مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه
پرفشاری خون، یک بیماری مزمن است که در آن فشارخون در شریان‌ها بالا می‌رود و در پی این افزایش فشار، قلب باید برای حفظ گردش خون در رگ‌های خونی با شدت بیشتری نسبت به حالت طبیعی فعالیت کند. فشارخون شامل دو فاز سیستولی و دیاستولی است که به ترتیب وابسته به انقباض و شل شدن ماهیچه‌های قلب بین ضربان‌ها می‌باشد (1). فشارخون بالا نیز یکی از مهم‌ترین عوامل خطرساز برای بیماری‌های قلبی - عروقی بوده و یک بیماری مزمن بدون علامت است که در دنیا از هر 3 نفر بزرگسال یک‌نفر به این بیماری مبتلا می‌باشد (2). همچنین پرفشاری خون، یکی از مشکلات بهداشت عمومی در جهان است و این عارضه شایع‌ترین بیماری قلبی - عروقی بوده که شیوع جهانی آن در بزرگسالان بیش از 40% و در ایران نیز 23% گزارش شده است (1،3).
یکی از تعیین‌کننده‌های اصلی کنترل پرفشاری خون، رفتارهای خودمراقبتی است (4). خودمراقبتی شامل: کنترل منظم فشارخون، کاهش نمک مصرفی، عدم استفاده از دخانیات، فعالیت بدنی، اجتناب از استرس، تغذیه سالم، کاهش وزن و مصرف به موقع داروهای تجویزی توسط پزشک می‌باشد (2). نتایج مطالعات متعدد نشان می‌دهند سواد سلامت شامل: میزان ظرفیت فرد برای کسب، تفسیر، درک اطلاعات اولیه و خدمات سلامتی ضروری برای تصمیم‌گیری متناسب می‌باشد (5). سازمان جهانی بهداشت، سواد سلامت را در قرن 21 به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تعیین‌کننده‌های سلامت معرفی کرده است (6). در مطالعه‌ای، Nutbeam و همکاران سواد سلامت را به سه گروه عمده شامل: سواد سلامت پایه‌ای/ عملکردی، سواد سلامت ارتباطی و سواد سلامت انتقادی تقسیم کردندکه به ترتیب متشکل از: توانایی در خواندن و نوشتن، توانایی استخراج اطلاعات و معانی از کانال‌های ارتباطی و در نهایت، تسلط افراد در کنترل رویدادهای زندگی بود (7). سواد سلامت امروزه نقش مهمی در افزایش سطح سلامت جامعه و بالا بردن افزایش کیفیت خدمات بهداشتی دارد. همچنین، مطالعات متعددی نشان می‌دهند افزایش سواد سلامت می‌تواند بر رفاه، افزایش سلامتی و کاهش نابرابری‌های بهداشتی مؤثر باشد (8). نتایج مطالعات داخلی نیز نشان‌دهنده سواد سلامت ناکافی ایرانیان به میزان 50% بوده است (9). مطالعه ساعتچی و همکاران نشان داد 35% افراد، سواد سلامت نه چندان کافی، 21/18%سواد سلامت کافی، 29/12%سواد سلامت ناکافی و 14/7% سواد سلامت عالی داشتند که سطح تحصیلات، وضعیت اقتصادی و سن، متغیرهای اصلی تأثیرگذاز بر سواد سلامت بودند (6). همچنین، مطالعات نشان داده‌اند در افراد با سطح سواد سلامت پایین، مواردی همچون مصرف خودسرانه و بی‌رویه داروها، عدم پیروی از دستورات پزشک، کنترل نامطلوب وضعیت بیماری فرد، دانش بهداشتی اندک، عدم ابراز نگرانی‌های سلامتی و بهداشتی و ارتباط نامناسب با پزشکان، از شیوع بیشتری برخوردار است (10). لذا با توجه به اینکه مطالعات انجام‌شده در زمینه سواد سلامت بیماران مبتلا به پرفشاری خون در کشورهای مختلف، نتایج متفاوتی را ارائه داده‌اند و در بعضی از تحقیقات صورت‌گرفته در زمینه ارتباط خودمراقبتی و سواد سلامت در بیماران مبتلا به پرفشاری خون نیز رفتار خودمراقبتی با سواد سلامت ارتباط داشته است و تحقیقی مبنی بر ارتباط رفتارهای خودمراقبتی با سواد عملکردی و کاربردی در افراد مبتلا به پرفشاری خون تاکنون در ایران انجام نشده است؛ لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی سواد کاربردی سلامت و همبستگی آن با رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به پرفشاری خون صورت گرفت.
 
