مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه
زندگی جنسی سالم و رضایت‌بخش، از عناصر مهم بهزیستی و کیفیت زندگی در زنان است (1،2). در مطالعات بسیاری، رابطه قوی و مثبت بین عملکرد جنسی و کیفیت زندگی سالم نشان داده شده است (3،4). عملکرد جنسی و اختلال در آن به عوامل مختلفی وابسته است (5). اختلال جنسی در زنان، از شایع‌ترین اختلالات در سرتاسر جهان می‌باشد. نتایج یک نظرسنجی بین‌المللی از 13882 زن در محدوده سنی 80-40 سال نشان داد 39% زنانی‌که فعالیت جنسی دارند، حداقل یک مشکل با انجام فعالیت جنسی را ذکر کرده‌اند (6). نیازهای جنسی زن و مرد به‌هم، بنیان خانواده را تشکیل داده و عدم توجه به امور جنسی می‌تواند موجب بروز مشکلاتی همچون آشفتگی‌های روانی، عدم رضایت از زندگی، ناسازگاری، بدخُلقی، لغزش‌های اخلاقی و خیانت گردد (7). ازجمله عوامل تأثیرگذار بر عملکرد جنسی می‌توان به سن، عوامل اجتماعی - اقتصادی، هورمون‌ها، بارداری، دانش و نگرش جنسی (Sexual Knowledge and Attitude) اشاره کرد (8). آگاهی در زمینه مسائل جنسی، رفتارهای مناسب و سالم جنسی، از ضروریات مهم زندگی است و نبود آن می‌تواند سبب مشکلاتی در زمینه‌های مختلف، ازجمله عملکرد جنسی گردد. یوسفی در سال 1384 دانش جنسی را تحت عنوان اطلاعات فرد درباره جنسیت و جنبه‌های مختلف رفتار جنسی، عملکرد جنسی، فیزیولوژیکی و تولیدمثل تعریف کرد (9). نگرش جنسی به باورها و شیوه‌های تفکر یا سوگیری در تفسیر اطلاعات درباره فعالیت‌ها و نقش‌های جنسی گفته می‌شود که شامل فعالیت جنسی بهنجار یا نابهنجار است، همچنین دانش و نگرش افراد به تفسیر اطلاعات در روابط جنسی بر چرخه جنسی (میل، برانگیختگی، ارگاسم و فرونشانی) تأثیر می‌گذارد. نگرش همسران نسبت به مسائل جنسی نیز تأثیر مهمی در سایر رفتارهای وی دارد. اعتقادات و نگرش‌های ناسازگارانه منفی، در برانگیختگی و رسیدن به مرحله ارگاسم همسران نیز نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند (10). آگاهی و دانش به مسائل جنسی سبب تغییر و بهتر شدن زندگی می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند اطلاعات ناکافی زوجین و باورهای نادرست جنسی، از عوامل روان‌شناختی شایع در اختلالات کنشی - جنسی است (11). عملکردهای نادرست جنسی می‌تواند حاصل فقدان آگاهی جنسی، مهارت‌های جنسی و ارتباطی آن‌ها ‌باشد (12). مطالعات بسیاری گزارش کرده‌اند دانش و نگرش جنسی با جنبه‌های مختلف رفتار، رضایت و سلامت جنسی رابطه دارد. مطالعه راستگو و همکاران نشان داد افزایش دانش جنسی موجب افزایش رضایت زناشویی زنان می‌شود (13). در مطالعه یوسفی نیز مشاهده