مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه
کاهش مرگ‌ومیر انسان‌ها به دلیل بهبود وضعیت بهداشتی و درمانی در چند دهه اخیر سبب افزایش تعداد سالمندان در جهان شده است (1). ایران نیز به‌عنوان یکی از کشورهای در حال ‌توسعه، از این تغییرات جمعیتی مستثنی نیست؛ به‌گونه‌ای‌ که براساس سرشماری سال 1395، سالمندان 3/9% جمعیت کشور را تشکیل می‌دادند و تا سال 1400 نیز این رقم به حدود 10% می‌رسد (2). همچنین از سال 1419 این میزان، رشد سریع‌تری نسبت به سایر نقاط و حتی میانگین جهانی پیدا کرده و تا سال 1424 از میانگین رشد جمعیت سالمندان جهان پیشی خواهد گرفت (3)، به‌طوری‌که در سال 1429 حدود 22 % جمعیت ایران را سالمندان تشکیل خواهند داد (4). سبک زندگی سالم، منبعی ارزشمند برای کاهش مشکلات بهداشتی، ارتقای سلامت، تطابق با عوامل استرس‌زای زندگی و بهبود کیفیت زندگی است که با فرهنگ، اجتماع و شرایط زندگی افراد تغییر می‌کند(5). انتخاب سبک زندگی به دلیل قابلیت آن در پیشگیری از بیماری‌ها، ارتقای سطح کیفی زندگی، افزایش امید به زندگی و بهبود سلامت جسم و روان از اهمیت بسیاری برخوردار ست(6). سازمان بهداشت جهانی در سال 1998، سبک زندگی سالم را تلاش برای دستیابی به حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی توصیف کرد. بُعد جسمانی سبک زندگی شامل: تغذیه، ورزش و خواب بوده و بُعد روانی متشکل از ارتباطات اجتماعی، مقابله با استرس و معنویت است (7). به‌‌موازات افزایش نسبی جمعیت سالمندان، بسیاری از آنان با کاهش شبکه‌های اجتماعی، از دست دادن نزدیکان، بیماری ذهنی و جسمی مواجهند که حفظ سبک زندگی سالم را برای آن‌ها به چالشی بزرگ تبدیل می‌سازد (8). به‌علاوه سبک زندگی نامطلوب از عوامل خطر در بروز افسردگی به شمار می‌رود (9)، و سالمندان با سبک فعالیت کم، با تغییرات جسمی بیشتری مواجه می‌شوند (10). توجه به سبک زندگی سالم، مشکلات مرتبط با دوران سالمندی را کاهش داده و در پی آن نظام سلامت کشور نیز هزینه کمتری از جهت بار بیماری‌های دوران سالمندی را متحمل خواهد شد (8). Clark و همکاران بیان کردند مداخله در سبک زندگی سالم، کاهش پیامدهای منفی و افزایش اثرات سودمند برای سالمندان را به‌همراه خواهد داشت (11). در این راستا قبل از هرگونه مداخله، شناسایی وضعیت سبک زندگی ضروری است که می‌تواند به برنامه‌ریزی و انتخاب نوع مداخلات کمک کند.
با توجه به پایین بودن سطح آگاهی، نگرش و عملکرد سالمندان درخصوص شیوه زندگی سالم (12،8)، وضعیت سبک زندگی سالمندان می‌تواند از وضعیت چندان مطلوب برخوردار نباشد.  Chengدریافت 6/90% سالمندان کارافتاده، سبک زندگی ناسالم دارند(13). همچنین بابک و همکاران، محمودی و همکاران در مطالعات جداگانه، وضعیت سبک زندگی اکثر سالمندان را به ترتیب در شهر اصفهان و شهرستان آق‌قلا در حد متوسط گزارش کردند(14،12). در مطالعه شمس‌الدینی لری و همکاران نیز وضعیت سبک زندگی سالمندان تحت بررسی در شهر شیراز مطلوب گزارش شد (15).
با توجه به نتایج مطالعات فوق مبنی بر تفاوت وضعیت سبک زندگی سالمندان از مکان‌های مختلف جغرافیایی و اجتماعی، همچنین اهمیت اثرگذاری سبک زندگی بر سلامت سالمندان، به دلیل عدم وضوح و اطلاعات کافی از چگونگی وضعیت سبک زندگی سالمندان شهر قم، در این پژوهش به بررسی وضعیت سبک زندگی سالمندان در شهر قم پرداخته شد.
 
