفی صدیفی و همکاران بیان کردند کاربرد صلاحیت‌های حرفه‌ای و ارزیابی مثبت نتایج و پیامدهای آن این امکان را به آنان داده است که احساس خودکارآمدی کرده و از این طریق توانسته‌اند به نقش اصـلی و تـأثیرگـذار خود در مراقبت اطمینان حاصل کنند که این امر باعث تغییـر در طرز تفکر، احساسات و عملکرد آنان در جهت بهبود، افزایش عزت‌نفس و در نهایت، توانمندی روان‌شناختی و رسیدن به احساس آرامش روانـی آنـان در محـیط کـار شده است (7).
نتایج حاصل از بررسی تنش روانی نشان داد اکثریت شرکت‌کنندگان (۴/۴۷%)، دارای سطح تنش متوسط هستند که با نتایج مطالعه محمدی و روشن‌زاده همخوانی داشت (18). این در حالی است که نتایج مطالعه Martin در دانشگاه کارولینای شمالی، درخصوص سنجش میزان تنش روانی پرستاران بخش‌های ویژه نشان داد سطح بالایی از فشار روانی درگیر پرستاران شده که به‌خاطر تأثیر در کیفیت عملکرد مورد توجه قرار گرفته است (25). از آن‌جایی که تاکنون فقط محمدی و همکاران از پرسشنامه ۱۰ سوالی Osipow برای بررسی تنش روانی در ایران استفاده کرده‌اند؛ لذا نتایج این بخش با سایر مطالعات بررسی استرس شغلی مقایسه نشد.
در بیان همبستگی بین دو متغیر توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی؛ Liu بیان می‌کند توانمندی روانی کارکنان می‌تواند درکاهش فشــار روانی ناشی از محیط کار تأثیر مثبتی داشته باشد (26). مقابله بـا اسـترس، نیازمنـد افـراد توانمند از نظر روان‌شناختی است؛ به‌طوری‌که Pines و همکـاران در تحقیقـی روی دانـشجویان پرسـتاری بـه ایـن نتیجه رسیدند که ارتباط مستقیم بین توانمندسازی روان‌شناختی، کنتـرل اسـترس و مقابلـه با تـضاد وجـود دارد و برخورداری کارکنان از توانمندسازی روان‌شناختی را نیز یکـی از روش‌های مقابله با استرس‌های محیط کـار برشـمردند (27). نتایج مطالعه Martin نیز حاکــی از وجود رابطه منفی معنی‌دار بین توانمندی و تمامی مؤلفه‌های آن با تنش روانی در پرستاران بخش‌های مراقبت ویژه بود. وی بیان می‌کند توانمند کردن پرســتاران در ابعاد روان‌شــناختی؛ توان آن‌ها را برای مقابله با عوامل تنش‌زا در محیط کار افزایش می‌دهد (25). مطالعه پورابولی و همکاران نیز نشان داد آموزش مهارت‌های توانمندی روان‌شناختی می‌تواند جهت کاهش استرس پرستاران بخش‌های ویژه و افزایش کیفیت کاری آنان مؤثر باشد (28). در مطالعه کنونی نتایج به‌دست‌آمده با هدف تعیین همبستگی بین توانمندی روان‌شناختی با تنش روانی در میان پرستاران مشخص کرد ارتباط معنی‌دار بین توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی در مطالعه کنونی وجود ندارد؛ اگرچه عدم وجود ارتباط معنی‌دار بین توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی در مطالعه حاضر و پژوهش محمدی و روشن‌زاده نمی‌تواند به‌معنای نقض رابطه علیتی بین آنها باشد؛ زیرا دو مؤلفه خودمختاری و معنی‌داری در متغیر توانمندی روان‌شناختی توانسته با تنش روانی رابطه منفی معنی‌دار داشته باشند. در این زمینه نتایج مطالعه محمدی و روشن‌زاده نشان داد تمامی ابعاد توانمندی روان‌شناختی به غیر از مؤلفه معنی‌داری با تنش روانی رابطه معنی‌داری ندارد و بین مؤلفه معنی‌داری با تنش روانی، رابطه منفی معنی‌داری وجود دارد (18). در این راستا، می‌توان گفت وقتی هدف از حرفه مشخص باشد، سردرگمی و ابهام نسبت به ماهیت شغل از بین می‌رود و معنایی از حرفه پرستاری را در ذهن تداعی می‌کند که بتواند قدرت سازگاری فرد را با شناخت عوامل استرس‌زای محیطی و پاسخ مطلوب به آنها از یک‌طــرف و از سوی دیگر، با تقویت ویژگی‌های فردی نسبت به نقش پرستاری، در مجموع کاهش تنش‌های روانی را در پی داشته باشد.
در مطالعه حاضر، میزان همبستگی‌های تعیین‌شده بین متغیر توانمندی روان‌شناختی و مؤلفه‌های آن با تنش روانی، کمتر از 5/0 بود که حاکی از ضعف همبستگی بین متغیرها بود و این یافته بجز در متغیر خودکارآمدی، با سایر نتایج مطالعه محمدی و همکار همخوانی داشت.
همچنین در این مطالعه، میزان خودمختاری پرستاران، پایین گزارش شد که این ضعف نسبی در مطالعه کیفی طهماسبی و همکاران نیز مشاهده گردید (29)، با توجه به ارتباط معنی‌دار و معکوس خودمختاری و تنش روانی در مطالعه حاضر، مطالعه فرجی و همکاران (سال ۱۳۹۱) با هدف ارتباط استرس شغلی با ویژگی‌های شغلی نیز نشان داد آزادی عمل در کار از نظر تأثیر بر استرس شغلی دارای بیشترین میزان اثرگذاری است (۶). اسدی فخر و اسعدی (سال ۱۳۹۵) نیز براساس یافته‌های تحقیق خود؛ توجه به راهکارهایی جهت کاهش استرس پرستاران، ازجمله مشارکت کارکنان در تصمیم‌گیری‌ها، تقویت حس خودمختاری و حس کنترل در کارکنان، توانمند‌سازی و آموزش پرستاران کم‌تجربه در جهت مراقبت‌ها را توصیه کردند (30).
نتایج پژوهش حاضر نشان داد در سطح خطای کمتر از 5%، مؤلفه‌های خودمختاری و اثرگذاری، توانایی پیش‌بینی تنش روانی را دارند و مؤلفه‌های دیگر توانمندسازی روان‌شناختی این توانایی را ندارند. همچنین نتایج حاصل از ضرایب رگرسیون نشان داد قوی‌ترین پیش‌بین‌های تنش روانی به ترتیب خودمختاری و اثرگذاری می‌باشند. در رابطه با تبیین نقش خودمختاری در میزان تنش روانی نیز جهانبخش گنجه و همکاران اذعان داشتند افراد نسبت به مسائل و مشکلاتی دچار تنش خواهند شد که اطلاعات و تجربه کمی در کنترل آن داشته باشند؛ بدین معنی‌که هرچه افراد در محیط کاری از کنترل کمتری در تصمیم‌گیری، حل مسئله و کنترل زمان برخوردار باشند، تنش و بیماری بیشتری را تجربه کرده و برعکس هرچه افراد در محیط کاری ازکنترل بیشتری در تصمیم‌گیری‌، حل مسئله و کنترل زمان برخوردار باشند، تنش و بیماری کمتری را تجربه می‌کنند (31). همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد احساس دارابودن حق انتخاب با از خودبیگانگی کمتر در محیط کار، رضایت کاری بیشتر، سطوح بالاتر عملکردی، کارآفرینی و خلاقیت بیشتر با سطوح بالاتر مشارکت شغلی و تنش کاری کمتر همراه است (32).
نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه در مطالعه اندام و اسعدی (1394) نشان داد استقلال عمومی، بهترین پیش‌بینی‌کننده استرس شغلی معلمان است (33). نتایج مطالعه Martin نیز نشان داد خودمختاری و اثرگذاری، قوی‌ترین پیش‌بین‌های تنش روانی پرستاران بوده که با نتایج این مطالعه همخوانی داشت؛ البته با این تفاوت که اثرگذاری با میزان 16/0=ß مقدم بر خودمختاری با مقدار 11/0=ß بود (26). در مطالعه کنونی مشخص گردید پیش‌بینی‌کنندگی اثرگذاری بر تنش روانی مستقیم است و می‌تواند به‌ این علت باشد که اثرگذاری بیشتر در مقوله خدمات مراقبتی و سلامتی موجب افزایش مسئولیت‌پذیری و در نتیجه درجات بیشتری از تنش روانی می‌گردد.
پرستاران برای دستیابی به استقلال در عملکرد خود، بایستی فرهنگ حرفه‌ای خود را در طول دوره آموزشی کسب کنند که در این زمینه اعضای هیأت علمی و پرستاران بالینی نقش مهمی در ارتقای سطح استقلال پرستاران حرفه‌ای ایفا می‌کنند. برای ارتقای سطح استقلال پرستار حرفه‌ای، به یک برنامه آموزشی قوی نیاز است، هرچند که طراحی آن راحت نیست، ولی در برنامه آموزشی باید بیشتر بر مهارت‌های آموزشی، درک کردن و تصمیم‌گیری مستقل تأکید شود (34). تمرکززدایی، توانمندی، آموزش، تأکید بر همکاری، فعالیت تیمی، ارزشیابی سطح خودمختاری پرستاری و ایفای نقش؛ روش‌هایی برای تسریع در توسعه استقلال و خودمختاری هستند که در این زمینه نباید نقش حمایتی مدیران را نادیده گرفت (35).
از محدودیت‌های پژوهش حاضر این بود که پژوهشگران هیچ‌گونه کنترلی بر وقایع استرس‌زای اخیر زندگی و شغلی پرستاران که می‌تواند بر تنش روانی آنها تأثیرگذار باشد نداشتند. همچنین انتخاب افق زمانی به‌صورت مقطعی را می‌توان از محدودیت‌های مطالعه حاضر دانست؛ زیرا از طریق تحقیقات مداومی که در مقاطع زمانی متفاوت به سنجش متغیرها پرداخته و امکان دستیابی به روابط علّی را فراهم می‌سازند، می‌توان به یافته‌های قابل اتکاءتری دست یافت.
 
