دوره 14، شماره 4 - ( تیر 1399 )
جلد 14 شماره 4 صفحات 39-31 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mehdizadeh M, Shams S, Mohammad Beigi A, Mirjalalaldin Naeeni F. Evaluation of Prescriptions and Types of Medication Prescribed by General Dental Practitioners in Qom, Iran, 2018-2019. Qom Univ Med Sci J 2020; 14 (4) :31-39
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2808-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2808-fa.html
مهدی زاده محمد، شمس شاهین، محمدبیگی ابوالفضل، میرجلال الدین نائینی فروغ. بررسی نسخ و انواع داروهای تجویزشده توسط دندانپزشکان عمومی شهر قم، سال 1398-1397. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1399; 14 (4) :31-39
1- گروه جراحی دهان و فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم
2- مرکز تحقیقات علوم اعصاب، گروه اپیدمیولوژی و آمارهای زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم
3- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم ،Foroogh.naeeni@gmail.com
2- مرکز تحقیقات علوم اعصاب، گروه اپیدمیولوژی و آمارهای زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم
3- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم ،
متن کامل [PDF 720 kb]
(843 دریافت)
| چکیده (HTML) (3157 مشاهده)
جدول شماره 3: تعداد اقلام دارویی تجویزشده در هر نسخه
جدول شماره 4: فراوانی نسخ برحسب تعداد داروی خوراکی، تزریقی و موضعی تجویزشده در هر نسخه
جدول شماره 5: مقایسه نسخ بیمه تأمین اجتماعی و بیمه خدمات درمانی ازنظر فراوانی نسخ با دستور مصرف اشتباه، نام دارویی ناقص، نسخ ناخوانا، داروی بدون دُز و شکل دارویی اشتباه
متن کامل: (2549 مشاهده)
مقدمه
اگرچه داروها تنها مداخله پزشکی برای درمان محسوب نمی‌شوند، اغلب مهم‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمانی را تشکیل می‌دهند (1). تجویز و مصرف غیرمنطقی دارو نه‌تنها باعث بهبود بیماری نمی‌شود، بلکه باعث طولانی یا بدتر شدن بیماری و گسترش تداخلات دارویی و مقاومت میکروبی و عوارض جانبی علاوه بر هزینههای اقتصادی، اجتماعی، قانونی و اتلاف منابع مالی و جانی میشود (2). بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت بیش از نیمی از همه داروهایی که در سراسر جهان تجویز توزیع و فروخته میشود موردنیاز نیستند (1). یکی از سادهترین و درعین‌حال مستندترین راه‌های بررسی الگوی تجویز دارو در جامعه، ارزیابی نسخههای تجویزشده توسط پزشکان است. یک نسخه در عین سادگی میتواند نشاندهنده واقعیات بسیار زیادی در خصوص وضعیت آموزش پزشکی کشور باشد (6-3).
نسخهنویسی یکی از مهم‌ترین مراحل استفاده از دارو است که رعایت قواعد آن موجب اثربخشی بیشتر درمان و مصرف منطقی دارو خواهد شد و رعایت نکات ضروری در آن، موضوعی مهم و بدیهی پس از تشخیص بیماری بالینی یا اعمال دندانپزشکی است (3،7). بعضی از مطالعات نشان داده است هرچه تعداد داروهای تجویزشده بیشتر باشد، امکان اشتباه نیز بیشتر میشود (8). در مطالعه‌ای در تبریز روی نسخ دندانپزشکان، 5/98 درصد از نسخ بررسی‌شده خطا داشتند. نام داروها در 9/94 درصد، روش تجویز در 8/92 درصد، فاصله مصرف دُزها در 4/72 درصد و مقدار داروها در 8/60 درصد از نسخ بررسی‌شده اشتباه نوشته شده بود (9).
در مطالعه دیگر در 74 درصد از موارد توصیه‌های لازم درباره اجرای دستور دارویی نوشته نشده بود. در 8/47 درصد از پرونده‌ها فواصل تجویز دارو یا با اصطلاح نوشته شده یا اصلاً ذکر نشده بود. در 5/45 درصد از پرونده‌ها، واحد دارو شک‌برانگیز بود یا اصلاً نوشته نشده بود (10). در مطالعه Alyamani میزان اشتباه نسخهنویسی 26 درصد بود (8). در مطالعات مختلف، فراوانترین نوع اشتباهات مربوط به مقدار دارو بوده است. همچنین مشخصات کامل بیمار و به‌ویژه آلرژی‌های او به میزان کمی ثبت شده (8،11) و میزان خوانابودن خط پزشکان اندک بود (11). با توجه به اینکه مطالعات محدودی در زمینه الگوی نسخهنویسی و بررسی نسخ دندانپزشکان در ایران صـورت گرفتـه اسـت (4،5،9،11) و ازآنجاکه با دردست‌داشتن شواهد مستند در خصوص نحوه تجویز داروها توسط پزشکان در هر ناحیه می‌توان برنامه‌ریزی مناسبی برای برطرف‌کردن اشکالات و نواقص موجود انجام داد، مطالعه حاضر با هدف بررسی نسخ و انواع داروهای تجویزشده توسط دندانپزشکان عمومی شهر قم انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه توصیفی-تحلیلی، مقطعی و گذشته‌نگر پس از گرفتن کد اخلاق از دانشگاه علوم پزشکی قم با شماره IR.MUQ.REC.1398.010 در بخش جراحی فک و صورت دانشکده دندانپزشکی قم و با همکاری کمیته تجویز و مصرف منطقی داروی دانشگاه علوم پزشکی قم روی نسخ بیمه تأمین اجتماعی و خدمات درمانی انجام گرفت. نمونهگیری به‌صورت تصادفی انجام شد. حداقل حجم نمونه لازم برای مطالعه توسط متخصص آمار و با درنظرگرفتن درصد تجویز نادرست دارو (9/10 درصد) و همچنین خطای نوع اول برابر با 5 درصد و دقت مطالعه 04/0 و با استفاده از فرمول زیر، برابر 238 پرونده به‌دست آمد.