روش بررسی
پژوهش حاضر به روش توصیفی - تحلیلی از نوع مقطعی در سال 1396 انجام شد. جامعه آماری را سالمندان بالای 60 سال، مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی شهر قم تشکیل می‌دادند. نمونه آماری، با در نظر گرفتن احتمال خطای نوع اول (برابر 05/0-0)، 134 نفر محاسبه گردید که این تعداد از سالمندان تحت نظر مراکز بهداشتی درمانی شهر قم با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای وارد مطالعه شدند.
معیارهای ورود به مطالعه شامل: رضایت آگاهانه سالمند جهت شرکت در پژوهش، داشتن سن بالای 60 سال، نداشتن معلولیت جسمی، ناشنوایی و اختلالات شناختی (کسب نمره 7 و بالاتر از نسخه فارسی آزمون کوتاه وضعیت‌شناختی) (16) و داشتن توانایی تکلم به هر زبانی بود. 42 مرکز بهداشتی شهر قم با توجه به نزدیکی از نظر فرهنگی، به 16 خوشه تقسیم شد و از هر خوشه به‌طور تصادفی یک مرکز بهداشتی انتخاب و براساس جمعیت سالمندان خوشه موجود در آمار مرکز بهداشت قم، حجم نمونه‌ در هریک از این 16 خوشه تعیین گردید، سپس طبق درصد جمعیت سالمند تحت نظر آن خوشه، تعداد افراد واجد شرایط از هر خوشه مشخص شدند. پس از مراجعه به مرکز بهداشتی، به سالمندان واجد شرایط درباره اهداف پژوهش توضیحات لازم داده شد و پس از کسب رضایت فرد سالمند به آنان اطمینان داده شد اطلاعات فردی آنان محرمانه باقی خواهد ماند.
جهت جمع‌آوری اطلاعات و ورود سالمندان به مطالعه از پرسشنامه استاندارد آزمون کوتاه‌شناختی استفاده گردید.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات به شرح زیر بود:
ابزار آزمون کوتاه‌شناختی (AMTs :Abbreviated Mental Test): این پرسشنامه شامل ۱۰ سؤال ساده و کوتاه بوده که جهت‌یابی، تمرکز و توجه، حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت را می‌سنجد و برای غربالگری اختلال شناختی مانند دمانس و دلیریوم در سالمندان کاربرد دارد. فرم کوتاه‌شده شامل ۱۰ سؤال با ۱۰ امتیاز است که طی 3 دقیقه انجام می‌شود. نقطه برش 7 از ۱۰ به‌عنوان نقطه تفکیک وضعیت شناختی به هنجار از نابهنجار پیشنهاد شده است. این آزمون در ایران توسط فروغان و همکاران در سال 1393 اعتبارسنجی شد و پایایی درونی AMTs نسخه فارسی آن مورد تأیید قرار گرفت، ضریب آلفای کرونباخ نیز 76/0 به‌ دست آمد (16). جهت تعیین سبک زندگی سالمندان از پرسشنامه استاندارد سنجش سبک زندگی در سالمندان ایرانی استفاده شد که این پرسشنامه توسط اسحاقی و همکاران در سال‌های 1386 و 1387 در سالمندان شهر اصفهان روان‌سنجی و طراحی گردید. پرسشنامه‌ مذکور شامل 46 سؤال به شرح زیر می‌باشد: 15سؤال در حیطه پیشگیری، ۵ سؤال در حیطه فعالیت جسمی، ورزش، تفریح و سرگرمی، ۱۴ سؤال در حیطه تغذیه سالم، ۵ سؤال در حیطه مدیریت تنش و ۷ سؤال در حیطه روابط اجتماعی و بین‌فردی. کمترین نمره قابل‌اکتساب از طریق پرسشنامه، ۴۲ و بیشترین نمره، ۲۱۱ می‌باشد .با توجه به اینکه سه سطح «نامطلوب، متوسط و مطلوب» دارد، کسب نمره 98-42: سبک زندگی نامطلوب، نمره ۱۵۵- ۹۹ : زندگی متوسط و نمره 211-56: زندگی مطلوب را نشان می‌دهد (6). روایی صوری و محتوایی این پرسشنامه تأیید و ضریب آلفای کرونباخ برابر ۷۶/0 محاسبه ‌شده است(6). پایایی آن در پژوهش درویش‌زاده (1394) براساس ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه سبک زندگی، 89/0 برآورد گردید (17). در مطالعه حاضر، ضریب همبستگی گاتمن برای بررسی پایایی این پرسشنامه برابر 79/0 محاسبه شد، همچنین مقدار ضریب آلفای کرونباخ برابر 89/0 به دست آمد.
برای توصیف اطلاعات جمع‌آوری‌شده، از شاخص‌های میانگین ± انحراف معیار، همچنین فراوانی و درصد فراوانی استفاده گردید. داده‌ها به کمک نرم‌افزارSPSS  نسخه 16، آزمون‌های تی مستقل، تحلیل واریانس یک‌طرفه و تست تعقیبی شفه (برای تحلیل عوامل مرتبط با سبک زندگی سالمندان) در سطح معنی‌داری، 5% تجزیه و تحلیل شدند.
 