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد توانمندی بالای پرستاران، به‌خصوص در مؤلفه خودکارآمدی می‌تواند نقطه روشنی برای این حرفه باشد که نشان می‌دهد باور شرکت‌کنندگان مطالعه نسبت به خوداتکایی و برآمدن از عهده مسئولیت‌ها؛ مثبت و کاربردی است. مـدیران پرسـتاری می‌توانند با استفاده از این فرصت و ایجاد سایر فرصت‌های رشد، توسعه حرفه‌ای و فـردی پرستاران، از توانمنـدی روان‌شـناختی آن‌ها بـا هـدف بهبود کیفیت مراقبت‌ها اطمینان حاصـل کننـد. با توجه به یافته‌های این تحقیق مبنی بر دیدگاه پرستاران درباره ضعف خودمختاری، همچنین همبستگی بین خودمختاری (استقلال) شغلی پرستاران و تنش روانی و در نهایت، قابلیت پیش‌بینی تنش روانی براساس میزان خودمختاری؛ اعطای استقلال و توانمندسازی پرستاران در این زمینه می‌تواند نقطه شروعی برای کاهش تنش روانی و بهبود عملکرد آنها شود؛ چراکه محدودیت قدرت و استقلال آن‌ها، با حوزه وسیع وظایف و مسئولیت‌های شغلی تناقض داشته و موجب افزایش تنش روانی و شغلی در آنها می‌گردد.
 
تشکر و قدردانی
این مقاله، حاصل طرح تحقیقاتی (به شماره مجوز ۴/۹۵ مورخ ۱۰/۶/1395) است که با حمایت حوزه معاونت پژوهشی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم انجام شده است. این پژوهش (با کد 25. 1395 IR.IAU.Qom.REC. ) توسط کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی، واحد دانشگاه آزاد قم و (کد 150. 1395 IR.MUQ.REC.) توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی قم به تصویب رسید. بدین‌وسیله پژوهشگران از تمامی پرستاران بیمارستان‌های آموزشی شهر قم که صادقانه و خالصانه کمال همکاری را داشتند و با شرکت در پژوهش ما را در اجرای این طرح یاری دادند، صمیمانه تشکر می‌نمایند.
کد ارکید نویسندگان:
 
Orcid Code: Zohre Ghamari Zare= https://orcid.org/0000-0003-3958-9695
Orcid Code: Leila Ghanbari-Afra= https://orcid.org/0000-0003-3044-9063
Orcid Code: Zand Ghasem= https://orcid.org/0000-0002-0986-7853
Orcid Code: Aliakbarzadeh Arani Zahra= https://orcid.org/0000-0003-4934-099x
 
References:
 

1. Seňová AA , Antošová M. Work stress as a worldwide problem in present time. Procedia Soc Behav Sci 2014;109:312–16. Elsevier

 

2. Ellawela YG, Fonseka P. Psychological distress, associated factors and coping strategies among female student nurses in the Nurses’ Training School Galle. J Coll Community Phys Sri-Lanka 2011;16(1):23–29. Link

 

3. Aoki M, Keiwkarnka B, Chompikul J. Job stress amony nurses in public hospitals in Ratchaburi province, Thailand. J Pub Health Dev 2011;9(1):19-27. Link

 

4. Pour S. Exploring psychological stressors with regard to the moderating role of perceived social support in Female nurses of the Ghaem hospital emergency department of Mashhad City. Iran Occup Health 2013;10(4):65-74. [Full Text in Persian] Link

 

5. Mollart L, Skinner V, Newing C, Foureur M. Factors that may influence midwives work related stress and burnout. Women Birth 2013;26(1):26-32. PubMed

 

6. Faraji A, Valiee S, Mazidi G, Ramazanh A, Rezaee Farahani M. Relationship between job characteristic and job stress in nurses of Kurdistan University of Medical Sciences educational hospitals. Iranian J Nurse Res 2012;7(25):54-63. [Full Text in Persian] Link

 

7. Sodeify R, Vanaki Z, Mohammadi E. Psychological empowerment in Iranian clinical nurses. Sci J Hamadan Nurs Midwifery Fac 2012;20(2):46-56. [Full Text in Persian] Link

 

8. Abdollahi B, Nave Ebrahim A. Employee Empowerment. Tehran: Virayesh Pub; 2006. [Text in Persian]

 

9. Barati H. Relations of leadership empowerment behavior and job enrichment with career satisfaction: The mediating role of intrinsic motivation. Contemp Psychol 2016;11(1):63–74. [Full Text in Persian] Link

 

10. Barati F, Tabiee S, Sharifzadeh G. Psychological empowerment in nurses of educational hospitals in Birjand and their correlation with demographic characteristics 2013. Birjand Univ Med Sci 2014;11(4):247-54. [Full Text in Persian] Link

 

11. Ghanbari S, Ardalan MR, Nasiri F, Karimi I. Explain role of mediator employee psychological empowerment in the relationship between effective management and organizational excellence. Organ Cult Manag 2015;13(2):487–514. [Full Text in Persian] Link

 

12. Littrell RF. Influences on employee preferences for empowerment practices by the ‘‘ideal manager’’ in China. Int J Int Relat 2007;31(1):87–110. Link

 

13. Dimitriades ZS, Maroudas T. Internal service climate and psychological empowerment among public employees: An exploratory study in Greece Transforming Government. People Process Policy 2007;1(4):377-400.