گردید بین دانش و نگرش جنسی با رضایت زناشویی، رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد و نگرش جنسی می‌تواند تغییرات مربوط به رضایت زناشویی را پیش‌بینی کند (9). نادری و همکاران نشان دادند بین دانش و نگرش جنسی با همسرآزاری در مردان و زنان، رابطه منفی معنی‌داری وجود دارد و این متغیر پیش‌بینی‌کننده مناسبی برای همسرآزاری است، همچنین دانش جنسی بالا در یافتن یک راه‌حل منطقی برای مشکلات زناشویی مؤثر است (14). در مطالعه شیخ‌الاسلامی و همکاران نیز بین دانش و نگرش جنسی با کیفیت زندگی زنان متأهل، رابطه مستقیم معنی‌داری وجود داشت (15). مطالعه شاکرمی و همکاران نشان داد آموزش جنسی، صمیمیت جنسی را در زنان افزایش داده و منجر به روابط زناشویی رضایت‌بخش می‌شود (16). به دلیل عدم آموزش‌های مناسب به نوجوانان و جوانان در سنین پیش از ازدواج، دختران نسبت به مسائل جنسی با ترس و اضطراب روبه‌رو شده (17) و در نهایت، نگرش آن‌ها به این امر منفی است (18). نتایج مطالعه‌ای نشان داد میزان آگاهی دختران در بدو ازدواج، از مسائل جنسی بسیار پایین است و بسیاری از آنان از مطرح کردن سؤالات و مشکلات خود به دلایل گوناگون امتناع می‌ورزند و اکثریت اطلاعات خود را از منابع غیرمعتبر و دوستان کسب کرده و برای رفع مشکلات خود از آن‌ها کمک می‌گیرند که اغلب، اطلاعات ناصحیح در اختیارشان قرار می‌دهند (11). پرستاری جزء مشاغل پراسترس با تقاضاهای پیچیده است، خواسته‌های شغلی بالا در کنار مسئولیت‌های بسیار زیاد و اقتدار کم، روبه‌روشدن با مرگ بیماران و خانواده‌های آن‌ها، ناسازگاری با سرپرستان، و عدم اطمینان در مورد تأثیرات درمانی نیز از عوامل ایجاد استرس در پرستاران است (19،20). مطالعات نشان داده‌اند استرس بر عملکرد جنسی که بخشی جدایی‌ناپذیر از تولیدمثل، همچنین کیفیت زندگی و رضایت زنان از رابطه است، تأثیر منفی می‌گذارد (21)، افرادی‌که استرس بیشتری دارند، برانگیختگی جنسی پایین‌تری را گزارش داده‌اند (22). با توجه به اینکه دانش و نگرش جنسی موجب حفظ رابطه مطلوب جنسی زن و مرد می‌شود و از آسیب‌های مربوطه پیشگیری می‌کند، همچنین با در نظر گرفتن اینکه در زمینه عملکرد جنسی زوجین در ایران مطالعات صورت‌گرفته بیشتر بر متغیرهایی همچون عوامل اقتصادی - اجتماعی، جمعیت‌شناختی، خانوادگی و ... تأکید داشته و آن‌ها را از عوامل مؤثر بر عملکرد جنسی می‌دانند، بنابراین یکی از عواملی‌که در رابطه با عملکرد جنسی کمتر به آن پرداخته شده، میزان دانش و نگرش جنسی افراد است. در پژوهش حاضر همبستگی دانش و نگرش جنسی با عملکرد جنسی در پرستاران زن مورد بررسی قرار گرفت.
 
