دوره 14، شماره 1 - ( فروردین 1399 )
جلد 14 شماره 1 صفحات 73-61 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khoramirad A, Ansari Shahidi M, Rezaii Jamaloi H, Sadeghimoghaddam P. The Effect of Mindfulness-Based Developmental Care on Maternal Stress and Bonding with Premature Infants Hospitalized in NICU. Qom Univ Med Sci J 2020; 14 (1) :61-73
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2700-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2700-fa.html
خرمی راد اشرف، انصاری شهیدی مجتبی، رضایی جمالویی حسن، صادقی مقدم پروانه. تأثیر مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی بر استرس مادری و پیوند با نوزادان نارس بستری در بخش ویژه نوزادان. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1399; 14 (1) :61-73
1- گروه روانشناسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی
2- گروه روانشناسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ،dransarishahidi@gmail.com
3- مرکز توسعه تحقیقات بالینی بیمارستان فرقانی، دانشگاه علوم پزشکی قم
2- گروه روانشناسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ،
3- مرکز توسعه تحقیقات بالینی بیمارستان فرقانی، دانشگاه علوم پزشکی قم
متن کامل [PDF 800 kb]
(1601 دریافت)
| چکیده (HTML) (5305 مشاهده)
متن کامل: (2027 مشاهده)
مقدمه
داشتن نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) استرس‌زا بوده و والدین را در معرض خطر آسیب روانی- عاطفی قرار می‌دهد (3-1). منظور از استرس والدی در NICU، عدم تعادل بین انتظارات، منابع درک شده و نیازهای مراقبتی است (4) که از عدم اطمینان در مورد وضعیت اولیه و پیش‌آگهی نوزاد و مشکلات توأم نظیر عفونت، مشکلات تغذیه‌ای و پنوموتوراکس ناشی می‌شود (5،6).
در مطالعات پیشین نشان داده شده است که استرس سطح بالای مادران نوزادان بستری در NICU با بروز افسردگی، اضطراب (7)، علائم اختلال استرس حاد و استرس پس از سانحه همراه می‌باشد (3-1) که تا پس از ترخیص از بیمارستان ادامه داشته (7،8) و در برقراری پیوند با نوزادان اختلال ایجاد می‌کند (4).
پیوند، رابطه اولیه مادر و شیرخوار است که با واکنش عاطفی به نوزاد در اولین ساعات پس از تولد شروع به شکل‌گیری نموده و با تماس بدنی بیشتر تقویت می‌شود و نشان‌دهنده رشد احساس والدی می‌باشد (9،10). کیفیت پیوند بین مادر و نوزاد تأثیر مستقیمی بر رشد سالم جسمانی و تکاملی کودک داشته و می‌بایست صمیمی، گرم و پایدار بوده و احساس لذت و آسایش را برای مادر و کودک فراهم کند (11).
حضور نوزاد در هفته‌های اول تولد در NICU و مشکلات ناشی از استرس والدی، پیوند مادر و نوزاد را مختل می‌کند (12). عدم دلبستگی مناسب با مراقب اولیه نه تنها نوزاد را به لحاظ عاطفی آسیب‌پذیر می‌سازد؛ بلکه زمینه اختلالات عاطفی را در آینده فراهم می‌کند (13،14). قابل توجه است که در هفته‌های اول تولد، تکامل ساختاری و عملکردی مغز بسیار سریع بوده و به شدت تحت تأثیر تعامل عوامل متعدد داخلی و تجربیات محیط بیرونی قرار دارد (15)؛ از این رو توجه به برنامه‌های مراقبت تکاملی (Developmental Care) درNICU در کنار مراقبت‌های طبی امری ضروری است (16). برنامه‌های مراقبت تکاملی، برنامه‌هایی چند روزه و چند رشته‌ای هستند (17،18) که هفت عنصر اصلی محافظت عصبی (محیط التیام‌بخش، مشارکت هرچه بیشتر خانواده‌ها، پوزیشن‌دهی و لمس، حفاظت از خواب، به حداقل رساندن استـرس و درد، محافظـت از پوسـت و بهینه‌سـازی
تغذیه) را شامل می‌شوند (19).
کلید اصلی موفقیت در برنامه‌های مراقبت تکاملی، تلفیق مشارکت والدین به ویژه مادران در این برنامه‌ها است (19). این در حالی می‌باشد که مادران نوزادان بستری در NICU درگیر تجربیات منفی بستری شدن نوزاد و واکنش‌های پیچیده نظیر احساس گناه، سوگ از دست دادن یک کودک کامل، افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه می‌باشند (24-20،7)؛ بنابراین به نظر می‌رسد با وجود تأکید بر مشارکت بیشتر مادران به منظور موفقیت در برنامه‌های مراقبت تکاملی، راهکاری برای کمک به ایشان برای سازگاری با شرایط پراسترس NICU و غلبه بر احساسات منفی و سوگ، افسردگی و غیره در این برنامه‌ها در نظر گرفته نشده است (4).
یکی از مداخلات روان‌شناختی که امروزه به طور قابل توجهی در متون به تأثیرات مثبت آن در حوزه‌های مختلف پرداخته شده است، ذهن‌آگاهی می‌باشد. ذهن‌آگاهی، آگاهی روشن شخص نسبت به آنچه که در درون و در تعامل با محیط بیرون در لحظات متوالی ادراک رخ می‌دهد است که می‌تواند به رهاسازی افراد از افکار خودکار، عادات و الگوهای رفتاری ناسالم کمک نماید؛ از این رو نقش مهمی را در تنظیم رفتاری ایفا می‌کند. علاوه‌براین، ذهن‌آگاهی با افزودن وضوح و حیات به تجربیات می‌تواند سلامتی و شادابی را به همراه داشته باشد (22-20).
روشهای ذهن‌آگاهی به طور فزاینده‌ای در مداخلات بالینی و درمانی مبتنی بر کاهش استرس مورد بررسی قرار گرفته (23) و مفید بودن آن در فعالیت‌های روزانه و همچنین شرایط غیر معمول نظیر مواجهه با عوامل استرس‌زا یا بیماری‌های جدی حتی در دوران بارداری ثابت شده است (24،25)؛ اما پاسخ به این سؤال هنوز مشخص نیست که آیا ادغام مداخله ذهن‌آگاهی با مراقبت‌های تکاملی می‌تواند به کاهش استرس و برقراری پیوند بهتر با نوزاد در مادران دارای نوزاد بستری در NICU که در سخت‌ترین شرایط پس از زایمان، تغییرات هورمونی، درد و خستگی، بیخوابی، قرار گرفتن در معرض نقش جدید والدی، وضعیت نامعلوم و استرس‌زای کودک و پیچیدگی‌های محیط NICU قرار دارند، کمک‌کننده باشد؟
با توجه به مطالب بیان شده، مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی بر استرس مادری و پیوند عاطفی با نوزادان نارس بستری در NICU طراحی و اجرا گردید.
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع مداخله‌ای سه گروهی ( گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی، مراقبت تکاملی و گروه کنترل) بود. پس از تصویب طرح تحقیقاتی و اخذ مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی قم (IR.MUQ.REC.1398.006)، پژوهشگر به محیط پژوهش وارد شد و پس از هماهنگی‌های لازم با پزشک مسئول فنی بخش‌ها و سرپرستاران، نمونه‌گیری آغاز گردید. اهداف مطالعه برای والدین واجد شرایط ورود به مطالعه توضیح داده شد و آن‌ها پس از موافقت و تکمیل فرم رضایت آگاهانه وارد مطالعه شدند.
والدین گروه‌های مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و مراقبت تکاملی در طول 10 روز اول اقامت نوزادان آن‌ها در جلسات آموزشی شرکت می‌کردند. در مجموع، چهار جلسه 60-30 دقیقه‌ای آموزش مراقبت تکاملی برای هر مادر در گروه مراقبت تکاملی و چهار جلسه 60-30 دقیقه‌ای آموزش ذهن‌آگاهی علاوه بر جلسات مراقبت تکاملی برای هر مادر در گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی برگزار شد. آموزش مراقبت تکاملی به شرح برنامه شماره 1 (جدول 1) اجرا گردید. آموزش ذهن‌آگاهی مطابق با برنامه شماره 2 (جدول 2) برگزار شد. به هر دو گروه تحت مداخلهCD آموزشی حاوی فیلم آموزشی مراقبت تکاملی تهیه شده در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارائه گردید. باید خاطرنشان ساخت که در طول مدت بستری نوزاد، در پایان هر هفته پژوهشگر در بخش حاضر بود و به سؤالات احتمالی مادران پاسخ می‌داد.
برای کورسازی و جلوگیری از اطلاع نمونه‌ها از نوع مداخله گروه دیگر، جلسات ذهن‌آگاهی در ادامه هر جلسه مراقبت تکاملی برای گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی برگزار شد. تأکید گردید که هیچ‌یک از نمونه‌ها در مورد محتوای آموزشی با مادران دیگر صحبت نکنند.
در این مطالعه جلسات آموزشی روتین بخش‌ها برای گروه کنترل برگزار شد. در طول پنج روز اول پذیرش نوزاد در بخش و در زمان ترخیص هر نوزاد، پرسشنامه‌ها تکمیل شده و تجزیه و تحلیل گردیدند. شایان ذکر است که برای تکمیل پرسشنامه‌ها از منشی بخش و یک همکار دیگر از هر بخش کمک گرفته شد.
جامعه و نمونه
دو بیمارستان شهر قم (بیمارستان فرقانی و بیمارستان شهدا) که بیشترین آمار پذیرش نوزادان نارس را دارند به عنوان محیط پژوهش در نظر گرفته شدند. فرایند پژوهش از فروردین تا پایان آذر سال 1398 به اجرا درآمد. برای کمک به افزایش قابلیت اجرایی طرح و همچنین جلوگیری از خطای اثر مداخله و تورش اثر تصمیات و استراتژی‌های پزشکی، پرستاری و مدیریتی بیمارستان‌ها، نمونه‌های گروه‌های مداخله و کنترل از هر دو بیمارستان انتخاب گردیدند.
جامعه آماری پژوهش را نوزادان پره‌ترم بستری در بخش‌های نوزادان بیمارستان‌های شهر قم و والدین آن‌ها که واجد شرایط ورود به مطالعه بودند، نشکیل دادند. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: سن بارداری کمتر از 35 و بیشتر از 25 هفته، بستری نوزاد در NICU حداقل به مدت 14 روز و سن کمتر از پنج روز نوزاد در زمان ورود به مطالعه.