شاخصهای بررسی‌شده شامل سن و جنس بیماران، تعداد اقلام و اشکال دارویی تجویزشده در هر نسخه، دسته دارویی، روش مصرف داروها و خطاهای نسخهنویسی بود. معیارهای ورود شامل مطالعه نسخ نوشته‌شده در دفترچه‌های بیمه خدمات درمانی و تأمین اجتماعی توسط دندانپزشکان عمومی شهر قم طی نیم‌سال دوم سال تحصیلی 1397-98 بود. معیارهای خروج از مطالعه نیز نسخ آزاد و سایر بیمهها بود. دانشجوی ترم 12 دندانپزشکی بر اساس کتاب ایران فارما صحت‌وسقم نسخ مطالعه‌شده را بررسی کرد (12). تحلیل آماری داده‌های بهدستآمده برای هریک از شاخص‌ها با استفاده از نرمافزار نسخهپرداز و نرمافزار آماری SPSS نسخه 18 انجام شد و از آمار توصیفی شامل درصد و فراوانی برای گزارش نتایج استفاده شد. همچنین به‌منظور مقایسه تفاوتهای آماری بین دو گروه نسخ بیمه تأمین اجتماعی و خدمات درمانی در متغیرهای مطالعه‌شده از آزمونهای آماری تست دقیق فیشر و کای اسکوئر استفاده شد.
مطابق جدول 1 با بررسی وضعیت تجویز داروهای مختلف، شایعترین داروهای تجویزشده در بیماران آنتیبیوتیکها بودند که در 6/97 درصد از نسخ تجویز شده بودند. در این دسته آموکسیسیلین در ۷/۸۰ درصد از نسخ و مترونیدازول در ۷/۶۴ درصد از نسخ بیشترین تجویز را داشتند. همچنین ضددردها در 7/85 درصد از نسخ تجویز شده بودند که فراوانترین ضددردهای تجویزشده به ترتیب شامل ایبوپروفن در ۳/۳۰
جدول شماره 1: وضعیت فراوانی پرمصرف‌ترین داروهای تجویزشده
درصد از نسخ، ژلوفن در ۷/۲۷ درصد از نسخ، نوافن در ۵/۱۵ درصد نسخ و آمپول کتورولاک در ۳/۱۴ درصد از نسخ بودند. کورتیکوستروئیدها در 4/8 درصد از نسخ تجویز شده بودند و فراوانترین آن‌ها، آمپول بتامتازون در ۶/۴ درصد از نسخ و آمپول دگزامتازون در ۴/۳ درصد از نسخ بودند. در 8/3 درصد از نسخ تجویز دهان‌شویه دیده شد و 1/2 درصد از نسخ سایر داروها بود.
مطابق جدول 2، از ۲۳۸ نسخه بررسی‌شده در هیچ‌کدام از نسخ تداخلات دارویی مشاهده نشد. همچنین نداشتن مهر و امضا و تاریخ نیز در نسخ مشاهده نشد.
تجویز نادرست دارو در نسخ مطالعه‌شده به‌صورت تجویز هم‌زمان دو داروی مسکن متفاوت در یک شکل دارویی در یک نسخه مانند تجویز هم‌زمان آمپول کتورولاک و آمپول پیروکسیکام و تجویز پنیسیلین 1200 مشاهده شد که در نسخ دندانپزشکان اثر درمانی و پروفیلاکسی ندارد. نسخ با شکل دارویی اشتباه در رابطه با داروهای آموکسیسیلین، مترونیدازول و ایبوپروفن رایج بود که به‌اشتباه فرم شربت به‌جای سوسپانسیون تجویز شده بود. دُز دارویی نادرست نیز در تجویز مترونیدازول و نوافن در چندین نسخه دیده شد. دستور مصرف نادرست نیز عمدتاً در نسخ مربوط به رده سنی زیر 12 سال و به‌صورت ناقص نوشته شدن روش مصرف رایج بود. در این نسخ با توجه به سن ثبت‌شده در دفترچه بیمه، وزن تقریبی بیمار تعیین و سپس دستور مصرف داروها بر اساس وزن بیمار بررسی شد. نوشته‌نشدن دُز، دستور مصرف و نام داروها به‌صورت کامل در داروهای رایج دندانپزشکی مانند
جدول شماره 2: خطاهای نسخهنویسی
آموکسیسیلین، مترونیدازول و ایبوپروفن به‌طور شایع دیده شد.
تعداد اقلام دارویی تجویزشده در هر نسخه در جدول 3 نشان داده شده است. در ۸/۵۰ درصد از نسخهها تعداد سه دارو، در ۷/۲۷ درصد دو دارو و در ۳/۱۴ درصد چهار دارو تجویز شده بود. سپس تعداد یک دارو، پنج دارو و درنهایت شش دارو در هر نسخه در مرتبههای بعدی قرار داشتند. همچنین در ۹ مورد (۸/۳ درصد) از ۲۳۸ نسخه مطالعه‌شده بیش از چهار دارو تجویز شده بود. میانگین تعداد اقلام دارویی در هر نسخه برابر با ۸۷/۲ بود (جدول 3).
