دوره 12، شماره 12 - ( اسفند 1397 )
جلد 12 شماره 12 صفحات 41-28 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Moslemi E, Nouri M, Askari G. Effect of Lycopene Supplementation on Infertility in Men: A Systematic Review on Clinical Trial Studies. Qom Univ Med Sci J 2019; 12 (12) :28-41
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2289-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2289-fa.html
مسلمی الهام، نوری مهران، عسکری غلامرضا. تأثیر مکمل لیکوپن در ناباروری مردان: یک مرور سیستماتیک بر روی مطالعات کارآزمایی بالینی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (12) :28-41
الهام مسلمی1 
، مهران نوری* 2، غلامرضا عسکری1
، مهران نوری* 2، غلامرضا عسکری1
1- دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
2- دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ،mehran_nouri71@yahoo.com
2- دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ،
متن کامل [PDF 1034 kb]
(1320 دریافت)
| چکیده (HTML) (5816 مشاهده)
لیکوپن (C40H58)، نوعی پیگمان قرمز از دسته کاروتنوئیدها بوده که در میوه‌های قرمز رنگ و سبزیها یافت می‌شود. گوجه‌فرنگی، هندوانه، زردآلو و گریپ‌فورت قرمز ازجمله منابع غنی لیکوپن محسوب می‌شوند (3)، که در کبد، کلیه، سینه، پروستات، بیضه و بافت چربی به‌وفور ذخیره می‌شوند (11). از میان کاروتنوئیدها، لیکوپن قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان غذایی به شمار می‌آید که تحت تأثیر عوامل مختلفی همچون حرارت، PH خیلی بالا یا پایین، اکسیژن و نور قرار می‌گیرد (12). ازجمله فواید مهم لیکوپن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: با افزایش گیرنده‌های خاتمه‌دهنده گلوتاتیون می‌تواند نقش مهمی در بهبودی ناباروری داشته باشد (13)، همچنین این ترکیب آنتی‌اکسیدانی مانع فعالیت رادیکال‌های آزاد شده و باعث کاهش ریسک استرس اکسیداتیو و بیماری‌های مزمنی چون فشار خون، بیماری قلبی – عروقی، پوکی استخوان و ناباروری می‌شود (16-14). تاکنون در مطالعات انسانی و حیوانی مختلفی تأثیر مکمل لیکوپن در ناباروری مورد بررسی قرار گرفته است. در مطالعه Hekimoglu و همکاران که بر روی 18 موش صحرایی با دوز 4 گرم برکیلوگرم به مدت 30 روز مکمل یاری انجام شد، تغییرات معنی‌داری در شکل و حرکت اسپرم مشاهده گردید، اما تأثیری در تعداد اسپرم دیده نشد (17). Oborna و همکاران نیز در مطالعه‌ای‌که بر روی 28 مرد مبتلا به ناباروری انجام دادند مشاهده کردند مکمل لیکوپن با دوز 20 میلی‌گرم به مدت 12 هفته باعث بهبود وضعیت باروری در مردان می‌شود (13). همچنین در مطالعه Piotr Zareba و همکاران که بر دریافت آنتی‌اکسیدان‌ها و کیفیت اسپرم در مردان نابارور انجام گرفت مشاهده گردید دریافت بتا کاروتن و لوتئین با حرکت اسپرم ارتباط داشته و لیکوپن تنها بر شکل اسپرم تأثیر دارد و اثری بر روی تعداد و حرکت اسپرم ندارد (10). با توجه به تأثیرات آنتی‌اکسیدانی لیکوپن و با در نظر گرفتن نتایج متناقض مطالعات، هدف از انجام این مطالعه خلاصه‌کردن اطلاعات حاصل از مقالات کارآزمایی بالینی انجام‌شده در رابطه با بررسی اثر مکمل لیکوپن بر پارامترهای استرس اکسیداتیو، شکل، حرکت، تعداد، همچنین DNA در مردان نابارو بود که هریک از این پارامترها می‌توانند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرند.
روش بررسی
در این تحقیق، مطالعات انجام‌شده مرتبط با اثر دریافت مکمل لیکوپن بر ناباروری مردان از پایگاه‌های PubMed، Scopus، ISI و Google Scholar بین سال‌های 2018-1990با کلید واژه‌های Lycopene، Antioxidant، Sperm Parameters، Infertility، Male Infertility و Semen Parameters با زبان انگلیسی استخراج شدند. در کل، 65 مقاله یافت شد که پس از مقایسه آنها، 27 مقاله به‌علت تکراری بودن (Duplication) کنار گذاشته شدند. سپس با بررسی عنوان و چکیده 38 مقاله باقیمانده، ارتباط موضوعی آنها مورد ارزیابی قرار گرفت و مطالعات غیرمرتبط حذف شدند. از میان انواع مطالعات استخراج‌شده، فقط کارآزمایی‌های بالینی مورد بررسی قرار گرفتند و انواع دیگر از جمله مطالعات مقطعی، آینده‌نگر، گذشته‌نگر و مروری از مطالعه خارج شدند؛ بنابراین معیار ورود به مطالعه: مکمل یاری با لیکوپن به پارامترهای تعداد، حرکت، مرفولوژی، همچنین تغییر آنزیمی یا گیرنده‌ها در نظر گرفته شد و مطالعاتی‌که تنها به بررسی سطوح سمینال لیکوپن پرداخته بودند، از مطالعه کنار گذاشته شدند. از 28 مقاله باقیمانده، 6 مقاله به‌علت عدم تطابق عنوان یا چکیده با موضوع مورد نظر، کنار گذاشته شدند و از مجموع 22 مقاله باقیمانده که به‌طور دقیق مورد بررسی قرار گرفتند، 6 مقاله به دلیل مشخص نبودن میزان دوز و تعداد افراد از مطالعه خارج شدند و در نهایت، 16 مقاله که دارای طراحی مناسب و اطلاعات مورد نظر بودند، انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها
بحث
تأثیر لیکوپن بر ناباروری مردان
لیکوپن و استرس اکسیداتیو
کنترل استرس اکسیداتیو و گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) تولیدشده، ازجمله اهداف مهم در فرآیند تولید اسپرم است (31, 32). افزایش سطح ROS در مایع منی مردان نابارور علاوه بر تجزیه DNA اسپرم (33)، عملکرد ضعیف اسپرم را نیز در پی دارد (34) و عملکرد ضعیف اسپرم، شایع‌ترین علت در ناباروری به دلایل ناشناخته است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان دادند خطر ابتلا به ناباروری (در هر دو جنس) در افرادی‌که در منطقه مدیترانه زندگی می‌کنند به دلیل مصرف زیاد گوجه‌فرنگی، هندوانه و سایر میوه‌ها و سبزیها غنی از لیکوپن، کمتر است (18). همچنین عفونت، التهاب، روند پیری و سموم محیط زیست باعث افزایش استرس اکسیداتیو می شوند (18). در کارآزمایی بالینی که توسط Mohantyو همکاران در سال 2001 در هند بر 50 مرد با وضعیت هورمونی نرمال انجام گرفت نشان داد مکمل لیکوپن بهعنوان یک عامل آنتی‌اکسیدانی با کاهش استرس اکسیداتیو باعث بهبودی در تعداد اسپرم، غلظت اسپرم و حرکت اسپرم‌ها شد. در مطالعه فوق در پایان 12 ماه، میزان بارداری 36% افزایش نشان داد و رضایت بیماران را نیز به همراه داشت. مدت زمان طولانی، دوز بالای لیکوپن و غربالگری دقیق برای تشخیص افرادی‌که پروفایل هورمونی و تیتر آنتی‌بادی ضداسپرم نرمال دارند، اما مبتلا به اختلال ناباروری هستند؛ از نقاط قوت این مطالعه می‌توان به طولانی بودن مدت زمان پیگیری اشاره کرد و نداشتن گروه کنترل از نقاط ضعف این مطالعه بود (18).
