|
مقایسه آگاهی و رفتار تغذیه‌ای افراد مبتلا به دیابت با افراد سالم در منطقه نیشابور
|
مریم کلاهدوز1  ، محمد حضوری 2، نسترن کشاورز محمدی1 |
1- گروه بهداشت عمومی، دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
2- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم ، mhozoori@gmail.com |
|
| واژه‌های کلیدی: دیابت ملیتوس نوع دو، وضعیت تغذیه، آگاهی، رفتار. |
|
|
متن کامل [PDF 1036 kb]
(1174 دریافت)
| چکیده (HTML) (4865 مشاهده)
|
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
تغذیه
دریافت: 1396/11/27 | پذیرش: 1397/8/7 | انتشار: 1397/9/24
|
|
|
|
|
|
|
متن کامل: (1127 مشاهده) |
مقدمه
دیابت ملیتوس شامل گروهی از بیماری‌ها است که با افزایش غلظت گلوکز خون در اثر کاهش ترشح انسولین و نقص در عملکرد انسولین یا هر دو رخ می‌دهد، همچنین این افزایش مزمن قند خون با آسیب به بافت‌های مهمی نظیر چشم، کلیه، قلب و دیواره عروق همراه است (1). در حال حاضر این بیماری یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها به شمار می‌رود و به دلیل افزایش سن جامعه در کشورهای مختلف، همچنین سبک زندگی کم‌تحرک در این جوامع، به سرعت رو به گسترش است (2). سالیانه بیش از 7 میلیون نفر در دنیا به دیابت مبتلا می‌شوند و به‌ازای هر 10 ثانیه، یک مرگ ناشی از دیابت رخ می‌دهد (3).
مطالعات نشان می‌دهند طی 15 سال اخیر، تعداد بیماران دیابتی سه برابر افزایش یافته‌اند (4). از دلایل شیوع بیش از حد بیماری دیابت در جوامع امروزی می‌توان به چاقی و کم‌تحرکی اشاره کرد (5). به‌طور میانگین، طول عمر افراد مبتلا به دیابت حدود 10-7 سال کمتر از افراد سالم می‌باشد (6). ابتلا به دیابت، تحت تأثیر عوامل محیطی و وراثتی است (7)، و از بین عوامل محیطی، سبک زندگی غیرفعال و کم‌تحرک با افزایش احتمال ابتلا به چاقی، مقاومت به انسولین و ابتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی و دیابت، همراه است که در نهایت، باعث کاهش کیفیت زندگی می‌شود (8). در سال 2014، انجمن پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا اعلام کرد بیش از 29 میلیون نفر در امریکا مبتلا به دیابت هستند (3/9% از کل جمعیت) (9). برهمین اساس، شناخت عوامل مؤثر در افزایش بروز دیابت، از مهم‌ترین اولویت‌های تحقیقاتی مراکز علمی تحقیقاتی پزشکی محسوب می‌شود. همان‌طورکه قبلاً ذکر شد در بین عوامل مؤثر در پیدایش دیابت، نقش سبک زندگی و برنامه غذایی در مطالعات پیشین مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است (10). بیماری‌های مزمن ناشی از تغذیه و سبک زندگی نامناسب، عامل مرگومیر و ناتوانی در اکثر کشورهای منطقه مدیترانه‌ای است که 54% جمعیت آنان زیر 25سال هستند (11). در ایران نیز بیماری‌های مزمن نظیر دیابت و بیماری قلبی – عروقی، از علل عمده مرگومیر و ناتوانی به شمار می‌روند (12). پیش‌بینی می‌شود با گسترش شهرنشینی و شیوه زندگی کم‌تحرک، در آینده‌ای نزدیک شیوع این بیماری‌ها افزایش یابد.