روش بررسی
مطالعه حاضر به روش توصیفی (از نوع همبستگی) بر روی تمامی پرستاران زن متأهل بیمارستان‌های شهر کرمانشاه انجام شد. ابتدا به طور دردسترس سه بیمارستان، انتخاب و نمونه‌ای به حجم 109 نفر در نظر گرفته شد. حجم نمونه با مراجعه به مطالعات مشابه (266/0r=) و با استفاده از فرمول آماری (23) زیر به دست آمد:

معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: رضایت برای همکاری در پژوهش، تکمیل پرسشنامه، تأهل و نداشتن اختلال جسمی یا روانی. مطلقه بودن و بارداری از معیارهای خروج از مطالعه بود. پس از هماهنگی با بیمارستان و کسب مجوز جهت جمع‌آوری اطلاعات، نمونه‌ها براساس رعایت معیارهای ورود و خروج انتخاب شدند. پژوهشگر درخصوص نحوه تکمیل پرسشنامه‌ها، توضیحات لازم را ارائه داد، سپس پرستاران به‌صورت جداگانه و با رعایت حریم خصوصی، پرسشنامه‌ها را تکمیل کردند. جهت رعایت ملاحظات اخلاقی نیز توضیحات لازم درباره محرمانه بودن اطلاعات افراد و اهداف پژوهش به پرستاران داده شد.
پرسشنامه شاخص عملکرد جنسی زنان (FSFI): این پرسشنامه عملکرد جنسی زنان را در 19 سؤال و 6 زیرمقیاس میل (سؤالات 1 و 2)، تحریک روانی (سؤالات 6-3)، رطوبت (سؤالات 10-7)، ارگاسم (13-11)، رضایتمندی (16-14) و درد جنسی (19-17) می‌سنجد. سؤالات در طیف لیکرت 6 درجه‌ای (از صفر= فعالیت جنسی نداشته‌ام تا 5= تقریباً همیشه) نمره‌گذاری شده‌اند. سؤالات 8، 10، 12، 17، 18 و 19 به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. ابتدا نمره هر حوزه با جمع و تقسیم کردن بر تعداد آیتم‌ها به دست می‌آید، سپس از جمع این نمرات، نمره کلی تست محاسبه می‌‌گردد. نمره کلی کمتر از 2، عملکرد جنسی نامطلوب؛ 24-12، عملکرد جنسی متوسط و 36-24 به‌معنای عملکرد جنسی مطلوب است. ضریب پایایی در مطالعه محمدی، 70/0 (24) و در مطالعهRosen  و همکاران، 89/0 گزارش شد (25).
پرسشنامه مقیاس دانش و نگرش جنسی: این مقیاس یک آزمون 20 گویه‌ای است که توسط فرج‌نیا و همکاران در سال 1393 برای سنجش دو بُعد دانش و نگرش جنسی در جامعه ایرانی، طی پژوهشی تحت عنوان «تهیه و ارزیابی ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس عملکرد جنسی زناشویی» ساخته و هنجاریابی شده است. این ابزار، دو متغیر دانش و نگرش جنسی را در مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت از نمره 5-1 می‌سنجد. حداقل و حداکثر نمره آزمودنی در هریک از زیرمقیاس‌های دانش و نگرش جنسی به ترتیب 10 و 50 می‌باشد. در این مقیاس، علاوه بر دو نمره مربوط به دانش و نگرش جنسی، یک نمره کل با حداقل 20 و حداکثر 100 برای هر آزمودنی محاسبه می‌شود. ضریب همسانی درونی این پرسشنامه برای خرده‌مقیاس دانش جنسی، 93/0 و نگرش جنسی، 75/0 گزارش شده است (26).
داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 و روش همبستگی و رگرسیون تجزیه و تحلیل شدند.
 
یافته‌ها
دامنه سنی پرستاران شرکت‌کننده در این پژوهش، 45-25 سال بود که حدود 50% آن‌ها بین سنین 35-30 سال قرار داشتند.
جدول شماره 1 داده‌های توصیفی متغیرهای جمعیت‌شناختی را نشان می‌دهد.
مدت ازدواج 84/0 از افراد بین 10-1 سال بود و 44/0 از آن‌ها دارای یک فرزند، 89/0 دارای مدرک کارشناسی و 73/0 بین 10-1 سال سابقه فعالیت داشتند. حدود 55/0 نیز در شیفت گردشی بودند (جدول شماره 1)
 
 
 
 
جدول شماره 1: داده‌های توصیفی متغیرهای جمعیت‌شناختی

متغیر		درصد	فراوانی
سن	30-25	6/37	41
	35-30	45/0	49
	40-35	6/15	17
	45-40	8/1	2
مدت ازدواج	10-1	4/84	92
	20-10	8/13	15
	30-20	8/1	2
تعداد فرزندان	0	9/34	38
	1	44/0	48
	2	3/18	20
	3	8/2	3
سابقه کار	10-1	4/73	80
	20-10	9/23	26
	30-20	8/1	2
آخرین مدرک تحصیلی	فوق‌دیپلم	3/8	9
	کارشناسی	9/89	98
	ارشد	8/1	2
شیفت‌کاری	صبح	4/17	19
	عصر	6/15	17
	شب	9/11	13
	گردشی	55	60

 
در جدول شماره 2 میانگین متغیرهای پژوهش ارائه شده است.
 