روش بررسی
پژوهش حاضر به روش توصیفی- همبستگی بر روی بیماران مبتلا به فشارخون مراجعه‌کننده به پایگاه‌های سلامت تحت پوشش مراکز خدمات جامع سلامت شهرستان گچساران در سال 1395 انجام شد. از بین افراد با در نظر گرفتن جامعه هدف (4500 نفر) ضریب اطمینان 95% و لحاظ کردن خطای 5% در فرمول کوکران، 354 نمونه انتخاب گردید.
معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: ابتلا به بیماری پرفشاری خون، داشتن حداقل سن 18 سال، سواد خواندن و نوشتن، گذشت حداقل یک‌سال از قطعی شدن تشخیص و سابقه درمان دارویی فشارخون بالا.
همچنین قطع خودسرانه درمان دارویی و حذف بیماران اعصاب و روان، از معیارهای خروج از مطالعه بود.
در این مطالعه، نمونه‌گیری به‌صورت تصادفی و با روش خوشه‌ای از پایگاه‌های سلامت تحت پوشش مراکز خدمات جامع سلامت صورت گرفت. داده‌ها به‌وسیله پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک، پرسشنامه خودمراقبتی و سواد سلامت کاربردی جمع‌آوری شدند.
برای ارزیابی سواد سلامت افراد مطالعه، از پرسشنامه سواد سلامت کاربردی استفاده گردید. پرسشنامه سواد سلامت دارای 33 عبارت و 5 بُعد می‌باشد. ابعاد مربوط به سواد سلامت عبارتند از: بُعد دسترسی در ارتباط با دسترسی به اطلاعات سلامتی (6 گویه)، بُعد مهارت خواندن در ارتباط با خواندن مطالب آموزشی مربوط به سلامت (4 گویه)، بُعد"فهم و درک" مربوط به درک و فهمیدن اطلاعات مربوط به بیماری و سلامتی (7 گویه)، بُعد ارزیابی مربوط به صحت و ارزیابی اطلاعات سلامتی (4 گویه) و در نهایت، بُعد تصمیم‌گیری مربوط به انجام رفتارهای مربوط به بهداشت و سلامتی (12 گویه). سؤالات براساس مقیاس پنج‌گانه لیکرت امتیازبندی شده است؛ به‌طوری‌که انجام رفتار به‌صورت همیشه، امتیاز 5 و به‌ عدم انجام، امتیاز 1 تعلق می‌گیرد. برای محاسبه نمرات، ابتدا نمره کل سواد سلامت فرد محاسبه گردید و به‌صورت ناکافی (66-33)، مرزی (132-67) و کافی (165-133) طبقه‌بندی شد. ابعاد مختلف سواد سلامت نیز به ترتیب در بُعد دسترسی به شکل ضعیف (12-6)، متوسط (23-13) و خوب (30-24) در بُعد خواندن ضعیف (8-4)، متوسط (15-9) و خوب (20-16)، بُعد فهم و درک ضعیف (14-7)، متوسط (27-15) و خوب (35-28)، در بُعد ارزیابی به شکل ضعیف (8-4)، متوسط (15-9) و خوب (20-16) و در بُعد تصمیم‌گیری به شکل ضعیف (24-12)، متوسط (47-25) و خوب