از سوی دیگر نیاز نوزاد به جراحی، وجود مانع زبان، اقامت کمتر از 14 روز نوزاد در NICU، عدم تمایل مادر به اقامت در بیمارستان به مدت حداقل دو ساعت طی 24 ساعت، عدم رضایت مادر برای آغاز مطالعه و ادامه مشارکت در آن، وزن کمتر از 800 گرم نوزاد هنگام تولد، داشتن ناهنجاری مادرزادی و خونریزی مغزی در گرید 3 و 4 نیز به عنوان معیارهای خروج از مطالعه در نظر گرفته شدند.
حجم نمونه براساس مطالعات قبلی برای گروه‌های مداخله 32 و برای گروه کنترل 45 در نظر گرفته شد (26). به منظور پیشگیری از اثر ریزش، نمونه‌گیری به شکل مبتنی بر هدف و متوالی تا زمان تکمیل حجم نمونه ادامه یافت و تخصیص گروه‌ها به شکل تصادفی ساده انجام شد.
جدول شماره 1: برنامه 1- محتوای جلسات آموزشی مراقبت تکاملی
جدول شماره 2:برنامه 2- محتوای جلسات آموزشی مراقبت تکاملی مبتنی بر ذهن‌آگاهی
ابزار پژوهش
پرسشنامه سنجش پیوند مادر و نوزاد: برای تعیین وضعیت پیوند مادر و نوزاد از پرسشنامه پیوند مادر و کودک پس از زایمان استفاده شد. این پرسشنامه توسط Brakington در سال 2006 ساخته شده و در ایران توسط افلاک سیر در سال 1389 اعتباریابی گردیده است (27). این مقیاس دارای 25 سؤال با چهار مؤلفه پیوند معیوب مادر و کودک (12 سؤال؛ به عنوان مثال: آرزوی روزهایی را دارم که فرزندی نداشتم)، طرد و خشم (هفت سؤال؛ به عنوان مثال: عاشق بغل کردن فرزندم هستم)، اضطراب مراقبت (چهار سؤال؛ به عنوان مثال: تنها راه‌حل را در این می‌بینم که کسی فرزندم را ببرد و بزرگ کند) و خطر آزار کودک (دو سؤال؛ به عنوان مثال: احساس می‌کنم به فرزندم صدمه زده‌ام) بوده و بر مبنای مقیاس شش درجه‌ای از 0 تا 5 نمره‌گذاری می‌شود. کمترین نمره 0 و بالاترین نمره 125 بوده و نمرات بالاتر نشان‌دهنده مشکل در پیوند مادر و کودک می‌باشد. ضریب همبستگی این آزمون با سایر مقیاس‌های مشابه معادل 31 تا 68 درصد گزارش شده است (28). در مطالعه افلاک سیر و همکاران در سال 2014 در ایران، ضریب آلفای کرونباخ 52/0، 67/0، 70/0 و 74/0 بـه ترتیـب برای مؤلفـه‌های پیـونـد معیـوب، طـرد و خشم، اضطراب و آزار و خطر کودک به دست آمد (27). در مطالعه حاضر آلفای کرونباخ برای 30 نمونه و کل پرسشنامه معادل 87 درصد محاسبه گردید.
پرسشنامه استرس والدین
پرسشنامه سنجش استرس به سنجش و ارزیابی سه گروه از عوامل تنش‌زای اثرگذار بر والدین دارای نوزاد نارس بستری در بخشNICU شامل: عوامل استرس‌زای محیطی بخش نوزادان (شش گویه)، ویژگی‌های ظاهری و رفتار نوزاد (17 گویه) و ارتباط والدین با نوزاد و نقش والدی (11 گویه) را می‌سنجد. این گویه‌ها بین 0 تا 5 رتبه‌بندی شده‌اند. نمره‌دهی این ابزار بر مبنای طیف لیکرت شش گزینه‌ای عبارت است از: مواجهه نداشتم=0، استرس وجود ندارد=1، استرس کمی وجود دارد=2، استرس متوسطی وجود دارد=3، استرس زیادی وجود دارد=4 و استرس فوق‌العاده زیادی دارد=5.
مجموع نمرات این پرسشنامه بین 0 تا 170 بوده و هرچه نمره فرد بیشتر باشد، استرس بیشتری را تجربه کرده است. روایی و پایایی این ابزار در مطالعات پیشین در ایران به تأیید رسیده است (29). در مطالعه حاضر آلفای کرونباخ برای 30 نمونه معادل 88 درصد تعیین گردید.
پرسشنامه ذهن‌آگاهی
این ابزار یک مقیاس خودسنجی 39 آیتمی می‌باشد که توسط Baer و همکاران (2006) از طریق تلفیق گویه‌هایی از پرسشنامه‌های ذهن‌آگاهی مختلف و با استفاده از رویکرد تحلیل عاملی تحول یافته است (30). سؤالات این پرسشنامه بر مبنای طیف لیکرت پنج گزینه‌ای از "هرگز=1 تا همیشه=5" نمره‌گذاری می‌شوند. کمترین نمره کسب شده در این پرسشنامه 39 و بیشترین آن 195 می‌باشد. نمرات بیشتر نشان‌دهنده ذهن‌آگاهی بیشتر فرد هستند. در این راستا، در مطالعه‌ای که در مورد اعتباریابی و پایایی این پرسشنامه در ایران انجام شد، ضرایب همبستگی آزمون- بازآزمون پرسشنامه در نمونه ایرانی بین 57/0=r (مربوط به عامل غیر قضاوتی بودن) تا 84/0=r (عامل مشاهده) گزارش گردید. همچنین ضرایب آلفا در حد قابل قبولی (بین 55/0=α مربوط به عامل غیر واکنشی بودن و 83/0=α مربوط به عامل توصیف) به دست آمد (31). در مطالعه حاضر آلفای کرونباخ برای پرسشنامه معادل 84 درصد گزارش شد.
پرسشنامه دموگرافیک
این پرسشنامه شامل اطلاعاتی در مورد سن و وزن هنگام تولد نوزاد، جنسیت نوزاد، تعداد نوزادان متولد شده در هر زایمان (تعداد قل)، نسبت با نوزاد (پدر یا مادر)، سطح تحصیلات، داشتن فرزند دیگر، نوع زایمان، نحوه حضور در بیمارستان، سن پدر، سن مادر، شغل پدر، شغل مادر، وضعیت بیمه، سابقه افسردگی و یا سایر اختلالات روانپزشکی در والدین، حمایت والد دیگر، حاملگی چند قلویی، سابقه داشتن نوزاد دیگر بستری در NICU، نمرات آپگار و تشخیص بستری بود.
تجزیه و تحلیل آماری
به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روشهای آماری توصیفی و تحلیلی نظیر آنالیز واریانس و آزمون‌های تعقیبی شفه، کای دو و کروسکال والیس استفاده گردید. سطح معناداری معادل 05/0 در نظر گرفته شد.
ملاحظات اخلاقی
1. ورود نمونه‌ها به پژوهش به صورت کاملاً اختیاری و داوطلبانه بود و در صورت عدم تمایل وارد مطالعه نمی‌شدند.
در حین کار نیز در صورت عدم تمایل به ادامه مشارکت از فرایند مطالعه خارج می‌گردیدند.
2. قبل از ورود نمونه‌ها به مطالعه، آگاهی‌ها و اطلاعات لازم در مورد پژوهش به آن‌ها ارائه شد و افراد در صورت تکمیل فرم رضایت آگاهانه وارد مطالعه می‌شدند. به آزمودنی‌ها گفته شد که اطلاعات آن‌ها به شکل محرمانه و تنها در راستای اهداف مطالعه مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
3. تمامی استانداردهای مراقبتی برای انجام مداخلات در نظر گرفته شد و تمامی مداخلات تحت نظر پزشک و یا پرستاران بخش صورت گرفت.
4. تمامی مراقبت‌های روتین و استاندارد بخش‌های مراقبت ویژه برای نمونه‌های گروه کنترل اجرا شد.
5. برای گروه‌های مداخله، مداخلات مازاد بر مراقبت‌های روتین و استاندارد بخش‌های مراقبت ویژه اجرا گردید؛ از این رو، این گروه‌ها از تمامی مراقبت‌های معمول بخش بهره‌مند شدند.
یافته‌ها
مادران کلیه نوزادان پذیرش شده طی ماه‌های فروردین تا آذر سال 1398 در NICU بیمارستان‌های مطالعه که واجد معیارهای ورود به پژوهش بودند، وارد مطالعه شدند.
از میان مادران واجد شرایط ورود به مطالعه، 49 نفر به دلیل اقامت کمتر از 10 روز نوزاد و یا سایر معیارهای خروج از مطالعه خارج شدند و 12 نفر پرسشنامه‌های زمان ترخیص را تکمیل نکردند. در نهایت اطلاعات مربوط به 123 مادر (34 نفر در گروه ذهن‌آگاهی، 39 نفر در گروه مراقبت تکاملی و 50 نفر در گروه کنترل) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
در این مطالعه در ارتباط با متغیرهای دموگرافیک نظیر سن مادر، سن جنینی نوزاد هنگام تولد، تحصیلات مادر، میزان حمایت همسر، نمره آپگار، چند قلویی و وزن هنگام تولد تفاوت معناداری بین گروه‌ها مشاهده نشد (جدول 3).
جدول شماره 3: مقایسه متغیرهای دموگرافیک در سه گروه هنگام ورود به مطالعه
گروه 1: مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی (34=n) گروه 2: مراقبت تکاملی (39=n) گروه 3: کنترل (50=n)
نتایج بیانگر آن بودند که نمرات پیوند در سه گروه هنگام ورود به مطالعه تفاوت معناداری نداشتند؛ اما این نمرات هنگام ترخیص در گروه کنترل و مراقبت تکاملـی به شکـل معناداری بیشتـر از گـروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی بودند. لازم به ذکر است که نمرات بیشتر نشان‌دهنده اختلال بیشتر در پیوند می‌باشند (جدول 4).
جدول شماره 4: مقایسه نمرات پیوند در سه گروه هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص با توجه به آزمون کروسکال والیس
گروه 1: مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی (34=n) گروه 2: مراقبت تکاملی (39=n) گروه 3: کنترل (50=n)
میانگین و انحراف استاندارد نمرات استرس مادران در سه گروه هنگـام ورود بـه مطـالـعـه و هنگـام تـرخیـص در جـدول 5 ارائـه گردیده است (جدول 5).