یافته‌ها
در این مطالعه، میانگین سنی سالمندان مورد بررسی، 3/6±9/67 سال بود و از بین 134 سالمند شرکت‌کننده، 86 نفر (2/64%) در گروه سالمند جوان (70-60 سال)، 44 نفر (8/32%) در گروه سالمند سالخورده (80-70 سال ) و 4 نفر ( 3%) در گروه سالمند کهنسال (80 سال به بالا) قرار داشتند. 72 نفر (7/53%) مؤنث، 62 نفر (3/46%) مذکر، 102 نفر (1/76%) متأهل و 32 نفر (9/23%) غیرمتأهل بودند. 120 نفر (6/89%) دارای منزل شخصی و 14 نفر (4/10%) استیجاری و یا بدون مسکن بودند. 104 نفر (6/77%) با همسر و 16 نفر (9/11%) با فرزندان خود و 14 نفر (4/10%) به‌تنهایی زندگی می‌کردند. تعداد سالمندان شاغل 25 نفر (7/18%)، بازنشسته 40 نفر (8/29%) و 58 نفر (2/43%) از زنان، خانه‌دار بودند. وضعیت اقتصادی 36 نفر (9/26%) خوب، 84 نفر (7/62%) متوسط و 14 نفر (4/10%) وضعیت اقتصادی ضعیفی داشتند. 67 نفر (50%) بیسواد، 44 نفر (8/32%) تحصیلات ابتدایی و 6 نفر (3/8%) دارای تحصیلات راهنمایی و بالاتر بودند.
میانگین نمره کل سبک زندگی 5/179 سالمندان براساس مقیاس ارائه‌شده، در سطح مطلوب (211-156) قرار داشت (جدول شماره 1).
 
جدول شماره 1: نتایج توصیفی سبک زندگی و حیطه‌های سبک زندگی سالمندان

سبک زندگی	میانگین± انحراف معیار	بیشترین	کمترین
نمره کل	5/179±  6/19	۲۲۴	۱۲۲
حیطه پیشگیری	2/60 ± 3/7	۷۴	۴۵
حیطه تغذیه	1/55 ± 6/6	۷۰	۳۱
حیطه ورزش و تفریح	4/14 ± 8/4	۲۵	۵
حیطه مدیریت استرس	8/20 ± 9/2	۲۵	۹
حیطه روابط اجتماعی و بین‌فردی	1/29 ± 4	۳۵	۱۶

 
مقایسه نمرات سبک زندگی برحسب ویژگی‌های دموگرافیک (مردان و زنان، متأهل و غیرمتأهل و محل سکونت (منزل شخصی و سایر موارد) با استفاده از آزمون تی مستقل انجام شد. با توجه به نتایج، میانگین نمرات سبک زندگی و حیطه‌های آن بجز حیطه ورزش و تفریح در دو گروه مردان و زنان، تفاوت آماری معنی‌داری نشان داد. همچنین از نظر آماری میانگین نمرات سبک زندگی کل، حیطه تغذیه و استرس در بین سالمندان مجرد و متأهل، معنی‌دار بود. با این وجود، تفاوت معنی‌داری از نظر سبک زندگی کل و حیطه‌های آن بین محل سکونت (منزل شخصی و سایر موارد) مشاهده نشد (جدول شماره 2).
 