در یک مطالعه مشاهده گردید در مردانی‌که غلظت ROS در مایع منی آنها بالاتر از افرادی بوده که سطح ROS پایینی داشتند، شانس باروری کمتر بوده است (35). Armstrong نشان داد سطح تولید ATP پس از قرارگیری در معرض ROS کاهش داشته و در پی آن حرکت اسپرم نیز کاهش یافته است (36). همچنین فرضیه‌ای وجود دارد که ROS باعث اکسیداسیون اسیدهای چرب اشباع نشده در غشای اسپرم می‌شود (37،38). در مطالعه Guptaو همکاران در هند (سال 2002) که بر 30 مرد نابارور انجام گرفت نشان داد استفاده از لیکوپن بهعنوان آنتی‌اکسیدان قوی برای کاهش استرس اکسیداتیو، باعث بهبود غلظت اسپرم و حرکت آنها می‌شود. همچنین یافته ها نشان داد که در 12 مرد (40%) هر سه پارامتر غلظت اسپرم، شکل اسپرم و حرکت اسپرم بهبود یافت. تصادفی بودن انتخاب نمونه‌ها، از نقاط قوت این مطالعه بود، اما پایین بودن تعداد نمونه‌ها را می‌توان از نقطه ضعف این مطالعه نام برد (18).
لیکوپن، علاوه بر خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود، می‌تواند در ارتباطات سلولی، سیگنالینگ و پیشرفت چرخه سلولی تأثیر داشته باشد (39). در مطالعه Filipcikova که در سال 2013 در کشور چک انجام گرفت، برای اولینبار به بررسی تأثیر لیکوپن بر نسبت آراشیدونیک اسید/دکوزاهگزانوئید اسید3(AA/DHA)در ناباروری مردان پرداخته شد، نتایج نشان داد لیکوپن با تغییر در سطح استرس اکسیداتیو نقش مهمی در سطح PUFA در مایع منی مردان نابارور ایفا می‌کند. همچنین بالا بودن تعداد نمونه‌ها و اندازه‌گیری تغییرات PUFA در مایع منی از نقاط قوت این مطالعه محسوب می‌شد (11).
در مطالعه Aly و همکاران که در سال 2011 در عربستان صعودی با بررسی تأثیر لیکوپن بر استرس اکسیداتیو ناشی از لیپوپلی‌ساکاریدها در میتوکندری بیضه 24 موش نر انجام گرفت نشان داد لیپوپلی‌ساکارید باعث افزایش غلظت هیدروژن پراکسید و کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیداتیو میتوکندری مانند کاتالاز، SODو آنتی‌اکسیدان‌های غیرآنزیمی مثل آسکوربات و گلوتاتیون می‌شوند، همچنین در کاهش ظرفیت کل آنتی‌اکسیدان‌ها نقش مؤثری دارند. مصرف مکمل لیکوپن، تمامی این آثار مخرب را بهبود می‌بخشد. این مکمل باعث افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی، افزایش غلظت آسکوربات، گلوتاتیون، آنزیم‌های آنتی‌اکسیداتیو و بهبود حرکت اسپرم (001/0p<) می‌شود. وجود گروه کنترل و اندازه‌گیری پارامترهای مختلف مانند هیدروژن پراکسید، کاتالاز، آسکوربات و گلوتاتیون، از نکات مثبت این مطالعه بود (24).
لیکوپن و غلظت، حرکت و مورفولوژی اسپرم
پارامترهای اسپرمی در افراد نابارور تغییر کرده و غیرطبیعی می‌شوند. در افراد نابارور به دلیل کمبود آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی در سیتوپلاسم، همچنین وجود اسیدهای چرب غیراشباع در غشا، اسپرم‌ها را در برابر استرس اکسیداتیو بسیار آسیب‌پذیرند؛ لذا استرس اکسیداتیو از طریق آسیب به DNA و تخریب غشای پلاسمایی باعث کاهش کیفیت مایع منی می‌شود. دریافت مکمل لیکوپن نیز با تغییر در فعالیت آنتی‌اکسیدانی سبب افزایش حرکت و کینتیک اسپرم میگردد (42-40).
در مطالعه Mangiagalli که در سال 2010 در ایتالیا بر روی 18 خرگوش نر انجام شد، نشان داد مصرف لیکوپن با دوزهای مختلف، تأثیری در وزن بدن و دریافت غذایی خرگوش‌های نر نداشته و مصرف لیکوپن تغییرات معنی‌داری را در حجم و تعداد کلی اسپرم ایجاد کرده است. قابل‌ذکر است در دوز بالاتر لیکوپن، بهبودی بیشتر بود. بررسی دریافت غذایی موش‌ها و وجود گروه کنترل و مکمل یاری در دوزهای مختلف، از نکات مثبت این مطالعه بود (25). نتایج مطالعه Hekimoglu و همکاران در سال 2009 در ترکیه بر روی 18 موش سفید، نشان داد ایسکمی بیضه‌ها باعث کاهش غلظت، حرکت اسپرم‌ها و افزایش اسپرم‌های غیرطبیعی می‌شود. بعد از مکمل یاری یک گروه با لیکوپن، تمامی این آسیب‌ها بهبود یافت، که وجود گروه کنترل از نقاط قوت مطالعه فوق بود (17).
لیکوپن و sRAGE
در مطالعه Ivana Oborna برای اولینبار به تأثیر مکمل لیکوپن بر سطح sRAGE پرداخته شد. این مطالعه در سال 2010 بر 13 مرد نابارور در جمهوری چک انجام گرفت. در ابتدا غلظت sRAGE در پلاسما و مایع منی مردان مبتلا به ناباروری با تعداد اسپرم طبیعی بررسی و مشاهده گردید غلظت این ماده در پلاسما طبیعی و در مایع سمینال بسیار پایین بوده است؛ درحالی‌که غلظت این ماده در تخمدان بسیار زیاد گزارش شد و احتمالاً به این علت است که آنتی‌اکسیدان‌های زیادی در تخمدان وجود دارند که از تخمک در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کنند. بعد از 12 هفته سطح sRAGE در مایع منی افرادی‌که لیکوپن دریافت کرده بودند کاهش یافت (13). افزایش sRAGE مانع از اتصال RAGE به لیگاند AGE (advanced glycation end) می‌شود. وجود گروه کنترل و دوز بالا مکمل و طراحی خوب آزمایش، از نقاط قوت و عدم کنترل میزان آنتی‌اکسیدان‌های غذایی، همچنین سایر پراکسیدها از نقاط ضعف این تحقیق بود (13).