جدول شماره 5: میانگین و انحراف استاندارد نمرات استرس مادران در سه گروه هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص
گروه 1: مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی (34=n) گروه 2: مراقبت تکاملی (39=n) گروه 3: کنترل (50=n)
همان گونه که در جدول 4 مشاهده می‌شود، بین نمرات هنگام ورود به مطالعه، تفاوت معناداری بین سه گروه وجود ندارد؛ اما تفاوت نمرات استرس هنگام ترخیص بین سه گروه معنادار بود. نتایج آزمون مقایسه‌های پـس‌وقـوعـی شفـه نشـان داد کـه میـزان استرس مادری در گروه مراقبت تکاملی با گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی تفاوت معناداری ندارد؛ اما این اختلاف بین گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و کنترل معنادار است (001/0=P) (جدول 6).
جدول شماره 6: آنالیز واریانس مقایسه نمرات استرس مادری در سه گروه هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص
میانگین نمرات ذهن‌آگاهی مادران هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص در سه گروه در جدول 5 نشان داده شده است (جدول 7).
جدول 7: میانگین و انحراف استاندارد نمرات ذهن‌آگاهی مادران در سه گروه هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص
گروه 1: مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی (34=n) گروه 2: مراقبت تکاملی (39=n) گروه 3: کنترل (50=n)
جدول 8: آنالیز واریانس مقایسه نمرات ذهن‌آگاهی مادران در سه گروه
بحث
هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی با مراقبت تکاملی بر استرس مادری و پیوند با نوزادان پره‌ترم بستری درNICU بود. برای این منظور، در یک گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و در گروه دیگر مراقبت تکاملی به تنهایی اجرا شد؛ اما برای گروه کنترل، مداخله‌ای به روتین بخش اضافه نگردید. یافته‌ها نشان دادند که نمرات پیوند هنگام ترخیص در سه گروه اختلاف معناداری داشته و نمرات پیوند در گروه کنترل و مراقبت تکاملی به شکل معناداری بیشتر از گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی بوده است.
با توجه به اینکه نمرات بیشتر در پرسشنامه پیوند نشان‌دهنده اختلال در پیوند می‌باشند، نتایج بیانگر اثر مطلوب ذهن‌آگاهی بر بهبود پیوند مادر با نوزاد هستند.
در تأیید این یافته، در مطالعه کردی و محمدی ریزی (1395) که با عنوان "ارتباط بین ذهن‌آگاهی و دلبستگی مادر به جنین و نوزاد در طول بارداری و پس از زایمان" انجام شد، نتیجه‌گیری گردید که بین ذهن‌آگاهی و دلبستگی مادر به جنین و نوزاد در طول بارداری و پس از زایمان رابطه معناداری وجود دارد (32). در برخی از مطالعات، ذهن‌آگاهی در بهبود همکاری والدین در نقش مشترک والدی از طریق بهبود توانایی والدین برای حمایت از یکدیگر و عدم سرزنش دیگری مورد توجه قرار گرفته است (33).
اصول ذهن‌آگاهی موجب می‌شود که والدین بین اهداف متمرکز بر خود و اهداف متمرکز بر کودک تمایز قائل شوند، کودک را با ویژگی‌های منحصر به فرد خود به منزله یک انسان کامل بپذیرند و نسبت به کودک رفتار عاطفی بیشتری داشته باشند (34). این امر برقراری رابطه دلسوزانه با نوزاد را که اساس پیوند مادر و نوزاد است، تسهیل می‌کند.
Duncan (2009) معتقد است که ذهن‌آگاهی موجب می‌شود مادران توجه خود را از شرایط نامطلوب فعلی کودک تغییر دهند و در حالی که انتخاب آگاهانه و خودتنظیمی را که از مهارت‌های ذهن‌آگاهی است تمرین می‌کنند، به نیازهای فعلی کودک خود توجه نموده و پاسخ‌دهی بهتری داشته باشند (35). آموزش ذهن‌آگاهی به عنوان مکانیزمی که به موجب آن والدین می‌آموزند رفتار خود و کودک خود را قضاوت نکنند موجب می‌شود آن‌ها از احساسات منفی فاصله گرفته و اهداف والدی از جمله برقراری پیوند عاطفی در روزهای اول پس از تولد را با انگیزه بیشتری دنبال کنند (36،37).
مقایسه نمرات استرس مادران در سه گروه نشان‌دهنده نمرات کمتر استرس هنگام ترخیص در گروه‌های مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و مراقبت تکاملی نسبت به گروه کنترل بود. بر مبنای نتایج، اختلاف نمرات استرس مادری بین گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و کنترل معنادار بود؛ در حالی که چنین اختلافی بین گروه مراقبت تکاملی و کنترل مشاهده نگردید. همچنین نمرات استرس مادری بین گروه‌های مراقبت تکاملی و مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی، اختلاف معناداری را نشان نداد؛ بنابراین می‌توان گفت که تلفیق دو مداخله مراقبت تکاملی و ذهن‌آگاهی به شکل معناداری موجب کاهش استرس مادران می‌شود.
به نظر می‌رسد مشارکت هرچه بیشتر مادران در مراقبت از نوازادن بستری درNICU بر کاهش استرس آن‌ها اثرگذار است؛ زیرا مطابق با یافته‌ها، نمرات استرس در دو گروه مراقبت تکاملی و مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی که تشویق به مشارکت بیشتر در امر مراقبت از نوزاد خود می‌شدند، نسبت به گروه کنترل کمتر بود.
در تأیید این یافته‌ها، در پژوهش O,Brien و همکاران (2013) که در آن خانواده‌ها به طور کامل در تیم مراقبتی ادغام شدند و به شکل فعال بسیاری از مراقبت‌های مربوط به نوزادان خود را ارائه دادند، مادران نمرات پایین‌تری را در زمینه استرس کسب نموده و احساس آگاهی و اعتماد به نفس بیشتری را گزارش کردند (38).
در مطالعه حاضر تنها نمرات استرس مادران در گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی با گروه کنترل اختلاف معناداری داشت. در تأیید این یافته، Bogels و Lehtonen(2010) بیان نمودند که مداخلات والدی مبتنی بر ذهن‌آگاهی، اثرات خود را از طریق هدف قرار دادن شش حیطه استرس والدین، دغدغه والدین ناشی از مشکلات روان‌شناختی خود یا کودک، عملکرد اجرایی والدین، تکرار عادات و طرحواره‌های ناکارآمد، توجه خودمحور و عملکرد زناشویی و مشترک والدی نشان می‌دهند (39).
در دیگر مطالعات، مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی در زنان باردار منجر به کاهش دیسترس روانی آن‌ها و بهبود روابط با نوزادانشان گردید (41،40). در این ارتباط، Petteys و همکاران (2018) که به بررسی مراقبت تکاملی مبتنی بر ذهن‌آگاهی در بخش‌های ویژه نوزادان پرداختند، تفاوت آماری معناداری در استرس والدین تحت مداخله نسبت به گروه کنترل مشاهده نشد؛ اما بین نمرات استرس هنگام پذیرش و هنگام ترخیص والدین گروه مراقبت تکاملی مبتنی بر ذهن‌آگاهی، کاهش معناداری گزارش گردید (42).
بر مبنای نتایج می‌توان گفت که ذهن‌اگاهی، نوعی آگاهی است که از طریق توجه لحظه به لحظه و غیر قضاوتی به تجارب پدیدار می‌شود. در حقیقت، ذهن‌آگاهی تجربه عمیق لحظه‌ها است که طی حضور و توجه کامل به تجربه پیش رو حاصل می‌شود. طبق این دیدگاه، ذهن‌آگاهی به واسطه پذیرش آسان آنچه در حال رخ دادن است، با علم به اینکه این تجربه نیز می‌گذرد و در لحظه بعد با تجربه جدیدی جایگزین می‌شود منجر به ایجاد یک احساس آرامش پایدار می‌گردد (22،21).
مفهوم ذهن‌آگاهی به افراد کمک می‌کند تا بپذیرند که اگرچه هیجانات منفی در زندگی تمام انسان‌ها وجود دارد؛ اما بخش ثابتی از شخصیت و روند زندگی نمی‌باشند.
پذیرش این مسأله افراد را قادر می‌سازد به جای واکنش غیر ارادی، به هیجانات آگاهانه واکنش نشان دهند و به شیوه‌ای کارآمدتر با استرس‌ها سازگار شوند (20).
پنج مهارت ذهن‌آگاهی عبارت هستند از: اقدام با آگاهی، مشاهده، توصیف، عدم واکنش به تجربه درونی و عدم قضاوت (35). در این رابطه مادران گروه ذهن‌آگاهی می‌آموختند که هنگام حضور درNICU و بر بالین نوزاد خود به دور از هرگونه قضاوت به مشاهده وقایع بپردازند؛ به طور مثال هنگام مواجهه با صدای دستگاه‌های بخش (که معمولاً منجر به ایجاد تصویر ذهنی مادر مبنی بر احتمال رخداد بد برای نوزاد می‌باشد) به دنبال تمرینات ذهن‌آگاهی، نسبت به این تجربه نگاهی توصیف‌گر داشته و به صداها به طور کامل توجه نمایند، به دور از هرگونه قضاوتی فقط آن‌ها را گوش دهند و یا در بالین نوزاد به جای اینکه در پی تفسیر و قضاوت‌گری، ظاهر نوزاد را طبیعی ندانند، به تجربه‌ای عمیق از مشاهده و توصیف ظاهر و رفتارهای نوزاد از قبیل چروک‌های پوستی، رویش موها، شکل ناخن‌ها، حرکات دست‌ها و غیره بپردازند و با پیگیری تغییرات ظاهر و رفتار نوزاد، فرایند رشد را طی روزهای بعد دنبال کنند.
از سوی دیگر مداخلات ذهن‌آگاهی شامل: تمرینات تنفس عمیق آگاهانه، مراقبه راه رفتن، اسکن بدن، به‌کارگیری حواس پنجگانه در انجام فعالیت‌ها و غیره می‌باشد. مادران تحت مشاوره ذهن‌آگاهی با این شیوه‌ها آشنا شده و آموختند که با تمرین و به‌کارگیری این مهارت‌ها از فواید آن‌ها در کنترل استرس بهره بگیرند. در مطالعات پیشین تأثیر تمرینات فوق در کاهش استرس به خوبی تبیین شده است (45-43).