جدول شماره 2: مقایسه نمرات سبک زندگی کل و حیطه‌های آن برحسب ویژگی‌های دموگرافیک

متغیر	میانگین ± انحراف معیار		t	Pvalue
مردان		زنان
حیطه پیشگیری	9/62± 1/7	9/57±6/6	1/4	001/0
حیطه تغذیه	3/56± 2/6	54 ± 8/6	2	04/0
حیطه ورزش و تفریح	9/14 ± 7/4	6/13± 8/4	4/1	14/0
حیطه مدیریت استرس	3/21 ± 4/2	3/20 ± 3/3	2	04/0
حیطه روابط	8/29 ± 5/3	5/28 ± 2/4	9/1	05/0
کل	4/185± 3/18	5/174± 4/19	3/3		001/0
سالمند متأهل		سالمند غیرمتأهل
حیطه پیشگیری	8/61 ± 9/6	3/57 ± 7/9	1	27/0
حیطه تغذیه	3/56 ± 1/6	6/42 ± 12	6/3	001/0
حیطه ورزش و تفریح	9/14 ± 6/4	10 ± 6/2	8/1	06/0
حیطه استرس	2/21 ± 6/2	14 ± 7	4/4	001/0
حیطه روابط	5/29 ± 8/3	3/25 ± 3/8	7/1	07/0
کل	8/183 ± 5/17	3/149 ± 4/37	2/3	002/0
منزل شخصی		سایر موارد
حیطه پیشگیری	5/60 ± 1/7	3/57 ± 5/8	5/1	12/0
حیطه تغذیه	55 ± 7/6	7/55 ± 6/5	3/0	69/0
حیطه ورزش و تفریح	2/14 ± 8/4	5/14 ± 1/5	1/0	92/0
حیطه استرس	8/20 ± 3	7/20 ± 5/2	0	96/0
حیطه روابط	1/29 ± 4	6/28 ± 9/3	4/0	63/0
کل	8/179 ± 3/19	9/176 ± 3/22	5/0	60/0

 
در جدول شماره 3، نتایج تحلیل واریانس یک‌طرفه نمرات سبک زندگی برحسب سطح تحصیلات (بیسواد، ابتدایی – راهنمایی، دبیرستان و بالاتر)، وضعیت همزیستی (باهمسر، فرزندان، تنها) و وضعیت اقتصادی (خوب، متوسط، ضعیف) آورده شده است.
میانگین نمره کل سبک زندگی در سطح تحصیلات دبیرستان و بالاتر، 2/13±6/196 و در گروه بیسواد، 6/19±173 برآورد شد. در وضعیت همزیستی، میانگین نمره کل سبک زندگی در همزیستی با همسر، 18±4/183 و در همزیستی تنها، 6/9±7/162 به دست آمد. میانگین نمره کل سبک زندگی در وضعیت اقتصادی خوب، 6/16±5/185 و در وضعیت اقتصادی ضعیف، 18±5/171 بود.
 
جدول شماره 3: نتایج تحلیل واریانس نمرات سبک زندگی و حیطه‌های آن برحسب ویژگی‌های دموگرافیک