مطالعات پیشین بیان داشته‌اند AGE حاصل از تغییر پروتئین در یک واکنش غیرآنزیمی و برگشت‌ناپذیر است که باعث آسیب به اسپرم و ناباروری می‌شود. همچنین اتصال RAGE به AGE موجب کاهش استرس اکسیداتیو میگردد (42-40). sRAGE حاصل پروتئولیتیک غشای سلول است که با اتصال به AGE، نه تنها تغییری در استرس اکسیدایتو ایجاد نمی‌کند؛ بلکه باعث تغییر در mRNA نیز می‌شود (43،44).
لیکوپن و سیکلوفسفامید
سیکلوفسفامید، یک داروی رایج در شیمی‌درمانی است. این دارو باعث میگردد تعادل استرس اکسیداتیو و آنتی‌اکسیدان در بدن به‌هم بریزد که در نتیجه افزایش رادیکال‌های آزاد باعث غیرفعال شدن یا تغییر فعالیت مولکول‌های بیولوژیک مثل پروتئین و چربی میگردد (45،46). مطالعات نشان داده‌اند سیکلوفسفامید سبب کاهش وزن بدن و وزن اندام‌های تولیدمثلی می‌شود (47)، اما بعضی تحقیقات هیچ اثری را نشان نمی‌دهند (48،49). در مطالعه Gaffari نشان داده شد سیکلوفسفامید هیچ تأثیری در کاهش وزن ندارد، اما در این مطالعه بعد از قرارگیری در معرض سیکلوفسفامیدها به دلیل بالا رفتن سطح ROSها و پراکسیداسیون چربی در بیضه‌ها، عوارضی همچون آپوپتوز و از بین رفتن سلول‌های بیضه، اسپرم و آسیب مستقیم در DNA مشاهده گردید (23). فراوان‌ترین ROS که در طی واکنش‌ها تولید می‌شود O2 است (50)، که بر اثر آنزیم اکسیداز به H2O2 تبدیل میگردد. آب اکسیژنه در حالت معمول رادیکال آزاد محسوب نمی‌شود، اما در برخورد با یون‌هایی همچون یون مس و آهن به سرعت واکنش داده و OH تولید می‌کند که سمی‌ترین ROS موجود است (51). نتایج مطالعه Gaffari و همکاران که در سال 2010 بر روی 48 خرگوش در ترکیه انجام گرفت نشان داد لیکوپن بهعنوان آنتی‌اکسیدان، انرژی O2 و سایر ROSها را می‌گیرد و مانع از اثرات تخریبی آنها می‌شود (23). همچنین Yu در مطالعه خود نشان داد الارژیک اسید مانع استرس اکسیداتیو و آپوپتوز در سلول‌های خرگوش می‌شود (52). در مطالعه دیگری Gaffari و همکاران با بررسی تأثیر لیکوپن و الارژیک اسید به‌صورت همزمان در برابر سیکلوفسفامید در 48 موش نر، تغییر معنی‌داری در حرکت اسپرم مشاهده کردند، اما در غلظت اسپرم، همچنین در سطح کاتالاز، GSH (آنزیم‌های آنتی‌اکسیداتیو طبیعی بدن) و تستوسترون، تغییر معنی‌داری مشاهده نشد. طراحی متفاوت این آزمایش و تعداد زیاد نمونه، از نقاط قوت این مطالعه بود (23). در مطالعهAly مشاهده گردید سیکلوفسفامید باعث افزایش سطح MDA (Malon Dialdehyde) و سطح ROS در پلاسما و کاهش کاتالاز شده و مکمل لیکوپن نیز سبب نرمال شدن اسپرم و کاهش استرس شده است. اندازه‌گیری اندازه سر اسپرم و دم اسپرم به تفکیک و وجود گروه کنترل، از نکات مثبت این مطالعه بود (22).
لیکوپن و سیپروترون استات
سیپروترون استات با افزایش سطح کلسترول در بیضه‌ها و کاهش استفاده از کلسترول برای ساخت هورمون‌های استروئیدی باعث ایجاد ناباروری در مردان می‌شود، همچنین با تأثیر بر سه آنزیم کلیدی Δ5, 3β-HSD,17- β HSD سبب کاهش فرآیند ساخت پ تستوسترون میگردد و در کاهش حرکت و غلظت اسپرم مؤثر است (53). سیپروترون استات نیز موجب افزایش استرس اکسیداتیو و کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیداتیو مثل Superoxide Dismutase) SOD ( و کاتالاز می‌شود (54). از طرفی، لیکوپن از آپوپتوز ژن‌ها جلوگیری کرده (55)، و به رسپتور retinoic X متصل و ژن را حفظ می‌کند. علاوه بر این، با حفظ DNA به بیان آنزیم‌های Δ5, 3β-HSD, 17- β HSD کمک می‌کند (56). مطالعه Tripathy در هند (سال 2016) بر روی 24 موش نر نشان داد لیکوپن ممکن است با مهار استرس اکسیداتیو در اندام‌های تولیدمثل، کاهش اکسیداسیون LDL و پراکسیداسیون لیپید، احتمال آسیب به DNA سلول‌های زایا را کاهش دهد و در نهایت، احتمال ناباروری را کم می کند. طراحی متفاوت آزمایش‌ها و اندازه‌گیری پارامترهای اکسیدتیو، از نقاط قوت این مطالعه بود (29).
تشکر و قدردانی
این پژوهش با مساعدت کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان (با کد 197116 و کد اخلاق IR.MUI.RESEARCH.REC.1397.1.259) به انجام رسیده است.
