دوره 12، شماره 9 - ( آذر 1397 )
جلد 12 شماره 9 صفحات 37-26 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Dousti F, Maleki A, Chiti H, Faghihzadeh S, Taheri S S. Investigation of the Effect of Individual Counseling of Physical Activity Based on Theory of Planned Behavior on Glycemic Indexes in Women with Gestational Diabetes: A Randomized Clinical Trial. Qom Univ Med Sci J 2018; 12 (9) :26-37
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1986-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-1986-fa.html
دوستی فاطمه، ملکی اعظم، چیتی حسین، فقیه زاده سقراط، طاهری سیده سولماز. تأثیر مشاوره فردی فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر شاخص‌های قندخون در زنان مبتلا به دیابت بارداری: کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (9) :26-37
فاطمه دوستی1 
، اعظم ملکی2 
، حسین چیتی3 ، سقراط فقیه زاده4 ، سیده سولماز طاهری* 5
، اعظم ملکی2 ، حسین چیتی3 ، سقراط فقیه زاده4 ، سیده سولماز طاهری* 5
1- گروه مامایی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان
2- گروه مامایی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی زنجان
3- مرکزتحقیقات بیماریهای متابولیک،دانشگاه علوم پزشکی زنجان
4- گروه آمار حیاتی و اپیدمیولوژی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان
5- گروه آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان
2- گروه مامایی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی زنجان
3- مرکزتحقیقات بیماریهای متابولیک،دانشگاه علوم پزشکی زنجان
4- گروه آمار حیاتی و اپیدمیولوژی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان
5- گروه آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان
متن کامل [PDF 963 kb]
(1435 دریافت)
| چکیده (HTML) (5675 مشاهده)
متن کامل: (1443 مشاهده)
مقدمه
دیابت بارداری یا اختلال در تحمل گلوکز که برای اولین‌بار بار در طی بارداری رخ می‌دهد، یکی از اختلالات شایع دوران بارداری و یکی از شایع‌ترین عوارض حاملگی است (1،2). در نقاط مختلف جهان، شیوع این بیماری بین 14-1% بوده و در ایران نیز بیشترین شیوع در کرج با 6/18% و کمترین شیوع در کرمانشاه با 7/0% گزارش شده است (4-3). همچنین تست تحمل گلوکز در 9/2% از زنان زنجان مختل بوده است (5). سن، وزن بالای مادر هنگام زایمان و قبل از بارداری، سابقه خانوادگی دیابت، به‌خصوص در افراد درجه اول، سابقه تولد نوزاد ماکروزوم و مرگ بدون توجیه قبل از تولد، از عوامل خطر دیابت بارداری محسوب می‌شود (6). ابتلای زنان به دیابت بارداری باعث افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 تا حدود 8-7 برابر بیشتر نسبت به حاملگی طبیعی می‌شود (7،8). بروز دیابت نوع 2 در پیگیری 6 هفته‌ای تا 28 سال پس از زایمان در زنان مبتلا به دیابت بارداری از 70-6/2% گزارش شده است (9،10). دیابت بارداری به‌عنوان سرمنشأ ابتلا به دیابت نوع 2، چاقی، سندرم متابولیک و اختلالات هوشی در نسل‌های متوالی شناخته شده است (10،11). کنترل دیابت بارداری هزینه‌بر بوده و دارودرمانی با انسولین، تغذیه‌درمانی، رعایت رژیم غذایی کنترل‌شده و فعالیت بدنی منظم نیز از مهم‌ترین روش‌های درمانی در این زمینه محسوب می‌شود. خودمراقبتی و خودمدیریتی در زمینه کنترل قندخون در افراد مبتلا به دیابت بارداری، یکی از رفتارهای مهم بهداشتی است (12). تحقیقات نشان می‌دهند میزان فعالیت بدنی زنان در دوران بارداری و پس از زایمان در مقایسه با قبل از بارداری، روند کاهشی دارد (13،14). از طرف دیگر، اجرای برنامه ورزشی منظم در بیماران مبتلا به دیابت بارداری، موجب بهبود کارآیی قلبی - عروقی و کنترل قند خون می‌گردد؛ به‌طوری‌که انجام فعالیت بدنی یک‌سال قبل از بارداری با کاهش 56% خطر ابتلا به دیابت بارداری همراه است (15). دقت در نتایج مطالعات نشان می‌دهد موفقیت و اثربخشی مداخلات سلامت تحت تأثیر عوامل مختلف ازجمله ویژگی‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، وضعیت زمینه‌ای سلامت، دانش، تجارب قبلی و نگرش افراد می‌باشد؛ بنابراین، استفاده از رویکردهای تغییر رفتار در تعدیل باورها و عقاید مبتلایان برای جلب مشارکت افراد جهت اصلاح رفتار و اتخاذ سبک زندگی سالم، ضروری است (16،17). همچنین تلفیق مشاوره با انواع تئوری‌های تغییر رفتار می‌تواند چارچوب مشخصی برای هدایت روند مشاوره در اختیار مشاور قرار دهد. براساس نتایج مقالات مرتبط، تئوری رفتاربرنامه‌ریزی‌شده یکی از رویکردهای مناسب در زمینه بهبود فعالیت فیزیکی بوده؛ به‌طوری‌که با شناسایی نگرش‌ها، باورها و ارزش‌های فردی که مرتبط با رفتارهای بهداشتی است به تغییر رفتارکمک می‌کند (12،18،19). براساس این تئوری، قصد و منظور افراد از بروز یک رفتار، تحت تأثیر سه مؤلفه اصلی نگرش، هنجار ذهنی و درک کنترل رفتار می‌باشد. نگرش افراد دربرگیرنده ارزیابی مثبت یا منفی آنها از بروز یک رفتار خاص است. هنجار ذهنی نیز به فشار اجتماعی برای بروز یک رفتار اطلاق شده و مؤلفه‌های تأکیدی (آنچه که دیگران انتظار دارند فرد انجام دهد) و توصیفی (آنچه که خود افراد انجام می‌دهند) را در برمی‌گیرد. همچنین درک کنترل رفتاری به بررسی میزان سهولت و دشواری بروز یک رفتار می‌پردازد. بهره‌گیری از مؤلفه کنترل درک رفتاری موجب می‌گردد تا باورهای تعیین‌کننده و تشکیل‌دهنده نگرش افراد، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری آنها شناسایی شود (19). مطالعات محدودی در زمینه تلفیق مشاوره فعالیت فیزیکی با استفاده از مدل‌ها و یا تئوری‌های آموزش بهداشت، به‌خصوص در رابطه با فعالیت فیزیکی در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 در کشورهای مختلف انجام شده است (21-20)، و اطلاعات در زمینه اثرات فعالیت فیزیکی در کنترل دیابت متناقص و محدود است (16). با توجه به اینکه در ایران مطالعه مشابه در دسترس نبود و با اذعان به اینکه تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، یکی از رویکردهای مهم در زمینه تغییر رفتار با تأکید بر نگرش، هنجارهای انتزاعی و کنترل درک‌شده افراد می‌باشد، با بهره‌گیری از این رویکرد، مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر مشاوره فردی فعالیت فیزیکی بر شاخص‌های قند خون و پیامدهای بارداری انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده در مرکز تحقیقات غدد و متابولیک بیمارستان ولی‌عصر (عج) زنجان بر روی زنان مبتلا به دیابت بارداری در سال 1394 انجام شد. بعد از اخذ رضایت‌نامه کتبی از شرکت‌کنندگان، نمونه‌های واجد شرایط به روش بلوک تصادفی‌شده از بین زنان مبتلا به دیابت بارداری مراجعه‌کننده به درمانگاه غدد و متابولیک بیمارستان ولی‌عصر (عج) زنجان انتخاب شدند. با در نظر گرفتن:
Z1-α/2=1.68, Z1-β=0.84
و نتایج مطالعه پایلوت:
(S1=0.73, X1=5.4, S2=0.69, X2=4.9 )
حجم نمونه با استفاده از فرمول:
و
50 نفر محاسبه گردید.
همچنین هر دو گروه مورد و شاهد از یک مرکز انتخاب شدند، برای به حداقل رساندن احتمال ملاقات دو گروه در مراجعات و مخدوش‌شدن مداخله، از بلوک تصادفی برحسب هفته برای تخصیص تصادفی نمونه‌ها بین دو گروه استفاده شد. بدین ترتیب هر هفته به‌عنوان بلوک در نظر گرفته شد و افراد واجد شرایط به روش نمونه‌گیری تمام‌شماری در هر بلوک تا رسیدن به حجم نمونه مورد نظر وارد مطالعه شدند. در هفته اول زنان مراجعه‌کننده واجد شرایط به بلوک اول اختصاص یافتند و در هفته دوم به بلوک دوم، هفته سوم بلوک اول و الی آخر.