 

14. Eskandari F, Pazargadi M, Zaghari Tafreshi M, Rabie Siahkali S, Shoghli A. Relationship between psychological empowerment with affective commitment among nurses in Zanjan, 2010. PCNM 2014;3(2):47-60. [Full Text in Persian] Link

 

15. Mirkamaly M, Nastiezaie N. The relationship between Psychological Empowerment and job satisfaction of nursing personnel. J Urmia Nurs Midwifery Fac 2010;8(2):104-13. [Full Text in Persian] Link

 

16. Hojjati H, Taheri N, Kamangar S, Hekmatipour N, MirzaAli J. Relationship between empowerment and organizational commitment of nurses. J Health Care 2015;17(1):82-90. [Full Text in Persian] Link

 

17. Nabizadeh Gharghozar Z, Atashzade Shorideh F, Khazaei N, Alavi-Majd H. Assessing organizational commitment in clinical nurses. Q Nurs Manag 2013;2(2):41–48. [Full Text in Persian] Link

 

18. Mohammadi S, Roshanzadeh M. The relationship between psychological empowerment and psychological strain among clinical nurses in educational hospitals 2014;3(3):51-60. [Full Text in Persian] Link

 

19. Al-Homayan AM, Shamsudin FM, Subramaniam C, Islam R. Effects of job stress and organizational support on the relationship between job demand resources and nurses’ job performance in Saudi public hospitals. Aust J Basic Appl Sci 2013;7(10):7-19. Link

 

20. Mortaghi ghasemi M, Ghahremani Z, Vahedian Azimi A, Ghorbani F. Nurses job stress in therapeutic educational centers in Zanjan. J Res Dev Nurse Midwifery 2011;8(1):42–51. [Full Text in Persian] Link

 

21. Keshtkaran A, Kavosi Z, Gholipour A, Sohrabi Zadeh S, Sharafi Z. Work engagement & effective factors among nurses in general teaching hospital of Shiraz University of Medical Sciences. Payavard 2012;6(2):147-56. [Full Text in Persian] Link

 

22. Abili Kh, Nastezaie N. Surveying the relationship between psychological empowerment and organizational commitment in nursing staff. Toloo-e-Behdasht 2010;8(1-2):26-38. [Full Text in Persian] Link

 

23. Casey M, Saunders J, O’hara T. Impact of critical social empowerment on psychological empowerment and job satisfaction in nursing and midwifery settings. J Nurs Manag 2010;18(1):24-34. PubMed

 

24. Ebrahimi H, HosseinzadehR, Zaghari Tefreshi M, Hosseinzadeh S, Asghari Jafarabadi M. Clinical competency and psychological empowerment of nurses and their correlation with demographic characteristics. J Health Promot Manag 2013;2(4):31-8. [Full Text in Persian] Link

 

25. Martin SH, Hatcher T, Akroyd D. The relationship between nurses’ environmental and psychological empowerment on psychological strain in critical care nursing work environments. North Carolina State: Yarmouk University Pub;2007. p. 146-48. Link

 

26. Liu CH, Chang LC, Li IC, Liao JY, Lin CI. Organizational and psychological empowerment on organizational commitment and job satisfaction among primary health professionals. J Evid Based Nurs 2006;2(1):5–13.

 

27. Pines EW, Rauschhuber ML, Norgan GH, Cook JD, Canchola L, Richardson C, et al. Stress resiliency, psychological empowerment and conflict management styles among baccalaureate nursing students. J Adv Nurs 2011;68(7):1482-93. Link

 

28. Pouraboli B, Esfandiari S, Ramezani T, Miri S, Jahani Y, Sohraby N. effectiveness of their teaching skills to reduce stress job psychological empowerment of nursing staff in intensive care units in the center of Shiraz Shahid Rajaee 1392. J Clin Nurs Midwifery(Shahrekord Univ Med Sci) 2016;5(1):23-35. [Full Text in Persian] Link

 

29. Tahmasebi S, Ashk-Torab T, Ebadi A, Alavi-Majd H. Professional socialization in clinical nurses- A phenomenological study. J Clin Nurs Midwifery(Shahrekord Univ Med sci)2013;2(3):39-52. [Full Text in Persian] Link

 

30. Asadi Fakhr A, Asadi S. Investigation of the amount of stressors in operating room nurses. Pajouhan Sci J 2017;15(2):27-31. [Full Text in Persian] Link

 

31. Jahanbakhsh Ganjeh S, Oraizi HR, Molavi H, Nouri A. The relationship of employees′ job control with job stress and subjective well-being. J Isfahan Med School 2010;27(103):840–50. [Full Text in Persian] Link

 

32. Mooghali A, Hassanpoor A, Hassanpoor M. Surveying of the relationship between employee empowerment and organizational commitment in the 19 districts of Tehran education organization. J Pub Adm 2009;1(2):119-32. [Full Text in Persian] Link

 

33. Andam R, Asadi M. The relationship between job autonomy and stress among physical education teachers in Sabzevar city. Appl Res Sport Manag 2015;12(4):53–62. [Full Text in Persian] Link

 

34. Valizadeh L, Zamanzadeh V, Shohani M. Challenges of autonomy in nursing: an integrative review. Q J Nurs Manag 2013;2(1):9–17. [Full Text in Persian] Link

 

35. Kramer M, Maguire P, Schmalenberg C, Brewer B, Burke R, Chmielewski L, et al. Nurse manager support: what is it? Structures and practices that promote it. Nurs Adm Q 2007;31(4):325-40. PubMed

 
 