(100-48) تقسیم‌بندی شدند. برای بررسی پایایی پرسشنامه سواد سلامت براساس پژوهش منتظری و همکاران (11)، از روش محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برای گویه‌های هریک از ابعاد اکتشاف‌شده در مرحله روایی سازه استفاده شد که مقدار آلفای کرونباخ ابعاد ابزار مورد نظر در فاصله 89/0-72/0 قرار داشت و پایایی پرسشنامه را تأیید می‌کرد. جهت آزمون روایی نیز از نظرات متخصصان، پزشکان، اساتید دانشگاهی و کارشناسان خبره استفاده گردید و با انجام مصاحبه‌های مختلف و کسب نظرات افراد ذکرشده، اصلاحات لازم به‌عمل آمد و برای سنجش اعتبار محتوای پرسشنامه از آرای 5 نفر ز اساتید دانشگاه استفاده شد که در این روش «مربوط بودن»، «واضح بودن» و «ساده بودن» سؤالات، مقیاس بررسی قرار گرفت. بدین ترتیب اطمینان حاصل گردید که پرسشنامه همان خصیصه مورد نظر محقق را می‌سنجد و اعتبار آن با استفاده از آلفای کرونباخ بررسی شد.
پرسشنامه خلاصه رفتارهای خودمراقبتی فشارخون دارای 27 گویه شامل بخش‌های مختلفی اعم از: مصرف داروها، تغذیه سالم و متعادل، فعالیت فیزیکی (ورزش)، استعمال دخانیات و حفظ وزن متعادل می‌باشد. پرسشنامه، خلاصه‌ای از رفتارهای مراقبت ازخود توسط بیماران مبتلا به پرفشاری خون را مورد سؤال قرار می‌دهد. این ابزار در مقیاس پنج‌گزینه‌ای لیکرت نمره‌گذاری شده است. طیف پاسخ‌ها از یک (خیلی کم) تا 5 (خیلی زیاد) می‌باشد. میزان همبستگی سؤالات در پرسشنامه رفتارهای خودمراقبتی درهریک ازابعاد با استفاده از روش محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برای بررسی پایایی ابزار مورد استفاده قرار گرفت. برای سنجش همسانی درونی ابزار، ضریب آلفای کرونباخ برای هرحیطه، همچنین کل پرسشنامه محاسبه گردید. ضریب آلفای کرونباخ بالاتر از 7/0 بوده و بدین معنا است که پرسشنامه رفتارهای خودمراقبتی از پایایی قابل‌قبولی برخوردار است. جهت آزمون روایی از نظرات متخصصان، پزشکان، اساتید دانشگاهی و کارشناسان خبره استفاده شد و با انجام مصاحبه‌های مختلف و کسب نظرات افراد ذکرشده، اصلاحات لازم به عمل آمد و برای سنجش اعتبار محتوای پرسشنامه از آرای 5 نفر از  اساتید دانشگاه استفاده شد. در این روش «مربوط بودن»، «واضح بودن» و «ساده بودن» سؤالات، مقیاس بررسی قرار گرفت. بدین ترتیب اطمینان حاصل شد که پرسشنامه همان خصیصه مورد نظر محقق را می‌سنجد و اعتبار آن با استفاده از آلفای کرونباخ بررسی شد.
اطلاعات توسط پژوهشگر پس از گرفتن معرفی‌نامه از معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج و مراجعه به مراکز خدمات جامع سلامت شهرستان گچساران و تأیید مسئولین مراکز، ارائه توضیحات کامل در مورد اهداف پژوهش، جلب رضایت آنها و تکمیل فرم رضایت‌نامه آگاهانه توسط بیماران، جمع‌آوری شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSSنسخه 22 و آزمون‌های مجذور کای مستقل و ضریب همبستگی پیرسون در سطح معنی‌داری 05/0 تجزیه و تحلیل شدند.
 