معیارهای ورود به مطالعه: شامل ابتلا به دیابت بارداری در هفته 30-26 حاملگی، تمایل به شرکت در مطالعه، سکونت در زنجان، عدم سابقه یا ابتلا به زایمان زودرس، تهدید به سقط، چندقلویی و تأخیر رشد داخل رحمی در حاملگی اخیر و سلامت جسمی (عدم ابتلا به بیماری مزمن قبل و حین بارداری؛ از قبیل بیماری شناخته‌شده قلبی ریوی، تشنج، ترومبوفیلی‌ها، امبولی ریه، فشارخون مزمن، دیابت آشکار، هموگلوبین کمتر از 10 میلی‌گرم بردسی‌لیتر و سرویکس نارسا) بود. نمونه‌های پژوهش درصورت داشتن محدودیت یا منع انجام فعالیت فیزیکی و یا اثرات جانبی ورزش، همچنین از دست دادن هریک از معیارهای ورود، از مطالعه حذف می‌شدند.
در مطالعه حاضر، گروه مداخله علاوه بر مراقبت روتین، مشاوره فردی فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده را دریافت کردند. جلسات مشاوره به‌صورت 6 جلسه با دفعات سه بار در هفته و هر جلسه به مدت 60-50 دقیقه بود. محتوای مشاوره‌ها در رابطه با فعالیت‌های افراد در چهار حیطه شامل: فعالیت‌های منزل، رفت‌وآمد به شکل پیاده‌روی، فعالیت‌های شغلی و ورزش‌های دوران بارداری براساس پروتکل وزارت بهداشت صورت گرفت که با بهره‌گیری از سازه‌های تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده (قصد رفتاری- نگرش- هنجارهای انتزاعی و کنترل درک‌شده) اجرا گردید. هدف رسیدن به برنامه فعالیت فیزیکی منظم با شدت متوسط 4-3 روز در هفته بود و در جلسه اول پس از آشنایی با مراجعین، در مورد قوانین، اهداف مطالعه و تعداد جلسات مشاوره توضیحات لازم داده شد. همچنین درباره فعالیت فیزیکی، اهمیت و نقش آن در دوران بارداری و کنترل بیماری دیابت بارداری، فعالیت فیزیکی مطلوب، عوارض کم‌تحرکی و.. ، بحث و مشاوره شد. در جلسه دوم نیز بعد از مرور تصمیمات اتخاذشده در جلسه قبل، موانع سد راه مانند پیروی از پرداختن به فعالیت‌های فیزیکی (مانند هزینه و نبود زمان کافی، مهارت و...)، محرک‌های عمومی، رفتارهای ناسالم و نحوه شکل‌گیری این رفتارها مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به سازه هنجارهای انتزاعی تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، تلاش گردید تا مراجع افرادی را از میان اطرافیان خود (همسر یا دوستان) که نقش عمده‌ای در پیروی آنها از پرداختن به فعالیت‌های فیزیکی ایفا می‌کنند انتخاب و جهت شرکت در جلسات مشاوره معرفی کنند. در جلسه سوم نیز توصیه گردید درصورت تمایل با حضور یکی از اعضای تأثیرگذار تشکیل شود. این جلسه به بررسی نقش برنامه‌ریزی در بروز تغییرات رفتاری اختصاص یافت. همچنین افراد با مراحل برنامه‌ریزی کارآمد (تعیین اهداف) جهت دستیابی به تغییرات رفتاری مطلوب آشنا شده و این مراحل را تمرین کردند. در جلسه چهارم با تأکید بر سازه کنترل درک‌شده تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، به اعمال کنترل بر فرآیند تغییر رفتار پرداخته شد. شرکت‌کنندگان راهبردهایی برای غلبه بر موانع سد راه و پرداختن به فعالیت‌های فیزیکی و تصمیم‌گیری مناسب ارائه دادند. در جلسات پنجم و ششم نیز به بررسی چگونگی اجرای تصمیمات اتخاذشده توسط مراجع پرداخته شد و در مورد نحوه مشارکت افراد در فعالیت‌های ورزشی مداوم با شدت متوسط، نوع فعالیت‌های بدنی، زمان پرداختن به این فعالیت‌ها، مکان انجام آنها، افراد همراه در انجام این فعالیت‌ها و نحوه مدیریت در مواردی‌که فرد تمایل به انجام این فعالیت‌ها ندارد، بحث گردید. در طی مشاوره، مراجع تشویق شدند تا درباره مشکلات خود صحبت و افکار و احساسات خود را منعکس کنند. یکی از مشخصه‌های بارز برنامه مداخله‌ای مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده این است که از نگرش‌ها و باورهای شرکت‌کنندگان درباره فعالیت‌های فیزیکی به‌عنوان اساس بحث، تسهیل ایجاد تمایل و رغبت در افراد برای انجام رفتارهای سالم بهره گرفته می‌شود. در پایان جلسه، درک شرکت‌کنندگان از مطالب بحث‌شده مورد بررسی، سپس خلاصه‌ای از محتوای مورد بحث توسط مشاور و یا به کمک افراد بیان شد تا علاوه بر اطمینان از رسیدن به هدف‌های تعیین‌شده، مسیر فعالیت جلسه آینده نیز مشخص گردد. همچنین در ادامه هر جلسه مشاوره، برنامه‌ریزی برای 2یا 3 فعالیت فیزیکی مناسب با شرایط جسمانی، علاقه و راحتی زنان به‌عنوان تکالیف برای منزل تعیین گردید. برای افزایش مهارت انجام فعالیت فیزیکی، تمرینات ورزشی آموزش داده شد. پیامد مورد بررسی شامل: میانگین فعالیت فیزیکی، قند خون ناشتا و قند خون 2 ساعت پس از غذا، هموگلوبینA1C، نیاز به مصرف و دوز انسولین بود که با استفاده از پرسشنامه شامل: مشخصات دموگرافیک و برخی از متغیرهای زمینه‌ای، پرسشنامه اختصاصی فعالیت فیزیکی دوران بارداری و پرسشنامه فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده به‌صورت خودگزارشی جمع‌آوری شد. جهت تکمیل پرسشنامه، سؤالات از شرکت‌کنندگان بیسواد و یا کم‌سواد به‌طور شفاهی توسط محقق پرسیده شد و گزینه مورد نظر علامت‌گذاری شد. در این مطالعه معیار تشخیص دیابت بارداری براساس پروتکل کشوری، مختل‌شدن یک نتیجه آزمایش OGTT با 75 گرم بود. قندناشتا (حداقل پس از 8 ساعت ناشتایی) به روش آنزیماتیک گلوکز اکسیداز، هموگلوبین A1C به روش کالی‌متریک و قند خون 2 ساعت بعد از وعده غذایی صبحانه با گلوکومتر در مرحله قبل مشاوره و 6 هفته (دوره پیگیری) بلافاصله پس از اتمام مداخله در هفته 37-36 هفته حاملگی اندازه‌گیری شد. در مطالعه حاضر دوره پیگیری که 6 هفته بود با استفاده از پیگیری تلفنی و یادآوری حضوری انجام شد. گروه کنترل فقط مراقبت روتین را (شامل مشاوره تغذیه و متخصص غدد) برای تنظیم قندخون دریافت کردند. با توجه به اینکه مداخله حاضر به‌صورت جلسات مشاوره بود، امکان کورسازی وجود نداشت.
پرسشنامه استاندارد و اختصاصی فعالیت فیزیکی، یک پرسشنامه خودگزارشی است و شامل 36 سؤال بوده که زنان باردار براساس انجام فعالیت‌ها از شروع سه ماهه دوم حاملگی به‌طور تقریباً منظم در چهار حیطه ( شامل: فعالیت منزل، رفت‌وآمد، شغل و فعالیت ورزشی)، به سؤالات پاسخ می‌دهند. مدت زمان هر فعالیت در هریک از سؤالات از طیف اصلاً تا بیش از 3 ساعت در روز تنظیم شده که میانگین ساعت فعالیت‌ها در هریک از حیطه‌ها به تفکیک، سپس میانگین فعالیت کل برآورد می‌شود.
برای محاسبه شدت فعالیت فیزیکی ومیزان معادل متابولیک از فرمول زیر استفاده شد:
× MET مدت زمان صرف‌شده برای هر فعالیت در طی یک‌روز = شدت فعالیت فیزیکی
نسبت متابولیک زمان استراحت/ نسبت متابولیک زمان فعالیت بدنی (Metabolic Equivalence Test)= MET
فعالیت با MET کمتر از 5/1 به‌عنوان بی‌تحرک بودن؛ فعالیت با MET بین 3-5/1 به‌عنوان فعالیت سبک؛ فعالیت با MET بین 6-3 به‌عنوان فعالیت متوسط و فعالیت با MET بیش از 6، فعالیت شدید در نظر گرفته شد. نسخه انگلیسی پرسشنامه حاضر برای اولین‌بار توسطChasan طراحی و روان‌سنجی شد (22). نسخه فارسی آن نیز در مطالعه مهران پس از ترجمه و بازترجمه از نظر محتوا با استفاده نظر متخصصان و پایایی ابزار با ضریب آلفای کرونباخ، 80/0 مورد تأیید قرار گرفت (23). پرسشنامه فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده شامل: 44 سؤال در 5 بخش: تمایل (یک سؤال)، انجام فعالیت فیزیکی (یک سؤال)، نگرش به ورزش (18 سؤال) و هنجارهای انتزاعی (10 سؤال) و کنترل رفتار درک‌شده(14 سؤال) می‌باشد.