با توجه به اهمیت نقش تغذیه، مطالعات مختلفی در مورد الگوی تغذیه و آگاهی افراد مبتلا به دیابت در این خصوص گزارش شده است. Stefańiska در مطالعه‌ای نشان داد تعادل در مواد مغذی غذای روزانه کم بوده و میزان فیبر غذایی دریافتی کمتر از میزان توصیه‌شده است (13). در مطالعه‌ای دیگر در دانشجویان دانشگاه کراچی، آگاهی تغذیه‌ای آنها مناسب، اما رفتارهای غذایی و فعالیت بدنی نامناسب بود (14). درخصوص بررسی آگاهی، نگرش و رفتار الگوی غذایی در ایران نیز مطالعاتی در گروه دانش‌آموزان (15) و دانشجویان (16) صورت گرفته است. همچنین نتایج یک مطالعه نشان داد درصد کمی از نوجوانان تهرانی، رفتار تغذیه‌ای مناسب دارند و در اغلب موارد، الگوی رفتار تغذیه‌ای آنان با میزان آگاهی تغذیه‌ای ارتباطی ندارد (15).
این در حالی است که تحقیقات تأییدکننده؟، نقش تغییرات در سبک زندگی، به‌ویژه رعایت برنامه غذایی صحیح و انجام فعالیت فیزیکی را به‌عنوان دو اصل اساسی در کنترل و پیشگیری از دیابت دانسته‌اند (17).
آگاهی، یک ابزار کلیدی برای بیماران و خانواده آنها برای داشتن درک درست از بیماری دیابت است و نداشتن آگاهی کافی، می‌تواند فرآیند اصلاح عادات و رفتارهای غذایی را دچار اختلال کند (17). آگاهی تغذیه و مهارت‌های مرتبط با آن نیز می‌تواند مبتلایان به دیابت را قادر سازد تا انتخاب غذایی مناسبی داشته و وضعیت متابولیسمی و کیفیت زندگی خویش را ارتقا دهند؛ البته در مورد ارتباط بین آگاهی تغذیه‌ای و دریافت غذایی در مبتلایان به دیابت، تحقیقات وسیعی صورت نگرفته است (18).
این مطالعه با هدف ارزیابی و مقایسه میزان آگاهی و رفتارهای غذایی مبتلایان به دیابت با افراد سالم صورت گرفت.
روش بررسی
این مطالعه به روش توصیفی - مقطعی بر روی تمامی مراجعین مرکز بهداشت شماره 7 نیشابور که شرایط ورود به مطالعه را داشتند، انجام شد. روش نمونه‌گیری به‌صورت در دسترس و از بین مراجعین داوطلب بود و حجم نمونه به روش سرشماری و در طول یک‌هفته، 143 نفر از جمعیت تحت پوشش مرکز حاضر در نظر گرفته شد که تعداد 60 نفر دیابتی ( 50 نفر زن و 10 نفر مرد) و 83 نفر از آنان سالم (69 نفر زن و 14 نفر مرد) بودند.
ابزار گردآوری، پرسشنامه محقق‌ساخته‌ای بود که از پرسشنامه مشابهی که در سال 1394در معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به‌صورت پایلوت تکمیل و اجرا شده بود، اقتباس گردید و اطلاعات مورد نیاز از سه بخش: اطلاعات دموگرافیک، آگاهی تغذیه‌ای (15 سؤال) و رفتار تغذیه‌ای (11 سؤال) تشکیل می‌شد. لازم به ذکر است رفتار تغذیه‌ای تنها با استفاده از سؤالات مربوطه مورد ارزیابی قرار گرفته و مبتنی بر روش مشاهده نبوده است. تعیین روایی محتوای پرسشنامه انجام‌شده و ضریب نسبی روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) به ترتیب 7/0 و 94/0 محاسبه شد.
در ابتدا پس از هماهنگی با دانشگاه علوم پزشکی نیشابور و گرفتن مجوزهای لازم، پرسشنامه مورد نظر جهت تعیین آگاهی و رفتار تغذیه‌ای برای تمامی افراد بالای 18 سال (دیابتیک یا غیردیابتیک) مراجعه‌کننده به مرکز، به مدت یک‌هفته کاری تکمیل گردید. معیارهای ورود به مطالعه شامل: داشتن سن بالای 18 سال، برخورداری از سواد خواندن و نوشتن و عدم دریافت انسولین بود.