 
مقدمه
امروزه، تنش شغلی به‌عنوان یک مسئله جهانی، مشکل هریک از کارکنان در هر سطحی از سازمان است (۱). از دیدگاه Selye، مقدار مشخصی از تنش برای تحریک و ایجاد انگیزه در رسیدن به هدف مفید است؛ اما عدم توازن زیاد بین تقاضا و توانایی‌ها موجب وضعیتی با نام تنش و یا پریشانی روانی می‌گردد (۲). مؤسسه ملی بهداشت آمریکا پس از مطالعه‌ای درباره شیوع نسبی اختلالات سلامتی در مشاغل پراسترس، اعلام کرد از بین ۱۳۰ شغل مورد بررسی، حرفه پرستاری در مراجعه به پزشک به‌دلیل مشکلات ناشی از سلامت روانی، در رتبه ۲۱ قرار دارد (۳).
تنیدگی شغلی در پرستاری از عواملی مرتبط با ماهیـــت شـــغل مانند نقش فرد در محل کار، روابط موجود بین پرستاران و یــــا بــــا پزشــــکان، ارتقــــای حرفه‌ای و ماننــــد آن تــــأثیر‌پذیر است (۴). همچنین رویارویی دائمی با بیماران، مسئولیت در قبال سلامتی بیماران، انجام فرآیندهای بالینی، عدم وجود وسایل کافی و یا نقص در حین کار، برخورد با موقعیت‌های اضطراری و غیر‌قابل پیش‌بینی و سروصدای زیاد در محل کار به‌عنوان عوامل استرس‌زای کارکنان بیمارستان شناسایی شده‌اند (۵). در این راستا، مدیران جهت کاهش استرس شغلی بایستی درصدد هرچه چالشی‌تر کردن، ایجاد انگیزه و رضایت بیشتر شغل پرستاران برآیند (6).
از دغدغه‌های مهم مدیران برای تحقق اهداف سازمانی، توانمند ساختن نیروی انسانی و شناخت عوامل مؤثر بر آن است (7)؛ چراکه امروزه اهمیت منابع انسانی به‌مراتب از تکنولوژی‌های جدید، منابع مالی و مادی بیشتر بوده و تفاوت اصلی سازمان‌ها، دانایی و نادانی است؛ نه دارایی و ناداری (8). در این زمینه توانمند‌سازی روان‌شناختی کارکنان به‌عنوان یک رویکرد نوین انگیزش درونی، به‌معنی آزاد کردن نیروها و قدرت درونی افراد، همچنین فراهم کردن بسترها و به‌وجود آوردن فرصت‌ها برای شکوفایی استعدادها، توانایی‌ها و شایستگی‌ها کارکنان است (9) توانمندی روان‌شناختی نقش مهمی در عملکرد حرفه‌ای پرستاران دارد که شناخت آن را ضروری می‌‌کند (10). توانمندی روان‌شناختی شامل: چهار بُعد معنی‌داری (تطابق بین الزامات نقش و شغل با اعتقادات، ارزش‌ها و رفتارهای فردی)، شایستگی (اعتقاد افراد به توانایی و ظرفیت خود برای انجام دادن کارهای مهارتی)، خودمختاری (احساس داشتن حق انتخاب و کنترل بر کار) و اثرگذاری (درک توانمندی اثرگذاری بر راهبردهای حرفه‌ای، اجرا و نتایج آن) می‌باشد (11). یکی از عواملی‌که می‌تواند تأثیر چشمگیری بر پاسخ افراد به عوامل تنش‌زای محیط کاری داشــته باشــد، توانمندی روان‌شناختی اســت (12). توانمندی پرستاران از یک‌طرف قدرت ذهنی افراد را برای مقابله با شــرایط تنش‌زا افزایش داده و از طرف دیگر، بسیاری از عوامل ایجاد‌کننده تنش‌های شغلی را کنترل می‌کند (13). در برخی پژوهش‌ها، ارتباط توانمندی روان‌شناختی با تعهد عاطفی، رضایت شغلی و تعهد سازمانی پرستاران که از عوامل مؤثر بر نگرش و انگیزش کارکنان نسبت به حرفه خود می‌باشد، معنی‌دار گزارش شده است (16-14).
امروزه، سازمان‌ها جهت توسعه سازمانی، ارتقای عملکرد و بهره‌وری خود نیازمند کارکنان توانمند هستند. در حرفه پرستاری، توانمندی منجر به بهبود عملکرد و ارائه مراقبت‌های پرستاری با کیفیت می‌شود (17). مقوله تنش روانی نیز به‌واسطه اثراتی‌که بر عملکرد حرفه پرستاری دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است (4،18). از طرفی، مطالعات بر اهمیت شناسایی عوامل مسبب افت کارایی، عملکرد پرستاران و بر اندیشیدن تدابیری برای مدیریت هرچه مطلوب‌تر آن‌ها تأکید دارد (19)؛ بنابراین با توجه به اینکه پرسـتاری یکی از پرتنش‌ترین حرفه‌ها بوده و هیچ شکی نیست که این عامل می‌تواند به‌طور معکوس بر سلامت، رضایت شغلی وکیفیت کار آنان تأثیرگذار باشد (20)، همچنین با عنایت به اینکه پرستاران بخش بزرگی از سیستم سلامت را به خود اختصاص داده‌اند (21)؛ در این مطالعه به تعیین همبستگی توانمندی روان‌شناختی پرستاران و مؤلفه‌های آن با متغیر تنش روانی پرداخته شد.
 
روش بررسی
این پژوهش به روش توصیفی - همبستگی با هدف ارزیابی میزان توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی پرستاران و بررسی همبستگی آنها انجام شد. جامعه آماری را تمامی پرستاران شاغل (تعداد ۳۰۸ نفر) در 6 بیمارستان آموزشی شهر قم در سال ۱۳۹۶ تشکیل می‌دادند. معیارهای ورود به مطالعه شامل: داشتن حداقل مدرک کارشناسی در رشته پرستاری، داشتن حداقل سابقه کار بالینی (حدود یک‌سال) و اشتغال در بخش‌های درمانی بیمارستان بود. نمونه‌ها از طریق سرشماری و مطابق با معیارهای ورود انتخاب شدند. عدم عودت یا تکمیل ناقص پرسشنامه‌ها به‌عنوان معیار خروج در نظر گرفته شد.
جهت گردآوری داده‌ها از سه پرسشنامه مشخصات دموگرافیک، پرسشنامه بررسی توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی استفاده گردید. پرسشنامه نخست مشتمل بر سن، جنس، وضعیت استخدام، بخش محل کار (عمومی و ویژه) و مدت سابقه کار بالینی بود. در این پـژوهش برای سنجش توانمندی روان‌شناختی از پـرسشنامه Spritzer استفاده شد. این پـرسشنامه شامل: چهار خرده مقیاس "خودکارآمدی"، «"خودمختاری"، «"اثرگذاری" و "معنی‌داری" است که برای هر خرده‌مقیاس، سه ماده در نظر گرفته می‌شود و هر ماده دارای یک پـاسخ 5 درجه‌ای از کاملاً مخالف (امتیاز یک) تا کاملاً موافق (امتیاز 5) است. اسکندری و همکاران پس از دریافت نسخه اصلی ابزار، مجوز ترجمه و راهنمای استفاده آن از سازنده ابزار؛ ترجمه دقیق آن را انجام داده و سپس مجدداً به انگلیسی برگرداندند. تعییـن اعتبار ابـزار با استفاده از روش تعیین شاخـص اعتبـار محتـوا با نظرخواهی 11 نفر از اساتید و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، زنجان و تربیت مدرس تهران و 5 نفر از پرستاران شاغل برای مطالعه و کنترل عبارات از جهت مربوط بودن، واضح‌بودن و روان‌بودن محاسبه گردید که با توجه به استاندارد بودن ابزار، همچنین دقت در ترجمه آن توسط پژوهشگر، شاخص اعتبار محتوا برای کل ابزار برابر با ۹۲/۰ به ‌دست آمد. پایایی ابزار با روش آزمون مجدد اندازه‌گیری شد و ضریب آلفای کرونباخ، ۸۶/۰ تعیین گردید. میانگین امتیاز هر مؤلفه از 5-1 و مجموع امتیازات توانمندی روان‌شناختی نیز از طریق جمع‌کردن میانگین امتیاز 4 مؤلفه در محدوده 20-4 به‌ دست آمد. مجموع امتیازات 4 مؤلفه و میانگین هرکدام، نشان‌دهنده میزان توانمندی است و امتیازهای بیشتر به‌عنوان درجات بالای توانمندی روان‌شناختی محسوب می‌‌شود. امتیازات روان‌شناختی در سه گروه به‌ترتیب گروه توانمندی ضعیف (از نمره 4 تا 67/10)، گروه توانمندی متوسط (68/10 تا 33/15) و گروه توانمندی خوب (34/15 تا 20) طبقه‌بندی شده است (14). بخش سوم پرسشنامه شامل ۱۰ سؤال تنش روانی بوده که توسط Osipow (سال 2001) طراحی گردید. این سؤالات برمبنای مقیاس پنج قسمتی لیکرت از همیشه (۵) تا هیچ‌وقت (۱) تنظیم شده است. این پرسشنامه به روش ترجمه دوطرفه از"انگلیسی به فارسی"، سپس" فارسی به انگلیسی" ترجمه و دو نسخه از نظر تطابق مورد بررسی قرار گرفته‌اند. روایی پرسشنامه با کمک 10 نفر از اساتید دانشکده پرستاری و مامایی بیرجند (از نظر ساده بودن، واضح بودن و مربوط بودن ) مورد ارزیابی قرار گرفت و شاخص روایی محتوا آن، ۸۹% تعیین شد. پایایی آن نیز با اســتفاده از ضریب همبستگی درونی (آلفای کرونباخ)، 91% محاسبه گردید. حداقل و حداکثر نمره این پرسشنامه به ترتیب 10 و 50 می‌باشد و تفسیر نتایج براساس نمره اکتسابی کل بوده که کسب نمره بیشتر به‌معنای تنش روانی بالاتر است (18). امتیازات تنش روانی در سه گروه به ترتیب گروه یک (از نمره ۱۰ تا ۲۳)، گروه 2 (۲۴ تا ۳۷) و گروه 3 (۳۸ تا ۵۰) طبقه‌بندی شده است.
علت انتخاب پرسشنامه‌های مذکور؛ استفاده قبلی آن‌ها در مطالعات داخلی، خارجی و در جامعه پرستاری بوده که طبق منابع اشاره شده دارای روایی صوری و محتوایی وهماهنگی درونی می‌باشند.
پس از کسب معرفی‌نامه و مجوز اخلاق از مدیریت محترم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، علوم پزشکی قم و کسب اجازه از رؤسای محترم بیمارستان‌های آموزشی قم، از تمامی پرستاران واجد شرایط بخش‌های مختلف 6 بیمارستان آموزشی قم برای شرکت در پژوهش دعوت به عمل آمد و پس از موافقت و کسب رضایت آن‌ها، پرسشنامه در اختیار آنها قرار گرفت. توزیع پرسشنامه‌ها در مدت ۲ ماه توسط3 نفر از پژوهشگران به پرستاران ارائه و در همان شیفت یا شیفت‌های بعدی از آنها تحویل گرفته شد. به واحدهای مورد پژوهش اطمینان داده شد تمامی اطلاعات محرمانه می‌ماند و نیازی به نوشتن نام نیست. از واحدهای مورد پژوهش که تمایلی به شرکت در پژوهش نداشتند، استفاده نشد.
داده‌ها پس از جمع‌آوری به کمک نرم‌افزار SPSS و آزمون‌های توصیفی و تحلیلی شامل: ضریب همبستگی پیرسون (برای تعیین میزان همبستگی بین متغیر توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی) و رگرسیون همزمان (به‌منظور بررسی قابلیت پیش‌بینی تنش روانی) تجزیه و تحلیل شدند. از میانگین± انحراف معیار، فراوانی و درصد فراوانی برای تعیین ویژگی‌های دموگرافیک استفاده گردید. تمامی آزمون‌ها با اطمینان 95% انجام شد و سطح‌ معنی‌داری، 05/0p≤ در نظر گرفته شد.
 