متن کامل: (4297 مشاهده)
مقدمه
ناباروری، اختلال تولیدمثلی است که فرد با داشتن حداقل 12 ماه رابطه جنسی منظم و بدون محافظ، توانایی باروری نداشته باشد. 15% زوج‌‌ها دچار این اختلال هستند. مطالعات نشان می‌دهند 50% ناباروری‌ها در زوجین به دلیل اختلال در مردان می‌باشد (1،2). 35% اختلالات ناباروری مردان به دلیل واریکوسل (اتساع و پیچ‌خوردگی غیرطبیعی شبکه وریدی در بالای بیضه‌ها) بوده و 25% به دلایل ناشناخته ایجاد می‌شود (3). عوامل مختلف محیطی و شغلی به همراه تغییر در سبک زندگی فرد نقش مؤثری در افزایش شیوع ناباروری داشته‌اند (7-4). ازجمله عوامل مؤثر سبک زندگی در ابتلا به این اختلال می‌توان به سیگار کشیدن و مصرف الکل، مصرف مواد مخدر، چاقی، استرس و مصرف کافئین اشاره کرد (8). در سال‌های اخیر، شواهد نشان داده است استرس اکسیداتیو می‌تواند یکی از عوامل مهم مؤثر بر ناباروری باشد (2). میوه‌ها و سبزی‌های متنوع، منبع خوبی از ریزمغذی‌ها، درشت‌مغذی‌ها و ترکیبات فعالی مثل آنتی‌اکسیدان‌ها هستند (9). تحقیقات نشان می‌دهند آنتی‌اکسیدان‌ها در بهبود ناباروری می‌توانند مؤثر باشند. مطالعات مختلفی برای اثبات تأثیر آنتی‌اکسیدان‌ها در ناباروری انجام شده که یکی از این موارد، تأثیر لیکوپن بر ناباروری مردان است (10).لیکوپن (C40H58)، نوعی پیگمان قرمز از دسته کاروتنوئیدها بوده که در میوه‌های قرمز رنگ و سبزیها یافت می‌شود. گوجه‌فرنگی، هندوانه، زردآلو و گریپ‌فورت قرمز ازجمله منابع غنی لیکوپن محسوب می‌شوند (3)، که در کبد، کلیه، سینه، پروستات، بیضه و بافت چربی به‌وفور ذخیره می‌شوند (11). از میان کاروتنوئیدها، لیکوپن قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان غذایی به شمار می‌آید که تحت تأثیر عوامل مختلفی همچون حرارت، PH خیلی بالا یا پایین، اکسیژن و نور قرار می‌گیرد (12). ازجمله فواید مهم لیکوپن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: با افزایش گیرنده‌های خاتمه‌دهنده گلوتاتیون می‌تواند نقش مهمی در بهبودی ناباروری داشته باشد (13)، همچنین این ترکیب آنتی‌اکسیدانی مانع فعالیت رادیکال‌های آزاد شده و باعث کاهش ریسک استرس اکسیداتیو و بیماری‌های مزمنی چون فشار خون، بیماری قلبی – عروقی، پوکی استخوان و ناباروری می‌شود (16-14). تاکنون در مطالعات انسانی و حیوانی مختلفی تأثیر مکمل لیکوپن در ناباروری مورد بررسی قرار گرفته است. در مطالعه Hekimoglu و همکاران که بر روی 18 موش صحرایی با دوز 4 گرم برکیلوگرم به مدت 30 روز مکمل یاری انجام شد، تغییرات معنی‌داری در شکل و حرکت اسپرم مشاهده گردید، اما تأثیری در تعداد اسپرم دیده نشد (17). Oborna و همکاران نیز در مطالعه‌ای‌که بر روی 28 مرد مبتلا به ناباروری انجام دادند مشاهده کردند مکمل لیکوپن با دوز 20 میلی‌گرم به مدت 12 هفته باعث بهبود وضعیت باروری در مردان می‌شود (13). همچنین در مطالعه Piotr Zareba و همکاران که بر دریافت آنتی‌اکسیدان‌ها و کیفیت اسپرم در مردان نابارور انجام گرفت مشاهده گردید دریافت بتا کاروتن و لوتئین با حرکت اسپرم ارتباط داشته و لیکوپن تنها بر شکل اسپرم تأثیر دارد و اثری بر روی تعداد و حرکت اسپرم ندارد (10). با توجه به تأثیرات آنتی‌اکسیدانی لیکوپن و با در نظر گرفتن نتایج متناقض مطالعات، هدف از انجام این مطالعه خلاصه‌کردن اطلاعات حاصل از مقالات کارآزمایی بالینی انجام‌شده در رابطه با بررسی اثر مکمل لیکوپن بر پارامترهای استرس اکسیداتیو، شکل، حرکت، تعداد، همچنین DNA در مردان نابارو بود که هریک از این پارامترها می‌توانند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرند.
روش بررسی
در این تحقیق، مطالعات انجام‌شده مرتبط با اثر دریافت مکمل لیکوپن بر ناباروری مردان از پایگاه‌های PubMed، Scopus، ISI و Google Scholar بین سال‌های 2018-1990با کلید واژه‌های Lycopene، Antioxidant، Sperm Parameters، Infertility، Male Infertility و Semen Parameters با زبان انگلیسی استخراج شدند. در کل، 65 مقاله یافت شد که پس از مقایسه آنها، 27 مقاله به‌علت تکراری بودن (Duplication) کنار گذاشته شدند. سپس با بررسی عنوان و چکیده 38 مقاله باقیمانده، ارتباط موضوعی آنها مورد ارزیابی قرار گرفت و مطالعات غیرمرتبط حذف شدند. از میان انواع مطالعات استخراج‌شده، فقط کارآزمایی‌های بالینی مورد بررسی قرار گرفتند و انواع دیگر از جمله مطالعات مقطعی، آینده‌نگر، گذشته‌نگر و مروری از مطالعه خارج شدند؛ بنابراین معیار ورود به مطالعه: مکمل یاری با لیکوپن به پارامترهای تعداد، حرکت، مرفولوژی، همچنین تغییر آنزیمی یا گیرنده‌ها در نظر گرفته شد و مطالعاتی‌که تنها به بررسی سطوح سمینال لیکوپن پرداخته بودند، از مطالعه کنار گذاشته شدند. از 28 مقاله باقیمانده، 6 مقاله به‌علت عدم تطابق عنوان یا چکیده با موضوع مورد نظر، کنار گذاشته شدند و از مجموع 22 مقاله باقیمانده که به‌طور دقیق مورد بررسی قرار گرفتند، 6 مقاله به دلیل مشخص نبودن میزان دوز و تعداد افراد از مطالعه خارج شدند و در نهایت، 16 مقاله که دارای طراحی مناسب و اطلاعات مورد نظر بودند، انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها
| مطالعات انسانی | |||||
| نویسنده | سال چاپ | گروه مطالعه | مدت مداخله | مداخله | نتایج |
| Mohantyو همکاران (18) | 2001 | 50 مرد مبتلا به ناباروری به دلایل ناشناخته (فاقد گروه کنترل) | 1 سال | مداخله: 8 میلی‌گرم مکمل لیکوپن روزانه | بعد از 12 ماه غلظت اسپرم در 35 نفر (70%) و حرکت اسپرم در 27 نفر (54%) و شکل اسپرم در 19 نفر (38%) بهبود پیدا کرد. درکل، بعد از 12 ماه در 18 نفر (36%) وضعیت شکل، حرکت و تعداد اسپرم به ایده‌آل‌ترین حالت ممکن رسید. |