عدم تمایل به شرکت در تحقیق و بارداری در زنان، به‌عنوان معیارهای خروج از مطالعه در نظر گرفته شد
از تمامی افراد شرکت‌کننده در مطالعه، رضایت‌نامه کتبی مربوط به طرح‌های غیرمداخله‌ای اخذ گردید و به ایشان اعلام شد می‌‌توانند در هر زمان از پاسخگویی به پرسش‌ها خودداری کرده و به مشارکت خود در این طرح خاتمه دهند، همچنین به آنها اطمینان داده شد شرکت در این طرح داوطلبانه بوده و اطلاعات فردی ایشان محرمانه باقی خواهد ماند.
داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 20، آزمون‌های آماری کای‌دو، تی مستقل، روش ناپارامتریک من‌ویتنی (درصورت توزیع غیرنرمال داده‌ها)، رگرسیون لجستیک و ANCOVA تجزیه وتحلیل شدند و در قسمت توصیفی نیز از فراوانی، درصد، میانگین ± انحراف استاندارد استفاده گردید.
یافته‌ها
نتایج مربوط به مقایسه همگنی مشخصه‌های فردی (شامل: سن، جنس، شغل و شاخص توده‌بدنی) بین دوگروه افراد مبتلا به دیابت و افراد سالم در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
جدول شماره 1:مقایسه فراوانی دوگروه افراد مبتلا به دیابت و افراد سالم برحسب جنس
گروه
متغیر |
افراد مبتلا به دیابت |
افراد سالم |
جمع |
| جنس |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
| زن |
50 |
3/83 |
69 |
1/83 |
119 |
2/83 |
| مرد |
10 |
7/16 |
14 |
9/16 |
24 |
8/16 |
| جمع کل |
60 |
100 |
83 |
100 |
143 |
100 |
001/0 =Df= 1 pvalue = 97/0
اکثریت مراجعه‌کنندگان به مرکز در طی یک‌هفته، زن بودند و حدود 42% از مراجعین به مرکز دیابتی را تشکیل می‌دادند. همچنین بین دو گروه از نظر جنس اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد (97/0=p) و دو گروه از نظر جنسیت همسان بودند (جدول شماره 1).
براساس مقایسه میانگین سن در دو گروه مبتلایان به دیابت و گروه افراد سالم، میانگین سن در افراد مبتلا به دیابت، 5/8 سال بیشتر از افراد سالم بود؛ در نتیجه دو گروه از نظر سن همسان نبودند (001/0>p).
جدول شماره 2: مقایسه فراوانی دوگروه افراد مبتلا به دیابت و افراد سالم برحسب شغل
گروه
متغیر |
افراد مبتلا به دیابت |
افراد سالم |
جمع |
| شغل |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
| کارمند |
7 |
4/8 |
8 |
3/13 |
15 |
5/10 |
| کارگر |
5 |
6 |
3 |
5 |
8 |
6/5 |
| محصل |
0 |
0 |
2 |
3/3 |
2 |
4/1 |
| آزاد (مغازه) |
8 |
6/9 |
6 |
10 |
14 |
8/9 |
| کشاورز |
5 |
6 |
3 |
5 |
8 |
6/5 |
| بازنشسته |
3 |
6/3 |
7 |
7/11 |
10 |
7 |
| خانه‌دار |
53 |
9/63 |
30 |
50 |
83 |
58 |
| بیکار |
2 |
4/2 |
1 |
7/1 |
3 |
1/2 |
| جمع کل |
83 |
100 |
60 |
100 |
143 |
100 |
8/7=آماره فیشر pvalue =32/0
براساس جدول شماره 2، بیش از نیمی از افراد، خانه‌دار و درصد افراد خانه‌دار در گروه سالم (9/63%) بیش از افراد مبتلا به دیابت (50%) بود. طبق آزمون دقیق فیشر (برای بررسی همسانی دو گروه از نظر شغل)، اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد (32/0=p)، که در نتیجه دو گروه از نظر شغل همسان بودند.