متغیر	مجموع مربعات	میانگین مربعات	F	pvalue
سطح تحصیلات
حیطه پیشگیری	4/1412	2/706	2/16	001/0
حیطه تغذیه	3/463	6/231	5/5	005/0
حیطه ورزش و تفریح	229	5/114	1/5	007/0
حیطه مدیریت استرس	4/53	7/26	1/3	04/0
حیطه روابط	7/98	3/49	1/3	04/0
کل	6/7492	3/3746	2/11	001/0
وضعیت همزیستی
حیطه پیشگیری	2/1191	6/595	1/13	001/0
حیطه تغذیه	7/519	8/259	3/6	002/0
حیطه ورزش و تفریح	1/236	118	5/5	006/0
حیطه مدیریت استرس	2/62	1/31	6/3	03/0
حیطه روابط	5/68	34	1/2	11/0
کل	1/7267	5/3633	8/10	001/0
وضعیت اقتصادی
حیطه پیشگیری	6/505	8/252	5	008/0
حیطه تغذیه	2/145	6/72	6/1	19/0
حیطه ورزش و تفریح	1/33	5/16	7/0	49/0
حیطه استرس	8/42	4/21	4/2	09/0
حیطه روابط	2/63	6/31	2	13/0
کل	5/2374	2/1187	8/3	04/0

 
در جدول شماره 4 نتایج آزمون تعقیبی شفه برای مقایسه دوبه‌دو بین گروه‌های تحصیلی، همزیستی و اقتصادی ارائه شده است
بین گروه‌ها، تفاوت معنی‌داری بین افراد بیسواد با افراد دارای تحصیلات ابتدایی – راهنمایی و تحصیلات دبیرستانی و بالاتر وجود داشت، اما بین افراد با تحصیلات ابتدایی – راهنمایی و تحصیلات دبیرستان و بالاتر، تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد. از نظر همزیستی، بین گروه زندگی با همسر با گروه‌های زندگی با فرزندان و تنها، تفاوت معنی‌داری دیده شد، به‌طوری‌که گروه زندگی با همسر نسبت به دو گروه دیگر، نمره سبک زندگی بالاتری داشتند و تفاوت بین گروه دارای فرزند با ‌گروه تنها، از نظر آماری معنی‌دار نبود. همچنین از نظر وضعیت اقتصادی بین گروه خوب با ضعیف، تفاوت معنی‌داری مشاهده گردید، اما بین گروه خوب با متوسط و متوسط با ضعیف، تفاوتی وجود نداشت (جدول شماره 4)
 
جدول شماره 4: نتایج آزمون تعقیبی شفه و میانگین نمره سبک زندگی برحسب سطح تحصیلات، همزیستی و اقتصادی

متغیر	سطح (1)	سطح (2)	اختلاف میانگین (2-1)	خطای معیار میانگین	pvalue	فاصله اطمینان 95% برای اختلافات
سطح تحصیلات	بیسواد	ابتدایی - راهنمایی	5/10-	3/3	009/0	7/18-	2/2-
		دبیرستان و بالاتر	5/23-	5/5	001/0	3/37-	8/9-
	ابتدایی - راهنمایی	دبیرستان و بالاتر	13-	6/5	072/0	27-	9/0
وضعیت همزیستی	باهمسر	با فرزندان	2/14	8/2	017/0	11/2	48/26
		تنها	7/20	2/5	001/0	78/7	62/33
	با فرزندان	تنها	41/6	7/6	643/0	19/10-	01/23
وضعیت اقتصادی	خوب	متوسط	2/7	8/3	174/0	2/2-	7/16
		ضعیف	2/14	6	049/0	8/0-	2/2
	متوسط	ضعیف	9/6	5/5	460/0	8/6	7/20