یافته‌ها
در این مطالعه، 42 نفر از شرکت‌کنندگان از طریق پرسیدن از پزشک و کارکنان بهداشتی و درمانی، به اطلاعات دست یافتند. سپس در مرحله بعدی، دریافت اطلاعات از طریق اینترنت صورت گرفت.
در مجموع، 354 زن و مرد مبتلا به فشارخون بالا تمام موارد ذکرشده را تکمیل کردند. میانگین سنی افراد، 6/27±6/56 (شامل 5/51% زن (181) و 5/48% مرد (173) برآورد شد. همچنین سطح سواد سلامت بیماران 40% (کافی)، 56% (مرزی) و 4% (ناکافی) بود (جدول شماره 1).
 
جدول شماره 1: ویژگی‌های دموگرافیک افراد مورد مطالعه (تعداد=354 نفر)

ویژگی		میانگین±انحراف معیار  تعداد(درصد)
سن		65/27±29/56
جنس	زن	181(1/51)
	مرد	171(3/48)
تحصیلات	ابتدایی	63(8/17)
	سیکل	75(2/21)
	دیپلم	92(0/26)
	فوق‌دیپلم	48(6/13)
	لیسانس و بالاتر	76(5/21)
شغل	بیکار	96(1/27)
	خانه دار	86(3/24)
	شاغل	109(8/30)
	محصل	53(0/15)
	بازنشسته	10(±8/2)

 
 
میانگین نمره سواد سلامت شرکت‌کنندگان، (22/4±28/24) در حیطه‌های مختلف به ترتیب در حیطه تصمیم‌گیری، 2/6±8/44؛ حیطه ارزیابی، 3/1±1/14؛ حیطه فهم و درک، 6/3±9/26؛ حیطه دسترسی، 7/6±3/21 و در حیطه خواندن، 3/3±5/14 به دست آمد که بیشترین نمره در حیطه تصمیم‌گیری (2/6±8/44) بود. با بررسی ابعاد مختلف سواد سلامت مشاهده گردید در سطح سواد ناکافی، بُعد دسترسی؛ در سطح سواد مرزی، بُعد تصمیم‌گیری و در سطح سواد کافی؛ بُعد فهم از دیگر ابعاد بیشتر بود (جدول شماره 2).
 
جدول شماره 2: توزیع فراوانی ابعاد مختلف سواد سلامت

تصمیم‌گیری	ارزیابی	فهم	خواندن	دسترسی	سطح سواد
3/2	5/12	9/5	0/11	4/14	ناکافی
2/56	2/41	0/39	1/40	0/41	مرزی
5/41	3/46	1/55	9/48	6/44	کافی

 
میانگین نمره رفتارهای خودمراقبتی (29/4±44/13) به ترتیب در رژیم دارویی، 1/1±8/2؛ رژیم غذایی، 01/1±3/3؛ فعالیت فیزیکی، 21/1±04/3 و استعمال دخانیات برابر با 97/0±3/4 برآورد شد. جهت تعیین همبستگی ابعاد مختلف سواد سلامت با رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به فشارخون بالا، از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. براساس این آزمون، بین نمره کل سواد سلامت و رفتار خودمراقبتی پیروی از رژیم غذایی (085/0=p و 092/0=r) و فعالیت فیزیکی، به‌عنوان یکی دیگر از حیطه‌های خودمراقبتی )022/0 p= و 122/0r=) و پیروی از رژیم دارویی (038/0=p و 007/0=r)، همبستگی معنی‌داری مشاهده گردید، اما بین مصرف دخانیات (854/0=p و 010/0-=r) و سواد سلامت، همبستگی معنی‌دار نبود (35/0=p و 1317/0=r).
همچنین، بین حیطه‌های مختلف سواد سلامت و خودمراقبتی، آزمون همبستگی انجام گرفت که بین حیطه دسترسی سواد سلامت با رژیم دارویی (045/0=p و 062/0=r) و فعالیت فیزیکی (037/0=p و 111/0=r)، حیطه فهم و درک با مصرف دخانیات (112/0-=p و011/0-=r) و فعالیت فیزیکی (043/0=p و 108/0-=r)، حیطه تصمیم‌گیری سواد سلامت با رژیم دارویی (011/0=p و 135/0- =r) و فعالیت فیزیکی (024/0-=p و120/0-=r) افراد، همبستگی معنی‌داری مشاهده گردید (جدول شماره 3).
 
جدول شماره 3: همبستگی بین حیطه‌های سواد سلامت و خودمراقبتی

همبستگی بین حیطه‌های سواد سلامت و خودمراقبتی
حیطه‌های سواد سلامت		رژیم غذایی	رژیم دارویی	فعالیت فیزیکی	مصرف دخانیات
دسترسی	ضریب همبستگی	018/0-	062/0	*111/0	008/0-
	pvalue	741/0	045/0	037/0	879/0
خواندن	ضریب همبستگی	015/0	036/0	087/0-	021/0
	pvalue	780/0	095/0	102/0	690/0
فهم - درک	ضریب همبستگی	001/0-	052/0	*108/0-	011/0-
	pvalue	983/0	325/0	043/0	112/0-
ارزیابی	ضریب همبستگی	042/0	069/0	091/0-	020/0-
	pvalue	427/0	092/0	088/0	071/0
تصمیم‌گیری	ضریب همبستگی	015/0	*135/0	*120/0-	018/0-
	pvalue	784/0	011/0	024/0	084/0