همچنین مقایسه میانگین شاخص توده‌بدنی در دو گروه نشان داد نمایه توده‌بدنی افراد مبتلا به دیابت، 6/3±3/28 و در افراد سالم، 9/3±9/26 بوده، که در نتیجه دو گروه از نظر شغل همسان بودند (97/0=p).
براساس آزمون‌های فوق، دو گروه افراد سالم و مبتلا به دیابت از نظر متغیرهای سن و شاخص توده‌بدنی یکسان نبودند؛ لذا جهت مقایسه آگاهی و عملکرد دو گروه از آنالیز لجستیک استفاده شد. در مجموع در بین هر دو گروه، کمترین میزان آگاهی مربوط به گزینه فواید سبزی‌ها گزارش شد که فقط 1/53% مراجعین، آگاهی لازم را درخصوص فواید سبزی‌ها داشتند و بیشترین میزان آگاهی مربوط به سؤال بهترین روغن برای پخت و پز بود که 8/88% افراد پاسخ سؤال را می‌دانستند. همچنین میانگین نمره کل آگاهی در دو گروه، 3/59 برآورد شد و در بین افراد مبتلا به دیابت، کمترین میزان آگاهی در مورد فواید سبزی‌ها و بیشترین آگاهی درخصوص بهترین نوع نان برای مصرف گزارش گردید. امتیاز آگاهی تغذیه‌ای نیز براساس پرسشنامه این تحقیق در بیماران دیابتی، 1/25±9/42 به دست آمد؛ درحالی‌که در افراد سالم بالاترین میزان آگاهی مربوط به بهترین روغن برای پخت و پز و کمترین آگاهی درخصوص فواید میوه‌ها بود و در این افراد امتیاز آگاهی، 9/22±2/71 از 100 نمره تعیین شد. با توجه به اینکه این متغیر دارای توزیع نرمال نبود، برای مقایسه میانگین آگاهی در دو گروه از آزمون من‌ویتنی استفاده شد. براساس نتایج حاصل از این آزمون، اختلاف معنی‌داری بین میانگین امتیاز آگاهی در دو گروه مشاهده نشد (001/0>p) و در واقع، افراد سالم آگاهی بهتری (حدود 28 نمره) نسبت به افراد مبتلا به دیابت داشتند (جدول شماره 3)
جدول شماره 3: میزان آگاهی تغذیه‌ای در افراد مبتلا به دیابت و افراد سالم
| سؤال پژوهش |
افراد مبتلا به دیابت |
افراد سالم |
کل مراجعین |
| می‌داند |
نمی‌داند |
می‌داند |
نمی‌داند |
می‌داند |
نمی‌داند |
| فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
| آشنایی با هرم غذایی و گروه‌های غذایی |
24 |
40% |
36 |
60% |
62 |
7/74% |
21 |
3/25% |
86 |
1/60% |
57 |
9/39% |
| آیاگروه نان و غلات و اندازه سهم‌های آن را می‌شناسد؟ |
23 |
3/38% |
37 |
%3/61 |
62 |
%7/74 |
21 |
%3/25 |
85 |
4/59% |
58 |
6/40% |
| آیا گروه گوشت حبوبات و تخم‌مرغ و اندازه سهم ای آن را می‌شناسد؟ |
22 |
7/36% |
38 |
3/63% |
63 |
%9/75 |
20 |
%1/24 |
85 |
4/59% |
58 |
6/40% |
| آیاگروه شیر و لبنیات و اندازه سهم‌های آن را می‌شناسد؟ |
26 |
3/43% |
34 |