یافته‌ها
در این پژوهش از مجموع ۳۰۸ پرستار؛ ۹/۷۷% زن و مابقی مرد بودند که میانگین سابقه کار آنها، ۸۹/۸ سال بود. اکثریت نمونه‌ها (۴/۳۵%) سنی بین ۳۳ – ۲۸ سال داشتند. ۹/۶۶% در بخش‌های عمومی شاغل و اکثریت (۲/۳۷%) رسمی بودند.
 
جدول شماره ۱: مؤلفه‌های توانمندی روان‌شناختی پرستاران

مؤلفه‌های توانمندی روان‌شناختی	میانگین ± انحراف معیار
خودکارآمدی	20/4 ± 0/68
خودمختاری	77/3 ± 0/79
اثرگذاری	51/3 ± 0/78
معنی‌داری	11/4 ± 0/77

 
نتایج پژوهش درخصوص تعیین میانگین±انحراف معیار مؤلفه‌های توانمندی روان‌شناختی در جدول شماره ۱ ارائه شده است. بیشترین توانمندی پرستاران در مؤلفه خودکارآمدی بود؛ حال آنکه اثرگذاری، کمترین میزان را در بین سایر مؤلفه‌ها کسب کرد. در این مطالعه میانگین نمره توانمندی روان‌شناختی پرستاران، ۶۱/۰ ۹۰/۳ برآورد شد.
 
 
 
جدول شماره ۲: توزیع فراوانی مطلق و نسبی دیدگاه پرستاران درباره تنش روانی پرستاران

تنش روانی	میانگین±انحراف معیار
	48/2±0/85
	فراوانی	درصد
کم (۲۳-۱۰)	۱۴۱	۸/۴۵
متوسط (۳۷-۲۴)	۱۴۶	۴/۴۷
زیاد (۵۰-۳۸)	۲۱	۸/۶
جمع	۳۰۸	۱۰۰

 
با توجه به طبقه‌بندی نمره تنش روانی مشخص گردید بیشترین تعداد پرستاران دارای تنش روانی متوسط و کمترین نمونه‌ها دارای تنش کم هستند. میانگین نمره تنش روانی پرستاران، ۸۵/۰ ۴۸/۲ تعیین گردید.
 
جدول شماره 3: همبستگی توانمندی روان‌شناختی پرستاران و مؤلفه‌های آن با تنش روانی

متغیر	توانمندی روان‌شناختی	خودکارآمدی	خودمختاری	اثرگذاری	سطح معنی‌داری
تنش روانی	۰۹/۰-	۰۷/۰-	۱۲/۰-	۰۱/۰	۱۱/۰-	R
	055/0	10/0	01/0	40/0	02/0	P

 
نتایج به‌دســت‌آمده در زمینه همبستگی بیــن مؤلفه‌های توانمندی روان‌شناختی بــا تنش روانی،‌ حاکی از وجــود ارتباط معنی‌دار بین مؤلفه خودمختاری و معنی‌داری از متغیر توانمندی روان‌شناختی با تنش روانی است که نتایج در جدول شماره 3 آمده است.
در این مطالعه ارتباطی بین متغیر توانمندی روان‌شناختی (کل) با تنش روانی دیده نشد (۰۵/۰p>).
توجه به مقادیر جدول شماره 3 درخصوص همبستگی‌های محاسبه‌شده نشان می‌دهد تمامی اعداد زیر عدد 5/0 است که همبستگی بسیار ضعیف را نشان می‌دهد.
 
جدول شماره 4: نقش توانمندی روان‌شناختی و مؤلفه‌های آن در پیش‌بینی تنش روانی پرستاران با استفاده از ضرایب Beta

	مدل شاخص‌های آماری	ضرایب استانداردنشده		ضرایب استانداردشده	آماره t	سطح معنی‌داری (Sig)
		Beta	خطای استاندارد	Beta
تنش روانی	مقدار ثابت	98/2	312/0	-	56/9	000/0
	توانمندی (کل)	126/0 -	079/0	091/0 -	601/1 -	11/0
	مقدار ثابت	96/2	328/0	-	04/9	000/0
	خودکارامدی	013/0	090/0	011/0	148/0	88/0
	خودمختاری	187/0 -	088/0	176/0 -	129/2 -	03/0
	اثرگذاری	185/0	08/0	171/0	30/2	02/0
	معنی‌داری	116/0 -	081/0	106/0 -	446/1-	149/0

 
براساس آزمون تحلیل رگرسیون، از بین مؤلفه‌های توانمندی، مؤلفه خودمختاری و اثرگذاری در سطح خطای کمتر از 05/0، معنی‌دار بود و این دو مؤلفه به‌طور معنی‌داری توانایی پیش‌بینی تنش روانی را داشتند، اما مؤلفه‌های خودکارآمدی و معنی‌داری، توانایی پیش‌بینی تنش روانی را نداشتند.
ضرایب تأثیر مؤلفه‌های توانمندی بر تنش روانی نشان داد بیشترین تأثیر توانمندسازی با ضریب 176/0- بوده که نشان می‌دهد احساس خودمختاری در جهت معکوس پیش‌بینی‌کننده تنش روانی است.
 