| Gupta و همکاران (19) | 2003 | 30 مرد مبتلا به ناباروری به دلایل ناشناخته (فاقد گروه کنترل) | 3 ماه | مداخله: 2000 میکروگرم مکمل لیکوپن، 2 بار در روز | افزایش معنی‌دار غلظت و حرکت اسپرم و بهبود شکل اسپرم (pvalue غلظت اسپرم و میزان حرکت اسپرم کمتر از 05/0 می‌باشد، اما تغییرات شکل اسپرم معنی‌دار نبوده است). |
| Oborna و همکاران (13) | 2011 | 15 مرد بارور (کنترل) و 13 مرد نابارور (مداخله) | 12 هفته | گروه مداخله: 10 میلی‌گرم مکمل لیکوپن + 6/2 میلی‌گرم ویتامین E برای تثبیت کردن ویتامین C (2 بار در روز) گروه کنترل: 10 میلی‌گرم فروکتوز (پلاسبو) 2 بار در روز |
بعد از 12 هفته pvalue غلظت sRAGE در مایع منی در گروه مداخله (گروه مردان نابارور) 012/0 و در گروه کنترل (مردان بارور) 256/0 بود. |
| Filipcikova و همکاران (11) | 2013 | 44 مرد نابارور (21مرد ناباروری به دلایل ناشناخته و 23 مرد نابارور به دلیل مشکلات مردانه) (گروه مداخله) و 13 مرد سالم (گروه کنترل) | 3 ماه | گروه مداخله: 10 میلی گرم مکمل لیکوپن دو بار در روز گروه کنترل: دریافت پلاسبو 2 بار در روز |
سطح آراشیدونیک اسید (AA) ودکوزاهگزانوئیداسید(DHA) در ابتدای مطالعه اندازه یری شد و تغییرات معنی‌داری در بین گروه کنترل و گروه 23 مرد نابارور به دلیل مشکلات مردانه مشاهده شد (00001/0= p و 00002/0=p)، اما این تغییر در گروه مردان نابارور به دلایل ناشناخته و گروه کنترل معنی‌دار نبود (055/0=p- و 055/0=p). در پایان سه ماه کاهش سطح AA و افزایش سطح DHA و کاهش سطح AA/DHA درگروه مداخله معنی‌دار می‌باشد و با کاهش استرس اکسیداتیو بهبود باروری حاصل گردید. |
| مطالعات حیوانی | |||||
| Ahmet و همکاران (20) | 2006 | 24 موش سالم نر، در 4 گروه 6تایی | - | گروه اول: سیس پلاتین (7 میلی‌گرم برکیلوگرم) گروه دوم: لیکوپن (4 میلی‌گرم برکیلوگرم) اضافه شده به روغن ذرت به مدت ده روز قبل از تزریق سیس پلاتین گروه سوم: لیکوپن (4 میلی‌گرم برکیلوگرم) اضافه شده به روغن ذرت به مدت 5 روز بعد از تزریق سیس‌پلاتین کنترل: دریافت سالین |
سیس پلاتین باعث کاهش غلظت و حرکت اسپرم و افزایش شکل غیر طبیعی اسپرم می‌شود (005/0p<). مصرف لیکوپن قبل از سیس پلاتین باعث کاهش عوارض این دارو و نرمال شدن سطح مالون دی آلدئید می‌شودو مصرف لیکوپن بعد از سیس‌پلاتین باعث نرمال شدن مالون دی آلدئید و گلوتاتیون می‌شود. |
| Ahmet و همکاران (21) | 2006 | 24 موش سالم نر، در 4 گروه 6 تایی | 10 روز | گروه اول: تک دوز سالین ایزوتونیک (1 میلی‌لیتر) به همراه لیکوپن به مقدار 4 میلی‌گرم برکیلوگرم) در روغن ذرت روزانه گروه دوم: تک‌دوز آدریامایسین (10 میلی‌گرم برکیلوگرم) و 5/0 میلی‌لیتر روغن ذرت روزانه گروه سوم: تک‌دوز آدریامایسین و لیکوپن در روغن ذرت روزانه کنترل: تک‌دوز سالین ایزوتونیک ( 1 میلی‌لیتر) به همراه 5/0 میلی‌لیتر روغن ذرت |
آدریامایسین باعث کاهش حرکت اسپرم، سطح تستوسترون و غلظت گلوتاتیون می‌شود (005/0p <). همچنین باعث افزایش شکل غیرطبیعی اسپرم و سطح مالون‌دی‌آلدئید می‌شود، اما بر غلظت اسپرم تأثیری ندارد. مصرف لیکوپن به همراه آدریامایسین، اثرات نامطلوب آدریامایسین را خنثی می‌کند و باعث بهبود باروری میگردد. |
| Hekimoglu و همکاران (17) | 2009 | 18 موش صحرایی نر سفید، در سه گروه 6 تایی | 30 روز | گروه اول: یکساعت ایسکمی در بیضه و 4 گرم برکیلوگرم مکمل لیکوپن به همراه روغن ذرت یک‌بار در روز گروه دوم: یکساعت ایسکمی در بیضه و 5/0 میلی‌لیتر روغن ذرت یک‌بار در روز گروه کنترل: روغن ذرت |
لیکوپن تغییرات معنی‌دار در شکل (001/0=p) و حرکت اسپرم (015/0=p) ایجاد شد و باعث کاهش اسپرم‌های غیرطبیعی که در اثر ایسکمی بیضه‌ها ایجاد شده بودند، گردید (014/0=p)، اما در غلظت اسپرم تأثیری نداشت. همچنین لیکوپن باعث کاهش استرس اکسیداتیو گردید. |
| Ali و همکاران (22) |
2010 | 48 موش سالم نر، در 6 گروه 8 تایی | 8 هفته | گروه اول: لیکوپن (10 میلی‌گرم برکیلوگرم در روز) گروه دوم: الاژیک اسید (2 میلی‌گرم برکیلوگرم در روز) گروه سوم: سیکلو فسفامید (15 میلی‌گرم برکیلوگرم در روز) گروه چهارم: سیکلوفسفامید و لیکوپن گروه پنجم: سیکلوفسفامید و الارژیک اسید کنترل: دریافت پلاسبو |
لیکوپن و الارژیک اسید در برابر استرس اکسیداتیو، از آسیب‌های ساختاری اسپرم و بیضه محافظت می‌کنند و لیکوپن به همراه سیکلوفسفامید باعث کاهش آسیب‌های ناشی از سیکلوفسفامید می‌شود. |
| Gaffari و همکاران (23) | 2010 | 48 موش سالم، نر، نژادSprague-Dawley در 6 گروه 8 تایی | 8 هفته | گروه اول: ml 5/0 میلی‌لیتر 0 محلول سبک آلکانین + 5/0 میلی‌لیتر محلول 10 میلی‌گرم برکیلوگرم لیکوپن روزانه گروه دوم: دریافت 5/0 میلی‌لیتر روغن ذرت + 5/0 میلی‌لیتر محلول 2 میلی‌گرم برکیلوگرم الارژیک اسید روزانه گروه سوم: دریافت سیکلوفسفامید 5/0 میلی‌لیتر محلول 10 میلی‌گرم برکیلوگرم + 5/0 میلی‌لیتر محلول سبک آلکانین روزانه گروه چهارم: دریافت سیکلو فسفامید 5/0 میلی‌لیتر از محلول 10 یک‌بار در هفته 5/0 میلی‌لیتر محلول 10 میلی‌گرم برکیلوگرم لیکوپن روزانه گروه پنجم: دریافت سیکلو فسفامید 5/0 میلی‌لیتر از محلول 10 میلی‌گرم برکیلوگرم یک‌بار در هفته + 5/0 میلی‌لیتر محلول 2 میلی‌گرم برکیلوگرم الارژیک اسید روزانه کنترل: دریافت 5/0 میلی‌لیتر روغن ذرت + 5/0 میلی‌لیتر محلول سبک آلکانین روزانه |
لیکوپن و الارژیک اسید باعث سرکوب سوپر اکسیداسیون چربی‌ها و آپوپتوز سلول‌ها می‌شود، اما بر روی آنزیم‌های آنتی‌اکسیداتیو آندروژن تأثیری ندارد و استفاده لیکوپن یا الارژیک اسید به همراه سیکلوفسفامید باعث می‌شود که آسیب‌های سیکلوفسفامید به اسپرم‌ها کاهش یابد. |
| Hamdy و همکاران (24) | 2011 | 24 موش نر بالغ ویستار در 4 گروه 6 تایی | 7 روز | گروه اول: (4 میلی‌گرم برکیلوگرم) لیکوپن به همراه روغن ذرت گروه دوم: 5/0 میلی‌لیتر روغن ذرت و پس از آن تزریق 1/0 میلی‌گرم برکیلوگرم در روز لیپوپلی ساکارید گروه سوم: دریافت لیکوپن 24 ساعت قبل از تزریق لیپوپلی ساکارید کنترل: دریافت 5/0 میلی‌لیتر روغن ذرت به همراه سالین |