%7/56 |
61 |
5/73% |
22 |
%5/26 |
87 |
8/60% |
56 |
2/39% |
| آیاگروه میوه‌ها و اندازه سهم‌های آن را می‌شناسد؟ |
23 |
%3/38 |
37 |
7/61% |
60 |
%3/72 |
23 |
%7/27 |
83 |
58% |
60 |
42% |
| آیاگروه سبزی‌ها و اندازه سهم‌های آن را می‌شناسد؟ |
24 |
40% |
36 |
60% |
63 |
%9/75 |
20 |
1/24% |
87 |
8/60% |
56 |
2/39% |
| آگاهی از خواص شیر و فرآورده‌های آن |
43 |
7/71% |
17 |
3/28% |
77 |
%8/92 |
6 |
2/7% |
120 |
9/83% |
23 |
1/16% |
| آیا از فواید میوه‌جات (ویتامین . فیبر. مواد معدنی)آگاهی دارد؟ |
24 |
40% |
36 |
60 % |
53 |
8/63% |
30 |
2/36% |
77 |
8/53% |
66 |
2/46% |
| آیا از فواید سبزی‌ها (ویتامین، فیبر و مواد معدنی)آگاهی دارد؟ |
21 |
35% |
39 |
65 % |
55 |
2/66% |
28 |
7/33% |
76 |
1/53% |
67 |
9/46% |
| آیا بهترین روغن برای پخت و پز را می‌شناسد؟ |
46 |
7/76% |
14 |
3/23% |
81 |
6/97% |
2 |
4/2% |
127 |
8/88% |
16 |
2/11% |
| آیا می‌داند بهترین روغن برای سرخ‌کردنی کدام است؟ |
41 |
3/68% |
19 |
7/31% |
79 |
2/95% |
4 |
8/4% |
120 |
9/83% |
23 |
1/16% |
| آیا می‌داند بهترین نان برای مصرف کدام است؟ |
57 |
95% |
3 |
5 % |
68 |
9/81% |
15 |
1/18% |
125 |
4/87% |
18 |
6/12% |
در میان کل مراجعین، بهترین عملکرد مربوط به روش طبخ غذا بود که 4/73% افراد عملکرد مناسب داشتند؛ درحالی‌که بدترین عملکرد مربوط به نوع لبنیات مصرفی و تعداد سهم شیر و لبنیات مصرفی روزانه گزارش شد و 38% افراد، رفتار مناسبی نداشتند. میانگین نمره کل رفتار تغذیه‌ای مراجعین نیز 56 از 100 تعیین گردید.
در افراد مبتلا به دیابت، بهترین عملکرد مربوط به نوع نان مصرفی با 3/68% فراوانی مطلوب و بدترین عملکرد مربوط به نوع لبنیات مصرفی با 7/66% عملکرد نامطلوب بود. میانگین امتیاز عملکرد در افراد مبتلا به دیابت، 8/17±3/48 از کل نمره 100 امتیاز بود و در افراد سالم نیز بهترین عملکرد مربوط به مصرف میوه‌ها با 5/79% عملکرد مطلوب و بدترین عملکرد مربوط به سهم مصرفی توصیه‌شده روزانه شیر با 1/71% عملکرد نامطلوب بود. میانگین امتیاز رفتار مطلوب تغذیه‌ای در این افراد، 4/20±6/61 از کل نمره 100 به دست آمد. همچنین براساس نتایج حاصل از آزمون من‌ویتنی، اختلاف معنی‌داری بین میانگین عملکرد در دو گروه مشاهده شد (001/0>p). به عبارت دیگر، امتیاز رفتار تغذیه‌ای مطلوب در افراد سالم، 13 نمره بیشتر از عملکرد افراد مبتلا به دیابت برآورد شد که به‌طور معنی‌داری بهتر بود (جدول شماره 4).