بین سواد کاربردی و رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به فشارخون بالا، همبستگی معنی‌داری وجود دارد.
ضریب همبستگی پیرسون محاسبه‌شده بین سواد کاربردی با رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به پرفشاری خون (118/0+) معنی‌دار است (05/0>p)
 
جدول شماره 4: تحلیل رگرسیون ارتباط بین سواد کاربردی و رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به فشارخون بالا

آزمون	مجموع مجذورات SS	درجه آزادی  Df	میانگین مجذورات  MS	مقدارF  مشاهده‌شده	pvalue
رگرسیون	997/2	1	997/2	962/4	027/0
باقیمانده	607/212	352	604/0
کل	604/215	353

مقدار F مشاهده‌شده برابر 962/4 می‌باشد و فرضیه تحقیق در سطح معنی‌داری 027/0 تایید می‌شود؛یعنی سواد کاربردی بر رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به فشارخون بالا تأثیر دارد.
 
میزان واریانس رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به فشارخون بالا توسط سواد کاربردی در جدول شماره 5 آمده است.
 
جدول شماره 5: واریانس متغیر رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به پرفشاری خون

متغیر	ضرایب استاندارد‌نشده		ضرایب استاندارد‌شده	مقدار t	pvalue	r	r2
	B	انحراف استاندارد	ß
رفتارهای خودمراقبتی در بیماران فشارخون بالا	679/2 109/0	183/0 049/0	----- 118/0	604/14 228/2	000/0 027/0	118/0	014/0

4/1 از واریانس متغیر رفتارهای خودمراقبتی در بیماران فشارخون بالا، توسط سواد کاربردی تبیین شده است. همچنین نتایج جداول فوق، معادله زیر را تأیید می‌کند.
679/2  Z=109/0Y= ،12 /0 r= معادله فوق نشان می‌دهد فرضیه وجود تأثیر متغیر رفتارهای خودمراقبتی در بیماران فشارخون بالا توسط سواد کاربردی با دارابودن ضریب همبستگی، 12/0 مورد تأیید است.
 