لیپوپلی‌ساکارید باعث ایجاد استرس اکسیداتیو می‌شود و به بیضه‌ها آسیب می‌زند، اما لیکوپن این آسیب‌ها را کاهش می‌دهد و باعث بهبود حرکت و افزایش تعداد اسپرم می‌شود. |
| Mangiagalli و همکاران (25) | 2012 | 18 خرگوش نر نژاد دورگه martini در 3 گروه 6 تایی | 5 هفته | گروه اول: 1/0 گرم برلیتر مکمل لیکوپن اضافه‌شده به آب گروه دوم: g/l 5/0 گرم برلیتر مکمل لیکوپن اضافه‌شده به آب کنترل: آب بدون مکمل |
بعد از 5 هفته در بین سه گروه حجم مایع منی و تعداد اسپرم‌ها در گروه دوم که 0.5گرم مکمل لیکوپن دریافت می‌کردند تغییرات معنی‌داری دیده می‌شود (031/0=p حجم مایع منی و 013/0= p تعداد اسپرم). |
| Gunasekaran و همکاران (26) | 2013 | 24 موش سفید نژاد Wistar در چهار گروه 6 تایی | 30 روز | گروه اول: (mg/kg/bwt/day 4) لیکوپن به همراه غذا گروه دوم: دریافت Aroclor 1254 (2 میلی‌گرم برکیلوگرم در روز) گروه سوم: دریافت Aroclor 1254 (2 میلی‌گرم برکیلوگرم در روز) و (4 میلی‌گرم برکیلوگرم در روز) لیکوپن به همراه غذا کنترل: دریافت روغن ذرت با تزریق داخل وریدی |
لیکوپن در برابر Aroclor (پلی‌فنیل چند کلردار) از تعداد اسپرم و حرکت اسپرم‌ها محافظت می‌کند و کیفیت اسپرم را حفظ می‌کند. |
| TAMILSELVAN و همکاران (27) | 2013 | 24 موش سالم نر، در 4 گروه 6 تایی | 30 روز | گروه اول: بیس فنول A (200 میلی‌گرم برکیلوگرم) به همراه روغن ذرت گروه دوم: لیکوپن (10 میلی‌گرم برکیلوگرم) اضافه شده به روغن ذرت به همراه بیس فنول A گروه سوم: دریافت لیکوپن (10 میلی‌گرم برکیلوگرم) اضافه‌شده به روغن ذرت کنترل: دریافت سالین به همراه 5/0 میلی‌لیتر روغن ذرت |
بیس فنول A باعث افزایش اکسیداتیو و کاهش تعداد اسپرم و حرکت اسپرم‌ها می‌شود. گروهی که بیس فنول A را به همراه لیکوپن مصرف کرده بودند شدت اکسیداتیو کاهش و تعداد اسپرم و حرکت اسپرم افزایش یافته و بهبودی در باروری حاصل شده است و تمامی تغییرات معنی‌دار می‌باشد (05/0p<). |
| Boeira و همکاران (28) | 2014 | 6 موش سفید از نژاد Swissدر گروه کنترل و 6 موش‌های سفید از نژاد Swissدر گروه مداخله | 10 روز | گروه مداخله: 20 میلی‌گرم برکیلوگرم لیکوپن برای ده روز و بعد از آن 40 میلی‌گرم برکیلوگرم ماده Zearalenone به‌صورت خوراکی مصرف کرده‌اند. گروه کنترل: دریافت روغن زیتون |
24 ساعت بعد از اینکه موش‌ها Zearalenone (توکسین موجود در غلات) را مصرف کردند، آزمایش‌های لازم انجام گرفت و مشاهده گردید لیکوپن مانع از کاهش لکوسیت‌ها، نوتروفیل و سایر گلبول‌های سفید و قرمز شده است. همچنین مانع از کاهش تعداد اسپرم و حرکت اسپرم به‌طور معنی‌داری شده است. |
| Tripathy و همکاران (29) | 2016 | 24 موش نر با توانایی باروری در 4 گروه 6 تایی | 60 روز | گروه اول: دریافت لیکوپن با مقدار 5/1 میلی‌گرم به‌ازای هر 100 گرم وزن بدن گروه دوم: ایجاد ناباروری با مصرف سیپروترون استات به میزان 3 میلی‌گرم به‌ازای هر 100 گرم وزن بدن گروه سوم: ایجاد ناباروری با مصرف سیپروترون استات به میزان 3 میلی‌گرم به‌ازای هر 100 گرم وزن بدن در 30 روز اول و دریافت لیکوپن به میزان 5/1 میلی‌گرم به‌ازای هر 100 گرم وزن بدن در 30 روز بعدی کنترل: دریافت 4% tween-80 با غلظت 5/0 میلی‌لیتر به ازای هر 100 سی سی آب |
سیپروترون با کاهش انتی‌اکسیدان‌ها، افزایش کلسترول بیضه‌ها و کاهش تستوسترونظباعث ایجاد ناباروری می‌شود، اما لیکوپن یک آنتی‌اکسیدان قوی است که باعث حداکثر احیا رادیکال‌های آزاد و کمترین استرس اکسیداتیو می‌شود. شکل اسپرمه، غلظت و توانایی اسپرم‌ها در گروه سوم نسبت به گروه دوم، تغییرات معنی‌داری داشته است(001/0=p) و لیکوپن بهعنوان یک آنتی‌اکسیدان جلوی استرس اکسیداتیو را می‌گیرد و باعث بهبود باروری میگردد. |
| Ratel و همکاران (30) | 2017 | 30 خرگوش نر موش‌های نژاد NWZ در 3 گروه 10 تایی | 4 هفته | گروه اول: دریافت فولیک اسید (500 میلی‌گرم) گروه دوم: دریافت لیکوپن (500 میلی‌گرم) کنترل: دریافت آب |
هر دو باعث بهبود قابل‌ملاحظه در کیفیت اسپرم و توانایی باروری اسپرم‌ها شده‌اند و همچنین باعث افزایش غلظت هموگلوبین، هماتوکریت و کاهش پروفایل‌های چربی و گلبول‌های سفید می‌شود. |
بحث
تأثیر لیکوپن بر ناباروری مردان
لیکوپن و استرس اکسیداتیو
کنترل استرس اکسیداتیو و گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) تولیدشده، ازجمله اهداف مهم در فرآیند تولید اسپرم است (31, 32). افزایش سطح ROS در مایع منی مردان نابارور علاوه بر تجزیه DNA اسپرم (33)، عملکرد ضعیف اسپرم را نیز در پی دارد (34) و عملکرد ضعیف اسپرم، شایع‌ترین علت در ناباروری به دلایل ناشناخته است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان دادند خطر ابتلا به ناباروری (در هر دو جنس) در افرادی‌که در منطقه مدیترانه زندگی می‌کنند به دلیل مصرف زیاد گوجه‌فرنگی، هندوانه و سایر میوه‌ها و سبزیها غنی از لیکوپن، کمتر است (18). همچنین عفونت، التهاب، روند پیری و سموم محیط زیست باعث افزایش استرس اکسیداتیو می شوند (18). در کارآزمایی بالینی که توسط Mohantyو همکاران در سال 2001 در هند بر 50 مرد با وضعیت هورمونی نرمال انجام گرفت نشان داد مکمل لیکوپن بهعنوان یک عامل آنتی‌اکسیدانی با کاهش استرس اکسیداتیو باعث بهبودی در تعداد اسپرم، غلظت اسپرم و حرکت اسپرم‌ها شد. در مطالعه فوق در پایان 12 ماه، میزان بارداری 36% افزایش نشان داد و رضایت بیماران را نیز به همراه داشت. مدت زمان طولانی، دوز بالای لیکوپن و غربالگری دقیق برای تشخیص افرادی‌که پروفایل هورمونی و تیتر آنتی‌بادی ضداسپرم نرمال دارند، اما مبتلا به اختلال ناباروری هستند؛ از نقاط قوت این مطالعه می‌توان به طولانی بودن مدت زمان پیگیری اشاره کرد و نداشتن گروه کنترل از نقاط ضعف این مطالعه بود (18).