سؤالات در 5 معیار لیکرت با طیف‌بندی {کاملاً موافقم (5 نمره) تا کاملاً مخالفم (1 نمره)} نمره‌گذاری می‌شوند، سپس در هریک از حیطه‌ها، نمرات جمع‌بندی و از مجموع نمرات میانگین محاسبه می‌گردد. دامنه نمرات کسب‌شده به تفکیک هر حیطه شامل: تمایل (بین 5-1)، انجام فعالیت فیزیکی (5-1)، نگرش (90-18)، هنجارهای انتزاعی (50-10) و کنترل درک‌شده (70-14) می‌باشد.
روایی محتوای پرسشنامه با استفاده از نظر متخصصان با شاخص نسبی محتوای 75/0-1، اندکس روایی محتوای 94/0، تأیید و پایایی ابزار با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بین 89/0-80/0 و ضریب همبستگی درونی بین 94/0 -79/0 توسط حسینی و همکاران بررسی و تأیید شده است (24). در مطالعه حاضر، روایی محتوای پرسشنامه با استفاده از نظر متخصصان و پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفت. ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه اختصاصی فعالیت فیزیکی، 76/0 و برای هریک از حیطه‌ها به تفکیک فعالیت منزل (60/0)، رفت‌وآمد (78/0)، شغل (77/0) و فعالیت ورزشی (70/0) محاسبه شد. این میزان برای کل پرسشنامه فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، 77/0 و برای هریک از حیطه‌ها به تفکیک نگرش (64/0)، هنجارهای انتزاعی (78/0)، کنترل رفتار (69/0)، تمایل به فعالیت فیزیکی (79/0) و انجام فعالیت فیزیکی (68/0) محاسبه گردید.
در مطالعه حاضر ضمن تأکید بر محرمانه بودن اطلاعات، از تک‌تک شرکت‌کنندگان رضایت‌نامه کتبی مبنی بر شرکت آگاهانه و اختیاری گرفته شد.
داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 (با احتساب فاصله اطمینان 95%)، آزمون کولموگروف- اسمیرونف (جهت نرمال بودن توزیع داده‌ها)، آزمون تی مستقل، تی زوجی، آزمون کای‌دو و به کمک آمار توصیفی تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
مقایسه مشخصات دموگرافیک دو گروه مداخله و شاهد نشان داد از نظر متغیرهای سن، سن حاملگی، تحصیلات و شغل، تفاوت آماری معنی‌داری بین دو گروه وجود ندارد؛ بنابراین دو گروه از نظر مشخصات دموگرافیک همگن بوده‌اند. همچنین بیشترین درصد افراد شرکت‌کننده در پژوهش مربوط به گروه سنی 30-26 سال (38%)، تحصیلات کمتر از دیپلم (58%) و زنان خانه‌دار (94%) بود (جدول شماره 1).
جدول شماره 1: مقایسه مشخصات دموگرافیک بین دو گروه مداخله و کنترل
مقایسه میانگین شاخص‌های قند خون بعد از مداخله در دو گروه نشان داد میانگین قند خون ناشتا (028/0=p)، هموگلوبین A1C (008/0=p)، قند خون 2 ساعته (002/0=p) و تعداد دفعات بستری (001/0>p) در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل، کاهش معنی‌داری داشته است. مقایسه دوز انسولین مصرفی در دو گروه (قبل و بعد از مداخله)، از نظر آماری معنی‌دار نبود؛ هرچند افزایش مصرف دوز انسولین در گروه مداخله کمتر از گروه کنترل بود (جدول شماره 2).
جدول شماره 2: مقایسه میانگین شاخص‌های قند خون، دوز انسولین و تعداد دفعات بستری در دو گروه مداخله و کنترل (قبل و بعد از مداخله)
مقایسه میانگین فعالیت فیزیکی بعد از مداخله در دو گروه نشان داد میانگین فعالیت فیزیکی کل در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل افزایش معنی‌داری داشته است (001/0=p)؛ درحالی‌که میانگین فعالیت فیزیکی قبل از مداخله در دو گروه از نظر آماری تفاوت معنی‌داری نداشت. فعالیت فیزیکی بعد از مداخله در حیطه‌های فعالیت منزل (001/0>p)، ورزشی (001/0>p) و حمل‌ونقل(015/0=p) در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل، افزایش معنی‌دار و در حیطه کم‌تحرکی، کاهش معنی‌داری نشان داد (001/0>p) ( جدول شماره 3).
جدول شماره 3: مقایسه میانگین میزان فعالیت بدنی (برحسب ساعت)به تفکیک حیطه‌ها در دو گروه مداخله و کنترل (قبل و بعد از مداخله)
در مطالعه حاضر، زنان گروه مداخله پس از شرکت در جلسات مشاوره فردی، تمایل بیشتری به فعالیت فیزیکی نشان دادند (001/0>p) و تعداد ساعت‌هایی که فعالیت فیزیکی را انجام دادند نیز در این گروه افزایش یافت (001/0>p). بررسی حیطه‌های مختلف تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در دو گروه نشان داد نگرش نسبت به فعالیت فیزیکی (001/0>p)، هنجارهای انتزاعی (001/0=p) و کنترل درک‌شده (001/0>p) در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل بعد از مداخله، به‌طور معنی‌داری به سمت مثبت گرایش داشته است (جدول شماره 4).
جدول شماره 4: مقایسه میانگین تمایل، قصد رفتاری و حیطه‌های مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در دو گروه مداخله و کنترل (قبل و بعد از مداخله)
بحث
پرداختن به فعالیت فیزیکی به‌عنوان یکی از رفتارهای خودمراقبتی در زنان مبتلا به دیابت بارداری، از اهمیت فراوانی برخوردار است. تحقیقات در زمینه اثرات مثبت ورزش در درمان دیابت بارداری و یا کنترل قند خون محدود است. در این راستا، نتایج مطالعه حاضر نشان داد اجرای مشاوره فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، اثرات مثبتی بر افزایش میزان فعالیت فیزیکی و بهبود شاخص‌های قند خون در زنان مبتلا به دیابت بارداری دارد. این یافته با نتایج مطالعه شاکری و همکاران در سال 1390-1389 که بر روی 280 نفر از زنان باردار شهر زنجان انجام دادند و پس از گذشت 6 هفته از پایان آموزش، تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای بین میزان فعالیت فیزیکی زنان گروه شاهد و کنترل مشاهده کردند (25)، همخوانی داشت. ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ میرﻣﻮﻻیی و ﻫﻤﻜـﺎران در ﺳـﻤﻨﺎن نیز ﻧـﺸﺎن داد میانگین فعالیت فیزیکی زﻧـﺎن ﻗﺒـــﻞ از آموزش، اختلاف چندانی ندارد؛ درحالی‌که ﺑﻌـــﺪ از آﻣـــﻮزش، اختلاف بین دو گروه مداخله و کنترل معنی‌دار بود (26). Aittasalo درمطالعه‌ای با هدف بررسی اثربخشی مشاوره مداوم فعالیت‌های فیزیکی بر قصد رفتاری و تداوم فعالیت‌های ورزشی زنان باردار در معرض خطر دیابت بارداری، نشان داد مشاوره‌های فشرده تأثیری بر مدت زمان و شدت انجام فعالیت‌های بدنی در اوقات فراغت هفتگی ندارد. این درحالی است که اثرات آن در تداوم فعالیت‌های ورزشی، به‌خصوص تا آخر سه ماهه بارداری، معنی‌دار بود (27).
عدم همخوانی نتایج می‌تواند تا حدی ناشی از تفاوت در سن حاملگی و نوع روش آموزش باشد که در مطالعه حاضر مشاوره مبتنی بر مدل‌های آموزش بهداشت در سه ماهه سوم بارداری بود. براساس ایج این مطالعات، سازمان‌دهی و برنامه‌ریزی آموزش‌های مناسب و متناسب با نیازهای مخاطبان با استفاده از مدل‌ها و تئوری‌های آموزش بهداشت نسبت به آموزش‌های رایج مؤثرتر به‌نظر می‌رسد. در پژوهش حاضر میانگین قند خون ناشتا، قند خون 2 ساعت پس از غذا و میانگین هموگلوبین A1C بین گروه مداخله و شاهد بعد از مداخله، تفاوت معنی‌داری داشت. در مقایسه قبل و بعد، میانگین شاخص‌های قند خون در گروه مداخله، باوجود کاهش میانگین شاخص قند خون بعد از مداخله، تفاوت از نظر آماری معنی‌دار نبود، درحالی‌که این تفاوت برای میانگین هموگلوبین A1C و قند خون 2 ساعت بعد از غذا معنی‌دار بود.