مطابق جدول 4 در ارتباط با تعداد داروهای خوراکی در هر نسخه، در ۵/۴۷ درصد از نسخهها سه داروی خوراکی، در ۲/۴۱ درصد دو دارو و در ۱/۷ درصد یک داروی خوراکی تجویز شده بود. سپس نسخههای بدون داروی خوراکی و درنهایت نسخههای با چهار داروی خوراکی در مرتبههای بعدی قرار داشتند. در ارتباط با تعداد داروی تزریقی در هر نسخه، در ۵/۶۵ درصد از نسخهها هیچ داروی تزریقی تجویز نشده بود. در ۶/۲۵ درصد یک داروی تزریقی تجویز شده بود. سپس دو دارو و درنهایت سه دارو در هر نسخه در مرتبههای بعدی قرار داشتند. در ارتباط با داروهای موضعی، در ۹۵ درصد از نسخهها داروی موضعی تجویز نشده و در ۵ درصد بقیه یک داروی موضعی تجویز شده بود.
در مطالعه حاضر طبق جدول 5 تعداد نسخ با شکل دارویی اشتباه، داروی بدون دُز، دستور مصرف اشتباه و نام دارویی ناقص در بیمه
اگرچه داروها تنها مداخله پزشکی برای درمان محسوب نمی‌شوند، اغلب مهم‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمانی را تشکیل می‌دهند (1). تجویز و مصرف غیرمنطقی دارو نه‌تنها باعث بهبود بیماری نمی‌شود، بلکه باعث طولانی یا بدتر شدن بیماری و گسترش تداخلات دارویی و مقاومت میکروبی و عوارض جانبی علاوه بر هزینههای اقتصادی، اجتماعی، قانونی و اتلاف منابع مالی و جانی میشود (2). بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت بیش از نیمی از همه داروهایی که در سراسر جهان تجویز توزیع و فروخته میشود موردنیاز نیستند (1). یکی از سادهترین و درعین‌حال مستندترین راه‌های بررسی الگوی تجویز دارو در جامعه، ارزیابی نسخههای تجویزشده توسط پزشکان است. یک نسخه در عین سادگی میتواند نشاندهنده واقعیات بسیار زیادی در خصوص وضعیت آموزش پزشکی کشور باشد (6-3).
نسخهنویسی یکی از مهم‌ترین مراحل استفاده از دارو است که رعایت قواعد آن موجب اثربخشی بیشتر درمان و مصرف منطقی دارو خواهد شد و رعایت نکات ضروری در آن، موضوعی مهم و بدیهی پس از تشخیص بیماری بالینی یا اعمال دندانپزشکی است (3،7). بعضی از مطالعات نشان داده است هرچه تعداد داروهای تجویزشده بیشتر باشد، امکان اشتباه نیز بیشتر میشود (8). در مطالعه‌ای در تبریز روی نسخ دندانپزشکان، 5/98 درصد از نسخ بررسی‌شده خطا داشتند. نام داروها در 9/94 درصد، روش تجویز در 8/92 درصد، فاصله مصرف دُزها در 4/72 درصد و مقدار داروها در 8/60 درصد از نسخ بررسی‌شده اشتباه نوشته شده بود (9).
در مطالعه دیگر در 74 درصد از موارد توصیه‌های لازم درباره اجرای دستور دارویی نوشته نشده بود. در 8/47 درصد از پرونده‌ها فواصل تجویز دارو یا با اصطلاح نوشته شده یا اصلاً ذکر نشده بود. در 5/45 درصد از پرونده‌ها، واحد دارو شک‌برانگیز بود یا اصلاً نوشته نشده بود (10). در مطالعه Alyamani میزان اشتباه نسخهنویسی 26 درصد بود (8). در مطالعات مختلف، فراوانترین نوع اشتباهات مربوط به مقدار دارو بوده است. همچنین مشخصات کامل بیمار و به‌ویژه آلرژی‌های او به میزان کمی ثبت شده (8،11) و میزان خوانابودن خط پزشکان اندک بود (11). با توجه به اینکه مطالعات محدودی در زمینه الگوی نسخهنویسی و بررسی نسخ دندانپزشکان در ایران صـورت گرفتـه اسـت (4،5،9،11) و ازآنجاکه با دردست‌داشتن شواهد مستند در خصوص نحوه تجویز داروها توسط پزشکان در هر ناحیه می‌توان برنامه‌ریزی مناسبی برای برطرف‌کردن اشکالات و نواقص موجود انجام داد، مطالعه حاضر با هدف بررسی نسخ و انواع داروهای تجویزشده توسط دندانپزشکان عمومی شهر قم انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه توصیفی-تحلیلی، مقطعی و گذشته‌نگر پس از گرفتن کد اخلاق از دانشگاه علوم پزشکی قم با شماره IR.MUQ.REC.1398.010 در بخش جراحی فک و صورت دانشکده دندانپزشکی قم و با همکاری کمیته تجویز و مصرف منطقی داروی دانشگاه علوم پزشکی قم روی نسخ بیمه تأمین اجتماعی و خدمات درمانی انجام گرفت. نمونهگیری به‌صورت تصادفی انجام شد. حداقل حجم نمونه لازم برای مطالعه توسط متخصص آمار و با درنظرگرفتن درصد تجویز نادرست دارو (9/10 درصد) و همچنین خطای نوع اول برابر با 5 درصد و دقت مطالعه 04/0 و با استفاده از فرمول زیر، برابر 238 پرونده به‌دست آمد.