در یک مطالعه مشاهده گردید در مردانی‌که غلظت ROS در مایع منی آنها بالاتر از افرادی بوده که سطح ROS پایینی داشتند، شانس باروری کمتر بوده است (35). Armstrong نشان داد سطح تولید ATP پس از قرارگیری در معرض ROS کاهش داشته و در پی آن حرکت اسپرم نیز کاهش یافته است (36). همچنین فرضیه‌ای وجود دارد که ROS باعث اکسیداسیون اسیدهای چرب اشباع نشده در غشای اسپرم می‌شود (37،38). در مطالعه Guptaو همکاران در هند (سال 2002) که بر 30 مرد نابارور انجام گرفت نشان داد استفاده از لیکوپن بهعنوان آنتی‌اکسیدان قوی برای کاهش استرس اکسیداتیو، باعث بهبود غلظت اسپرم و حرکت آنها می‌شود. همچنین یافته ها نشان داد که در 12 مرد (40%) هر سه پارامتر غلظت اسپرم، شکل اسپرم و حرکت اسپرم بهبود یافت. تصادفی بودن انتخاب نمونه‌ها، از نقاط قوت این مطالعه بود، اما پایین بودن تعداد نمونه‌ها را می‌توان از نقطه ضعف این مطالعه نام برد (18).
لیکوپن، علاوه بر خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود، می‌تواند در ارتباطات سلولی، سیگنالینگ و پیشرفت چرخه سلولی تأثیر داشته باشد (39). در مطالعه Filipcikova که در سال 2013 در کشور چک انجام گرفت، برای اولینبار به بررسی تأثیر لیکوپن بر نسبت آراشیدونیک اسید/دکوزاهگزانوئید اسید3(AA/DHA)در ناباروری مردان پرداخته شد، نتایج نشان داد لیکوپن با تغییر در سطح استرس اکسیداتیو نقش مهمی در سطح PUFA در مایع منی مردان نابارور ایفا می‌کند. همچنین بالا بودن تعداد نمونه‌ها و اندازه‌گیری تغییرات PUFA در مایع منی از نقاط قوت این مطالعه محسوب می‌شد (11).
در مطالعه Aly و همکاران که در سال 2011 در عربستان صعودی با بررسی تأثیر لیکوپن بر استرس اکسیداتیو ناشی از لیپوپلی‌ساکاریدها در میتوکندری بیضه 24 موش نر انجام گرفت نشان داد لیپوپلی‌ساکارید باعث افزایش غلظت هیدروژن پراکسید و کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیداتیو میتوکندری مانند کاتالاز، SODو آنتی‌اکسیدان‌های غیرآنزیمی مثل آسکوربات و گلوتاتیون می‌شوند، همچنین در کاهش ظرفیت کل آنتی‌اکسیدان‌ها نقش مؤثری دارند. مصرف مکمل لیکوپن، تمامی این آثار مخرب را بهبود می‌بخشد. این مکمل باعث افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی، افزایش غلظت آسکوربات، گلوتاتیون، آنزیم‌های آنتی‌اکسیداتیو و بهبود حرکت اسپرم (001/0p<) می‌شود. وجود گروه کنترل و اندازه‌گیری پارامترهای مختلف مانند هیدروژن پراکسید، کاتالاز، آسکوربات و گلوتاتیون، از نکات مثبت این مطالعه بود (24).
لیکوپن و غلظت، حرکت و مورفولوژی اسپرم
پارامترهای اسپرمی در افراد نابارور تغییر کرده و غیرطبیعی می‌شوند. در افراد نابارور به دلیل کمبود آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی در سیتوپلاسم، همچنین وجود اسیدهای چرب غیراشباع در غشا، اسپرم‌ها را در برابر استرس اکسیداتیو بسیار آسیب‌پذیرند؛ لذا استرس اکسیداتیو از طریق آسیب به DNA و تخریب غشای پلاسمایی باعث کاهش کیفیت مایع منی می‌شود. دریافت مکمل لیکوپن نیز با تغییر در فعالیت آنتی‌اکسیدانی سبب افزایش حرکت و کینتیک اسپرم میگردد (42-40).
در مطالعه Mangiagalli که در سال 2010 در ایتالیا بر روی 18 خرگوش نر انجام شد، نشان داد مصرف لیکوپن با دوزهای مختلف، تأثیری در وزن بدن و دریافت غذایی خرگوش‌های نر نداشته و مصرف لیکوپن تغییرات معنی‌داری را در حجم و تعداد کلی اسپرم ایجاد کرده است. قابل‌ذکر است در دوز بالاتر لیکوپن، بهبودی بیشتر بود. بررسی دریافت غذایی موش‌ها و وجود گروه کنترل و مکمل یاری در دوزهای مختلف، از نکات مثبت این مطالعه بود (25). نتایج مطالعه Hekimoglu و همکاران در سال 2009 در ترکیه بر روی 18 موش سفید، نشان داد ایسکمی بیضه‌ها باعث کاهش غلظت، حرکت اسپرم‌ها و افزایش اسپرم‌های غیرطبیعی می‌شود. بعد از مکمل یاری یک گروه با لیکوپن، تمامی این آسیب‌ها بهبود یافت، که وجود گروه کنترل از نقاط قوت مطالعه فوق بود (17).
لیکوپن و sRAGE
در مطالعه Ivana Oborna برای اولینبار به تأثیر مکمل لیکوپن بر سطح sRAGE پرداخته شد. این مطالعه در سال 2010 بر 13 مرد نابارور در جمهوری چک انجام گرفت. در ابتدا غلظت sRAGE در پلاسما و مایع منی مردان مبتلا به ناباروری با تعداد اسپرم طبیعی بررسی و مشاهده گردید غلظت این ماده در پلاسما طبیعی و در مایع سمینال بسیار پایین بوده است؛ درحالی‌که غلظت این ماده در تخمدان بسیار زیاد گزارش شد و احتمالاً به این علت است که آنتی‌اکسیدان‌های زیادی در تخمدان وجود دارند که از تخمک در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کنند. بعد از 12 هفته سطح sRAGE در مایع منی افرادی‌که لیکوپن دریافت کرده بودند کاهش یافت (13). افزایش sRAGE مانع از اتصال RAGE به لیگاند AGE (advanced glycation end) می‌شود. وجود گروه کنترل و دوز بالا مکمل و طراحی خوب آزمایش، از نقاط قوت و عدم کنترل میزان آنتی‌اکسیدان‌های غذایی، همچنین سایر پراکسیدها از نقاط ضعف این تحقیق بود (13).