جدول شماره 4: میزان آگاهی تغذیه‌ای در افراد مبتلا به دیابت و افراد سالم
| سؤال پژوهش |
افراد مبتلا به دیابت |
افراد سالم |
کل مراجعین |
| مطلوب |
نامطلوب |
مطلوب |
نامطلوب |
مطلوب |
نامطلوب |
| فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
| در منزل شما چه نوع نانی بیشتر مصرف می‌شود |
41 |
3/68% |
19 |
7/31% |
43 |
8/51% |
40 |
2/48% |
84 |
7/58% |
59 |
3/41% |
| چه نوع لبنیاتی در خانوار شما بیشتر مصرف می‌شود |
20 |
3/33% |
40 |
7/66% |
34 |
41% |
49 |
59% |
54 |
8/37% |
89 |
2/62% |
| روزانه چند سهم (واحد) میوه مصرف می‌کنید |
27 |
45% |
33 |
55% |
66 |
5/79% |
17 |
5/20% |
93 |
65% |
50 |
35% |
| روزانه چند سهم (واحد) سبزی مصرف می‌کنید |
27 |
45% |
33 |
55% |
57 |
7/68% |
26 |
3/31% |
84 |
7/58% |
59 |
3/41% |
| روزانه چند سهم (واحد) شیر مصرف می‌کنید |
30 |
50% |
30 |
50% |
24 |
9/28% |
59 |
1/71% |
54 |
8/37% |
89 |
2/62% |
| برای پخت و پز بیشتر از چه نوع چربی یا روغنی استفاده می‌کنید |
22 |
7/36% |
38 |
3/63% |
53 |
9/63% |
30 |
1/36% |
55 |
4/38% |
68 |
6/47% |
| برای سرخ کردن بیشتر از چه نوع چربی یا روغنی استفاده می‌کنید |
36 |
60% |
24 |
40% |
58 |
9/69% |
25 |
1/30% |
94 |
7/65% |
49 |
3/34% |
| در خانوار شما معمولاً غذا به چه روشی طبخ می‌شود |
40 |
6/66% |
20 |
3/33% |
65 |
3/78% |
18 |
7/21% |
105 |
4/73% |
38 |
6/26% |
| به طور معمول چای یا قهوه روزانه خود را همراه باچه چیزی می‌نوشید |
23 |
4/38% |
37 |
6/61% |
32 |
8/39% |
50 |
2/60% |
55 |
4/38% |
88 |
6/61% |
| آیا در سر سفره از نمکدان استفاده می‌کنید |
26 |
3/43% |
34 |
7/56% |
46 |
4/55% |
37 |
6/44% |
72 |
3/50% |
71 |
4/49% |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
بحث
نتایج این پژوهش نشان داد میزان آگاهی و انجام رفتارهای تغذیه‌ای مطلوب در دو گروه افراد مبتلا به دیابت و افراد سالم، تفاوت معنی‌داری داشته است. همچنین آگاهی تغذیه‌ای در افراد مبتلا به دیابت، 1/25±9/42 و عملکرد تغذیه‌ای مطلوب در این افراد، 8/17±3/48 بود؛ این در حالی است که امتیاز آگاهی در افراد سالم، 9/22±2/71 و عملکرد تغذیه‌ای، 4/20±6/61 گزارش شد. مقایسه آگاهی و عملکرد تغذیه‌ای بین دو گروه نشان داد در هر دو مورد، آگاهی و عملکرد امتیاز افراد سالم به‌طور معنی‌داری بیش از افراد مبتلا به دیابت بوده است. این یافته با نتایج برخی مطالعات پیشین، همخوانی داشت؛ به‌عنوان مثال امتیاز آگاهی در مطالعه Ardena در سال 2010 بر روی 156 فرد مبتلا به دیابت، 43% اعلام شد (19). همچنین نتایج مطالعه دیگری نشان داد میزان آگاهی بیماران دیابتی در مقایسه با خویشاوندان ایشان، کمتر بوده است (17)؛ البته پس از مداخله آموزشی، میزان آگاهی ایشان در مورد برنامه غذایی و رژیم دیابتی افزایش داشته که تغییر قابل‌توجهی در کاهش مخاطرات مرتبط با سلامتی، شاخص هموگلوبین گلیکوزیله و یا شاخص‌های تن‌سنجی در ایشان مشاهده نشد (17). این یافته‌ها با نتایج مطالعه انجام‌شده بر روی جمعیت افراد لاتین‌تبار مبتلا به دیابت و سالم، متفاوت بود که در آن تفاوت معنی‌داری بین دو گروه دیده نشد. نکته قابل‌توجه آن است که در مطالعه فوق، مراجعه به متخصص تغذیه، تأثیر بسیار قابل‌ملاحظه‌ای بر سطح آگاهی تغذیه‌ای بیماران داشته است. علاوه بر آن، براساس مطالعه فوق، سطح اجتماعی – اقتصادی افراد نیز بر میزان آگاهی تغذیه‌ای ایشان تاثیرگذار بوده (20) که این امر می‌تواند دلیل نتایج متفاوت آن با مطالعه حاضر باشد.