شاخصهای بررسی‌شده شامل سن و جنس بیماران، تعداد اقلام و اشکال دارویی تجویزشده در هر نسخه، دسته دارویی، روش مصرف داروها و خطاهای نسخهنویسی بود. معیارهای ورود شامل مطالعه نسخ نوشته‌شده در دفترچه‌های بیمه خدمات درمانی و تأمین اجتماعی توسط دندانپزشکان عمومی شهر قم طی نیم‌سال دوم سال تحصیلی 1397-98 بود. معیارهای خروج از مطالعه نیز نسخ آزاد و سایر بیمهها بود. دانشجوی ترم 12 دندانپزشکی بر اساس کتاب ایران فارما صحت‌وسقم نسخ مطالعه‌شده را بررسی کرد (12). تحلیل آماری داده‌های بهدستآمده برای هریک از شاخص‌ها با استفاده از نرمافزار نسخهپرداز و نرمافزار آماری SPSS نسخه 18 انجام شد و از آمار توصیفی شامل درصد و فراوانی برای گزارش نتایج استفاده شد. همچنین به‌منظور مقایسه تفاوتهای آماری بین دو گروه نسخ بیمه تأمین اجتماعی و خدمات درمانی در متغیرهای مطالعه‌شده از آزمونهای آماری تست دقیق فیشر و کای اسکوئر استفاده شد.
مطابق جدول 1 با بررسی وضعیت تجویز داروهای مختلف، شایعترین داروهای تجویزشده در بیماران آنتیبیوتیکها بودند که در 6/97 درصد از نسخ تجویز شده بودند. در این دسته آموکسیسیلین در ۷/۸۰ درصد از نسخ و مترونیدازول در ۷/۶۴ درصد از نسخ بیشترین تجویز را داشتند. همچنین ضددردها در 7/85 درصد از نسخ تجویز شده بودند که فراوانترین ضددردهای تجویزشده به ترتیب شامل ایبوپروفن در ۳/۳۰
جدول شماره 1: وضعیت فراوانی پرمصرف‌ترین داروهای تجویزشده
| فراوانی | متغیر | فراوانی | درصد | |
| آنتیبیوتیکها | 6/97 | مترونیدازول | ۱۵۴ | ۷/۶۴ |
| آمپول پنیسیلین ۸۰۰ | ۳۰ | ۶/۱۲ | ||
| آموکسیسیلین | ۱۹۲ | ۷/۸۰ | ||
| ضددردها | 7/85 | ژلوفن | ۶۶ | ۷/۲۷ |
| ایبوپروفن | ۷۲ | ۳/۳۰ | ||
| نوافن | ۳۷ | ۵/۱۵ | ||
| کورتیکوستروئیدها | آمپول کتورولاک | ۳۴ | ۳/۱۴ | |
| 4/8 | آمپول بتامتازون | ۱۱ | ۶/۴ | |
| آمپول دگزامتازون | ۸ | ۴/۳ | ||
| دهان‌شویه | 8/3 | |||
| داروهای دیگر | 1/2 |
مطابق جدول 2، از ۲۳۸ نسخه بررسی‌شده در هیچ‌کدام از نسخ تداخلات دارویی مشاهده نشد. همچنین نداشتن مهر و امضا و تاریخ نیز در نسخ مشاهده نشد.
تجویز نادرست دارو در نسخ مطالعه‌شده به‌صورت تجویز هم‌زمان دو داروی مسکن متفاوت در یک شکل دارویی در یک نسخه مانند تجویز هم‌زمان آمپول کتورولاک و آمپول پیروکسیکام و تجویز پنیسیلین 1200 مشاهده شد که در نسخ دندانپزشکان اثر درمانی و پروفیلاکسی ندارد. نسخ با شکل دارویی اشتباه در رابطه با داروهای آموکسیسیلین، مترونیدازول و ایبوپروفن رایج بود که به‌اشتباه فرم شربت به‌جای سوسپانسیون تجویز شده بود. دُز دارویی نادرست نیز در تجویز مترونیدازول و نوافن در چندین نسخه دیده شد. دستور مصرف نادرست نیز عمدتاً در نسخ مربوط به رده سنی زیر 12 سال و به‌صورت ناقص نوشته شدن روش مصرف رایج بود. در این نسخ با توجه به سن ثبت‌شده در دفترچه بیمه، وزن تقریبی بیمار تعیین و سپس دستور مصرف داروها بر اساس وزن بیمار بررسی شد. نوشته‌نشدن دُز، دستور مصرف و نام داروها به‌صورت کامل در داروهای رایج دندانپزشکی مانند
جدول شماره 2: خطاهای نسخهنویسی
| خطاهای نسخهها | فراوانی | درصد فراوانی |
| نسخ با شکل دارویی اشتباه | 39 | 4/16 |
| نسخ با دُز دارویی اشتباه | 10 | 2/4 |
| نسخ با داروی بدون دُز | 96 | 3/40 |
| نسخ با دستور مصرف درج‌نشده | 94 | 5/39 |
| نسخ با دستور مصرف اشتباه | 34 | 3/14 |
| نسخ با تجویز نادرست دارو | 10 | 2/4 |
| نسخ دارای غلط املایی | 8 | 4/3 |
| نسخ با نام دارویی ناقص | 136 | 1/57 |
| نسخ ناخوانا | 13 | 5/5 |
تعداد اقلام دارویی تجویزشده در هر نسخه در جدول 3 نشان داده شده است. در ۸/۵۰ درصد از نسخهها تعداد سه دارو، در ۷/۲۷ درصد دو دارو و در ۳/۱۴ درصد چهار دارو تجویز شده بود. سپس تعداد یک دارو، پنج دارو و درنهایت شش دارو در هر نسخه در مرتبههای بعدی قرار داشتند. همچنین در ۹ مورد (۸/۳ درصد) از ۲۳۸ نسخه مطالعه‌شده بیش از چهار دارو تجویز شده بود. میانگین تعداد اقلام دارویی در هر نسخه برابر با ۸۷/۲ بود (جدول 3).