بحث
یافته‌های مطالعه حاضر پیرامون تعیین میزان توانمندی روان‌شناختی پرستاران با مقدار ۵۹/۱۵، نشان از مقدار توانمندی در حد خوب بود. نتایج مطالعه حاضر به لحاظ مطلوب بودن توانمندی پرستاران با نتایج مطالعات ابیلی و ناستی‌زایی (22)، محمدی و روشن‌زاده (18) و اسکندری و همکاران (14) در جامعه پرستاری ایران، همخوانی داشت.
در مطالعه حاضر، امتیاز کسب‌شده در مؤلفه خودکارآمدی بیش از سایر مؤلفه‌ها بود، درحالی‌که مؤلفه اثرگذاری کمترین امتیاز را کسب کرد؛ به عبارتی مؤلفه تأثیرگذاری، کمترین نقش را در توانمندی نمونه‌های این پژوهش داشت (۷۸/۰ ۵۱/۳). این نتیجه با نتایج مطالعه اسکندری و همکاران در بیمارستان‌های استان زنجان (14)، مطالعه ابیلی و همکار در بیمارستان‌های زاهدان (22) و مطالعه Casey و همکاران در بیمارستان‌های ایرلند شمالی (23) همخوانی داشت. این نتایج نشانگر آن است که پرستاران احساس تأثیرگذاری کمتری در مسائل جاری واحد کاری خود دارند و نظراتشان در تصمیم‌گیری‌های درون‌بخشی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
اسکندری و همکاران، همچنین ابراهیمی و همکاران همانند پژوهش حاضر، بیشترین نمره توانمندی را در مؤلفه خودکارآمدی به دست آوردند؛ بدین معنی که پرستاران دارای احساس قوی در بُعد شایستگی بوده و توانایی و مهارت‌های لازم را برای انجام وظایف محوله دارند. این امر می‌تواند موجب ارتقای توانمندی روان‌شناختی در این مطالعه شود (14،24). مـشارکت‌کننـدگان مطالعـه کیفی صدیفی و همکاران بیان کردند کاربرد صلاحیت‌های حرفه‌ای و ارزیابی مثبت نتایج و پیامدهای آن این امکان را به آنان داده است که احساس خودکارآمدی کرده و از این طریق توانسته‌اند به نقش اصـلی و تـأثیرگـذار خود در مراقبت اطمینان حاصل کنند که این امر باعث تغییـر در طرز تفکر، احساسات و عملکرد آنان در جهت بهبود، افزایش عزت‌نفس و در نهایت، توانمندی روان‌شناختی و رسیدن به احساس آرامش روانـی آنـان در محـیط کـار شده است (7).
نتایج حاصل از بررسی تنش روانی نشان داد اکثریت شرکت‌کنندگان (۴/۴۷%)، دارای سطح تنش متوسط هستند که با نتایج مطالعه محمدی و روشن‌زاده همخوانی داشت (18). این در حالی است که نتایج مطالعه Martin در دانشگاه کارولینای شمالی، درخصوص سنجش میزان تنش روانی پرستاران بخش‌های ویژه نشان داد سطح بالایی از فشار روانی درگیر پرستاران شده که به‌خاطر تأثیر در کیفیت عملکرد مورد توجه قرار گرفته است (25). از آن‌جایی که تاکنون فقط محمدی و همکاران از پرسشنامه ۱۰ سوالی Osipow برای بررسی تنش روانی در ایران استفاده کرده‌اند؛ لذا نتایج این بخش با سایر مطالعات بررسی استرس شغلی مقایسه نشد.
در بیان همبستگی بین دو متغیر توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی؛ Liu بیان می‌کند توانمندی روانی کارکنان می‌تواند درکاهش فشــار روانی ناشی از محیط کار تأثیر مثبتی داشته باشد (26). مقابله بـا اسـترس، نیازمنـد افـراد توانمند از نظر روان‌شناختی است؛ به‌طوری‌که Pines و همکـاران در تحقیقـی روی دانـشجویان پرسـتاری بـه ایـن نتیجه رسیدند که ارتباط مستقیم بین توانمندسازی روان‌شناختی، کنتـرل اسـترس و مقابلـه با تـضاد وجـود دارد و برخورداری کارکنان از توانمندسازی روان‌شناختی را نیز یکـی از روش‌های مقابله با استرس‌های محیط کـار برشـمردند (27). نتایج مطالعه Martin نیز حاکــی از وجود رابطه منفی معنی‌دار بین توانمندی و تمامی مؤلفه‌های آن با تنش روانی در پرستاران بخش‌های مراقبت ویژه بود. وی بیان می‌کند توانمند کردن پرســتاران در ابعاد روان‌شــناختی؛ توان آن‌ها را برای مقابله با عوامل تنش‌زا در محیط کار افزایش می‌دهد (25). مطالعه پورابولی و همکاران نیز نشان داد آموزش مهارت‌های توانمندی روان‌شناختی می‌تواند جهت کاهش استرس پرستاران بخش‌های ویژه و افزایش کیفیت کاری آنان مؤثر باشد (28). در مطالعه کنونی نتایج به‌دست‌آمده با هدف تعیین همبستگی بین توانمندی روان‌شناختی با تنش روانی در میان پرستاران مشخص کرد ارتباط معنی‌دار بین توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی در مطالعه کنونی وجود ندارد؛ اگرچه عدم وجود ارتباط معنی‌دار بین توانمندی روان‌شناختی و تنش روانی در مطالعه حاضر و پژوهش محمدی و روشن‌زاده نمی‌تواند به‌معنای نقض رابطه علیتی بین آنها باشد؛ زیرا دو مؤلفه خودمختاری و معنی‌داری در متغیر توانمندی روان‌شناختی توانسته با تنش روانی رابطه منفی معنی‌دار داشته باشند. در این زمینه نتایج مطالعه محمدی و روشن‌زاده نشان داد تمامی ابعاد توانمندی روان‌شناختی به غیر از مؤلفه معنی‌داری با تنش روانی رابطه معنی‌داری ندارد و بین مؤلفه معنی‌داری با تنش روانی، رابطه منفی معنی‌داری وجود دارد (18). در این راستا، می‌توان گفت وقتی هدف از حرفه مشخص باشد، سردرگمی و ابهام نسبت به ماهیت شغل از بین می‌رود و معنایی از حرفه پرستاری را در ذهن تداعی می‌کند که بتواند قدرت سازگاری فرد را با شناخت عوامل استرس‌زای محیطی و پاسخ مطلوب به آنها از یک‌طــرف و از سوی دیگر، با تقویت ویژگی‌های فردی نسبت به نقش پرستاری، در مجموع کاهش تنش‌های روانی را در پی داشته باشد.
در مطالعه حاضر، میزان همبستگی‌های تعیین‌شده بین متغیر توانمندی روان‌شناختی و مؤلفه‌های آن با تنش روانی، کمتر از 5/0 بود که حاکی از ضعف همبستگی بین متغیرها بود و این یافته بجز در متغیر خودکارآمدی، با سایر نتایج مطالعه محمدی و همکار همخوانی داشت.
همچنین در این مطالعه، میزان خودمختاری پرستاران، پایین گزارش شد که این ضعف نسبی در مطالعه کیفی طهماسبی و همکاران نیز مشاهده گردید (29)، با توجه به ارتباط معنی‌دار و معکوس خودمختاری و تنش روانی در مطالعه حاضر، مطالعه فرجی و همکاران (سال ۱۳۹۱) با هدف ارتباط استرس شغلی با ویژگی‌های شغلی نیز نشان داد آزادی عمل در کار از نظر تأثیر بر استرس شغلی دارای بیشترین میزان اثرگذاری است (۶). اسدی فخر و اسعدی (سال ۱۳۹۵) نیز براساس یافته‌های تحقیق خود؛ توجه به راهکارهایی جهت کاهش استرس پرستاران، ازجمله مشارکت کارکنان در تصمیم‌گیری‌ها، تقویت حس خودمختاری و حس کنترل در کارکنان، توانمند‌سازی و آموزش پرستاران کم‌تجربه در جهت مراقبت‌ها را توصیه کردند (30).
نتایج پژوهش حاضر نشان داد در سطح خطای کمتر از 5%، مؤلفه‌های خودمختاری و اثرگذاری، توانایی پیش‌بینی تنش روانی را دارند و مؤلفه‌های دیگر توانمندسازی روان‌شناختی این توانایی را ندارند. همچنین نتایج حاصل از ضرایب رگرسیون نشان داد قوی‌ترین پیش‌بین‌های تنش روانی به ترتیب خودمختاری و اثرگذاری می‌باشند. در رابطه با تبیین نقش خودمختاری در میزان تنش روانی نیز جهانبخش گنجه و همکاران اذعان داشتند افراد نسبت به مسائل و مشکلاتی دچار تنش خواهند شد که اطلاعات و تجربه کمی در کنترل آن داشته باشند؛ بدین معنی‌که هرچه افراد در محیط کاری از کنترل کمتری در تصمیم‌گیری، حل مسئله و کنترل زمان برخوردار باشند، تنش و بیماری بیشتری را تجربه کرده و برعکس هرچه افراد در محیط کاری ازکنترل بیشتری در تصمیم‌گیری‌، حل مسئله و کنترل زمان برخوردار باشند، تنش و بیماری کمتری را تجربه می‌کنند (31). همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد احساس دارابودن حق انتخاب با از خودبیگانگی کمتر در محیط کار، رضایت کاری بیشتر، سطوح بالاتر عملکردی، کارآفرینی و خلاقیت بیشتر با سطوح بالاتر مشارکت شغلی و تنش کاری کمتر همراه است (32).
نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه در مطالعه اندام و اسعدی (1394) نشان داد استقلال عمومی، بهترین پیش‌بینی‌کننده استرس شغلی معلمان است (33). نتایج مطالعه Martin نیز نشان داد خودمختاری و اثرگذاری، قوی‌ترین پیش‌بین‌های تنش روانی پرستاران بوده که با نتایج این مطالعه همخوانی داشت؛ البته با این تفاوت که اثرگذاری با میزان 16/0=ß مقدم بر خودمختاری با مقدار 11/0=ß بود (26). در مطالعه کنونی مشخص گردید پیش‌بینی‌کنندگی اثرگذاری بر تنش روانی مستقیم است و می‌تواند به‌ این علت باشد که اثرگذاری بیشتر در مقوله خدمات مراقبتی و سلامتی موجب افزایش مسئولیت‌پذیری و در نتیجه درجات بیشتری از تنش روانی می‌گردد.
پرستاران برای دستیابی به استقلال در عملکرد خود، بایستی فرهنگ حرفه‌ای خود را در طول دوره آموزشی کسب کنند که در این زمینه اعضای هیأت علمی و پرستاران بالینی نقش مهمی در ارتقای سطح استقلال پرستاران حرفه‌ای ایفا می‌کنند. برای ارتقای سطح استقلال پرستار حرفه‌ای، به یک برنامه آموزشی قوی نیاز است، هرچند که طراحی آن راحت نیست، ولی در برنامه آموزشی باید بیشتر بر مهارت‌های آموزشی، درک کردن و تصمیم‌گیری مستقل تأکید شود (34). تمرکززدایی، توانمندی، آموزش، تأکید بر همکاری، فعالیت تیمی، ارزشیابی سطح خودمختاری پرستاری و ایفای نقش؛ روش‌هایی برای تسریع در توسعه استقلال و خودمختاری هستند که در این زمینه نباید نقش حمایتی مدیران را نادیده گرفت (35).
از محدودیت‌های پژوهش حاضر این بود که پژوهشگران هیچ‌گونه کنترلی بر وقایع استرس‌زای اخیر زندگی و شغلی پرستاران که می‌تواند بر تنش روانی آنها تأثیرگذار باشد نداشتند. همچنین انتخاب افق زمانی به‌صورت مقطعی را می‌توان از محدودیت‌های مطالعه حاضر دانست؛ زیرا از طریق تحقیقات مداومی که در مقاطع زمانی متفاوت به سنجش متغیرها پرداخته و امکان دستیابی به روابط علّی را فراهم می‌سازند، می‌توان به یافته‌های قابل اتکاءتری دست یافت.
 