جدول شماره 2: داده‌های توصیفی متغیرهای پژوهش

متغیرهای پژوهش	میانگین±انحراف معیار
میل	7/1±8/5
تحریک	9/3± 6/12
رطوبت	9/2± 3/12
ارگاسم	2/3±6/9
رضایتمندی	3/3±1/11
درد جنسی	9/6±6/10
دانش جنسی	7/7±1/39
نگرش جنسی	1/7±4/35

 
نتایج جدول شماره 3 همبستگی بین دانش، نگرش و عملکرد جنسی با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون را نشان می‌دهد.
بین دانش جنسی و میل، تحریک، رطوبت، ارگاسم و عملکرد جنسی کل، همبستگی وجود داشت که در سطح 001/0 معنی‌دار بود. همچنین بین نگرش جنسی، میل و عملکرد جنسی کل، همبستگی 21/0 وجود داشت که در سطح 05/0 معنی‌دار بود. بین نگرش جنسی و تحریک و ارگاسم نیز همبستگی 25/0 وجود داشت که در سطح 001/0 معنی‌دار بود (جدول شماره 3).
 
جدول شماره 3: آزمون معنی‌داری ضریب همبستگی بین متغیرهای دانش، نگرش و عملکرد جنسی

متغیرها	میل	تحریک	رطوبت	ارگاسم	رضایتمندی	درد	عملکرد جنسی کل
دانش جنسی	**45/0	**49/0	**43/0	**57/0	**63/0	02/0	**57/0
نگرش جنسی	*21/0	**25/0	11/0	**25/0	**25/0	004/0	* 23/0

 
در جدول شماره 4، ضرایب استاندارد و غیراستاندارد رگرسیون برای متغیر دانش و نگرش جنسی در پیش‌بینی عملکرد جنسی و ضرایب معنی‌داری گزارش شده است.
جدول شماره 4: خلاصه مدل رگرسیون و آماره‌های تحلیل واریانس

منابع	مجموع مجذورات	درجات آزادی	میانگین مجذورات	F	Sig	R	R مجذور
رگرسیون	7/7195	2	8/3597	6/25	001/0	57/0	32/0
خطا	8/14861	106	2/140
کل	5/22057	108

 
در جدول شماره 5 ضرایب استاندارد β و غیراستاندارد B برای پیش‌بینی عملکرد جنسی براساس دانش، نگرش جنسی و ضرایب معنی‌داری ارائه شده است.
 
جدول شماره 5: ضرایب استاندارد و غیراستاندارد رگرسیونی متغیر دانش و نگرش جنسی برای پیش‌بینی عملکرد جنسی

متغیرها	ß	خطای ß	β	t	p
ثابت	7/21	8/6		1/3	001/0
دانش جنسی	05/1	1/0	5/0	5/6	001/0
نگرش جنسی	01/0	1/0	009/0	09/0	92/0

 
متغیرهای پیش‌بین با هم، 32/0 عملکرد جنسی را تبیین کردند (6/25=F، 32/0=R² و 57/0=R). همچنین دانش جنسی (001/0=p و 5/0=ß)، توان پیش‌بینی عملکرد جنسی را در پرستاران نشان داد و با توجه به همبستگی نگرش و عملکرد جنسی، این متغیر نتوانست به تنهایی عملکرد جنسی را پیش‌بینی کند (جدول شماره 4 و 5).
 