مطابق جدول 4 در ارتباط با تعداد داروهای خوراکی در هر نسخه، در ۵/۴۷ درصد از نسخهها سه داروی خوراکی، در ۲/۴۱ درصد دو دارو و در ۱/۷ درصد یک داروی خوراکی تجویز شده بود. سپس نسخههای بدون داروی خوراکی و درنهایت نسخههای با چهار داروی خوراکی در مرتبههای بعدی قرار داشتند. در ارتباط با تعداد داروی تزریقی در هر نسخه، در ۵/۶۵ درصد از نسخهها هیچ داروی تزریقی تجویز نشده بود. در ۶/۲۵ درصد یک داروی تزریقی تجویز شده بود. سپس دو دارو و درنهایت سه دارو در هر نسخه در مرتبههای بعدی قرار داشتند. در ارتباط با داروهای موضعی، در ۹۵ درصد از نسخهها داروی موضعی تجویز نشده و در ۵ درصد بقیه یک داروی موضعی تجویز شده بود.
در مطالعه حاضر طبق جدول 5 تعداد نسخ با شکل دارویی اشتباه، داروی بدون دُز، دستور مصرف اشتباه و نام دارویی ناقص در بیمه
جدول شماره 3: تعداد اقلام دارویی تجویزشده در هر نسخه
| متغیر | فراوانی | درصد | |
| تعداد اقلام دارویی در هر نسخه | نسخ با یک قلم دارویی | ۸ | ۴/۳ |
| نسخ با دو قلم دارویی | ۶۶ | ۷/۲۷ | |
| نسخ با سه قلم دارویی | ۱۲۱ | ۸/۵۰ | |
| نسخ با چهار قلم دارویی | ۳۴ | ۳/۱۴ | |
| نسخ با پنج قلم دارویی | ۸ | ۴/۳ | |
| نسخ با شش قلم دارویی | ۱ | ۴/۰ | |
| مجموع | ۲۳۸ | ۱۰۰ |
جدول شماره 4: فراوانی نسخ برحسب تعداد داروی خوراکی، تزریقی و موضعی تجویزشده در هر نسخه
| متغیر | فراوانی | درصد | |
| تعداد داروهای خوراکی در هر نسخه | نسخ بدون داروی خوراکی | ۶ | ۵/۲ |
| نسخ دارای یک داروی خوراکی | ۱۷ | ۱/۷ | |
| نسخ دارای دو داروی خوراکی | ۹۸ | ۲/۴۱ | |
| نسخ دارای سه داروی خوراکی | ۱۱۳ | ۵/۴۷ | |
| نسخ دارای چهار داروی خوراکی | ۴ | ۷/۱ | |
| مجموع | ۲۳۸ | ۱۰۰ | |
| تعداد داروهای تزریقی در هر نسخه | نسخ بدون داروی تزریقی | ۱۵۶ | ۵/۶۵ |
| نسخ دارای یک داروی تزریقی | ۶۱ | ۶/۲۵ | |
| نسخ دارای دو داروی تزریقی | ۱۹ | ۰/۸ | |
| نسخ دارای سه داروی تزریقی | ۲ | ۸/۰ | |
| مجموع | ۲۳۸ | ۱۰۰ | |
| تعداد داروهای موضعی در هر نسخه | نسخ بدون داروی موضعی | ۲۲۶ | ۹۵ |
| نسخ دارای یک داروی موضعی | ۱۲ | ۰/۵ | |
| مجموع | ۲۳۸ | ۱۰۰ |
| متغیر | بیمه درمانی | ||
| تأمین اجتماعی | خدمات درمانی | ||
| نسخ با دستور مصرف اشتباه | ۲۹ (۳۶/۲۴ درصد) | ۵ (۲/۴ درصد) | |
| P | ۰0/۰ | ||
| نسخ با نام دارویی ناقص | ۷۶ (۸۴/۶۳ درصد) | ۶۰ (۴/۵۰ درصد) | |
| P | ۰۳۶/۰ | ||
| نسخ ناخوانا | ۲ (۷/۱ درصد) | ۱۱ (۲/۹ درصد) | |
| P | ۰۱/۰ | ||
| نسخ با داروی بدون دُز | ۶۵ (۶/۵۴ درصد) | ۳۱ (۰۴/۲۶ درصد) | |
| P | ۰0/۰ | ||
| نسخ با شکل دارویی اشتباه | 26 (8/21 درصد) | 12 (10 درصد) | |
| P | 03/0 | ||
تأمین اجتماعی به‌طور معنی‌داری بیشتر بود.
بحث
در مطالعه حاضر ۵/۶۰ درصد از نسخ تجویزشده مربوط به جنس مؤنث بودند. همچنین ۴/۱۳ درصد از نسخ به رده سنی زیر 12 سال متعلق بود. در مطالعه سپهری و دادالهی (1385) نیز ۶/۵۰ درصد از نسخ بررسی‌شده مربوط به زنان بود و ۴/۴۹ درصد بقیه مربوط به مردها بود (11) که این نتایج با یافته‌های مطالعه حاضر همخوانی دارند. این مسئله احتمالاً به دلیل مراجعه بیشتر زنان به دندانپزشکان است.
در مطالعه حاضر در 5/97 درصد از نسخ داروی خوراکی، در 5/34 درصد داروی تزریقی و در 5 درصد داروی موضعی تجویز شده بود. در مطالعه سپهری و داداللهی (1385) نیز بیشتر اقلام دارویی (81 درصد) از طریق خوراکی تجویز شده بودند (11) که این نتیجه با مطالعه حاضر همخوانی دارد. تجویز بیشتر داروهای خوراکی نسبت به داروهای تزریقی احتمالاً به دلیل تهاجم کمتر و راحتی بیشتر بیماران در استفاده از دارو است.