کنترل شاخص‌های قند خون بسیار حایز اهمیت بوده و پایین آمدن میزان این شاخص‌ها می‌تواند تأثیر زیادی در روند کنترل دیابت بارداری و در نتیجه پیامدهای بارداری داشته باشد. اگرچه میانگین تغییرات A1C بیماران کمتر از 5/0% و تغییرات قند خون 2 ساعت پس از غذا آنان حدود 12-11 می‌باشد، ولی این میزان دردیابت بارداری از اهمیت خاصی برخوردار بوده و حتی می‌تواند در نحوه تصمیم‌گیری نوع درمان بیمار تأثیرگذار باشد؛ برای مثال نیاز به انسولین را در عده‌ای مرتفع سازد و صرفاً با رژیم غذایی، ورزش و آموزش‌های لازم، قند خون خود را کنترل کند، لازم به ذکر است محدوده تشخیص و اندیکاسیون درمانی بیماران مبتلا به دیابت بارداری بسیار باریک است و با بیمارانی‌که دیابت آشکار دارند، تفاوت دارد. نتایج مطالعه حاضر از نظر قند خون 2 ساعته با نتایج مطالعه کاوه همسو و از نظر قندخون ناشتا همخوانی نداشت (12). عدم همخوانی نتایج مطالعه فوق می‌تواند ناشی از متفاوت بودن نوع روش مداخله، دوره پیگیری و جامعه پژوهش باشد که در مطالعه فوق، جامعه پژوهش را زنان مبتلا به دیابت بارداری نوع A1 تشکیل می‌دادند و دوره پیگیری 2 هفته بود؛ درحالی‌که در مطالعه حاضر این مدت 6 هفته بود و متأثر شدن قند خون ناشتا در دوره پیگیری طولانی‌مدت را نشان می‌داد. در مطالعه de Barros و همکاران، مداخله تمرینات مقاومتی با کاهش نیاز به مصرف انسولین و افزایش تعداد روزها با سطح قند خون 2 ساعته طبیعی همراه بود؛ این درحالی است که میزان قند خون ناشتا و میزان انسولین دریافتی در دو گروه تفاوت معنی‌داری نداشت. نتایج مطالعه فوق از نظر نیاز به انسولین و میزان انسولین دریافتی با نتایج مطالعه حاضر همسو و از نظر میزان قند خون ناشتا همخوانی نداشت (28). عدم همخوانی می‌تواند ناشی از تفاوت در سن حاملگی و نوع مداخله و تداوم آن باشد. Bo و همکاران در مطالعه خود با بررسی اثر مداخله ورزش و اصلاح سبک زندگی دوران بارداری بر شاخص‌های قند خون پس از زایمان، نتایج مشابهی از نظر قند خون ناشتا و هموگلوبین A1C گزارش کردند که بیانگر اثرات مثبت ورزش در کنترل شاخص‌های قند خون می‌باشد (29). Koivusaloو همکاران نیز با بررسی اثر پیشگیری‌‌کننده مشاوره اصلاح سبک زندگی دوران بارداری (شامل رعایت رژیم غذایی و انجام فعالیت فیزیکی بر شاخص‌های قند خون و خطر ابتلا به دیابت بارداری) در زنان پرخطر از نظر ابتلا به دیابت بارداری؛ در میزان قند خون ناشتا، وزن‌گیری سه ماهه سوم بارداری، تبعیت از رژیم غذایی گروه مداخله، کاهش معنی‌دار و در میزان فعالیت فیزیکی نسبت به گروه کنترل، افزایش معنی‌داری را مشاهده کردند (21). نتایج مطالعه حاضر از نظر شاخص‌های قند خون و فعالیت فیزیکی با نتایج پژوهشKoivusalo همخوانی داشت. در مطالعه حاضر اجرای مشاوره براساس تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، علاوه بر اثرات مثبت در کنترل شاخص‌های قند خون و میزان فعالیت فیزیکی، تأثیر مثبتی در وضعیت نگرش، هنجارهای انتزاعی و کنترل درک‌شده افراد نیز داشت که با نتایج مطالعه Downs و همکاران (20) همسو بود. در مطالعه Downs اثربخشی مشاوره مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در افزایش قصد رفتاری فعالیت فیزیکی، نگرش، هنجارهای انتزاعی و کنترل درک‌شده زنان مبتلا به دیابت بارداری از نظر آماری معنی‌دار بود، درحالی‌که بر میزان قند خون ناشتا و مصرف انسولین، اثربخشی معنی‌داری نداشت، که این یافته‌ها با نتایج مطالعه حاضر همسو بود (20).
همخوانی نتایج فوق با یافته‌های مطالعه حاضر، نشان‌دهنده کاربرد چند منظوره مشاوره فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری است که علاوه بر بهبود قصد رفتاری فعالیت فیزیکی و کنترل برخی از شاخص‌های قند خون باعث تغییر نگرش، کنترل درک‌شده و هنجارهای انتزاعی نیز می‌شود. در این راستا، نتایج گزارش‌شده از متاآنالیز 47 مطالعه از اثربخشی آموزش مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در تغییر قصد رفتاری فعالیت فیزیکی و افزایش مؤلفه‌های سازه تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در دوران بارداری حمایت می‌کند (16) و با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد؛ بنابراین می‌توان از تلفیق مشاوره با انواع تئوری‌های تغییر رفتار، برای هدایت روند مشاوره استفاده کرد و از فواید آن در تغییر رفتار بهره برد.
ازجمله محدودیت‌ها در مطالعه حاضر می‌توان به خودگزارشی و محدود بودن تعمیم‌پذیری و کاهش حجم نمونه اشاره کرد.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد مداخله مشاوره‌ای مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده می‌تواند تا اندازه‌ای باعث افزایش میزان فعالیت‌های فیزیکی و در نتیجه کاهش شاخص‌های قند خون شود. همچنین بهبود نگرش وکنترل ارزش درک‌شده، عامل مؤثری در افزایش تمایل زنان باردار به انجام فعالیت‌های فیزیکی است که با توجه به تأثیر مشاوره در مطالعه حاضر بر این شاخص‌ها می‌توان نتیجه گرفت تلفیق مشاوره با تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده یکی از راهکارهای مؤثر و آسان در تغییر رفتار در زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری در جهت کنترل دیابت می‌باشد.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد مصوب مرکز تحقیقات متابولیک بیمارستان ولی عصر زنجان است و
مصوب کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی زنجان با کد اخلاق ( ZUMS.REC.1394.88 ) می‌باشد.
بدین وسیله نویسندگان مراتب تقدیر خود را از حمایت‌های مالی معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان (کد طرح A-11-344-4)، مساعدت ریاست و اعضای محترم مرکز تحقیقات متابولیک بیمارستان ولی عصر زنجان ودر نهایت از مادران باردار که صمیمانه ما را در اجرای طرح یاری کردند اعلام می‌دارند.