 
بحث
پژوهش حاضر با هدف تعیین سبک زندگی سالمندان شهر قم در سال 1396 انجام شد. نتایج پژوهش نشان داد میانگین سبک زندگی کل در سالمندان، 55/179 بوده که با توجه به میزان میانگین، سالمندان از لحاظ سبک زندگی در وضعیت مطلوبی قرار داشتند. در مطالعه حاضر، 122 نفر (91%) از سالمندان دارای سبک زندگی مطلوب و 12 نفر (9%) دارای سبک زندگی متوسط بودند. مطالعه عباسی و همکاران (1396) در اصفهان نشان داد اکثر سالمندان (4/79%) دارای سبک زندگی متوسط هستند (18). همچنین در پژوهش محمودی و همکاران در شهر آق‌قلا، (54%) سالمندان سبک زندگی متوسط داشتند (12)، ولی در پژوهش رضایی‌پندری و مروتی شریف آباد در یزد، (71%) سالمندان دارای سبک زندگی مطلوب بودند (19). در مطالعه شمس‌الدینی لری و همکاران در شیراز نیز 2/58% سالمندان، سبک زندگی مطلوب داشتند (15). این اختلاف‌ها می‌تواند ناشی از تفاوت گروه‌های سالمندی مورد بررسی، تفاوت‌های فرهنگی، قومی، همچنین تفاوت در شرایط زندگی و سطح دانسته‌ها باشد. به‌نظر می‌رسد سالمندان ساکن قم با توجه به داشتن فرهنگ، آداب و رسوم سنتی، دارای سبک زندگی مطلوب‌تری هستند.
در مطالعه حاضر، بین سبک زندگی با متغیرهای جنسیت، وضعیت تأهل، وضعیت همزیستی، وضعیت اقتصادی و سطح تحصیلات از لحاظ آماری، تفاوت معنی‌داری وجود داشت. همچنین نتایج نشان داد تفاوت میانگین نمرات سبک زندگی کل و حیطه‌های پیشگیری، تغذیه، استرس و روابط اجتماعی و بین‌فردی بین مردان و زنان سالمند، معنی‌دار و در گروه سالمندان مرد نیز بالاتر از زنان می‌باشد. برخلاف نتایج فوق، در پژوهش انجام‌شده توسط موحدی و همکاران (1393) بین جنسیت و سبک زندگی، ارتباط معنی‌داری گزارش نشد (20)، اما در مطالعات بابک و همکاران در اصفهان و Ueno و همکاران در ژاپن، نمره کلی در مردان به‌طور معنی‌داری بالاتر بود(21،14). به‌نظر می‌رسد مردان مطابق با مسائل فرهنگی جامعه، از روابط اجتماعی بالاتری برخوردارند؛ به‌همین دلیل سبک زندگی آنها نسبت به زنان از سطح مطلوب‌تری برخوردار است، بنابراین لازم است به زنان در این جنبه از سبک زندگی نیز توجه بیشتری شود. بررسی تفاوت میانگین سبک زندگی و حیطه‌های آن در وضعیت متأهل و غیرمتأهل بودن سالمندان نشان داد در سبک زندگی کل و در حیطه‌های تغذیه و استرس، تفاوت معنی‌دار است و متأهل‌ها نمره بالاتری دریافت می‌کنند. همچنین موحدی و همکاران در تهران و عباسی و همکاران در اصفهان، دریافتند نمره سبک زندگی سالمندانی‌که با همسر خود زندگی می‌کنند، به‌طور معنی‌داری بیشتر از سالمندانی است که بدون همسر زندگی می‌کنند(20،18). بنابراین، می‌توان گفت یکی از عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر سبک زندگی افراد، حمایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی بوده که افراد با آن تعامل دارند؛ به‌طوری‌که عدم حضور این عامل در سالمندان همسر فوت‌شده یا سالمندانی‌که تنها زندگی می‌کنند، می‌تواند بر سلامت و سبک زندگی آن‌ها تأثیر سوء بگذارد و زندگی با همسر موجب بهبود و ارتقای سبک زندگی می‌شود؛ لذا پیشنهاد می‌‌گردد سالمندانی‌ که به تنهایی زندگی می‌کنند به‌عنوان گروه‌های آسیب‌پذیر مورد بررسی قرار گرفته و مداخلات لازم ازجمله مداخلات آموزشی به‌منظور ارتقای سبک زندگی و سلامت آنها صورت گیرد. از سایر مداخلات نیز می‌توان به فراهم‌کردن شرایط لازم جهت ازدواج سالمندان اشاره کرد. میانگین نمره سبک زندگی کل بین سالمندان برحسب وضعیت همزیستی، متفاوت بود و در تمام حیطه‌ها بجز