در این مطالعه در 6/97 درصد از نسخ داروهای آنتیبیوتیک، در 7/85 درصد داروهای ضددرد، در 4/8 درصد داروهای کورتیکواستروئیدی، در 8/3 درصد دهان‌شویه و در 2 درصد داروهای غیروابسته تجویز شده بود (11) که احتمالاً به دلیل خواسته بیمار مبنی بر نوشته‌شدن دارو در دفترچه برای صرفه اقتصادی بوده است. در مطالعه سپهری و داداللهی (1385) آنتیبیوتیکها (2/82 درصد)، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (62 درصد) و داروهای ضددرد (7/32 درصد) جزء شایعترین داروهایی بودند که دندانپزشکان استان کرمان تجویز کرده بودند.
همچنین در مطالعه امیرچقماقی و همکاران (1397) آنتیبیوتیکها (7/50 درصد) و سپس داروهای ضددرد و ضدالتهاب (5/33 درصد) بیشترین داروهای تجویزی دندانپزشکان بودند (4). در مطالعه Kia و همکاران (۲۰۱۲) مشاهده شد که 8/93 درصد از نسخ حاوی آنتیبیوتیک بودند و ترکیب آنتیبیوتیکها
با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID: Non Steroidal Anti-Inflammatory Drugs) بیشترین میزان نسخهها را تشکیل میداد (5). در مطالعه احمدی و همکاران (1391) درمجموع کل نسخ داروهای گروه آنتیمیکروبیال به میزان 7/17
درصد بیشترین درصد مصرف‌شده و کمترین درصد گروه ایمونوگلوبین به میزان 3/0 درصد بود (13). نتایج مطالعه زارع نیز حاکی از این بود که بیشترین مصرف دارو مربوط به گروه آنتیبیوتیکها، داروهای تزریقی و کورتیکواستروئیدها بود (14). مطالعات Lisboa (۲۰۱۴) و Teoh (2019) نیز حاکی از این است که آنتیبیوتیکها بیشترین داروی تجویزی توسط دندانپزشکان بودند و علت آن نیز میتواند تشابه الگوی نسخهنویسی دندانپزشکان عمومی باشد (15،16). درکل، این نتایج با نتایج مطالعه حاضر همخوانی داشت.
در مطالعه حاضر در 3/40 درصد از نسخ داروی بدون دُز و در 5/39 درصد داروی بدون دستور مصرف تجویز شده بود. این خطا بیشتر در نسخ با داروهای رایج دندانپزشکی شایع بود و در 2/4 درصد از نسخ دُز دارویی نادرست مشاهده شد که این مشکل بیشتر به داروهای مترونیدازول و نوافن مربوط بود. همچنین 3/14 درصد از نسخ مشکل دستور مصرف نادرست داشتند که این خطا در نسخ مربوط به رده سنی زیر 12 سال بسیار رایجتر بود. در 4/16 درصد از نسخ که اغلب به رده سنی زیر 12 سال متعلق بود مشکل شکل دارویی اشتباه مشاهده شد. بدین‌صورت که به‌اشتباه شکل دارویی شربت به‌جای سوسپانسیون نوشته شده بود و نشاندهنده آشنایی کم دندانپزشکان عمومی در زمینه داروهای اطفال و محاسبه دُز و دستور مصرف صحیح این رده سنی است. در 1/57 درصد از نسخ نام دارویی ناقص، در 4/3 درصد غلط املایی و در 5/5 درصد مشکل ناخوانابودن مشاهده شد.
در مطالعه امیرچقماقی و همکاران (۱۳۹۷) بیشترین خطاها در نسخ مربوط به‌شکل ناصحیح دارو (3/17 درصد)، روش تجویز دارو (9/10 درصد) و دُز ناصحیح داروها (4/10 درصد) بود (4) که نتایج مطالعه حاضر را تأیید می‌کند. در مطالعه نظافتی و همکاران (۱۳۸8) نیز گزارش شد فاصله مصرف دُزها در 4/72 درصد از نسخ و دُز داروها در 8/60 درصد از نسخ اشتباه داشت (9). Mendonca و همکاران (۲۰۱۰) نیز گزارش کردند ۹۵ درصد از نسخهها در گرایش به درمان، ۶۷ درصد در دُز دارو، ۵۹ درصد در راه تجویز، ۳۵ درصد در فواصل تجویز، ۳۰ درصد در طول مدت درمان، 7 درصد در مهر و 1 درصد در تاریخ ایراد داشتند (17) که این نتایج نیز با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارند.
نتایج مطالعه Lisboa (۲۰۱۵) حاکی از وجود خطا در دُز و مدت تجویز داروها در بیش از ۲۳ درصد از نسخهها و خطا در نام داروها در بیش از ۶ درصد از نسخهها بود. همچنین مشاهده شد که فقط ۲/۱۳ درصد از نسخهها به‌درستی نام عمومی دارو، دُز و طول دوره استفاده از آنتیبیوتیک را نشان داده‌اند (18). علت خطاهای ذکرشده در نسخهنویسی میتواند به دلیل نوشته‌شدن دارو در نسخ توسط دستیاران دندان‌پزشک، آموزش ناکافی دندانپزشکان در دوران تحصیل و عدم شناخت دقیق آنان از داروها، همچنین عدم توجه به اهمیت مصرف به‌موقع و دُز صحیح داروها در درمان بیماریها مخصوصاً عفونتها یا میانگین سنی متفاوت دندانپزشکان باشد. در مطالعه حاضر در 238 نسخه بررسی‌شده مشکل تداخل دارویی دیده نشد. همچنین نداشتن مهر، امضا و تاریخ نیز مشاهده نشد که علت آن میتواند به دلیل قوانین سازمانهای بیمهگر باشد. در مطالعه حاضر در 2/4 درصد از نسخ تجویز نادرست دارو مشاهده شد؛ برای مثال تجویز پنیسیلین 1200 در نسخ دندانپزشکان به دلیل نداشتن اثر درمانی و اثر پروفیلاکسی نوعی تجویز نادرست مشاهده شده بود.