محدودیت‌ها
یکی از محدویت‌های مطالعه حاضر، عدم امکان حضور پدران در بخش‌ها به دلیل سیاست‌های موجود در بخش‌هایNICU مورد مطالعه بود که این امر نمونه پژوهش را محدود به مادران نمود. در این راستا، انجام مطالعاتی که امکان مشارکت پدران را فراهم آورد پیشنهاد می‌گردد. از سوی دیگر، با وجود اینکه تدابیری برای کورسازی و جلوگیری از اطلاع یافتن نمونه‌ها از مداخلات گروه‌های دیگر اتخاذ گردید، ممکن است احتمال اطلاع نمونه‌ها به طور کامل برطرف نشده باشد.
نتیجه‌گیری
از آنجایی که برنامه‌های مراقبت تکاملی جهت پیشبرد اهداف مراقبتی نوزادان بستری در NICU و نیز پیشگیری از مشکلات تکاملی بعدی ایشان ضروری بوده و کلید موفقیت در این برنامه‌ها، مشارکت هرچه بیشتر والدین می‌باشد (در حالی که والدین دارای نوزاد بستری در NICU غالباً از نظر روانی دچار پریشانی می‌باشند)، توجه به مداخلات روان‌شناختی از جمله ذهن‌آگاهی به عنوان یک بخش اساسی در این برنامه‌ها ضروری بوده و پیشنهاد می‌گردد در کنار سایر عناصر تعریف شده برای مراقبت تکاملی، عنصری تحت عنوان مداخله ذهن‌آگاهی والدین در نظر گرفته شده و بستر لازم برای اجرای آن در بخش‌های NICU فراهم گردد.
داشتن نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) استرس‌زا بوده و والدین را در معرض خطر آسیب روانی- عاطفی قرار می‌دهد (3-1). منظور از استرس والدی در NICU، عدم تعادل بین انتظارات، منابع درک شده و نیازهای مراقبتی است (4) که از عدم اطمینان در مورد وضعیت اولیه و پیش‌آگهی نوزاد و مشکلات توأم نظیر عفونت، مشکلات تغذیه‌ای و پنوموتوراکس ناشی می‌شود (5،6).
در مطالعات پیشین نشان داده شده است که استرس سطح بالای مادران نوزادان بستری در NICU با بروز افسردگی، اضطراب (7)، علائم اختلال استرس حاد و استرس پس از سانحه همراه می‌باشد (3-1) که تا پس از ترخیص از بیمارستان ادامه داشته (7،8) و در برقراری پیوند با نوزادان اختلال ایجاد می‌کند (4).
پیوند، رابطه اولیه مادر و شیرخوار است که با واکنش عاطفی به نوزاد در اولین ساعات پس از تولد شروع به شکل‌گیری نموده و با تماس بدنی بیشتر تقویت می‌شود و نشان‌دهنده رشد احساس والدی می‌باشد (9،10). کیفیت پیوند بین مادر و نوزاد تأثیر مستقیمی بر رشد سالم جسمانی و تکاملی کودک داشته و می‌بایست صمیمی، گرم و پایدار بوده و احساس لذت و آسایش را برای مادر و کودک فراهم کند (11).
حضور نوزاد در هفته‌های اول تولد در NICU و مشکلات ناشی از استرس والدی، پیوند مادر و نوزاد را مختل می‌کند (12). عدم دلبستگی مناسب با مراقب اولیه نه تنها نوزاد را به لحاظ عاطفی آسیب‌پذیر می‌سازد؛ بلکه زمینه اختلالات عاطفی را در آینده فراهم می‌کند (13،14). قابل توجه است که در هفته‌های اول تولد، تکامل ساختاری و عملکردی مغز بسیار سریع بوده و به شدت تحت تأثیر تعامل عوامل متعدد داخلی و تجربیات محیط بیرونی قرار دارد (15)؛ از این رو توجه به برنامه‌های مراقبت تکاملی (Developmental Care) درNICU در کنار مراقبت‌های طبی امری ضروری است (16). برنامه‌های مراقبت تکاملی، برنامه‌هایی چند روزه و چند رشته‌ای هستند (17،18) که هفت عنصر اصلی محافظت عصبی (محیط التیام‌بخش، مشارکت هرچه بیشتر خانواده‌ها، پوزیشن‌دهی و لمس، حفاظت از خواب، به حداقل رساندن استـرس و درد، محافظـت از پوسـت و بهینه‌سـازی
تغذیه) را شامل می‌شوند (19).
کلید اصلی موفقیت در برنامه‌های مراقبت تکاملی، تلفیق مشارکت والدین به ویژه مادران در این برنامه‌ها است (19). این در حالی می‌باشد که مادران نوزادان بستری در NICU درگیر تجربیات منفی بستری شدن نوزاد و واکنش‌های پیچیده نظیر احساس گناه، سوگ از دست دادن یک کودک کامل، افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه می‌باشند (24-20،7)؛ بنابراین به نظر می‌رسد با وجود تأکید بر مشارکت بیشتر مادران به منظور موفقیت در برنامه‌های مراقبت تکاملی، راهکاری برای کمک به ایشان برای سازگاری با شرایط پراسترس NICU و غلبه بر احساسات منفی و سوگ، افسردگی و غیره در این برنامه‌ها در نظر گرفته نشده است (4).
یکی از مداخلات روان‌شناختی که امروزه به طور قابل توجهی در متون به تأثیرات مثبت آن در حوزه‌های مختلف پرداخته شده است، ذهن‌آگاهی می‌باشد. ذهن‌آگاهی، آگاهی روشن شخص نسبت به آنچه که در درون و در تعامل با محیط بیرون در لحظات متوالی ادراک رخ می‌دهد است که می‌تواند به رهاسازی افراد از افکار خودکار، عادات و الگوهای رفتاری ناسالم کمک نماید؛ از این رو نقش مهمی را در تنظیم رفتاری ایفا می‌کند. علاوه‌براین، ذهن‌آگاهی با افزودن وضوح و حیات به تجربیات می‌تواند سلامتی و شادابی را به همراه داشته باشد (22-20).
روشهای ذهن‌آگاهی به طور فزاینده‌ای در مداخلات بالینی و درمانی مبتنی بر کاهش استرس مورد بررسی قرار گرفته (23) و مفید بودن آن در فعالیت‌های روزانه و همچنین شرایط غیر معمول نظیر مواجهه با عوامل استرس‌زا یا بیماری‌های جدی حتی در دوران بارداری ثابت شده است (24،25)؛ اما پاسخ به این سؤال هنوز مشخص نیست که آیا ادغام مداخله ذهن‌آگاهی با مراقبت‌های تکاملی می‌تواند به کاهش استرس و برقراری پیوند بهتر با نوزاد در مادران دارای نوزاد بستری در NICU که در سخت‌ترین شرایط پس از زایمان، تغییرات هورمونی، درد و خستگی، بیخوابی، قرار گرفتن در معرض نقش جدید والدی، وضعیت نامعلوم و استرس‌زای کودک و پیچیدگی‌های محیط NICU قرار دارند، کمک‌کننده باشد؟
با توجه به مطالب بیان شده، مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی بر استرس مادری و پیوند عاطفی با نوزادان نارس بستری در NICU طراحی و اجرا گردید.
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع مداخله‌ای سه گروهی ( گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی، مراقبت تکاملی و گروه کنترل) بود. پس از تصویب طرح تحقیقاتی و اخذ مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی قم (IR.MUQ.REC.1398.006)، پژوهشگر به محیط پژوهش وارد شد و پس از هماهنگی‌های لازم با پزشک مسئول فنی بخش‌ها و سرپرستاران، نمونه‌گیری آغاز گردید. اهداف مطالعه برای والدین واجد شرایط ورود به مطالعه توضیح داده شد و آن‌ها پس از موافقت و تکمیل فرم رضایت آگاهانه وارد مطالعه شدند.
والدین گروه‌های مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و مراقبت تکاملی در طول 10 روز اول اقامت نوزادان آن‌ها در جلسات آموزشی شرکت می‌کردند. در مجموع، چهار جلسه 60-30 دقیقه‌ای آموزش مراقبت تکاملی برای هر مادر در گروه مراقبت تکاملی و چهار جلسه 60-30 دقیقه‌ای آموزش ذهن‌آگاهی علاوه بر جلسات مراقبت تکاملی برای هر مادر در گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی برگزار شد. آموزش مراقبت تکاملی به شرح برنامه شماره 1 (جدول 1) اجرا گردید. آموزش ذهن‌آگاهی مطابق با برنامه شماره 2 (جدول 2) برگزار شد. به هر دو گروه تحت مداخلهCD آموزشی حاوی فیلم آموزشی مراقبت تکاملی تهیه شده در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارائه گردید. باید خاطرنشان ساخت که در طول مدت بستری نوزاد، در پایان هر هفته پژوهشگر در بخش حاضر بود و به سؤالات احتمالی مادران پاسخ می‌داد.
برای کورسازی و جلوگیری از اطلاع نمونه‌ها از نوع مداخله گروه دیگر، جلسات ذهن‌آگاهی در ادامه هر جلسه مراقبت تکاملی برای گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی برگزار شد. تأکید گردید که هیچ‌یک از نمونه‌ها در مورد محتوای آموزشی با مادران دیگر صحبت نکنند.
در این مطالعه جلسات آموزشی روتین بخش‌ها برای گروه کنترل برگزار شد. در طول پنج روز اول پذیرش نوزاد در بخش و در زمان ترخیص هر نوزاد، پرسشنامه‌ها تکمیل شده و تجزیه و تحلیل گردیدند. شایان ذکر است که برای تکمیل پرسشنامه‌ها از منشی بخش و یک همکار دیگر از هر بخش کمک گرفته شد.
جامعه و نمونه
دو بیمارستان شهر قم (بیمارستان فرقانی و بیمارستان شهدا) که بیشترین آمار پذیرش نوزادان نارس را دارند به عنوان محیط پژوهش در نظر گرفته شدند. فرایند پژوهش از فروردین تا پایان آذر سال 1398 به اجرا درآمد. برای کمک به افزایش قابلیت اجرایی طرح و همچنین جلوگیری از خطای اثر مداخله و تورش اثر تصمیات و استراتژی‌های پزشکی، پرستاری و مدیریتی بیمارستان‌ها، نمونه‌های گروه‌های مداخله و کنترل از هر دو بیمارستان انتخاب گردیدند.