مطالعات پیشین بیان داشته‌اند AGE حاصل از تغییر پروتئین در یک واکنش غیرآنزیمی و برگشت‌ناپذیر است که باعث آسیب به اسپرم و ناباروری می‌شود. همچنین اتصال RAGE به AGE موجب کاهش استرس اکسیداتیو میگردد (42-40). sRAGE حاصل پروتئولیتیک غشای سلول است که با اتصال به AGE، نه تنها تغییری در استرس اکسیدایتو ایجاد نمی‌کند؛ بلکه باعث تغییر در mRNA نیز می‌شود (43،44).
لیکوپن و سیکلوفسفامید
سیکلوفسفامید، یک داروی رایج در شیمی‌درمانی است. این دارو باعث میگردد تعادل استرس اکسیداتیو و آنتی‌اکسیدان در بدن به‌هم بریزد که در نتیجه افزایش رادیکال‌های آزاد باعث غیرفعال شدن یا تغییر فعالیت مولکول‌های بیولوژیک مثل پروتئین و چربی میگردد (45،46). مطالعات نشان داده‌اند سیکلوفسفامید سبب کاهش وزن بدن و وزن اندام‌های تولیدمثلی می‌شود (47)، اما بعضی تحقیقات هیچ اثری را نشان نمی‌دهند (48،49). در مطالعه Gaffari نشان داده شد سیکلوفسفامید هیچ تأثیری در کاهش وزن ندارد، اما در این مطالعه بعد از قرارگیری در معرض سیکلوفسفامیدها به دلیل بالا رفتن سطح ROSها و پراکسیداسیون چربی در بیضه‌ها، عوارضی همچون آپوپتوز و از بین رفتن سلول‌های بیضه، اسپرم و آسیب مستقیم در DNA مشاهده گردید (23). فراوان‌ترین ROS که در طی واکنش‌ها تولید می‌شود O2 است (50)، که بر اثر آنزیم اکسیداز به H2O2 تبدیل میگردد. آب اکسیژنه در حالت معمول رادیکال آزاد محسوب نمی‌شود، اما در برخورد با یون‌هایی همچون یون مس و آهن به سرعت واکنش داده و OH تولید می‌کند که سمی‌ترین ROS موجود است (51). نتایج مطالعه Gaffari و همکاران که در سال 2010 بر روی 48 خرگوش در ترکیه انجام گرفت نشان داد لیکوپن بهعنوان آنتی‌اکسیدان، انرژی O2 و سایر ROSها را می‌گیرد و مانع از اثرات تخریبی آنها می‌شود (23). همچنین Yu در مطالعه خود نشان داد الارژیک اسید مانع استرس اکسیداتیو و آپوپتوز در سلول‌های خرگوش می‌شود (52). در مطالعه دیگری Gaffari و همکاران با بررسی تأثیر لیکوپن و الارژیک اسید به‌صورت همزمان در برابر سیکلوفسفامید در 48 موش نر، تغییر معنی‌داری در حرکت اسپرم مشاهده کردند، اما در غلظت اسپرم، همچنین در سطح کاتالاز، GSH (آنزیم‌های آنتی‌اکسیداتیو طبیعی بدن) و تستوسترون، تغییر معنی‌داری مشاهده نشد. طراحی متفاوت این آزمایش و تعداد زیاد نمونه، از نقاط قوت این مطالعه بود (23). در مطالعهAly مشاهده گردید سیکلوفسفامید باعث افزایش سطح MDA (Malon Dialdehyde) و سطح ROS در پلاسما و کاهش کاتالاز شده و مکمل لیکوپن نیز سبب نرمال شدن اسپرم و کاهش استرس شده است. اندازه‌گیری اندازه سر اسپرم و دم اسپرم به تفکیک و وجود گروه کنترل، از نکات مثبت این مطالعه بود (22).
لیکوپن و سیپروترون استات
سیپروترون استات با افزایش سطح کلسترول در بیضه‌ها و کاهش استفاده از کلسترول برای ساخت هورمون‌های استروئیدی باعث ایجاد ناباروری در مردان می‌شود، همچنین با تأثیر بر سه آنزیم کلیدی Δ5, 3β-HSD,17- β HSD سبب کاهش فرآیند ساخت پ تستوسترون میگردد و در کاهش حرکت و غلظت اسپرم مؤثر است (53). سیپروترون استات نیز موجب افزایش استرس اکسیداتیو و کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیداتیو مثل Superoxide Dismutase) SOD ( و کاتالاز می‌شود (54). از طرفی، لیکوپن از آپوپتوز ژن‌ها جلوگیری کرده (55)، و به رسپتور retinoic X متصل و ژن را حفظ می‌کند. علاوه بر این، با حفظ DNA به بیان آنزیم‌های Δ5, 3β-HSD, 17- β HSD کمک می‌کند (56). مطالعه Tripathy در هند (سال 2016) بر روی 24 موش نر نشان داد لیکوپن ممکن است با مهار استرس اکسیداتیو در اندام‌های تولیدمثل، کاهش اکسیداسیون LDL و پراکسیداسیون لیپید، احتمال آسیب به DNA سلول‌های زایا را کاهش دهد و در نهایت، احتمال ناباروری را کم می کند. طراحی متفاوت آزمایش‌ها و اندازه‌گیری پارامترهای اکسیدتیو، از نقاط قوت این مطالعه بود (29).
نتیجه‌گیری
در قرن اخیر، ناباروری در مردان شیوع رو به افزایشی پیدا کرده است. عوامل مختلفی نیز در ایجاد این اختلال نقش دارند. مهم‌ترین عامل استرس، اکسیداتیو است. با توجه به اینکه لیکوپن یک آنتی‌اکسیدان قوی بوده و اثر جانبی خاصی ایجاد نمی‌کند؛ بنابراین مصرف این مکمل به میزان تجویزشده و در مدت زمان تعیین‌شده علاوه بر اینکه می‌تواند بر شکل، حرکت و غلظت اسپرم تأثیرگذار باشد، قادر است از آسیب به DNA و پراکسیداسیون لیپیدها جلوگیری کرده و آنزیم‌های آنتی‌اکسیداسیون را افزایش و رادیکال‌های آزاد را کاهش دهد. با این وجود، اکثر مقالات انجام‌شده بر روی مطالعات حیوانی بوده و مقالات انسانی کمی در این رابطه وجود دارد و نیاز به مطالعات انسانی بیشتری در این زمینه می‌باشد تا نتایج شفاف‌تری حاصل گردد و بتوان به‌راحتی برای افراد نابارور بهعنوان یک مکمل مؤثر تجویز کرد.تشکر و قدردانی
این پژوهش با مساعدت کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان (با کد 197116 و کد اخلاق IR.MUI.RESEARCH.REC.1397.1.259) به انجام رسیده است.
نوع مطالعه: مقاله مروری |
موضوع مقاله:
تغذیه
دریافت: 1397/8/9 | پذیرش: 1397/10/9 | انتشار: 1398/2/18
دریافت: 1397/8/9 | پذیرش: 1397/10/9 | انتشار: 1398/2/18
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