در مطالعه نظافتی و همکاران (۱۳۸8) روش تجویز در 8/92 درصد از نسخ اشتباه داشت (9). همچنین در مطالعه Raveh 30 تا 60 درصد از موارد تجویزی نادرست یا نامناسب بوده است (19). در مطالعه نظافتی و همکاران (1388) گزارش شد که در 6/27 درصد از نسخ تداخل دارویی بین اقلام تجویزی مشاهده شد (9). این در حالی بود که در مطالعه حاضر تداخلات دارویی مشاهده نشد. همچنین نظافتی و همکاران (1388) گزارش کردند 05/98 درصد از نسخ بیمه خدمات درمانی دندانپزشکان شهر تبریز خطا دارد (9) که این نتایج با نتایج مطالعه حاضر مبنی بر وجود میزان قابلتوجه خطا در نسخهنویسی همخوانی دارد. البته در مطالعه نظافتی و همکاران این نرخ بیشتر از مطالعه حاضر بود که این کاهش خطاها میتواند به آموزش بهتر دندانپزشکان از سال 1384 تا 1397 مربوط باشد.
در مطالعه حاضر در رابطه با تعداد اقلام دارویی تجویزشده حداکثر 6 و حداقل 1 با میانگین 87/2 بود که بیشتر از میانگین جهانی و کمتر از میانگین کشوری است و با مطالعات سپهری و دادالهی (1385) همخوانی دارد (11). همچنین در مطالعه امیرچقماقی و همکاران (۱۳۹۷) میانگین اقلام تجویزی در هر نسخه ۳۶/۲ قلم بود (4). در مطالعه Lisboa (۲۰۱۴) بیشتر نسخهها (۸/۹۲ درصد) 3 تا ۵ دارو داشتند (15). میانگین اقلام دارویی در مطالعه احمدی و همکاران (۱۳۹۱) حدوداً ۱/۳ قلم در هر نسخه بود (13).
در مطالعه حاضر میانگین تعداد اقلام دارویی هنوز بیشتر از میانگین جهانی است که میتواند با اعمال نظارت دقیق بر میزان تجویز و مصرف دارو کنترل شود. به نظر می‌رسد علت آن نبود داروهای ترکیبی در لیست داروهای ایران نسبت به سایر کشورها باشد و همین موضوع امکان تداخل دارویی و وقوع خطا در تجویز و اتلاف منابع را بیشتر می‌کند.
در مطالعه حاضر تعداد نسخ با شکل دارویی اشتباه، داروی بدون دُز، دستور مصرف اشتباه و نام دارویی ناقص در بیمه تأمین اجتماعی به‌طور معنی‌داری بیشتر بود. تفاوتهای معنیدار بین دو بیمه در بعضی شاخصهای مطالعه‌شده میتواند به علت قرارداد بیمه خدمات درمانی با مراکز دندانپزشکی یا دندانپزشکان خاص باشد.
نتیجه‌گیری
در مطالعه حاضر میزان زیادی از خطاهای نسخهنویسی دیده شد. همچنین میزان تجویز آنتیبیوتیکها و ضددردها بیشتر از مقادیر تجویزشده در سایر مطالعات بود. میانگین اقلام دارویی در هر نسخه نیز از رقم توصیه‌شده سازمان جهانی بهداشت بیشتر بود که باید کمتر از دو قلم باشد؛ بنابراین، نیاز است گامهای بیشتری برای افزایش دانش نسخهنویسی و داروشناسی دندانپزشکان برداشته شود.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از زحمات جناب آقای دکتر حمید اورعی، خانم دکتر زهرا آمره و کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو (RUD: Rational Usage of Drugs) دانشگاه علوم پزشکی قم سپاسگزاری میشود که ما را در انجام این تحقیق یاری کردند.
پیشنهاد‌ها
پیشنهاد میشود آموزش پزشکان و آگاهی‌دادن به بیمار و جامعه در صدر توجه برنامهریزان نظام سلامت قرار گیرد. همچنین پیشنهاد میشود نسخ آزاد یا سایر بیمهها نیز ارزیابی شوند.
بحث
در مطالعه حاضر ۵/۶۰ درصد از نسخ تجویزشده مربوط به جنس مؤنث بودند. همچنین ۴/۱۳ درصد از نسخ به رده سنی زیر 12 سال متعلق بود. در مطالعه سپهری و دادالهی (1385) نیز ۶/۵۰ درصد از نسخ بررسی‌شده مربوط به زنان بود و ۴/۴۹ درصد بقیه مربوط به مردها بود (11) که این نتایج با یافته‌های مطالعه حاضر همخوانی دارند. این مسئله احتمالاً به دلیل مراجعه بیشتر زنان به دندانپزشکان است.
در مطالعه حاضر در 5/97 درصد از نسخ داروی خوراکی، در 5/34 درصد داروی تزریقی و در 5 درصد داروی موضعی تجویز شده بود. در مطالعه سپهری و داداللهی (1385) نیز بیشتر اقلام دارویی (81 درصد) از طریق خوراکی تجویز شده بودند (11) که این نتیجه با مطالعه حاضر همخوانی دارد. تجویز بیشتر داروهای خوراکی نسبت به داروهای تزریقی احتمالاً به دلیل تهاجم کمتر و راحتی بیشتر بیماران در استفاده از دارو است.