جامعه آماری پژوهش را نوزادان پره‌ترم بستری در بخش‌های نوزادان بیمارستان‌های شهر قم و والدین آن‌ها که واجد شرایط ورود به مطالعه بودند، نشکیل دادند. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: سن بارداری کمتر از 35 و بیشتر از 25 هفته، بستری نوزاد در NICU حداقل به مدت 14 روز و سن کمتر از پنج روز نوزاد در زمان ورود به مطالعه.
از سوی دیگر نیاز نوزاد به جراحی، وجود مانع زبان، اقامت کمتر از 14 روز نوزاد در NICU، عدم تمایل مادر به اقامت در بیمارستان به مدت حداقل دو ساعت طی 24 ساعت، عدم رضایت مادر برای آغاز مطالعه و ادامه مشارکت در آن، وزن کمتر از 800 گرم نوزاد هنگام تولد، داشتن ناهنجاری مادرزادی و خونریزی مغزی در گرید 3 و 4 نیز به عنوان معیارهای خروج از مطالعه در نظر گرفته شدند.
حجم نمونه براساس مطالعات قبلی برای گروه‌های مداخله 32 و برای گروه کنترل 45 در نظر گرفته شد (26). به منظور پیشگیری از اثر ریزش، نمونه‌گیری به شکل مبتنی بر هدف و متوالی تا زمان تکمیل حجم نمونه ادامه یافت و تخصیص گروه‌ها به شکل تصادفی ساده انجام شد.
جدول شماره 1: برنامه 1- محتوای جلسات آموزشی مراقبت تکاملی
| محتوا | |
| جلسه اول | خیر مقدم و آشنایی، مقدمه‌ای در مورد طرح پژوهشی و شرح فعالیت‌های مورد انتظار، مراقبت‌های ویژه نوزادان، سیر تکاملی و روند بهبود و پیشرفت وضعیت نوزاد، اصول و اهمیت مراقبت تکاملی عصبی، نقش والدین و اهمیت مشارکت والدین، جمع‌بندی و پرسش و پاسخ |
| جلسه دوم | مراقبت کانگورویی، تحریکات و استرس‌هایش محیطی و روشهای به حداقل رساندن آن، حفاظت از پوست نوزاد و عملکردهای متعدد آن و لمس نوزاد، حفاظت از خواب نوزاد و تشخیص اهمیت خواب در التیام‌بخشی و رشد و تکامل مغز، جمع‌بندی و پرسش و پاسخ |
| جلسه سوم | به حداکثر رساندن تغذیه نوزاد با شیر مادر و تغذیه از سینه در هر زمان و مکان ممکن، پوزیشن‌دهی و تأمین امنیت، درک ارتباط رفتاری، تفسیر رفتار و پاسخ به واکنش‌های نوزاد |
| جلسه چهارم | نمایش فیلم آموزشی در مورد مراقبت تکاملی و پرسش و پاسخ |
جدول شماره 2:برنامه 2- محتوای جلسات آموزشی مراقبت تکاملی مبتنی بر ذهن‌آگاهی
| محتوا | |
| جلسه اول | مقدمه‌ای در خصوص ذهن‌آگاهی، اصول و اجزای آن، اهمیت و فواید ذهن‌آگاهی در والدی و چگونگی تأثیرات آن بر مراقبت از نوزاد، گزارش مختصری از مقالات مرتبط، تمرین کشمش، تمرین بررسی بدن، جمع‌بندی و پرسش و پاسخ |
| جلسه دوم | تمرین مراقبه نشستن، تمرین مراقبه راه رفتن، ذهن‌آگاهی در زندگی روزانه، جمع‌بندی و پرسش و پاسخ |
| جلسه سوم |
داشتن توجه کامل و مشاهده نوزاد به صورت لحظه‌ای طی مراقبت و تعامل با نوزاد، آگاه‌تر شدن بیشتر نسبت به حالات عاطفی خود و نوزاد، افزایش احتمال قبول و پذیرش کودک به واسطه داشتن نگاه غیر قضاوتی و پذیرا در طول تعاملات با نوزاد و حین مراقبت از او، تعدیل واکنش‌های عاطفی و هیجانی در طول تعامل و حین مراقبت از نوزاد، داشتن موضع دلسوزی و همدلی نسبت به خود و نوزاد و پرسش و پاسخ |
| جلسه چهارم | تنفس متمرکز آگاهانه، تمرین اسکن بدن، ادامه روابط ذهن‌آگاهانه با نوزاد و پرسش و پاسخ |
ابزار پژوهش
پرسشنامه سنجش پیوند مادر و نوزاد: برای تعیین وضعیت پیوند مادر و نوزاد از پرسشنامه پیوند مادر و کودک پس از زایمان استفاده شد. این پرسشنامه توسط Brakington در سال 2006 ساخته شده و در ایران توسط افلاک سیر در سال 1389 اعتباریابی گردیده است (27). این مقیاس دارای 25 سؤال با چهار مؤلفه پیوند معیوب مادر و کودک (12 سؤال؛ به عنوان مثال: آرزوی روزهایی را دارم که فرزندی نداشتم)، طرد و خشم (هفت سؤال؛ به عنوان مثال: عاشق بغل کردن فرزندم هستم)، اضطراب مراقبت (چهار سؤال؛ به عنوان مثال: تنها راه‌حل را در این می‌بینم که کسی فرزندم را ببرد و بزرگ کند) و خطر آزار کودک (دو سؤال؛ به عنوان مثال: احساس می‌کنم به فرزندم صدمه زده‌ام) بوده و بر مبنای مقیاس شش درجه‌ای از 0 تا 5 نمره‌گذاری می‌شود. کمترین نمره 0 و بالاترین نمره 125 بوده و نمرات بالاتر نشان‌دهنده مشکل در پیوند مادر و کودک می‌باشد. ضریب همبستگی این آزمون با سایر مقیاس‌های مشابه معادل 31 تا 68 درصد گزارش شده است (28). در مطالعه افلاک سیر و همکاران در سال 2014 در ایران، ضریب آلفای کرونباخ 52/0، 67/0، 70/0 و 74/0 بـه ترتیـب برای مؤلفـه‌های پیـونـد معیـوب، طـرد و خشم، اضطراب و آزار و خطر کودک به دست آمد (27). در مطالعه حاضر آلفای کرونباخ برای 30 نمونه و کل پرسشنامه معادل 87 درصد محاسبه گردید.
پرسشنامه استرس والدین
پرسشنامه سنجش استرس به سنجش و ارزیابی سه گروه از عوامل تنش‌زای اثرگذار بر والدین دارای نوزاد نارس بستری در بخشNICU شامل: عوامل استرس‌زای محیطی بخش نوزادان (شش گویه)، ویژگی‌های ظاهری و رفتار نوزاد (17 گویه) و ارتباط والدین با نوزاد و نقش والدی (11 گویه) را می‌سنجد. این گویه‌ها بین 0 تا 5 رتبه‌بندی شده‌اند. نمره‌دهی این ابزار بر مبنای طیف لیکرت شش گزینه‌ای عبارت است از: مواجهه نداشتم=0، استرس وجود ندارد=1، استرس کمی وجود دارد=2، استرس متوسطی وجود دارد=3، استرس زیادی وجود دارد=4 و استرس فوق‌العاده زیادی دارد=5.
مجموع نمرات این پرسشنامه بین 0 تا 170 بوده و هرچه نمره فرد بیشتر باشد، استرس بیشتری را تجربه کرده است. روایی و پایایی این ابزار در مطالعات پیشین در ایران به تأیید رسیده است (29). در مطالعه حاضر آلفای کرونباخ برای 30 نمونه معادل 88 درصد تعیین گردید.
پرسشنامه ذهن‌آگاهی
این ابزار یک مقیاس خودسنجی 39 آیتمی می‌باشد که توسط Baer و همکاران (2006) از طریق تلفیق گویه‌هایی از پرسشنامه‌های ذهن‌آگاهی مختلف و با استفاده از رویکرد تحلیل عاملی تحول یافته است (30). سؤالات این پرسشنامه بر مبنای طیف لیکرت پنج گزینه‌ای از "هرگز=1 تا همیشه=5" نمره‌گذاری می‌شوند. کمترین نمره کسب شده در این پرسشنامه 39 و بیشترین آن 195 می‌باشد. نمرات بیشتر نشان‌دهنده ذهن‌آگاهی بیشتر فرد هستند. در این راستا، در مطالعه‌ای که در مورد اعتباریابی و پایایی این پرسشنامه در ایران انجام شد، ضرایب همبستگی آزمون- بازآزمون پرسشنامه در نمونه ایرانی بین 57/0=r (مربوط به عامل غیر قضاوتی بودن) تا 84/0=r (عامل مشاهده) گزارش گردید. همچنین ضرایب آلفا در حد قابل قبولی (بین 55/0=α مربوط به عامل غیر واکنشی بودن و 83/0=α مربوط به عامل توصیف) به دست آمد (31). در مطالعه حاضر آلفای کرونباخ برای پرسشنامه معادل 84 درصد گزارش شد.
پرسشنامه دموگرافیک
این پرسشنامه شامل اطلاعاتی در مورد سن و وزن هنگام تولد نوزاد، جنسیت نوزاد، تعداد نوزادان متولد شده در هر زایمان (تعداد قل)، نسبت با نوزاد (پدر یا مادر)، سطح تحصیلات، داشتن فرزند دیگر، نوع زایمان، نحوه حضور در بیمارستان، سن پدر، سن مادر، شغل پدر، شغل مادر، وضعیت بیمه، سابقه افسردگی و یا سایر اختلالات روانپزشکی در والدین، حمایت والد دیگر، حاملگی چند قلویی، سابقه داشتن نوزاد دیگر بستری در NICU، نمرات آپگار و تشخیص بستری بود.
تجزیه و تحلیل آماری
به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روشهای آماری توصیفی و تحلیلی نظیر آنالیز واریانس و آزمون‌های تعقیبی شفه، کای دو و کروسکال والیس استفاده گردید. سطح معناداری معادل 05/0 در نظر گرفته شد.
ملاحظات اخلاقی
1. ورود نمونه‌ها به پژوهش به صورت کاملاً اختیاری و داوطلبانه بود و در صورت عدم تمایل وارد مطالعه نمی‌شدند.
|
66
|
در حین کار نیز در صورت عدم تمایل به ادامه مشارکت از فرایند مطالعه خارج می‌گردیدند.