در مطالعات میری و همکاران، آگاهی افراد قبل از آموزش در مورد رژیم‌های غذایی، 68% بود، اما پس از آموزش، میزان آگاهی بیماران گروه مداخله، به‌طور قابل‌توجهی افزایش پیدا کرد (21). در مطالعه‌ای در تبریز (سال 1393) نیز بر روی خانواده بیماران دیابتی، عملکرد این افراد در زمینه نحوه طبخ غذا به روش سالم، مصرف غذاهای آماده، میوه و سبزی، شیرینی‌ها، روغن‌های جامد و مصرف سوسیس و کالباس، 50% بهبود و ارتقا را نشان داد (22)، که تقریباً با عملکرد افراد دیابتی در پژوهش حاضر مطابقت داشت. همچنین نتایج مطالعه Albarran و همکاران در سال 2006، میزان انرژی دریافتی از چربی کل و چربی اشباع در مبتلایان به دیابت را بیش از افراد عادی نشان داد و کلسترول کل دریافتی نیز بیش از میزان توصیه‌شده در این بیماران بود (17).
در مطالعه حاضر، بیشترین ضعف آگاهی در افراد مبتلا به دیابت در مورد فواید و مقدار مصرف گروه سبزی‌ها و بیشترین ضعف آگاهی در افراد سالم درخصوص فواید و مقدار مصرف گروه میوه‌ها بود. در همین راستا، نتایج یک مطالعه بر روی افراد دیابتی، نشان‌دهنده آگاهی ناکافی تغذیه‌ای و دریافت ناکافی میوه و سبزی در آنان بوده است (18)، این یافته در مطالعات پیشین در افراد عادی جامعه نیز گزارش شده که نشان می‌دهد ارتباط محدودی بین آگاهی تغذیه‌ای با دریافت غذایی وجود دارد و افزایش آگاهی افراد با افزایش میزان مصرف میوه و سبزی همراه است (23،24).
با توجه به نمره کلی آگاهی و عملکرد افراد مراجعه‌کننده به مرکز بهداشتی درمانی، مشخص گردید آگاهی و عملکرد تقریباً نیمی از افراد مورد بررسی، نامطلوب بوده و نیازمند آموزش‌های همه‌جانبه در این خصوص می‌باشد؛ البته نتایج مطالعات قبلی نیز مواردی از عدم رعایت برنامه غذایی توسط مبتلایان به دیابت را گزارش کرده‌اند؛ به عنوان مثال، مطالعه Kishor و همکاران بر روی مبتلایان به دیابت نشان داد تنها 85/1% افراد به‌طور معمول برنامه غذایی خاص بیماری خود را در منزل رعایت می‌کنند (25)، که دلیل این عملکرد ضعیف را می‌توان در عدم آگاهی کافی جستجو کرد؛ چنان‌چه در یکی از مطالعات، با افزایش میزان امتیاز آگاهی، میزان مصرف میوه، سبزی و گوشت قرمز افزایش داشت و میزان مصرف مواد نشاسته‌ای شور (نظیر چیپس و چوب شور) کاهش نشان داد (20). در مورد عملکرد تغذیه‌ای نیز تمامی افراد مبتلا به دیابت و سالم درخصوص نحوه و مقدار مصرف گروه شیر و لبنیات؛ عملکرد مناسبی نداشتند. به‌همین دلیل توصیه میگردد تمرکز آموزش در گروه‌های غذایی، بیشتر بر مصرف صحیح گروه سبزی‌ها، میوه‌ها و گروه شیر و لبنیات باشد؛ چراکه درخصوص گروه نان و غلات، میزان آگاهی و