شماره ثبت بالینی:
IRCT2015073123423N1
دیابت بارداری یا اختلال در تحمل گلوکز که برای اولین‌بار بار در طی بارداری رخ می‌دهد، یکی از اختلالات شایع دوران بارداری و یکی از شایع‌ترین عوارض حاملگی است (1،2). در نقاط مختلف جهان، شیوع این بیماری بین 14-1% بوده و در ایران نیز بیشترین شیوع در کرج با 6/18% و کمترین شیوع در کرمانشاه با 7/0% گزارش شده است (4-3). همچنین تست تحمل گلوکز در 9/2% از زنان زنجان مختل بوده است (5). سن، وزن بالای مادر هنگام زایمان و قبل از بارداری، سابقه خانوادگی دیابت، به‌خصوص در افراد درجه اول، سابقه تولد نوزاد ماکروزوم و مرگ بدون توجیه قبل از تولد، از عوامل خطر دیابت بارداری محسوب می‌شود (6). ابتلای زنان به دیابت بارداری باعث افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 تا حدود 8-7 برابر بیشتر نسبت به حاملگی طبیعی می‌شود (7،8). بروز دیابت نوع 2 در پیگیری 6 هفته‌ای تا 28 سال پس از زایمان در زنان مبتلا به دیابت بارداری از 70-6/2% گزارش شده است (9،10). دیابت بارداری به‌عنوان سرمنشأ ابتلا به دیابت نوع 2، چاقی، سندرم متابولیک و اختلالات هوشی در نسل‌های متوالی شناخته شده است (10،11). کنترل دیابت بارداری هزینه‌بر بوده و دارودرمانی با انسولین، تغذیه‌درمانی، رعایت رژیم غذایی کنترل‌شده و فعالیت بدنی منظم نیز از مهم‌ترین روش‌های درمانی در این زمینه محسوب می‌شود. خودمراقبتی و خودمدیریتی در زمینه کنترل قندخون در افراد مبتلا به دیابت بارداری، یکی از رفتارهای مهم بهداشتی است (12). تحقیقات نشان می‌دهند میزان فعالیت بدنی زنان در دوران بارداری و پس از زایمان در مقایسه با قبل از بارداری، روند کاهشی دارد (13،14). از طرف دیگر، اجرای برنامه ورزشی منظم در بیماران مبتلا به دیابت بارداری، موجب بهبود کارآیی قلبی - عروقی و کنترل قند خون می‌گردد؛ به‌طوری‌که انجام فعالیت بدنی یک‌سال قبل از بارداری با کاهش 56% خطر ابتلا به دیابت بارداری همراه است (15). دقت در نتایج مطالعات نشان می‌دهد موفقیت و اثربخشی مداخلات سلامت تحت تأثیر عوامل مختلف ازجمله ویژگی‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، وضعیت زمینه‌ای سلامت، دانش، تجارب قبلی و نگرش افراد می‌باشد؛ بنابراین، استفاده از رویکردهای تغییر رفتار در تعدیل باورها و عقاید مبتلایان برای جلب مشارکت افراد جهت اصلاح رفتار و اتخاذ سبک زندگی سالم، ضروری است (16،17). همچنین تلفیق مشاوره با انواع تئوری‌های تغییر رفتار می‌تواند چارچوب مشخصی برای هدایت روند مشاوره در اختیار مشاور قرار دهد. براساس نتایج مقالات مرتبط، تئوری رفتاربرنامه‌ریزی‌شده یکی از رویکردهای مناسب در زمینه بهبود فعالیت فیزیکی بوده؛ به‌طوری‌که با شناسایی نگرش‌ها، باورها و ارزش‌های فردی که مرتبط با رفتارهای بهداشتی است به تغییر رفتارکمک می‌کند (12،18،19). براساس این تئوری، قصد و منظور افراد از بروز یک رفتار، تحت تأثیر سه مؤلفه اصلی نگرش، هنجار ذهنی و درک کنترل رفتار می‌باشد. نگرش افراد دربرگیرنده ارزیابی مثبت یا منفی آنها از بروز یک رفتار خاص است. هنجار ذهنی نیز به فشار اجتماعی برای بروز یک رفتار اطلاق شده و مؤلفه‌های تأکیدی (آنچه که دیگران انتظار دارند فرد انجام دهد) و توصیفی (آنچه که خود افراد انجام می‌دهند) را در برمی‌گیرد. همچنین درک کنترل رفتاری به بررسی میزان سهولت و دشواری بروز یک رفتار می‌پردازد. بهره‌گیری از مؤلفه کنترل درک رفتاری موجب می‌گردد تا باورهای تعیین‌کننده و تشکیل‌دهنده نگرش افراد، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری آنها شناسایی شود (19). مطالعات محدودی در زمینه تلفیق مشاوره فعالیت فیزیکی با استفاده از مدل‌ها و یا تئوری‌های آموزش بهداشت، به‌خصوص در رابطه با فعالیت فیزیکی در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 در کشورهای مختلف انجام شده است (21-20)، و اطلاعات در زمینه اثرات فعالیت فیزیکی در کنترل دیابت متناقص و محدود است (16). با توجه به اینکه در ایران مطالعه مشابه در دسترس نبود و با اذعان به اینکه تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، یکی از رویکردهای مهم در زمینه تغییر رفتار با تأکید بر نگرش، هنجارهای انتزاعی و کنترل درک‌شده افراد می‌باشد، با بهره‌گیری از این رویکرد، مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر مشاوره فردی فعالیت فیزیکی بر شاخص‌های قند خون و پیامدهای بارداری انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده در مرکز تحقیقات غدد و متابولیک بیمارستان ولی‌عصر (عج) زنجان بر روی زنان مبتلا به دیابت بارداری در سال 1394 انجام شد. بعد از اخذ رضایت‌نامه کتبی از شرکت‌کنندگان، نمونه‌های واجد شرایط به روش بلوک تصادفی‌شده از بین زنان مبتلا به دیابت بارداری مراجعه‌کننده به درمانگاه غدد و متابولیک بیمارستان ولی‌عصر (عج) زنجان انتخاب شدند. با در نظر گرفتن:
Z1-α/2=1.68, Z1-β=0.84
و نتایج مطالعه پایلوت:
(S1=0.73, X1=5.4, S2=0.69, X2=4.9 )
حجم نمونه با استفاده از فرمول:
و
50 نفر محاسبه گردید.
همچنین هر دو گروه مورد و شاهد از یک مرکز انتخاب شدند، برای به حداقل رساندن احتمال ملاقات دو گروه در مراجعات و مخدوش‌شدن مداخله، از بلوک تصادفی برحسب هفته برای تخصیص تصادفی نمونه‌ها بین دو گروه استفاده شد. بدین ترتیب هر هفته به‌عنوان بلوک در نظر گرفته شد و افراد واجد شرایط به روش نمونه‌گیری تمام‌شماری در هر بلوک تا رسیدن به حجم نمونه مورد نظر وارد مطالعه شدند. در هفته اول زنان مراجعه‌کننده واجد شرایط به بلوک اول اختصاص یافتند و در هفته دوم به بلوک دوم، هفته سوم بلوک اول و الی آخر.
معیارهای ورود به مطالعه: شامل ابتلا به دیابت بارداری در هفته 30-26 حاملگی، تمایل به شرکت در مطالعه، سکونت در زنجان، عدم سابقه یا ابتلا به زایمان زودرس، تهدید به سقط، چندقلویی و تأخیر رشد داخل رحمی در حاملگی اخیر و سلامت جسمی (عدم ابتلا به بیماری مزمن قبل و حین بارداری؛ از قبیل بیماری شناخته‌شده قلبی ریوی، تشنج، ترومبوفیلی‌ها، امبولی ریه، فشارخون مزمن، دیابت آشکار، هموگلوبین کمتر از 10 میلی‌گرم بردسی‌لیتر و سرویکس نارسا) بود. نمونه‌های پژوهش درصورت داشتن محدودیت یا منع انجام فعالیت فیزیکی و یا اثرات جانبی ورزش، همچنین از دست دادن هریک از معیارهای ورود، از مطالعه حذف می‌شدند.
در مطالعه حاضر، گروه مداخله علاوه بر مراقبت روتین، مشاوره فردی فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده را دریافت کردند. جلسات مشاوره به‌صورت 6 جلسه با دفعات سه بار در هفته و هر جلسه به مدت 60-50 دقیقه بود. محتوای مشاوره‌ها در رابطه با فعالیت‌های افراد در چهار حیطه شامل: فعالیت‌های منزل، رفت‌وآمد به شکل پیاده‌روی، فعالیت‌های شغلی و ورزش‌های دوران بارداری براساس پروتکل وزارت بهداشت صورت گرفت که با بهره‌گیری از سازه‌های تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده (قصد رفتاری- نگرش- هنجارهای انتزاعی و کنترل درک‌شده) اجرا گردید. هدف رسیدن به برنامه فعالیت فیزیکی منظم با شدت متوسط 4-3 روز در هفته بود و در جلسه اول پس از آشنایی با مراجعین، در مورد قوانین، اهداف مطالعه و تعداد جلسات مشاوره توضیحات لازم داده شد. همچنین درباره فعالیت فیزیکی، اهمیت و نقش آن در دوران بارداری و کنترل بیماری دیابت بارداری، فعالیت فیزیکی مطلوب، عوارض کم‌تحرکی و.. ، بحث و مشاوره شد. در جلسه دوم نیز بعد از مرور تصمیمات اتخاذشده در جلسه قبل، موانع سد راه مانند پیروی از پرداختن به فعالیت‌های فیزیکی (مانند هزینه و نبود زمان کافی، مهارت و...)