2. قبل از ورود نمونه‌ها به مطالعه، آگاهی‌ها و اطلاعات لازم در مورد پژوهش به آن‌ها ارائه شد و افراد در صورت تکمیل فرم رضایت آگاهانه وارد مطالعه می‌شدند. به آزمودنی‌ها گفته شد که اطلاعات آن‌ها به شکل محرمانه و تنها در راستای اهداف مطالعه مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
3. تمامی استانداردهای مراقبتی برای انجام مداخلات در نظر گرفته شد و تمامی مداخلات تحت نظر پزشک و یا پرستاران بخش صورت گرفت.
4. تمامی مراقبت‌های روتین و استاندارد بخش‌های مراقبت ویژه برای نمونه‌های گروه کنترل اجرا شد.
5. برای گروه‌های مداخله، مداخلات مازاد بر مراقبت‌های روتین و استاندارد بخش‌های مراقبت ویژه اجرا گردید؛ از این رو، این گروه‌ها از تمامی مراقبت‌های معمول بخش بهره‌مند شدند.
یافته‌ها
مادران کلیه نوزادان پذیرش شده طی ماه‌های فروردین تا آذر سال 1398 در NICU بیمارستان‌های مطالعه که واجد معیارهای ورود به پژوهش بودند، وارد مطالعه شدند.
از میان مادران واجد شرایط ورود به مطالعه، 49 نفر به دلیل اقامت کمتر از 10 روز نوزاد و یا سایر معیارهای خروج از مطالعه خارج شدند و 12 نفر پرسشنامه‌های زمان ترخیص را تکمیل نکردند. در نهایت اطلاعات مربوط به 123 مادر (34 نفر در گروه ذهن‌آگاهی، 39 نفر در گروه مراقبت تکاملی و 50 نفر در گروه کنترل) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
در این مطالعه در ارتباط با متغیرهای دموگرافیک نظیر سن مادر، سن جنینی نوزاد هنگام تولد، تحصیلات مادر، میزان حمایت همسر، نمره آپگار، چند قلویی و وزن هنگام تولد تفاوت معناداری بین گروه‌ها مشاهده نشد (جدول 3).
جدول شماره 3: مقایسه متغیرهای دموگرافیک در سه گروه هنگام ورود به مطالعه
| متغیرها | گروه‌ها | میانگین (انحراف معیار) | آماره | سطح معناداری | نوع آزمون |
| سن مادر |
گروه یک | 8/29 (6/6) | 2/1 |
289/0 |
آنالیز واریانس |
| گروه دو | 9/28 (5/8) | ||||
| گروه سه | 1/30 (9/6) | ||||
| سن جنینی نوزاد هنگام تولد |
گروه یک | 7/30 (6/2) | 6/0 |
525/0 |
|
| گروه دو | 5/31 (1/2) | ||||
| گروه سه | 31 (07/2) | ||||
| وزن هنگام تولد نوزاد |
گروه‌ها | (فراوانی) Mean Rank | |||
| گروه یک | (34) 51 | 6/6 |
057/0 |
کروسکال والیس |
|
| گروه دو | (37) 4/71 | ||||
| گروه سه | (48) 5/57 | ||||
| نمره آپگار | گروه یک | (33) 4/62 | 9/4 |
086/0 |
|
| گروه دو | (39) 3/70 | ||||
| گروه سه | (50) 54 | ||||
| تک قلویی نوزاد |
گروه‌ها | فراوانی (درصد) | 7/2 |
249/0 |
کای دو |
| گروه یک | بله 29 (2/85) خیر 5 (7/14) |
||||
| گروه دو | بله 28 (7/71) خیر 11 (2/28) |
||||
| گروه سه | بله 35 (70) خیر 15 (30) |
||||
| سابقه افسردگی یا سایر اختلالات روانپزشکی در مادر | گروه یک | بله 7 (5/20) خیر 27 (4/79) |
1/6 |
056/0 |
|
| گروه دو | بله 1 (5/21) خیر 38 (4/97) |
||||
| گروه سه | بله 6 (12) خیر 44 (88) |
||||
| تحصیلات مادر |
گروه یک |
بیسواد 4 (7/11) راهنمایی 8 (5/23) دیپلم 13 (2/38) لیسانس 6 (6/17) فوق لیسانس و بالاتر 3 (8/8) |
2/5 |
735/0 |
|
| گروه دو |
بیسواد 6 (3/15) راهنمایی 7 (9/17) دیپلم 20 (2/51) لیسانس 5 (8/12) فوق لیسانس و بالاتر 1 (5/2) |
||||
| گروه سه |
بیسواد 5 (10) راهنمایی 20 (10) دیپلم 38 (19) لیسانس 26 (13) فوق لیسانس و بالاتر 3 (6) |
||||
| میزان حمایت همسر |
گروه یک | بسیار خوب 28 (3/82) خوب 4 (7/11) نسبتاً خوب 2 (9/5) بد 0 بسیار بد 0 |
5/13 |
93/0 |
| گروه دو | بسیار خوب 22 (7/64) خوب 15 (1/44) نسبتاً خوب 0 بد 1 (9/2) بسیار بد 1 (9/2) |
|||
| گروه سه |
بسیار خوب 34 (68) خوب 15 (30) نسبتاً خوب 1 (2) بد 0 بسیار بد 0 |
نتایج بیانگر آن بودند که نمرات پیوند در سه گروه هنگام ورود به مطالعه تفاوت معناداری نداشتند؛ اما این نمرات هنگام ترخیص در گروه کنترل و مراقبت تکاملـی به شکـل معناداری بیشتـر از گـروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی بودند. لازم به ذکر است که نمرات بیشتر نشان‌دهنده اختلال بیشتر در پیوند می‌باشند (جدول 4).
جدول شماره 4: مقایسه نمرات پیوند در سه گروه هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص با توجه به آزمون کروسکال والیس
| گروه | تعداد | Mean Rank | سطح معناداری | تعداد | Mean Rank | سطح معناداری |
| 1 | 34 | 8/66 | 1.189 |
34 | 3/39 | 000/0 |
| 2 | 39 | 4/53 | 39 | 2/64 | ||
| 3 | 50 | 3/65 | 50 | 6/75 |
میانگین و انحراف استاندارد نمرات استرس مادران در سه گروه هنگـام ورود بـه مطـالـعـه و هنگـام تـرخیـص در جـدول 5 ارائـه گردیده است (جدول 5).
جدول شماره 5: میانگین و انحراف استاندارد نمرات استرس مادران در سه گروه هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص
| گروه | مراحل | تعداد | میانگین | انحراف استاندارد |
| یک | هنگام ورود به مطالعه | 34 | 6/81 | 4/3 |
| هنگام ترخیص | 34 | 2/61 | 4/5 | |
| دو | هنگام ورود به مطالعه | 39 | 2/78 | 5.4 |
| هنگام ترخیص | 39 | 8/74 | 7/5 | |
| سه | هنگام ورود به مطالعه | 50 | 6/81 | 4/4 |
| هنگام ترخیص | 50 | 4/91 | 6/3 |
همان گونه که در جدول 4 مشاهده می‌شود، بین نمرات هنگام ورود به مطالعه، تفاوت معناداری بین سه گروه وجود ندارد؛ اما تفاوت نمرات استرس هنگام ترخیص بین سه گروه معنادار بود. نتایج آزمون مقایسه‌های پـس‌وقـوعـی شفـه نشـان داد کـه میـزان استرس مادری در گروه مراقبت تکاملی با گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی تفاوت معناداری ندارد؛ اما این اختلاف بین گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و کنترل معنادار است (001/0=P) (جدول 6).
جدول شماره 6: آنالیز واریانس مقایسه نمرات استرس مادری در سه گروه هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص
| هنگام ترخیص | هنگام ورود به مطالعه | |||||||||
| Sig. | F | Mean Square | df | Sum of Squares | Sig. | F | Mean Square | df | Sum of Squares | |
| 000/0 |
2/8 |
2 |
5/13 |
059/0 |
8/2 |
2 |
6/3 |
بین گروهی | ||
| 7/6 | 120 |
8/97 |
8/1 | 120 |
3/75 |
درون گروهی | ||||
| 122 |
3/111 |
122 |
9/78 |
کل | ||||||
میانگین نمرات ذهن‌آگاهی مادران هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص در سه گروه در جدول 5 نشان داده شده است (جدول 7).
جدول 7: میانگین و انحراف استاندارد نمرات ذهن‌آگاهی مادران در سه گروه هنگام ورود به مطالعه و هنگام ترخیص
| گروه | مراحل | تعداد | میانگین | انحراف استاندارد |
| یک | هنگام ورود به مطالعه | 34 | 8/124 | 4/4 |
| هنگام ترخیص | 34 | 7/128 | 5/2 | |
| دو | هنگام ورود به مطالعه | 39 | 9/123 | 5/3 |
| هنگام ترخیص | 39 | 6/125 | 9/2 | |
| سه | هنگام ورود به مطالعه | 50 | 7/125 | 9/2 |
| هنگام ترخیص | 50 | 1/126 | 1/3 |
جدول 8: آنالیز واریانس مقایسه نمرات ذهن‌آگاهی مادران در سه گروه
| هنگام ترخیص | هنگام ورود به مطالعه | |||||||||
| Sig. | F | Mean Square | df | Sum of Squares | Sig. | F | Mean Square | df | Sum of Squares | |
| 010/0 |
8/4 |
3/1 | 2 | 6/2 | 105/0 |
9/0 |
03/0 | 2 | 06/0 | بین گروهی |
| 3/0 | 120 | 9/31 | 3/0 | 120 | 8/33 | درون گروهی | ||||
| 122 | 5/34 | 122 | 9/33 | کل | ||||||
بحث
هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی با مراقبت تکاملی بر استرس مادری و پیوند با نوزادان پره‌ترم بستری درNICU بود. برای این منظور، در یک گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و در گروه دیگر مراقبت تکاملی به تنهایی اجرا شد؛ اما برای گروه کنترل، مداخله‌ای به روتین بخش اضافه نگردید. یافته‌ها نشان دادند که نمرات پیوند هنگام ترخیص در سه گروه اختلاف معناداری داشته و نمرات پیوند در گروه کنترل و مراقبت تکاملی به شکل معناداری بیشتر از گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی بوده است.
با توجه به اینکه نمرات بیشتر در پرسشنامه پیوند نشان‌دهنده اختلال در پیوند می‌باشند، نتایج بیانگر اثر مطلوب ذهن‌آگاهی بر بهبود پیوند مادر با نوزاد هستند.