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد توانمندی بالای پرستاران، به‌خصوص در مؤلفه خودکارآمدی می‌تواند نقطه روشنی برای این حرفه باشد که نشان می‌دهد باور شرکت‌کنندگان مطالعه نسبت به خوداتکایی و برآمدن از عهده مسئولیت‌ها؛ مثبت و کاربردی است. مـدیران پرسـتاری می‌توانند با استفاده از این فرصت و ایجاد سایر فرصت‌های رشد، توسعه حرفه‌ای و فـردی پرستاران، از توانمنـدی روان‌شـناختی آن‌ها بـا هـدف بهبود کیفیت مراقبت‌ها اطمینان حاصـل کننـد. با توجه به یافته‌های این تحقیق مبنی بر دیدگاه پرستاران درباره ضعف خودمختاری، همچنین همبستگی بین خودمختاری (استقلال) شغلی پرستاران و تنش روانی و در نهایت، قابلیت پیش‌بینی تنش روانی براساس میزان خودمختاری؛ اعطای استقلال و توانمندسازی پرستاران در این زمینه می‌تواند نقطه شروعی برای کاهش تنش روانی و بهبود عملکرد آنها شود؛ چراکه محدودیت قدرت و استقلال آن‌ها، با حوزه وسیع وظایف و مسئولیت‌های شغلی تناقض داشته و موجب افزایش تنش روانی و شغلی در آنها می‌گردد.
 
تشکر و قدردانی
این مقاله، حاصل طرح تحقیقاتی (به شماره مجوز ۴/۹۵ مورخ ۱۰/۶/1395) است که با حمایت حوزه معاونت پژوهشی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم انجام شده است. این پژوهش (با کد 25. 1395 IR.IAU.Qom.REC. ) توسط کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی، واحد دانشگاه آزاد قم و (کد 150. 1395 IR.MUQ.REC.) توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی قم به تصویب رسید. بدین‌وسیله پژوهشگران از تمامی پرستاران بیمارستان‌های آموزشی شهر قم که صادقانه و خالصانه کمال همکاری را داشتند و با شرکت در پژوهش ما را در اجرای این طرح یاری دادند، صمیمانه تشکر می‌نمایند.