، محرک‌های عمومی، رفتارهای ناسالم و نحوه شکل‌گیری این رفتارها مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به سازه هنجارهای انتزاعی تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، تلاش گردید تا مراجع افرادی را از میان اطرافیان خود (همسر یا دوستان) که نقش عمده‌ای در پیروی آنها از پرداختن به فعالیت‌های فیزیکی ایفا می‌کنند انتخاب و جهت شرکت در جلسات مشاوره معرفی کنند. در جلسه سوم نیز توصیه گردید درصورت تمایل با حضور یکی از اعضای تأثیرگذار تشکیل شود. این جلسه به بررسی نقش برنامه‌ریزی در بروز تغییرات رفتاری اختصاص یافت. همچنین افراد با مراحل برنامه‌ریزی کارآمد (تعیین اهداف) جهت دستیابی به تغییرات رفتاری مطلوب آشنا شده و این مراحل را تمرین کردند. در جلسه چهارم با تأکید بر سازه کنترل درک‌شده تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، به اعمال کنترل بر فرآیند تغییر رفتار پرداخته شد. شرکت‌کنندگان راهبردهایی برای غلبه بر موانع سد راه و پرداختن به فعالیت‌های فیزیکی و تصمیم‌گیری مناسب ارائه دادند. در جلسات پنجم و ششم نیز به بررسی چگونگی اجرای تصمیمات اتخاذشده توسط مراجع پرداخته شد و در مورد نحوه مشارکت افراد در فعالیت‌های ورزشی مداوم با شدت متوسط، نوع فعالیت‌های بدنی، زمان پرداختن به این فعالیت‌ها، مکان انجام آنها، افراد همراه در انجام این فعالیت‌ها و نحوه مدیریت در مواردی‌که فرد تمایل به انجام این فعالیت‌ها ندارد، بحث گردید. در طی مشاوره، مراجع تشویق شدند تا درباره مشکلات خود صحبت و افکار و احساسات خود را منعکس کنند. یکی از مشخصه‌های بارز برنامه مداخله‌ای مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده این است که از نگرش‌ها و باورهای شرکت‌کنندگان درباره فعالیت‌های فیزیکی به‌عنوان اساس بحث، تسهیل ایجاد تمایل و رغبت در افراد برای انجام رفتارهای سالم بهره گرفته می‌شود. در پایان جلسه، درک شرکت‌کنندگان از مطالب بحث‌شده مورد بررسی، سپس خلاصه‌ای از محتوای مورد بحث توسط مشاور و یا به کمک افراد بیان شد تا علاوه بر اطمینان از رسیدن به هدف‌های تعیین‌شده، مسیر فعالیت جلسه آینده نیز مشخص گردد. همچنین در ادامه هر جلسه مشاوره، برنامه‌ریزی برای 2یا 3 فعالیت فیزیکی مناسب با شرایط جسمانی، علاقه و راحتی زنان به‌عنوان تکالیف برای منزل تعیین گردید. برای افزایش مهارت انجام فعالیت فیزیکی، تمرینات ورزشی آموزش داده شد. پیامد مورد بررسی شامل: میانگین فعالیت فیزیکی، قند خون ناشتا و قند خون 2 ساعت پس از غذا، هموگلوبینA1C، نیاز به مصرف و دوز انسولین بود که با استفاده از پرسشنامه شامل: مشخصات دموگرافیک و برخی از متغیرهای زمینه‌ای، پرسشنامه اختصاصی فعالیت فیزیکی دوران بارداری و پرسشنامه فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده به‌صورت خودگزارشی جمع‌آوری شد. جهت تکمیل پرسشنامه، سؤالات از شرکت‌کنندگان بیسواد و یا کم‌سواد به‌طور شفاهی توسط محقق پرسیده شد و گزینه مورد نظر علامت‌گذاری شد. در این مطالعه معیار تشخیص دیابت بارداری براساس پروتکل کشوری، مختل‌شدن یک نتیجه آزمایش OGTT با 75 گرم بود. قندناشتا (حداقل پس از 8 ساعت ناشتایی) به روش آنزیماتیک گلوکز اکسیداز، هموگلوبین A1C به روش کالی‌متریک و قند خون 2 ساعت بعد از وعده غذایی صبحانه با گلوکومتر در مرحله قبل مشاوره و 6 هفته (دوره پیگیری) بلافاصله پس از اتمام مداخله در هفته 37-36 هفته حاملگی اندازه‌گیری شد. در مطالعه حاضر دوره پیگیری که 6 هفته بود با استفاده از پیگیری تلفنی و یادآوری حضوری انجام شد. گروه کنترل فقط مراقبت روتین را (شامل مشاوره تغذیه و متخصص غدد) برای تنظیم قندخون دریافت کردند. با توجه به اینکه مداخله حاضر به‌صورت جلسات مشاوره بود، امکان کورسازی وجود نداشت.
پرسشنامه استاندارد و اختصاصی فعالیت فیزیکی، یک پرسشنامه خودگزارشی است و شامل 36 سؤال بوده که زنان باردار براساس انجام فعالیت‌ها از شروع سه ماهه دوم حاملگی به‌طور تقریباً منظم در چهار حیطه ( شامل: فعالیت منزل، رفت‌وآمد، شغل و فعالیت ورزشی)، به سؤالات پاسخ می‌دهند. مدت زمان هر فعالیت در هریک از سؤالات از طیف اصلاً تا بیش از 3 ساعت در روز تنظیم شده که میانگین ساعت فعالیت‌ها در هریک از حیطه‌ها به تفکیک، سپس میانگین فعالیت کل برآورد می‌شود.
برای محاسبه شدت فعالیت فیزیکی ومیزان معادل متابولیک از فرمول زیر استفاده شد:
× MET مدت زمان صرف‌شده برای هر فعالیت در طی یک‌روز = شدت فعالیت فیزیکی
نسبت متابولیک زمان استراحت/ نسبت متابولیک زمان فعالیت بدنی (Metabolic Equivalence Test)= MET
فعالیت با MET کمتر از 5/1 به‌عنوان بی‌تحرک بودن؛ فعالیت با MET بین 3-5/1 به‌عنوان فعالیت سبک؛ فعالیت با MET بین 6-3 به‌عنوان فعالیت متوسط و فعالیت با MET بیش از 6، فعالیت شدید در نظر گرفته شد. نسخه انگلیسی پرسشنامه حاضر برای اولین‌بار توسطChasan طراحی و روان‌سنجی شد (22). نسخه فارسی آن نیز در مطالعه مهران پس از ترجمه و بازترجمه از نظر محتوا با استفاده نظر متخصصان و پایایی ابزار با ضریب آلفای کرونباخ، 80/0 مورد تأیید قرار گرفت (23). پرسشنامه فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده شامل: 44 سؤال در 5 بخش: تمایل (یک سؤال)، انجام فعالیت فیزیکی (یک سؤال)، نگرش به ورزش (18 سؤال) و هنجارهای انتزاعی (10 سؤال) و کنترل رفتار درک‌شده(14 سؤال) می‌باشد.
سؤالات در 5 معیار لیکرت با طیف‌بندی {کاملاً موافقم (5 نمره) تا کاملاً مخالفم (1 نمره)} نمره‌گذاری می‌شوند، سپس در هریک از حیطه‌ها، نمرات جمع‌بندی و از مجموع نمرات میانگین محاسبه می‌گردد. دامنه نمرات کسب‌شده به تفکیک هر حیطه شامل: تمایل (بین 5-1)، انجام فعالیت فیزیکی (5-1)، نگرش (90-18)، هنجارهای انتزاعی (50-10) و کنترل درک‌شده (70-14) می‌باشد.
روایی محتوای پرسشنامه با استفاده از نظر متخصصان با شاخص نسبی محتوای 75/0-1، اندکس روایی محتوای 94/0، تأیید و پایایی ابزار با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بین 89/0-80/0 و ضریب همبستگی درونی بین 94/0 -79/0 توسط حسینی و همکاران بررسی و تأیید شده است (24). در مطالعه حاضر، روایی محتوای پرسشنامه با استفاده از نظر متخصصان و پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفت. ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه اختصاصی فعالیت فیزیکی، 76/0 و برای هریک از حیطه‌ها به تفکیک فعالیت منزل (60/0)، رفت‌وآمد (78/0)، شغل (77/0) و فعالیت ورزشی (70/0) محاسبه شد. این میزان برای کل پرسشنامه فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، 77/0 و برای هریک از حیطه‌ها به تفکیک نگرش (64/0)، هنجارهای انتزاعی (78/0)، کنترل رفتار (69/0)، تمایل به فعالیت فیزیکی (79/0) و انجام فعالیت فیزیکی (68/0) محاسبه گردید.
در مطالعه حاضر ضمن تأکید بر محرمانه بودن اطلاعات، از تک‌تک شرکت‌کنندگان رضایت‌نامه کتبی مبنی بر شرکت آگاهانه و اختیاری گرفته شد.
داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 (با احتساب فاصله اطمینان 95%)، آزمون کولموگروف- اسمیرونف (جهت نرمال بودن توزیع داده‌ها)، آزمون تی مستقل، تی زوجی، آزمون کای‌دو و به کمک آمار توصیفی تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
مقایسه مشخصات دموگرافیک دو گروه مداخله و شاهد نشان داد از نظر متغیرهای سن، سن حاملگی، تحصیلات و شغل، تفاوت آماری معنی‌داری بین دو گروه وجود ندارد؛ بنابراین دو گروه از نظر مشخصات دموگرافیک همگن بوده‌اند. همچنین بیشترین درصد افراد شرکت‌کننده در پژوهش مربوط به گروه سنی 30-26 سال (38%)، تحصیلات کمتر از دیپلم (58%) و زنان خانه‌دار (94%) بود (جدول شماره 1).