در تأیید این یافته، در مطالعه کردی و محمدی ریزی (1395) که با عنوان "ارتباط بین ذهن‌آگاهی و دلبستگی مادر به جنین و نوزاد در طول بارداری و پس از زایمان" انجام شد، نتیجه‌گیری گردید که بین ذهن‌آگاهی و دلبستگی مادر به جنین و نوزاد در طول بارداری و پس از زایمان رابطه معناداری وجود دارد (32). در برخی از مطالعات، ذهن‌آگاهی در بهبود همکاری والدین در نقش مشترک والدی از طریق بهبود توانایی والدین برای حمایت از یکدیگر و عدم سرزنش دیگری مورد توجه قرار گرفته است (33).
اصول ذهن‌آگاهی موجب می‌شود که والدین بین اهداف متمرکز بر خود و اهداف متمرکز بر کودک تمایز قائل شوند، کودک را با ویژگی‌های منحصر به فرد خود به منزله یک انسان کامل بپذیرند و نسبت به کودک رفتار عاطفی بیشتری داشته باشند (34). این امر برقراری رابطه دلسوزانه با نوزاد را که اساس پیوند مادر و نوزاد است، تسهیل می‌کند.
Duncan (2009) معتقد است که ذهن‌آگاهی موجب می‌شود مادران توجه خود را از شرایط نامطلوب فعلی کودک تغییر دهند و در حالی که انتخاب آگاهانه و خودتنظیمی را که از مهارت‌های ذهن‌آگاهی است تمرین می‌کنند، به نیازهای فعلی کودک خود توجه نموده و پاسخ‌دهی بهتری داشته باشند (35). آموزش ذهن‌آگاهی به عنوان مکانیزمی که به موجب آن والدین می‌آموزند رفتار خود و کودک خود را قضاوت نکنند موجب می‌شود آن‌ها از احساسات منفی فاصله گرفته و اهداف والدی از جمله برقراری پیوند عاطفی در روزهای اول پس از تولد را با انگیزه بیشتری دنبال کنند (36،37).
مقایسه نمرات استرس مادران در سه گروه نشان‌دهنده نمرات کمتر استرس هنگام ترخیص در گروه‌های مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و مراقبت تکاملی نسبت به گروه کنترل بود. بر مبنای نتایج، اختلاف نمرات استرس مادری بین گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی و کنترل معنادار بود؛ در حالی که چنین اختلافی بین گروه مراقبت تکاملی و کنترل مشاهده نگردید. همچنین نمرات استرس مادری بین گروه‌های مراقبت تکاملی و مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی، اختلاف معناداری را نشان نداد؛ بنابراین می‌توان گفت که تلفیق دو مداخله مراقبت تکاملی و ذهن‌آگاهی به شکل معناداری موجب کاهش استرس مادران می‌شود.
به نظر می‌رسد مشارکت هرچه بیشتر مادران در مراقبت از نوازادن بستری درNICU بر کاهش استرس آن‌ها اثرگذار است؛ زیرا مطابق با یافته‌ها، نمرات استرس در دو گروه مراقبت تکاملی و مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی که تشویق به مشارکت بیشتر در امر مراقبت از نوزاد خود می‌شدند، نسبت به گروه کنترل کمتر بود.
|
70
|
در تأیید این یافته‌ها، در پژوهش O,Brien و همکاران (2013) که در آن خانواده‌ها به طور کامل در تیم مراقبتی ادغام شدند و به شکل فعال بسیاری از مراقبت‌های مربوط به نوزادان خود را ارائه دادند، مادران نمرات پایین‌تری را در زمینه استرس کسب نموده و احساس آگاهی و اعتماد به نفس بیشتری را گزارش کردند (38).
در مطالعه حاضر تنها نمرات استرس مادران در گروه مراقبت تکاملی تلفیق شده با ذهن‌آگاهی با گروه کنترل اختلاف معناداری داشت. در تأیید این یافته، Bogels و Lehtonen(2010) بیان نمودند که مداخلات والدی مبتنی بر ذهن‌آگاهی، اثرات خود را از طریق هدف قرار دادن شش حیطه استرس والدین، دغدغه والدین ناشی از مشکلات روان‌شناختی خود یا کودک، عملکرد اجرایی والدین، تکرار عادات و طرحواره‌های ناکارآمد، توجه خودمحور و عملکرد زناشویی و مشترک والدی نشان می‌دهند (39).
در دیگر مطالعات، مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی در زنان باردار منجر به کاهش دیسترس روانی آن‌ها و بهبود روابط با نوزادانشان گردید (41،40). در این ارتباط، Petteys و همکاران (2018) که به بررسی مراقبت تکاملی مبتنی بر ذهن‌آگاهی در بخش‌های ویژه نوزادان پرداختند، تفاوت آماری معناداری در استرس والدین تحت مداخله نسبت به گروه کنترل مشاهده نشد؛ اما بین نمرات استرس هنگام پذیرش و هنگام ترخیص والدین گروه مراقبت تکاملی مبتنی بر ذهن‌آگاهی، کاهش معناداری گزارش گردید (42).
بر مبنای نتایج می‌توان گفت که ذهن‌اگاهی، نوعی آگاهی است که از طریق توجه لحظه به لحظه و غیر قضاوتی به تجارب پدیدار می‌شود. در حقیقت، ذهن‌آگاهی تجربه عمیق لحظه‌ها است که طی حضور و توجه کامل به تجربه پیش رو حاصل می‌شود. طبق این دیدگاه، ذهن‌آگاهی به واسطه پذیرش آسان آنچه در حال رخ دادن است، با علم به اینکه این تجربه نیز می‌گذرد و در لحظه بعد با تجربه جدیدی جایگزین می‌شود منجر به ایجاد یک احساس آرامش پایدار می‌گردد (22،21).
مفهوم ذهن‌آگاهی به افراد کمک می‌کند تا بپذیرند که اگرچه هیجانات منفی در زندگی تمام انسان‌ها وجود دارد؛ اما بخش ثابتی از شخصیت و روند زندگی نمی‌باشند.
پذیرش این مسأله افراد را قادر می‌سازد به جای واکنش غیر ارادی، به هیجانات آگاهانه واکنش نشان دهند و به شیوه‌ای کارآمدتر با استرس‌ها سازگار شوند (20).
پنج مهارت ذهن‌آگاهی عبارت هستند از: اقدام با آگاهی، مشاهده، توصیف، عدم واکنش به تجربه درونی و عدم قضاوت (35). در این رابطه مادران گروه ذهن‌آگاهی می‌آموختند که هنگام حضور درNICU و بر بالین نوزاد خود به دور از هرگونه قضاوت به مشاهده وقایع بپردازند؛ به طور مثال هنگام مواجهه با صدای دستگاه‌های بخش (که معمولاً منجر به ایجاد تصویر ذهنی مادر مبنی بر احتمال رخداد بد برای نوزاد می‌باشد) به دنبال تمرینات ذهن‌آگاهی، نسبت به این تجربه نگاهی توصیف‌گر داشته و به صداها به طور کامل توجه نمایند، به دور از هرگونه قضاوتی فقط آن‌ها را گوش دهند و یا در بالین نوزاد به جای اینکه در پی تفسیر و قضاوت‌گری، ظاهر نوزاد را طبیعی ندانند، به تجربه‌ای عمیق از مشاهده و توصیف ظاهر و رفتارهای نوزاد از قبیل چروک‌های پوستی، رویش موها، شکل ناخن‌ها، حرکات دست‌ها و غیره بپردازند و با پیگیری تغییرات ظاهر و رفتار نوزاد، فرایند رشد را طی روزهای بعد دنبال کنند.
از سوی دیگر مداخلات ذهن‌آگاهی شامل: تمرینات تنفس عمیق آگاهانه، مراقبه راه رفتن، اسکن بدن، به‌کارگیری حواس پنجگانه در انجام فعالیت‌ها و غیره می‌باشد. مادران تحت مشاوره ذهن‌آگاهی با این شیوه‌ها آشنا شده و آموختند که با تمرین و به‌کارگیری این مهارت‌ها از فواید آن‌ها در کنترل استرس بهره بگیرند. در مطالعات پیشین تأثیر تمرینات فوق در کاهش استرس به خوبی تبیین شده است (45-43).
محدودیت‌ها
یکی از محدویت‌های مطالعه حاضر، عدم امکان حضور پدران در بخش‌ها به دلیل سیاست‌های موجود در بخش‌هایNICU مورد مطالعه بود که این امر نمونه پژوهش را محدود به مادران نمود. در این راستا، انجام مطالعاتی که امکان مشارکت پدران را فراهم آورد پیشنهاد می‌گردد. از سوی دیگر، با وجود اینکه تدابیری برای کورسازی و جلوگیری از اطلاع یافتن نمونه‌ها از مداخلات گروه‌های دیگر اتخاذ گردید، ممکن است احتمال اطلاع نمونه‌ها به طور کامل برطرف نشده باشد.