روابط اجتماعی و بین‌فردی سالمندانی‌که با همسر زندگی می‌کردند نسبت به گروه‌های دیگر، نمرات بالاتری به دست آوردند. به‌نظر می‌رسد سالمندانی‌‌که تنها زندگی می‌کنند؛ به‌نحوی با دیگران روابط اجتماعی داشته و این نیاز را از طریق ارتباط با دیگر افراد ازجمله دوستان خود و یا با شرکت در گروه‌های سالمندی برآورده می‌سازند، همچنین سالمندان دیگر نیاز خود را از طریق همسر و فرزندان خود تأمین می‌کنند. در مورد ارتباط سبک زندکی با سطح تحصیلات، تفاوت معنی‌داری از نظر سبک زندگی بین افراد بیسواد با افراد دارای تحصیلات مشاهده گردید که با افزایش تحصیلات، نمره کل سبک زندگی نیز افزایش داشت، این یافته‌ها با نتایج مطالعات متعددی همسو بود(22،20،14،12). این نتیجه می‌تواند به دلیل داشتن سواد خواندن و نوشتن در سالمندان باسواد و توانایی مطالعه کتب مختلف و داشتن مهارت‌های زندگی بهتر و داشتن جهان‌بینی مناسب‌تر آنان نسبت به زندگی باشد. از طرفی، درصد بالایی از سالمندان بی‌سواد بوده که می‌بایست برنامه‌هایی جهت باسواد کردن آن‌ها صورت گیرد و سواد بهداشتی نیز باید از طریق رسانه‌های صوتی و تصویری افزایش داده شود تا سبک زندگی آنان ارتقا یابد. در مطالعه حاضر، نمره سبک زندگی کل و حیطه پیشگیری بین سالمندان برحسب وضعیت اقتصادی متفاوت بود و سالمندان دارای وضعیت اقتصادی خوب نسبت به وضعیت اقتصادی ضعیف، همچنین سالمندان دارای وضعیت اقتصادی متوسط نسبت به وضعیت اقتصادی ضعیف، نمرات بالاتری کسب کردند؛ بنابراین می‌توان بیان کرد سالمندانی‌که وضعیت اقتصادی بالا و یا متوسط به بالا دارند امکانات بهداشتی و اجتماعی بهتری داشته و وضعیت اقتصادی یکی از عواملی است که می‌تواند پیشگویی‌کننده وضعیت سبک زندگی آنان باشد و حمایت مالی نیز می‌تواند در اتخاذ سبک زندگی مطلوب کمک‌کننده باشد. ازآنجا که بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات دوران سالمندی ناشی از شیوه زندگی ناسالم است؛ لذا به‌منظور دستیابی به زندگی سالم و موفق در دوره سالمندی، ضروری است پایه و اساس سلامت در این ابعاد با به‌کارگیری شیوه صحیح زندگی، ایجاد زمینه‌های مناسب مشارکت سالمندان در خانواده و جامعه، همچنین ایجاد فضای مناسب حمایتی در تمامی جنبه‌های اقتصادی - اجتماعی، بهداشتی فراهم گردد(22).
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به خستگی و کم‌حوصلگی سالمندان با توجه به مشکلات جسمی ناشی از سن و وجود  اختلالات بینایی و شنوایی جهت تکمیل پرسشنامه اشاره کرد؛ در نتیجه کار پرسشگری گاه در چند مرحله انجام می‌گرفت. این پژوهش در محیط فرهنگی و جغرافیایی خاص انجام شد، همچنین نمونه‌ها از میان سالمندان مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی انتخاب شدند؛ که این امر تعمیم نتایج پژوهش را به کل سالمندان دشوار می‌سازد.  بنابراین، پیشنهاد می‌گردد این پژوهش در ابعاد وسیع‌تری انجام گیرد.
 
نتیجه‌گیری
باوجود اینکه سبک زندگی اغلب سالمندان شهر قم در سطح مطلوب قرار دارد، ولی کاهش نمره سبک زندگی زنان سالمند نسبت به مردان نشان داد اقدام در به‌کارگیری مداخلات در سطح خانواده و جامعه، به‌گونه‌ای که سبب بهبود سبک زندگی سالمندان، به‌خصوص زنان سالمند ‌شود، امری ضروری است. بنابراین، با نهادینه‌سازی فرهنگ اتخاذ سبک زندگی سالم و آموزش به سالمندان و اعضای خانواده آن‌ها، همچنین توجه بیشتر سیاستگزاران عرصه سلامت در برنامه‌ریزی‌های ارتقای ابعاد مختلف سبک زندگی سالم، امید است سبک زندگی سالمندان بهبود یابد.