بحث
براساس میانگین نمره، سطح سواد سلامت تمامی شرکت‌کنندگان با توجه به طبقه‌بندی صورت‌گرفته در حد متوسط (مرزی) ارزیابی شد که در بررسی حیطه‌های مختلف سواد سلامت مشخص گردید بالاترین امتیاز به ترتیب مربوط به حیطه فهم و درک، تصمیم‌گیری و خواندن و کمترین امتیاز مربوط به حیطه ارزیابی و دسترسی بوده است. در این مطالعه در برخی مؤلفه‌ها، همبستگی معنی‌داری بین ابعاد مختلف سواد سلامت و رفتارهای خودمراقبتی مشاهده گردید که بعضی حتی باوجود معنی‌داری، ضریب همبستگی ضعیفی داشتند و مدل به‌دست‌آمده، توان پیش‌بینی 4/1% از تغییرات را دارا بود. طاووسی و همکاران نیز در مطالعه‌ای با بررسی سواد سلامت ملی بزرگسالان ایرانی به کمک پرسشنامه پژوهش حاضر، نشان دادند حیطه‌های دسترسی و ارزیابی در محدوده سواد سلامت، امتیاز پایین‌تری نسبت به مابقی حیطه‌ها دارند و بیشترین فراوانی سواد سلامت مطلوب در بُعد فهم و درک (5/69) و کمترین آن در بّعد میزان دسترسی (6/44) گزارش شد (11). همچنین در یک مطالعه دیگر، ابعاد سواد سلامت به ترتیب بیشترین فراوانی، مورد سنجش قرار گرفت که ابعاد سواد سلامت به ترتیب مطلوب شامل: توانایی جستجوی اطلاعات از منابع مختلف، توانایی استخراج اطلاعات مرتبط، توانایی توجه به اعتبار اطلاعات، توانایی درک و برقراری ارتباط با اطلاعات توانایی تصمیم‌گیری (12) بود. در هر دوی این مطالعات، همراستا با پژوهش حاضر، به این نتیجه دست یافتند که سواد سلامت،به‌خصوص ُبعد درک، فهم و توانایی استخراج اطلاعات و به‌تبع آن رسیدن به درک درست نسبت به مفاهیم پایه رژیم غذایی، اجرای صحیح برنامه دارویی، فعالیت فیزیکی و عدم استعمال دخانیات، با بهبود شرایط کلینیکال بیمار ارتباط مثبت و معنی‌داری دارد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد بین رفتارهای خودمراقبتی شامل: تبعیت از رژیم غذایی، رژیم دارویی و فعالیت فیزیکی با سطح سواد سلامت بیماران، همبستگی معنی‌داری وجود دارد، همچنین بین حیطه‌های مختلف سواد سلامت و خودمراقبتی، همبستگی معنی‌دار بود؛ یعنی هرچقدر سواد سلامت افراد بالاتر رود، میزان خودمراقبتی بیماران مبتلا به فشارخون نیز افزایش می‌یابد و درستی و نادرستی اطلاعات موجود در فضای مجازی، مجلات، رادیو و تلوزیون، همچنین توصیه‌هایی که دوستان و بستگان ارائه می‌دهند را بهتر درک کرده و عملی می‌کنند؛ پس کمبود سواد سلامت مانع از درک صحیح افراد از بیماری خود و راه‌های مقابله با آن می‌شود؛ از این‌رو سواد سلامت، شاخصی حیاتی در نتایج و هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی است که عدم بهبود آن موجب استفاده طولانی‌تر از خدمات درمانی می‌شود. بیماران با اطلاعات کم بهداشتی، دچار مشکلات بیشتری در همبستگی با مصرف داروها می‌شوند. پس دستیابی به سواد سلامت در سطح بالا و مطلوب درواقع مقابله با نابرابری‌های حوزه سلامت است.Jamie Zoellner  و همکاران با بررسی ارتباط مهارت‌های سواد سلامت با امتیاز شاخص خوراک سلامت و دریافت نوشیدنی‌های شیرین‌شده برروی بزرگسالان ساکن در روستا دلتا میسیسیپی با استفاده از پرسشنامه بسامد غذا منطقه‌ای 158 موردی معتبر و جدیدترین علامت حیاتی (نمرات 6-0) برای ارزیابی سواد سلامت، نشان دادند بین سواد سلامت با شاخص تغذیه سالم ارتباط معنی‌داری وجود دارد (13)، که این نتایج با یافته‌های مطالعه حاضر همخوانی داشت. در پژوهش Wagner و همکاران نیز که با هدف بررسی ارتباط سواد سلامت عملکردی و رفتارهای ارتقادهنده سلامت در جمعیت بزرگسالان بریتانیا صورت گرفت، 759 فرد بزرگسال با میانگین سنی 47 سال از طریق نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند و آزمون روان‌سنجی با استفاده از نسخه بریتانیایی سؤالات آزمون سواد سلامت در نمونه‌های مورد نظر و مصاحبه وسیع در انگلستان انجام شد. نتایج نشان داد بین افزایش امتیاز سواد سلامت شرکت‌کنندگان و