نتیجه‌گیری
از آنجایی که برنامه‌های مراقبت تکاملی جهت پیشبرد اهداف مراقبتی نوزادان بستری در NICU و نیز پیشگیری از مشکلات تکاملی بعدی ایشان ضروری بوده و کلید موفقیت در این برنامه‌ها، مشارکت هرچه بیشتر والدین می‌باشد (در حالی که والدین دارای نوزاد بستری در NICU غالباً از نظر روانی دچار پریشانی می‌باشند)، توجه به مداخلات روان‌شناختی از جمله ذهن‌آگاهی به عنوان یک بخش اساسی در این برنامه‌ها ضروری بوده و پیشنهاد می‌گردد در کنار سایر عناصر تعریف شده برای مراقبت تکاملی، عنصری تحت عنوان مداخله ذهن‌آگاهی والدین در نظر گرفته شده و بستر لازم برای اجرای آن در بخش‌های NICU فراهم گردد.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
زنان
دریافت: 1398/10/8 | پذیرش: 1398/11/8 | انتشار: 1399/1/10
دریافت: 1398/10/8 | پذیرش: 1398/11/8 | انتشار: 1399/1/10
فهرست منابع
1. 1. Miles MS, Funk SG, Kasper MA. The neonatal intensive care unit environment: sources of stress for parents. AACN Clin Issues Crit Care Nurs 1991;2(2):346-54. PMID: 2021521 [DOI:10.4037/15597768-1991-2022]
2. Shaw RJ, Deblois T, Ikuta L, Ginzburg K, Fleisher B, Koopman C. Acute stress disorder among parents of infants in the neonatal intensive care nursery. Psychosomatics 2006;47(3):206-12. PMID: 16684937 [DOI:10.1176/appi.psy.47.3.206]
3. Lefkowitz DS, Baxt C, Evans JR. Prevalence and correlates of posttraumatic stress and postpartum depression in parents of infants in the Neonatal Intensive Care Unit (NICU). J Clin Psychol Med Settings 2010;17(3):230-7. PMID: 20632076 [DOI:10.1007/s10880-010-9202-7]
4. Deater‐Deckard K. Parenting stress and child adjustment: Some old hypotheses and new questions. Clin Psychol Sci Pract 1998;5(3):314-32. Link [DOI:10.1111/j.1468-2850.1998.tb00152.x]
5. Morgan J, Robinson D, Aldridge J. Parenting stress and externalizing child behaviour. Child Fam Soc Work 2002;7(3):219-25. Link [DOI:10.1046/j.1365-2206.2002.00242.x]
6. Mendelson T, McAfee C, Damian AJ, Brar A, Donohue P, Sibinga E. A mindfulness intervention to reduce maternal distress in neonatal intensive care: a mixed methods pilot study. Arch Womens Ment Health 2018;21(6):791-9. PMID: 29872924 [DOI:10.1007/s00737-018-0862-x]
7. Pierrehumbert B, Nicole A, Muller-Nix C, Forcada-Guex M, Ansermet F. Parental post-traumatic reactions after premature birth: implications for sleeping and eating problems in the infant. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 2003;88(5):F400-4. PMID: 12937044 [DOI:10.1136/fn.88.5.F400]
8. Kersting A, Dorsch M, Wesselmann U, Lüdorff K, Witthaut J, Ohrmann P, et al. Maternal posttraumatic stress response after the birth of a very low-birth-weight infant. J Psychosom Res 2004;57(5):473-6. PMID: 15581651 [DOI:10.1016/j.jpsychores.2004.03.011]
9. Klaus M. Mother and infant: early emotional ties. Pediatrics 1998;102(5 Suppl E):1244-6. PMID: 9794962
10. Busse M, Stromgren K, Thorngate L, Thomas KA. Parents' responses to stress in the neonatal intensive care unit. Crit Care Nurse 2013;33(4):52-9. PMID: 23908169 [DOI:10.4037/ccn2013715]
11. Bowlby J. Una base segura: aplicaciones clínicas de la teoría del apego. Una Base Segura: aplicaciones clínicas de la teoría del apego; 1989. Link
12. Dudek-Shriber L. Parent stress in the neonatal intensive care unit and the influence of parent and infant characteristics. Am J Occup Ther 2004;58(5):509-20. PMID: 15481778 [DOI:10.5014/ajot.58.5.509]
13. Klaus MH, Kennell JH. Mothers separated from their newborn infants. Pediatr Clin North Am 1970;17(4):1015-37. PMID: 4922925 [DOI:10.1016/S0031-3955(16)32493-2]
14. Perry BD. Applying principles of neurodevelopment to clinical work with maltreated and traumatized children: the neurosequential model of therapeutics. Working with traumatized youth in child welfare. New York: Guilford Press; 2006. Link
15. Darcy-Mahoney A, Minter B, Higgins M, Guo Y, Williams B, Head Zauche LM, et al. Probability of an autism diagnosis by gestational age. Newborn Infant Nurs Rev 2016;16(4):322-6. PMID: 28989329 [DOI:10.1053/j.nainr.2016.09.019]
16. Moore T, Hennessy EM, Myles J, Johnson SJ, Draper ES, Costeloe KL, et al. Neurological and developmental outcome in extremely preterm children born in England in 1995 and 2006: the EPICure studies. BMJ 2012;345:e7961. PMID: 23212880 [DOI:10.1136/bmj.e7961]
17. Jacobs SE, Sokol J, Ohlsson A. The newborn individualized developmental care and assessment program is not supported by meta-analyses of the data. J Pediatr 2002;140(6):699-706. PMID: 12072873 [DOI:10.1067/mpd.2002.123667]
18. Symington A, Pinelli JM. Distilling the evidence on developmental care: a systematic review. Adv Neonatal Care 2002;2(4):198-221. PMID: 12881934 [DOI:10.1053/adnc.2002.34546]
19. Altimier L, Phillips R. The neonatal integrative developmental care model: advanced clinical applications of the seven core measures for neuroprotective family-centered developmental care. Newborn Infant Nurs Rev 2016;16(4):230-44. Link [DOI:10.1053/j.nainr.2016.09.030]
20. Ghasemipour Y, Ghorbani N. Mindfulness and basic psychological needs among patients with coronary heart disease. Iran J Psychiatry Clin Psychol 2010;16(2):154-62. Link
21. Kabat‐Zinn J. Mindfulness‐based interventions in context: past, present, and future. Clin Psychol 2003;10(2):144-56. Link [DOI:10.1093/clipsy.bpg016]
22. Wallace BA, Shapiro SL. Mental balance and well-being: building bridges between Buddhism and Western psychology. Am Psychol 2006;61(7):690-701. PMID: 17032069 [DOI:10.1037/0003-066X.61.7.690]
23. Beddoe AE. Mindfulness-based yoga during pregnancy: a pilot study examining relationships between stress, anxiety, sleep, and pain. [Doctoral Dissertation]. California: University of California; 2007. Link
24. Grossman P, Niemann L, Schmidt S, Walach H. Mindfulness-based stress reduction and health benefits. A meta-analysis. J Psychosom Res 2004;57(1):35-43. PMID: 15256293 [DOI:10.1016/S0022-3999(03)00573-7]
25. Beddoe AE, Lee KA, Weiss SJ, Powell Kennedy H, Yang CP. Effects of mindful yoga on sleep in pregnant women: a pilot study. Biol Res Nurs 2010;11(4):363-70. PMID: 20338897 [DOI:10.1177/1099800409356320]
26. Shariat M, Abedinia N. The effect of psychological intervention on mother-infant bonding and breastfeeding. Iran J Neonatol 2017;8(1):7-15. Link
27. Aflakseir A, Jamali S. Relationship between mother-child bonding with postpartum depression among a group of mothers in Shiraz-Iran. Prev Care Nurs Midwifery J 2014;3(2):61-9. Link
28. van Bussel JC, Spitz B, Demyttenaere K. Three self-report questionnaires of the early mother-to-infant bond: reliability and validity of the Dutch version of the MPAS, PBQ and MIBS. Arch Womens Mental Health 2010;13(5):373-84. PMID: 20127128 [DOI:10.1007/s00737-009-0140-z]
29. Akbarbeglou M, Valizadeh L, Asad EM. Mothers and nurses viewpoint about importance and rate of nursing supports for parents with hospitalized premature newborn in natal intensive care unit. Iran J Crit Care Nurs 2009;2(2):71-4. Link
30. Baer RA, Smith GT, Hopkins J, Krietemeyer J, Toney L. Using self-report assessment methods to explore facets of mindfulness. Assessment 2006;13(1):27-45. PMID: 16443717 [DOI:10.1177/1073191105283504]
31. Ahmadvand Z, Heydarinasab L, Shairi MR. Prediction of psychological well-being based on the comonents of mindfulness. Quart J Health Psychol 2012;1(2):60-9. Link
32. Kordi M, Mohamadirizi S. The relationship between mindfulness and maternal attachment to the fetus and neonate in prenatal and postpartum periods: a cross sectional study. Koomesh 2016;17(4):829-35. Link
33. McHale JP. Overt and covert coparenting processes in the family. Fam Proc 1997;36(2):183-201. Link [DOI:10.1111/j.1545-5300.1997.00183.x]
34. Dix TH, Branca SH. Parenting as a goal-regulation process. Handbook of dynamics in parent-child relations. California: SAGE Publications Inc; 2003. P. 167-87. Link [DOI:10.4135/9781452229645.n9]
35. Duncan LG, Coatsworth JD, Greenberg MT. A model of mindful parenting: Implications for parent-child relationships and prevention research. Clin Child Fam Psychol Rev 2009;12(3):255-70. PMID: 19412664 [DOI:10.1007/s10567-009-0046-3]
36. Steinberg LD. The ten basic principles of good parenting. New York: Simon and Schuster; 2004. Link
37. Kabat-Zinn M. Everyday blessings: the inner work of mindful parenting. London: Hachette UK; 2009.
38. O'Brien K, Bracht M, Macdonell K, McBride T, Robson K, O'Leary L, et al. A pilot cohort analytic study of family integrated care in a Canadian neonatal intensive care unit. BMC Pregnancy Childbirth 2013;13(Suppl 1):S12. PMID: 23445639 [DOI:10.1186/1471-2393-13-S1-S12]
39. Bögels SM, Lehtonen A, Restifo K. Mindful parenting in mental health care. Mindfulness 2010;1(2):107-20. PMID: 21125026 [DOI:10.1007/s12671-010-0014-5]
40. Guardino CM, Dunkel Schetter C, Bower JE, Lu MC, Smalley SL. Randomised controlled pilot trial of mindfulness training for stress reduction during pregnancy. Psychol Health 2014;29(3):334-49. PMID: 24180264 [DOI:10.1080/08870446.2013.852670]
41. Woolhouse H, Mercuri K, Judd F, Brown SJ. Antenatal mindfulness intervention to reduce depression, anxiety and stress: a pilot randomised controlled trial of the MindBabyBody program in an Australian tertiary maternity hospital. BMC Pregnancy Childbirth 2014;14(1):369. PMID: 25343848 [DOI:10.1186/s12884-014-0369-z]
42. Petteys AR, Adoumie D. Mindfulness-based neurodevelopmental care: impact on nicu parent stress and infant length of stay; a randomized controlled pilot study. Adv Neonatal Care 2018;18(2):E12-22. PMID: 29595555 [DOI:10.1097/ANC.0000000000000474]
43. Matchim Y, Armer JM, Stewart BR. Mindfulness-based stress reduction among breast cancer survivors: a literature review and discussion. Oncol Nurs Forum 2011;38(2):E61-71. PMID: 21356643 [DOI:10.1188/11.ONF.E61-E71]
44. Proulx K. Integrating mindfulness-based stress reduction. Holist Nurs Pract 2003;17(4):201-8. PMID: 12889548 [DOI:10.1097/00004650-200307000-00007]
45. Chiesa A, Serretti A. Mindfulness-based stress reduction for stress management in healthy people: a review and meta-analysis. J Altern Complement Med 2009;15(5):593-600. PMID: 19432513 [DOI:10.1089/acm.2008.0495]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