جدول شماره 1: مقایسه مشخصات دموگرافیک بین دو گروه مداخله و کنترل
| گروه‌ها متغیر |
مداخله | کنترل | کل | سطح معنی‌داری | |
| فراوانی (درصد) | فراوانی (درصد) | فراوانی (درصد) | |||
| سن (برحسب سال) | ≥25 | (16)4 | (8)2 | 6(12) | 396/0 |
| 30-26 | (44)11 | (32)8 | 19(38) | ||
| 35-31 | (16)4 | (28)7 | 11(22) | ||
| ≤36 | (24)6 | (32)8 | 14(28) | ||
| تحصیلات | بیسواد | (12)3 | (16)4 | 7(14) | 813/0 |
| کمتر از دیپلم | (64)16 | (52)13 | 29(58) | ||
| دیپلم | (12)3 | (12)3 | 6(12) | ||
| دانشگاهی | (12)3 | (20)5 | 8(16) | ||
| شغل | شاغل | (4)1 | (8)2 | 3(6) | 55/0 |
| خانه دار | (96)24 | (92)23 | 47(94) | ||
| سن حاملگی (هفته) | میانگین ±انحراف‌معیار | 5/1±8/28 | 0/2±8/26 | 878/0 | |
جدول شماره 2: مقایسه میانگین شاخص‌های قند خون، دوز انسولین و تعداد دفعات بستری در دو گروه مداخله و کنترل (قبل و بعد از مداخله)
| گروه‌ها متغیر |
تعداد در هرگروه | کنترل | مداخله | تی مستقل | معنی‌داری |
| میانگین±انحراف معیار | میانگین±انحراف معیار | ||||
| قند خون ناشتا (قبل از مداخله ) میلی‌گرم بردسی‌لیتر | 25 | 0/15±3/89 | 0/13± 1/82 | 822/1- | 075/0 |
| قند خون ناشتا (بعد از مداخله) میلی‌گرم بردسی‌لیتر | 25 | 0/13±7/85 | 0/11±0/78 | 262/2- | 028/0 |
| درصد هموگلوبین (قبل از مداخله) | 25 | 7/0±4/5 | 7/0±4/5 | 114/0 | 910/0 |
| درصد هموگلوبین (بعد از مداخله) | 25 | 6/0±6/5 | 5/0±1/5 | 883/2- | 008/0 |
| قند خون دو ساعته (قبل از مداخله) میلی‌گرم بردسی‌لیتر | 25 | 5/22±4/131 | 1/21±2/131 | 045/0- | 964/0 |
| قند خون دو ساعته بعد ازمداخله) میلی‌گرم بردسی‌لیتر | 25 | 7/20±0/137 | 0/16±6/119 | 337/3- | 002/0 |
| دوز انسولین (قبل از مداخله) (یونیت در روز) | 6 | 8/6±5/8 | 4/3±6/5 | 957/0- | 349/0 |
| دوز انسولین (بعد از مداخله) (یونیت در روز) | 6 | 6/12±0/21 | 5/8±3/13 | 371/1- | 184/0 |
| تعداد دفعات بستری (بعد از مداخله) | 25 | 81/0±0/1 | 5/0±3/0 | 858/3- | 000/0 |
مقایسه میانگین فعالیت فیزیکی بعد از مداخله در دو گروه نشان داد میانگین فعالیت فیزیکی کل در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل افزایش معنی‌داری داشته است (001/0=p)؛ درحالی‌که میانگین فعالیت فیزیکی قبل از مداخله در دو گروه از نظر آماری تفاوت معنی‌داری نداشت. فعالیت فیزیکی بعد از مداخله در حیطه‌های فعالیت منزل (001/0>p)، ورزشی (001/0>p) و حمل‌ونقل(015/0=p) در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل، افزایش معنی‌دار و در حیطه کم‌تحرکی، کاهش معنی‌داری نشان داد (001/0>p) ( جدول شماره 3).
جدول شماره 3: مقایسه میانگین میزان فعالیت بدنی (برحسب ساعت)به تفکیک حیطه‌ها در دو گروه مداخله و کنترل (قبل و بعد از مداخله)
| گروه‌ها متغیر |
مداخله | کنترل | تی مستقل | سطح معنی‌داری | |
| میانگین±انحراف معیار | |||||
| فعالیت بدنی | قبل از مداخله | 0/5±7/18 | 8/10±1/21 | 003/1- | 321/0 |
| بعد از مداخله | 1/9±0/34 | 0/5±7/18 | 679/3 | 001/0 | |
| تی زوجی | 098/9- | 846/3- | |||
| معنی‌داری | 000/0 | 001/0 | |||
| حیطه منزل | قبل از مداخله | 2/4±7/11 | 2/6±0/13 | 864/0- | 392/0 |
| بعد از مداخله | 5/5±3/20 | 5/5±8/13 | 096/4 | 000/0 | |
| تی‌زوجی | 10/6- | 47/0- | |||
| معنی‌داری | 001/0 | 48/0 | |||
| حیطه شغل | قبل از مداخله | 4/1±2/0 | 4/1±5/0 | 358/1- | 181/0 |
| بعد از مداخله | 6/2±5/0 | 8/2±79/0 | 335/0- | 739/0 | |
| تی زوجی | 41/0- | 39/0- | |||
| معنی‌داری | 48/0 | 41/0 | |||
| حیطه ورزشی | قبل از مداخله | 8/0±27/0 | 7/1±59/0 | 816/0- | 419/0 |
| بعد از مداخله | 08/3±26/7 | 28/2±7/1 | 550/4 | 000/0 | |
| تی زوجی | 92/10- | 07/2- | |||
| معنی‌داری | 000/0 | 051/0 | |||
| هنگام حمل‌ونقل | قبل از مداخله | 8/0±2/2 | 78/0±2/2 | 115/0 | 909/0 |
| بعد از مداخله | 5/1±8/3 | 8/0±9/2 | 534/2 | 015/0 | |
| تی زوجی | 62/4- | 45/3- | |||
| معنی‌داری | 001/0 | 001/0 | |||
| کم‌حرکتی | قبل از مداخله | 2/1±7/3 | 0/1±7/2 | 033/3 | 004/0 |
| بعد از مداخله | 8/0±1/2 | 2/1±3/3 | 101/4- | 000/0 | |
| تی زوجی | 5/5 | 82/1- | |||
| معنی‌داری | 001/0 | 043/0 | |||
در مطالعه حاضر، زنان گروه مداخله پس از شرکت در جلسات مشاوره فردی، تمایل بیشتری به فعالیت فیزیکی نشان دادند (001/0>p) و تعداد ساعت‌هایی که فعالیت فیزیکی را انجام دادند نیز در این گروه افزایش یافت (001/0>p). بررسی حیطه‌های مختلف تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در دو گروه نشان داد نگرش نسبت به فعالیت فیزیکی (001/0>p)، هنجارهای انتزاعی (001/0=p) و کنترل درک‌شده (001/0>p) در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل بعد از مداخله، به‌طور معنی‌داری به سمت مثبت گرایش داشته است (جدول شماره 4).
جدول شماره 4: مقایسه میانگین تمایل، قصد رفتاری و حیطه‌های مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در دو گروه مداخله و کنترل (قبل و بعد از مداخله)
| گروه‌ها متغیر |
مداخله | کنترل | تی مستقل | سطح معنی‌داری | |
| میانگین±انحراف معیار | |||||
| تمایل به فعالیت بدنی | قبل از مداخله | 2/1±8/2 | 1/1±5/2 | 692/0 | 492/0 |
| بعد از مداخله | 0/1±5/4 | 0/1±4/3 | 861/3 | 000/0 | |
| تی زوجی | 960/8- | 754/3- | |||
| معنی‌داری | 000/0 | 000/0 | |||
| انجام فعالیت بدنی (برحسب ساعت) | قبل از مداخله | 0/0±0/0 | 6/0±1/0 | 000/1- | 322/0 |
| بعد از مداخله | 9/0±6/3 | 1/1±5/0 | 565/10 | 000/0 | |
| تی زوجی | |||||
| نگرش | قبل از مداخله | 5/3±6/58 | 7/5±8/58 | 119/0 | 906/0 |
| بعد از مداخله | 9/2±4/73 | 7/6±8/63 | 591/6 | 000/0 | |
| تی زوجی | 312/22- | 769/3- | |||
| معنی‌داری | 000/0 | 001/0 | |||
| هنجار انتزاعی | قبل از مداخله | 6/1±7/35 | 7/1±1/35 | 251/1 | 217/0 |
| بعد از مداخله | 1/2±7/38 | 3/1±9/36 | 474/3 | 001/0 | |
| تی زوجی | 960/7- | 754/4- | |||
| معنی‌داری | 000/0 | 000/0 | |||
| کنترل ارزش درک‌شده | قبل از مداخله | 1/4±0/57 | 2/4±0/57 | 000/0 | 000/1 |
| بعد از مداخله | 3/2±8/89 | 1/5±2/60 | 053/26 | 000/0 | |
| تی زوجی | 289/37- | 631/4- | |||
| معنی‌داری | 000/0 | 000/0 | |||
بحث
پرداختن به فعالیت فیزیکی به‌عنوان یکی از رفتارهای خودمراقبتی در زنان مبتلا به دیابت بارداری، از اهمیت فراوانی برخوردار است. تحقیقات در زمینه اثرات مثبت ورزش در درمان دیابت بارداری و یا کنترل قند خون محدود است. در این راستا، نتایج مطالعه حاضر نشان داد اجرای مشاوره فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، اثرات مثبتی بر افزایش میزان فعالیت فیزیکی و بهبود شاخص‌های قند خون در زنان مبتلا به دیابت بارداری دارد. این یافته با نتایج مطالعه شاکری و همکاران در سال 1390-1389 که بر روی 280 نفر از زنان باردار شهر زنجان انجام دادند و پس از گذشت 6 هفته از پایان آموزش، تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای بین میزان فعالیت فیزیکی زنان گروه شاهد و کنترل مشاهده کردند (25)، همخوانی داشت. ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ میرﻣﻮﻻیی و ﻫﻤﻜـﺎران در ﺳـﻤﻨﺎن نیز ﻧـﺸﺎن داد میانگین فعالیت فیزیکی زﻧـﺎن ﻗﺒـــﻞ از آموزش، اختلاف چندانی ندارد؛ درحالی‌که ﺑﻌـــﺪ از آﻣـــﻮزش، اختلاف بین دو گروه مداخله و کنترل معنی‌دار بود (26). Aittasalo درمطالعه‌ای با هدف بررسی اثربخشی مشاوره مداوم فعالیت‌های فیزیکی بر قصد رفتاری و تداوم فعالیت‌های ورزشی زنان باردار در معرض خطر دیابت بارداری، نشان داد مشاوره‌های فشرده تأثیری بر مدت زمان و شدت انجام فعالیت‌های بدنی در اوقات فراغت هفتگی ندارد. این درحالی است که اثرات آن در تداوم فعالیت‌های ورزشی، به‌خصوص تا آخر سه ماهه بارداری، معنی‌دار بود (27).