بحث 
روابط زناشویی مناسب برای سلامت و بهزیستی کلی همسران، از اهمیت زیادی برخوردار است و اختلال در عملکرد جنسی می‌تواند تأثیرات منفی بر روابط اجتماعی، سلامت و کیفیت زندگی افراد داشته باشد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد دانش و نگرش جنسی با عملکرد جنسی و مؤلفه‌های آن شامل: میل، تحریک، رطوبت و ارگاسم (بجز رضایتمندی و درد جنسی)، ارتباط معنی‌دار داشته و دانش جنسی می‌تواند عملکرد جنسی را پیش‌بینی کند. باوجود رابطه نگرش و عملکرد جنسی، این متغیر نتوانست عملکرد جنسی را پیش‌بینی کند. این نتایج با یافته‌های مطالعات پیشین مبنی بر ارتباط دانش و نگرش جنسی با جنبه‌های مختلف رفتار جنسی، رضایت زناشویی، کیفیت زندگی و سلامت جنسی همسو بود (16-9). در مقایسه یافته‌های پژوهش حاضر با نتایج مطالعه شاکرمی و همکاران (16) که نشان دادند آموزش جنسی موجب صمیمیت جنسی زنان متأهل شده و با پژوهش قربانی و خلج (11) که نشان دادند آموزش و مشاوره در دیدگاه دختران نسبت به اهمیت مشاوره و تغییر نگرش آن‌‌ها قبل و بعد از مشاوره در ارتباط با مسائل زناشویی و نحوه نگرش به روابط جنسی مؤثر است، می‌توان به این نتیجه دست یافت که دانش و نگرش جنسی در روابط زناشویی، عملکرد جنسی و مؤلفه‌های آن (شامل میل، تحریک، رطوبت و ارگاسم) تأثیری مهم و غیرقابل انکار دارد.
در تبیین نتایج پژوهش حاضر می‌توان گفت دانش درباره مسائل جنسی، در عملکرد بهتر افراد نقش داشته و فقدان آن با افزایش آسیب‌پذیری فرد موجب بروز اختلالات و عملکرد جنسی نامناسب می‌شود. همچنین افزایش آگاهی و نگرش مثبت در زمینه روابط جنسی سبب رضایت بیشتر در افراد می‌گردد (به نقل از 18). نقش آگاهی و دانش فرد نسبت به مسائل جنسی بسیار مهم بوده و می‌تواند بر همه ارتباطات و تعاملات زندگی زوجین تأثیرگذار باشد. جایگاه شناخت نیز به‌عنوان یک متغیر واسطه‌ای تعامل افراد با یکدیگر نقش برجسته‌ای دارد. اگر زوجین در زندگی خود شناخت بیشتری نسبت به این بُعد مهم رابطه داشته باشند، قادر خواهند بود شیوه‌های ارتباطی خود را تغییر داده وآن را بهبود بخشند و در هنگام بروز تعارضات و مشکلات زناشویی نیز یک راه‌حل سازنده را در پیش گیرند (14). با توجه به اینکه دانش جنسی دربرگیرنده ابعاد زیستی، فرهنگی - اجتماعی، روان‌شناختی و مذهبی بوده و به حوزه شناختی (اطلاعات و دانش)، عاطفی (احساسات، ارزش‌ها و نگرش‌ها) و رفتاری (مهارت‌های ارتباطی و برقراری رابطه جنسی) مربوط می‌شود؛ لذا بر عملکرد جنسی و مؤلفه‌های آن تأثیرگذار است. افرادی‌که نگرش مثبت نسبت به مسائل جنسی دارند، رابطه جنسی را بدون احساس گناه تجربه کرده و در نتیجه رضایت بیشتری را نیز از آن دریافت می‌کنند. هرچه میزان دانش جنسی افراد بیشتر باشد و نگرش جنسی مثبتی نیز داشته باشند، افراد نسبت به توانمندی‌ها و ناتوانایی‌های خود و همسر خود، آگاهی بیشتری داشته و توانایی مقابله مناسب و کارآمد بیشتری نیز دارند. هماهنگی و ارضای زوجین، برآوردن نیازهای عاطفی، داشتن مهارت‌های مربوط به ایجاد تفاهم، شیوه‌های محبت و ارضای نیازهای جنسی زوجین می‌تواند باعث رضایت زوجین از زندگی مشترک و تداوم آن گردد (7). آگاهی فرد در