عملکرد افراد تا حدودی مطلوب بوده است، اما در کل، میانگین نمره کل آگاهی مراجعین، 3/59% از 100 بود و میانگین نمره کل عملکرد مراجعین، 56 از 100 اعلام شد. لازم به ذکر است مطالعات پیشین در مورد میزان مصرف و دیدگاه افراد مبتلا به دیابت در مورد برخی مواد غذایی خاص نظیر چای سبز (26)، کافئین، سویا و زعفران (27) انجام شده است، اما در مورد میزان مصرف لبنیات و الگوی مصرف آن، مطالعه مشابهی یافت نشد. بعد از بررسی آگاهی و دانش افراد مبتلا به دیابت در مورد گروه‌های غذایی، کمترین میزان امتیاز آگاهی مربوط به اطلاعات آنان در مورد گروه‌های نان، غلات و گوشت بود و اطلاعات آنان نسبت به افراد سالم در مورد روغن‌های سرخ‌کردنی و پخت و پز کمتر گزارش شد. همچنین درخصوص رفتار تغذیه‌ای، نتایج نشان داد در افراد سالم سهم میوه مصرفی بیشتر بوده است.
براساس مطالعات پیشین، آگاهی افراد در مورد دیابت و مشکلات مرتبط با آن می‌تواند تأثیر مثبتی بر نگرش و رفتارهای خودمراقبتی آنان داشته و بر کنترل شاخص گلیسمی آنان نیز مؤثر است (25)؛ بنابراین باید در نظر داشت علاوه بر توجه به افزایش آگاهی افراد، باید نتایج بعدی این افزایش آگاهی (شامل: تغییر در رفتارهای غذایی و یا شاخص‌های تن‌سنجی و بیولوژیک) نیز مورد توجه محققین قرار گیرد (28)؛ چرا که آگاهی ناکافی و رفتار تغذیه‌ای نامناسب می‌تواند یک عامل زمینه‌ساز برای تشدید علائم و پیشرفت بیماری دیابت باشد؛ بنابراین آموزش‌های برنامه‌ریزی‌شده و مدون براساس راهنماهای موجود مانند هرم غذایی، بشقاب غذای من و آشناسازی بیماران با گروه‌های غذایی، کارکرد و فواید گروه‌های غذایی در بیماران دیابتی ضروری به‌نظر می‌رسد (20،27).
از مهم‌ترین محدودیت‌های این تحقیق می‌توان به ثبت اطلاعات مربوط به رفتار غذایی به روش خوداظهاری اشاره کرد. براساس مطالعات پیشین این خوداظهاری می‌تواند موجب بروز خطا در گزارش نسبت به واقعیت شود که به‌عنوان یک پدیده شناخته‌شده در تمامی ارزیابی‌های دریافت غذایی مطرح است (18)؛ لذا توصیه میگردد در مطالعات بعدی از روش مشاهده و یا دیگر روش‌های موجود برای تعیین دقیق‌تر رفتارهای غذایی افراد استفاده شود.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد میزان آگاهی تغذیه‌ای افراد مبتلا به دیابت در مقایسه با افراد سالم، کم و ناکافی است و رفتار تغذیه‌ای نامناسب در ایشان، رواج بیشتری دارد؛ لذا پیشنهاد میگردد علاوه بر ارائه آموزش‌های لازم، در مطالعات بعدی میزان تأثیرات این عوامل در بروز دیابت مورد بررسی قرار گیرد.
|
|
| ارسال پیام به نویسنده مسئول |
|
|
|
| ارسال نظر درباره این مقاله |
|
|
|