عدم همخوانی نتایج می‌تواند تا حدی ناشی از تفاوت در سن حاملگی و نوع روش آموزش باشد که در مطالعه حاضر مشاوره مبتنی بر مدل‌های آموزش بهداشت در سه ماهه سوم بارداری بود. براساس ایج این مطالعات، سازمان‌دهی و برنامه‌ریزی آموزش‌های مناسب و متناسب با نیازهای مخاطبان با استفاده از مدل‌ها و تئوری‌های آموزش بهداشت نسبت به آموزش‌های رایج مؤثرتر به‌نظر می‌رسد. در پژوهش حاضر میانگین قند خون ناشتا، قند خون 2 ساعت پس از غذا و میانگین هموگلوبین A1C بین گروه مداخله و شاهد بعد از مداخله، تفاوت معنی‌داری داشت. در مقایسه قبل و بعد، میانگین شاخص‌های قند خون در گروه مداخله، باوجود کاهش میانگین شاخص قند خون بعد از مداخله، تفاوت از نظر آماری معنی‌دار نبود، درحالی‌که این تفاوت برای میانگین هموگلوبین A1C و قند خون 2 ساعت بعد از غذا معنی‌دار بود.
کنترل شاخص‌های قند خون بسیار حایز اهمیت بوده و پایین آمدن میزان این شاخص‌ها می‌تواند تأثیر زیادی در روند کنترل دیابت بارداری و در نتیجه پیامدهای بارداری داشته باشد. اگرچه میانگین تغییرات A1C بیماران کمتر از 5/0% و تغییرات قند خون 2 ساعت پس از غذا آنان حدود 12-11 می‌باشد، ولی این میزان دردیابت بارداری از اهمیت خاصی برخوردار بوده و حتی می‌تواند در نحوه تصمیم‌گیری نوع درمان بیمار تأثیرگذار باشد؛ برای مثال نیاز به انسولین را در عده‌ای مرتفع سازد و صرفاً با رژیم غذایی، ورزش و آموزش‌های لازم، قند خون خود را کنترل کند، لازم به ذکر است محدوده تشخیص و اندیکاسیون درمانی بیماران مبتلا به دیابت بارداری بسیار باریک است و با بیمارانی‌که دیابت آشکار دارند، تفاوت دارد. نتایج مطالعه حاضر از نظر قند خون 2 ساعته با نتایج مطالعه کاوه همسو و از نظر قندخون ناشتا همخوانی نداشت (12). عدم همخوانی نتایج مطالعه فوق می‌تواند ناشی از متفاوت بودن نوع روش مداخله، دوره پیگیری و جامعه پژوهش باشد که در مطالعه فوق، جامعه پژوهش را زنان مبتلا به دیابت بارداری نوع A1 تشکیل می‌دادند و دوره پیگیری 2 هفته بود؛ درحالی‌که در مطالعه حاضر این مدت 6 هفته بود و متأثر شدن قند خون ناشتا در دوره پیگیری طولانی‌مدت را نشان می‌داد. در مطالعه de Barros و همکاران، مداخله تمرینات مقاومتی با کاهش نیاز به مصرف انسولین و افزایش تعداد روزها با سطح قند خون 2 ساعته طبیعی همراه بود؛ این درحالی است که میزان قند خون ناشتا و میزان انسولین دریافتی در دو گروه تفاوت معنی‌داری نداشت. نتایج مطالعه فوق از نظر نیاز به انسولین و میزان انسولین دریافتی با نتایج مطالعه حاضر همسو و از نظر میزان قند خون ناشتا همخوانی نداشت (28). عدم همخوانی می‌تواند ناشی از تفاوت در سن حاملگی و نوع مداخله و تداوم آن باشد. Bo و همکاران در مطالعه خود با بررسی اثر مداخله ورزش و اصلاح سبک زندگی دوران بارداری بر شاخص‌های قند خون پس از زایمان، نتایج مشابهی از نظر قند خون ناشتا و هموگلوبین A1C گزارش کردند که بیانگر اثرات مثبت ورزش در کنترل شاخص‌های قند خون می‌باشد (29). Koivusaloو همکاران نیز با بررسی اثر پیشگیری‌‌کننده مشاوره اصلاح سبک زندگی دوران بارداری (شامل رعایت رژیم غذایی و انجام فعالیت فیزیکی بر شاخص‌های قند خون و خطر ابتلا به دیابت بارداری) در زنان پرخطر از نظر ابتلا به دیابت بارداری؛ در میزان قند خون ناشتا، وزن‌گیری سه ماهه سوم بارداری، تبعیت از رژیم غذایی گروه مداخله، کاهش معنی‌دار و در میزان فعالیت فیزیکی نسبت به گروه کنترل، افزایش معنی‌داری را مشاهده کردند (21). نتایج مطالعه حاضر از نظر شاخص‌های قند خون و فعالیت فیزیکی با نتایج پژوهشKoivusalo همخوانی داشت. در مطالعه حاضر اجرای مشاوره براساس تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، علاوه بر اثرات مثبت در کنترل شاخص‌های قند خون و میزان فعالیت فیزیکی، تأثیر مثبتی در وضعیت نگرش، هنجارهای انتزاعی و کنترل درک‌شده افراد نیز داشت که با نتایج مطالعه Downs و همکاران (20) همسو بود. در مطالعه Downs اثربخشی مشاوره مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در افزایش قصد رفتاری فعالیت فیزیکی، نگرش، هنجارهای انتزاعی و کنترل درک‌شده زنان مبتلا به دیابت بارداری از نظر آماری معنی‌دار بود، درحالی‌که بر میزان قند خون ناشتا و مصرف انسولین، اثربخشی معنی‌داری نداشت، که این یافته‌ها با نتایج مطالعه حاضر همسو بود (20).
همخوانی نتایج فوق با یافته‌های مطالعه حاضر، نشان‌دهنده کاربرد چند منظوره مشاوره فعالیت فیزیکی مبتنی بر تئوری است که علاوه بر بهبود قصد رفتاری فعالیت فیزیکی و کنترل برخی از شاخص‌های قند خون باعث تغییر نگرش، کنترل درک‌شده و هنجارهای انتزاعی نیز می‌شود. در این راستا، نتایج گزارش‌شده از متاآنالیز 47 مطالعه از اثربخشی آموزش مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در تغییر قصد رفتاری فعالیت فیزیکی و افزایش مؤلفه‌های سازه تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در دوران بارداری حمایت می‌کند (16) و با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد؛ بنابراین می‌توان از تلفیق مشاوره با انواع تئوری‌های تغییر رفتار، برای هدایت روند مشاوره استفاده کرد و از فواید آن در تغییر رفتار بهره برد.
ازجمله محدودیت‌ها در مطالعه حاضر می‌توان به خودگزارشی و محدود بودن تعمیم‌پذیری و کاهش حجم نمونه اشاره کرد.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد مداخله مشاوره‌ای مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده می‌تواند تا اندازه‌ای باعث افزایش میزان فعالیت‌های فیزیکی و در نتیجه کاهش شاخص‌های قند خون شود. همچنین بهبود نگرش وکنترل ارزش درک‌شده، عامل مؤثری در افزایش تمایل زنان باردار به انجام فعالیت‌های فیزیکی است که با توجه به تأثیر مشاوره در مطالعه حاضر بر این شاخص‌ها می‌توان نتیجه گرفت تلفیق مشاوره با تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده یکی از راهکارهای مؤثر و آسان در تغییر رفتار در زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری در جهت کنترل دیابت می‌باشد.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد مصوب مرکز تحقیقات متابولیک بیمارستان ولی عصر زنجان است و
مصوب کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی زنجان با کد اخلاق ( ZUMS.REC.1394.88 ) می‌باشد.
بدین وسیله نویسندگان مراتب تقدیر خود را از حمایت‌های مالی معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان (کد طرح A-11-344-4)، مساعدت ریاست و اعضای محترم مرکز تحقیقات متابولیک بیمارستان ولی عصر زنجان ودر نهایت از مادران باردار که صمیمانه ما را در اجرای طرح یاری کردند اعلام می‌دارند.
شماره ثبت بالینی:
IRCT2015073123423N1
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
زنان
دریافت: 1396/10/21 | پذیرش: 1397/2/27 | انتشار: 1397/9/24
دریافت: 1396/10/21 | پذیرش: 1397/2/27 | انتشار: 1397/9/24
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