مورد فنون جنسی، جاذبه‌های جنسی و مهارت‌های مربوطه، تأثیر مهمی بر روابط جنسی زوجین دارد (12). نحوه نگرش افراد از زیبایی و کفایت خود به‌عنوان شریک جنسی می‌تواند در روابط جنسی تأثیر به‌سزایی بگذارد. با توجه به اینکه مکانیزم راه‌اندازی میل جنسی در زنان به مقدار زیادی تحت تأثیر افکار و باورهایی قرار دارد که در این زمینه دارند؛ برخلاف مردان که به‌راحتی و خیلی زود از طریق حس بینایی و یا بویایی برانگیخته می‌شوند، ارائه اطلاعات، آموزه‌های مناسب و اصلاح باورهای غلط در زمینه مسائل جنسی به زنان از اهمیت بالایی برخوردار است. هرچه میزان دانش جنسی افراد بالاتر باشد، آگاهی زوجین از هم در زمینه علائق و خواسته‌های یکدیگر بیشتر شده و در نتیجه عملکرد جنسی بهتری خواهند داشت. نگرش سالم نسبت به رابطه جنسی باعث تجربه یک رابطه لذت‌بخش و رسیدن به اوج لذت جنسی می‌شود، ارضای نیاز جنسی در کاهش تنش‌ها و استرس‌ها نقش عمده‌ای دارد و باعث می‌گردد فرد از آزاررسانی و خشونت علیه شریک خود پرهیز کرده و بتواند یک ارتباط لذت‌بخش و سازنده برقرار سازد (10). نگرش‌ها در نحوه کسب اطلاعات و نوع شکل‌گیری باورهای شخص درباره مسائل و فعالیت جنسی تأثیر دارد. با توجه به اینکه مهم‌ترین خاستگاه نگرش‌ها، فرهنگ کلی حاکم بر جامعه است؛ بنابراین عوامل اجتماعی، فرهنگی و دینی می‌توانند در ایجاد مشکلات مختل جنسی تأثیرگذار باشند (12). همچنین با در نظر گرفتن اینکه درد جنسی یکی از شرایط بالینی است که از تعاملات پیچیده عوامل فیزیولوژیکی و روانی ناشی می‌شود، می‌توان گفت علت عدم همبستگی دانش و نگرش جنسی با مؤلفه درد جنسی به این دلیل است که عوامل واسطه‌ای و مهم دیگری علاوه بر دانش و نگرش جنسی بر این مؤلفه تأثیر دارند.
ازجمله محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به تک جنسیتی بودن گروه نمونه اشاره کرد؛ بنابراین پیشنهاد می‌گردد در پژوهش‌های آتی به بررسی مقایسه زنان و مردان پرداخته شود. همچنین به‌نظر می‌رسد عملکرد جنسی و مؤلفه‌های آن تحت تأثیر متغیرهای واسطه‌ای و تعدیل‌کننده بسیاری قرار دارند؛ لذا پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی این متغیرها و مدل‌سازی معادلات ساختاری آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد.
 
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر نشان داد دانش و نگرش جنسی افراد با عملکرد جنسی آن‌ها رابطه داشته و دانش و نگرش جنسی ناکافی می‌تواند منجر به بروز مشکلات، نارضایتی و عملکرد جنسی نامطلوب گردد. بنابراین در مراکز آموزشی و بهداشتی علاوه
بر در نظر گرفتن پیامدهای اختلال در عملکرد جنسی و ناکافی بودن دانش جنسی، توجه به این مسئله در ارائه خدمات آموزش و سلامت در رابطه با روابط جنسی حایز اهمیت است. با توجه به اینکه دانش جنسی به رشد جنسی سالم، بهداشت زناشویی، روابط بین‌فردی، عاطفه، نزدیکی، تصور بدنی و نقش‌های جنسیتی کمک می‌کند، با استفاده از آموزش‌های جنسی مناسب و علمی می‌توان عملکرد جنسی را در افراد ارتقا بخشید.
 
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از تمامی شرکت‌کنندگان در این پژوهش کمال تشکر و قدردانی را داریم.