References:
 

1. Seňová AA , Antošová M. Work stress as a worldwide problem in present time. Procedia Soc Behav Sci 2014;109:312–16. Elsevier

 

2. Ellawela YG, Fonseka P. Psychological distress, associated factors and coping strategies among female student nurses in the Nurses’ Training School Galle. J Coll Community Phys Sri-Lanka 2011;16(1):23–29. Link

 

3. Aoki M, Keiwkarnka B, Chompikul J. Job stress amony nurses in public hospitals in Ratchaburi province, Thailand. J Pub Health Dev 2011;9(1):19-27. Link

 

4. Pour S. Exploring psychological stressors with regard to the moderating role of perceived social support in Female nurses of the Ghaem hospital emergency department of Mashhad City. Iran Occup Health 2013;10(4):65-74. [Full Text in Persian] Link

 

5. Mollart L, Skinner V, Newing C, Foureur M. Factors that may influence midwives work related stress and burnout. Women Birth 2013;26(1):26-32. PubMed

 

6. Faraji A, Valiee S, Mazidi G, Ramazanh A, Rezaee Farahani M. Relationship between job characteristic and job stress in nurses of Kurdistan University of Medical Sciences educational hospitals. Iranian J Nurse Res 2012;7(25):54-63. [Full Text in Persian] Link

 

7. Sodeify R, Vanaki Z, Mohammadi E. Psychological empowerment in Iranian clinical nurses. Sci J Hamadan Nurs Midwifery Fac 2012;20(2):46-56. [Full Text in Persian] Link

 

8. Abdollahi B, Nave Ebrahim A. Employee Empowerment. Tehran: Virayesh Pub; 2006. [Text in Persian]

 

9. Barati H. Relations of leadership empowerment behavior and job enrichment with career satisfaction: The mediating role of intrinsic motivation. Contemp Psychol 2016;11(1):63–74. [Full Text in Persian] Link

 

10. Barati F, Tabiee S, Sharifzadeh G. Psychological empowerment in nurses of educational hospitals in Birjand and their correlation with demographic characteristics 2013. Birjand Univ Med Sci 2014;11(4):247-54. [Full Text in Persian] Link

 

11. Ghanbari S, Ardalan MR, Nasiri F, Karimi I. Explain role of mediator employee psychological empowerment in the relationship between effective management and organizational excellence. Organ Cult Manag 2015;13(2):487–514. [Full Text in Persian] Link

 

12. Littrell RF. Influences on employee preferences for empowerment practices by the ‘‘ideal manager’’ in China. Int J Int Relat 2007;31(1):87–110. Link

 

13. Dimitriades ZS, Maroudas T. Internal service climate and psychological empowerment among public employees: An exploratory study in Greece Transforming Government. People Process Policy 2007;1(4):377-400.

 

14. Eskandari F, Pazargadi M, Zaghari Tafreshi M, Rabie Siahkali S, Shoghli A. Relationship between psychological empowerment with affective commitment among nurses in Zanjan, 2010. PCNM 2014;3(2):47-60. [Full Text in Persian] Link

 

15. Mirkamaly M, Nastiezaie N. The relationship between Psychological Empowerment and job satisfaction of nursing personnel. J Urmia Nurs Midwifery Fac 2010;8(2):104-13. [Full Text in Persian] Link

 

16. Hojjati H, Taheri N, Kamangar S, Hekmatipour N, MirzaAli J. Relationship between empowerment and organizational commitment of nurses. J Health Care 2015;17(1):82-90. [Full Text in Persian] Link

 

17. Nabizadeh Gharghozar Z, Atashzade Shorideh F, Khazaei N, Alavi-Majd H. Assessing organizational commitment in clinical nurses. Q Nurs Manag 2013;2(2):41–48. [Full Text in Persian] Link

 

18. Mohammadi S, Roshanzadeh M. The relationship between psychological empowerment and psychological strain among clinical nurses in educational hospitals 2014;3(3):51-60. [Full Text in Persian] Link

 

19. Al-Homayan AM, Shamsudin FM, Subramaniam C, Islam R. Effects of job stress and organizational support on the relationship between job demand resources and nurses’ job performance in Saudi public hospitals. Aust J Basic Appl Sci 2013;7(10):7-19. Link

 

20. Mortaghi ghasemi M, Ghahremani Z, Vahedian Azimi A, Ghorbani F. Nurses job stress in therapeutic educational centers in Zanjan. J Res Dev Nurse Midwifery 2011;8(1):42–51. [Full Text in Persian] Link

 

21. Keshtkaran A, Kavosi Z, Gholipour A, Sohrabi Zadeh S, Sharafi Z. Work engagement & effective factors among nurses in general teaching hospital of Shiraz University of Medical Sciences. Payavard 2012;6(2):147-56. [Full Text in Persian] Link

 

22. Abili Kh, Nastezaie N. Surveying the relationship between psychological empowerment and organizational commitment in nursing staff. Toloo-e-Behdasht 2010;8(1-2):26-38. [Full Text in Persian] Link

 

23. Casey M, Saunders J, O’hara T. Impact of critical social empowerment on psychological empowerment and job satisfaction in nursing and midwifery settings. J Nurs Manag 2010;18(1):24-34. PubMed

 

24. Ebrahimi H, HosseinzadehR, Zaghari Tefreshi M, Hosseinzadeh S, Asghari Jafarabadi M. Clinical competency and psychological empowerment of nurses and their correlation with demographic characteristics. J Health Promot Manag 2013;2(4):31-8. [Full Text in Persian] Link

 

25. Martin SH, Hatcher T, Akroyd D. The relationship between nurses’ environmental and psychological empowerment on psychological strain in critical care nursing work environments. North Carolina State: Yarmouk University Pub;2007. p. 146-48. Link

 

26. Liu CH, Chang LC, Li IC, Liao JY, Lin CI. Organizational and psychological empowerment on organizational commitment and job satisfaction among primary health professionals. J Evid Based Nurs 2006;2(1):5–13.

 

27. Pines EW, Rauschhuber ML, Norgan GH, Cook JD, Canchola L, Richardson C, et al. Stress resiliency, psychological empowerment and conflict management styles among baccalaureate nursing students. J Adv Nurs 2011;68(7):1482-93. Link

 

28. Pouraboli B, Esfandiari S, Ramezani T, Miri S, Jahani Y, Sohraby N. effectiveness of their teaching skills to reduce stress job psychological empowerment of nursing staff in intensive care units in the center of Shiraz Shahid Rajaee 1392. J Clin Nurs Midwifery(Shahrekord Univ Med Sci) 2016;5(1):23-35. [Full Text in Persian] Link

 

29. Tahmasebi S, Ashk-Torab T, Ebadi A, Alavi-Majd H. Professional socialization in clinical nurses- A phenomenological study. J Clin Nurs Midwifery(Shahrekord Univ Med sci)2013;2(3):39-52. [Full Text in Persian] Link

 

30. Asadi Fakhr A, Asadi S. Investigation of the amount of stressors in operating room nurses. Pajouhan Sci J 2017;15(2):27-31. [Full Text in Persian] Link

 

31. Jahanbakhsh Ganjeh S, Oraizi HR, Molavi H, Nouri A. The relationship of employees′ job control with job stress and subjective well-being. J Isfahan Med School 2010;27(103):840–50. [Full Text in Persian] Link

 

32. Mooghali A, Hassanpoor A, Hassanpoor M. Surveying of the relationship between employee empowerment and organizational commitment in the 19 districts of Tehran education organization. J Pub Adm 2009;1(2):119-32. [Full Text in Persian] Link

 

33. Andam R, Asadi M. The relationship between job autonomy and stress among physical education teachers in Sabzevar city. Appl Res Sport Manag 2015;12(4):53–62. [Full Text in Persian] Link

 

34. Valizadeh L, Zamanzadeh V, Shohani M. Challenges of autonomy in nursing: an integrative review. Q J Nurs Manag 2013;2(1):9–17. [Full Text in Persian] Link

 

35. Kramer M, Maguire P, Schmalenberg C, Brewer B, Burke R, Chmielewski L, et al. Nurse manager support: what is it? Structures and practices that promote it. Nurs Adm Q 2007;31(4):325-40. PubMed