امتیاز تغذیه آنان از طریق مصرف حداقل 5 وعده میوه و سبزی در روز ارتباط وجود دارد، همچنین بین سواد سلامت و رفتارهای مرتبط با خودارزیابی سلامت، ارتباط معنی‌داری مشاهده گردید (14). یکی دیگر از مهم‌ترین رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به فشارخون بالا، انجام فعالیت‌های فیزیکی است. مطالعات مختلف نشان داده‌اند انجام فعالیت فیزیکی در بیماران مبتلا به فشارخون بالا می‌تواند تأثیر عمده‌ای بر کاهش فشارخون این افراد و حفظ وضعیت مطلوب آنان داشته باشد (15). در مطالعه حاضر، نمره سواد سلامت بیماران با فعالیت‌های فیزیکی آنان، نشان‌دهنده همبستگی مثبت و معنی‌داری بود، همچنین بین ابعاد دسترسی، درک، فهم و تصمیم‌گیری سواد سلامت با فعالیت فیزیکی بیماران، همبستگی معنی‌داری مشاهده گردید. در ‌راستا با پژوهش حاضر، Guntviller و همکاران در سال 2017 با بررسی ارتباط سواد سلامت، رفتارهای تغذیه و فعالیت فیزیکی در 100 فرد کم‌درآمد، اسپانیایی زبان و ساکن در ایالات متحده (دچار کمبود مهارت‌های انگلیسی)، همچنین با آگاهی به وضعیت تغذیه و خودمراقبتی ورزش، سواد سلامت اسپانیایی و رفتارهای تغذیه و فعالیت بدنی شرکت‌کنندگان، نشان‌ دادند بین سطح سواد سلامت بالا با همبستگی خودمراقبتی رعایت رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی همبستگی مثبت وجود دارد (16). همچنین در مطالعه Dominick و همکاران تحت عنوان «سواد سلامت، تغییرات فعالیت فیزیکی را پیشگویی می‌کند»؛ نتایج بیانگر نقش سواد سلامت افراد در بهبود فعالیت فیزیکی بود (17).
در مقابل، مطالعه Bains و همکاران با هدف بررسی ارتباط سواد سلامت، دانش درباره دیابت، رفتارهای خودمراقبتی و کنترل قندخون در جمعیت با درآمد پایین مبتلا به دیابت در 125 فرد بزرگسال مبتلا به دیابت از جهت سواد سلامت، دانش دیابت و خودمراقبتی (پایبندی به دارو، رژیم غذایی، ورزش، آزمایش قندخون و مراقبت از پا)، نشان داد دانش دیابت و وضعیت سلامت درک‌شده از مهم‌ترین عوامل مرتبط با کنترل گلیسمی در این جمعیت بوده است. به‌نظر می‌رسد سواد سلامت تأثیر خود را از طریق دانش دیابت ایفا کرده و به‌طور مستقیم ارتباطی با خودمراقبتی ندارد (18)، و دلیل این ناهمسویی با مطالعه حاضر نیز می‌تواند به سبب متفاوت بودن جمعیت مورد بررسی باشد.
در پژوهش حاضر بین سطح سواد سلامت با تبعیت از رژیم دارویی در بیماران مبتلا به فشارخون بالا، همبستگی معنی‌داری وجود داشت. در یک مطالعه دیگر توسط Kalichman و همکاران، با بررسی ارتباط بین سواد سلامت و میزان پیروی از درمان‌های HIV، مشخص گردید افراد با سواد سلامت پایین، تمایل کمتری به پایبندی به رژیم دارویی خود دارند که علت آن را افسردگی، سردرگمی و تمایل بیماران به پاکسازی بدنشان دانستند (19). در پژوهش دیگری توسط Noureldin و همکاران، با عنوان «تأثیر سواد سلامت بر تبعیت رژیم دارویی در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی» مشخص گردید بیماران با سواد سلامت کافی، پیروی بهتری از رژیم دارویی خود نسبت به افراد با سواد سلامت ناکافی دارند، همچنین سواد سلامت می‌تواند عامل مهمی در مداخلات دارویی پایدار به شمار آید؛ به‌گونه‌ای‌که در مطالعات مختلف، مداخلات مختلفی با هدف ارتقای سطح سواد سلامت در بیماران طراحی شده و به نتایج مثبتی مبنی بر مؤثر بودن مداخلات در جهت ارتقای سواد سلامت در پیروی از درمان های دارویی بیماران دست یافته‌اند (20). همچنین Kripalani و همکاران نیز در مطالعه خود با بررسی ارتباط سواد سلامت افراد با درمان‌های دارویی، نشان دادند افراد با سطح سواد سلامت پایین‌تر، توانایی کمتری برای شناخت و نحوه استفاده از داروی مورد نیاز خود دارند که این امر نتیجه درمان آنها را با مشکل مواجه می‌ساخت و همین امر ضرورت مداخلات برای افزایش سطح سواد سلامت در بیماران را یادآوری می‌کرد و آن را راهی برای تبعیت از رژیم دارویی بیماران می‌دانست (19،21). Raehl و همکاران در یک مطالعه با هدف «طراحی روش‌های نظارتی برای پایش میزان تبعیت بیماران مسن از رژیم دارویی خود»، به این نتیجه دست یافتند که میزان سواد سلامت بیماران مسن با میزان تبعیت آنها از رژیم دارویی خود، ارتباط معنی‌داری دارد (22).
در این پژوهش، سواد سلامت با مصرف دخانیات در بیماران مبتلا به فشارخون بالا، همبستگی معنی‌داری نشان نداد. در مطالعه Arnold و همکاران نیز با بررسی مؤلفه خواندن از سواد سلامت و ارتباط آن با استعمال دخانیات در زنان باردار، مشخص گردید سطح خواندن و سواد افراد با رفتارهای پیشگیری از مصرف دخانیات، همبستگی معنی‌داری ندارد. محققین به این نتیجه دست یافتند که زنان با کمترین سطح سواد خواندن، کمترین سواد سلامت را داشته، همچنین دارای کمترین میزان استعمال دخانیات هستند و زنان با سطح سواد بالاتر، بیشتر به استعمال دخانیات می‌پردازند (23). در مطالعه Friis و همکاران با بررسی همبستگی سواد سلامت و رفتارهای خودمراقبتی در بیماران دیابتی نشان داده شد همبستگی معنی‌داری بین سواد سلامت مصرف دخانیات و الکل وجود ندارد که این نتیجه با مطالعه حاضر همخوانی داشت (24). علاوه بر این، در حیطه ابعاد مختلف سواد سلامت؛ مطالعه قنبری و همکاران با عنوان «بررسی سواد سلامت زنان باردار زیر پوشش مراکز بهداشتی درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی» نشان داد سواد سلامت محدود، مشکلی شایع در زنان باردار بوده که میَ‌تواند مانع از درک صحیح پیام‌ها و توصیه‌های بهداشتی گردد (25).
بابکی و همکاران نیز در مطالعه‌ای با عنوان «تأثیر یک برنامه آموزشی خودمراقبتی بر آگاهی و عملکرد بیماران مبتلا به نارسایی قلب» به این نتیجه رسیدند که به‌کارگیری برنامه آموزشی خودمراقبتی طراحی‌شده بر آگاهی و عملکرد بیماران مبتلا به نارسایی قلب در نمونه‌های مورد بررسی مؤثر بوده و آموزش یکی از روش‌های مناسب و لازم برای ارتقای مراقبت از خود می‌باشد؛ لذا با ارتقای سطح سواد سلامت افراد می‌توان موجب بهبود رفتارهای خودمراقبتی در بیماران قلبی - عروقی شد (26).
از محدودیت‌های مطالعه حاضر، فضای مصاحبه شلوغ و تعداد زیاد ارجاعات بیماران و به‌تبع آن، کاهش در تمرکز بیماران برای پاسخ‌گویی بود که محقق سعی داشت با روش‌های ویژه روان‌شناختی، از این مسائل بکاهد. همچنین در این مطالعه، بیماران به‌علت ابتلا به بیماری قلبی، سعی در تسریع روند پاسخگویی و به‌تبع آن کاهش در میزان دقت مصاحبه داشتند. از دیگر محدودیت‌ها، عدم امکان آموزش‌های خودمراقبتی و بررسی اثربخشی آن در بیماران قلبی بود که پیشنهاد می‌گردد در مطالعات بعدی به انجام مداخلات و به تفکیک به بررسی در حوزه‌های مختلف درک و فهم، ارزیابی، دسترسی، خواندن و تصمیم‌گیری و مقایسه اثرات آن بر روی بیماران در مقایسه با دیگر مطالعات پرداخته شود.
 
نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش نشان داد بین سواد سلامت و رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به پرفشاری خون، همبستگی وجود دارد و این موضوع نشان می‌دهد توجه به سواد سلامت به‌عنوان یکی از عوامل مهم در خودمراقبتی بیماران مبتلا به پرفشاری خون الزامی است و برنامه‌های آموزش سلامت می‌بایست تمرکز بیشتری بر مقوله سواد سلامت داشته باشند. همچنین جهت افزایش سطح سواد سلامت افراد باید آموزش کارکنان نظام سلامت مورد توجه قرار گیرد. یکی از هزینه اثربخش‌ترین ابزارهای ارتقای سواد سلامت، فضای مجازی و اینترنتی است که به‌علت سهولت دسترسی می‌تواند زمینه مناسبی در جهت رشد و افزایش سواد سلامت بیماران باشد. همچنین سیاستگذاران سلامت باید با مدنظر قراردادن سواد سلامت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای بهبود خودمراقبتی، نسبت به تدوین، طراحی برنامه‌ها و الگوهای قابل‌اجرا در سطح جامعه همت گمارند.