در این مطالعه در 6/97 درصد از نسخ داروهای آنتیبیوتیک، در 7/85 درصد داروهای ضددرد، در 4/8 درصد داروهای کورتیکواستروئیدی، در 8/3 درصد دهان‌شویه و در 2 درصد داروهای غیروابسته تجویز شده بود (11) که احتمالاً به دلیل خواسته بیمار مبنی بر نوشته‌شدن دارو در دفترچه برای صرفه اقتصادی بوده است. در مطالعه سپهری و داداللهی (1385) آنتیبیوتیکها (2/82 درصد)، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (62 درصد) و داروهای ضددرد (7/32 درصد) جزء شایعترین داروهایی بودند که دندانپزشکان استان کرمان تجویز کرده بودند.
همچنین در مطالعه امیرچقماقی و همکاران (1397) آنتیبیوتیکها (7/50 درصد) و سپس داروهای ضددرد و ضدالتهاب (5/33 درصد) بیشترین داروهای تجویزی دندانپزشکان بودند (4). در مطالعه Kia و همکاران (۲۰۱۲) مشاهده شد که 8/93 درصد از نسخ حاوی آنتیبیوتیک بودند و ترکیب آنتیبیوتیکها
با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID: Non Steroidal Anti-Inflammatory Drugs) بیشترین میزان نسخهها را تشکیل میداد (5). در مطالعه احمدی و همکاران (1391) درمجموع کل نسخ داروهای گروه آنتیمیکروبیال به میزان 7/17
درصد بیشترین درصد مصرف‌شده و کمترین درصد گروه ایمونوگلوبین به میزان 3/0 درصد بود (13). نتایج مطالعه زارع نیز حاکی از این بود که بیشترین مصرف دارو مربوط به گروه آنتیبیوتیکها، داروهای تزریقی و کورتیکواستروئیدها بود (14). مطالعات Lisboa (۲۰۱۴) و Teoh (2019) نیز حاکی از این است که آنتیبیوتیکها بیشترین داروی تجویزی توسط دندانپزشکان بودند و علت آن نیز میتواند تشابه الگوی نسخهنویسی دندانپزشکان عمومی باشد (15،16). درکل، این نتایج با نتایج مطالعه حاضر همخوانی داشت.
در مطالعه حاضر در 3/40 درصد از نسخ داروی بدون دُز و در 5/39 درصد داروی بدون دستور مصرف تجویز شده بود. این خطا بیشتر در نسخ با داروهای رایج دندانپزشکی شایع بود و در 2/4 درصد از نسخ دُز دارویی نادرست مشاهده شد که این مشکل بیشتر به داروهای مترونیدازول و نوافن مربوط بود. همچنین 3/14 درصد از نسخ مشکل دستور مصرف نادرست داشتند که این خطا در نسخ مربوط به رده سنی زیر 12 سال بسیار رایجتر بود. در 4/16 درصد از نسخ که اغلب به رده سنی زیر 12 سال متعلق بود مشکل شکل دارویی اشتباه مشاهده شد. بدین‌صورت که به‌اشتباه شکل دارویی شربت به‌جای سوسپانسیون نوشته شده بود و نشاندهنده آشنایی کم دندانپزشکان عمومی در زمینه داروهای اطفال و محاسبه دُز و دستور مصرف صحیح این رده سنی است. در 1/57 درصد از نسخ نام دارویی ناقص، در 4/3 درصد غلط املایی و در 5/5 درصد مشکل ناخوانابودن مشاهده شد.
در مطالعه امیرچقماقی و همکاران (۱۳۹۷) بیشترین خطاها در نسخ مربوط به‌شکل ناصحیح دارو (3/17 درصد)، روش تجویز دارو (9/10 درصد) و دُز ناصحیح داروها (4/10 درصد) بود (4) که نتایج مطالعه حاضر را تأیید می‌کند. در مطالعه نظافتی و همکاران (۱۳۸8) نیز گزارش شد فاصله مصرف دُزها در 4/72 درصد از نسخ و دُز داروها در 8/60 درصد از نسخ اشتباه داشت (9). Mendonca و همکاران (۲۰۱۰) نیز گزارش کردند ۹۵ درصد از نسخهها در گرایش به درمان، ۶۷ درصد در دُز دارو، ۵۹ درصد در راه تجویز، ۳۵ درصد در فواصل تجویز، ۳۰ درصد در طول مدت درمان، 7 درصد در مهر و 1 درصد در تاریخ ایراد داشتند (17) که این نتایج نیز با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارند.
نتایج مطالعه Lisboa (۲۰۱۵) حاکی از وجود خطا در دُز و مدت تجویز داروها در بیش از ۲۳ درصد از نسخهها و خطا در نام داروها در بیش از ۶ درصد از نسخهها بود. همچنین مشاهده شد که فقط ۲/۱۳ درصد از نسخهها به‌درستی نام عمومی دارو، دُز و طول دوره استفاده از آنتیبیوتیک را نشان داده‌اند (18). علت خطاهای ذکرشده در نسخهنویسی میتواند به دلیل نوشته‌شدن دارو در نسخ توسط دستیاران دندان‌پزشک، آموزش ناکافی دندانپزشکان در دوران تحصیل و عدم شناخت دقیق آنان از داروها، همچنین عدم توجه به اهمیت مصرف به‌موقع و دُز صحیح داروها در درمان بیماریها مخصوصاً عفونتها یا میانگین سنی متفاوت دندانپزشکان باشد. در مطالعه حاضر در 238 نسخه بررسی‌شده مشکل تداخل دارویی دیده نشد. همچنین نداشتن مهر، امضا و تاریخ نیز مشاهده نشد که علت آن میتواند به دلیل قوانین سازمانهای بیمهگر باشد. در مطالعه حاضر در 2/4 درصد از نسخ تجویز نادرست دارو مشاهده شد؛ برای مثال تجویز پنیسیلین 1200 در نسخ دندانپزشکان به دلیل نداشتن اثر درمانی و اثر پروفیلاکسی نوعی تجویز نادرست مشاهده شده بود.
در مطالعه نظافتی و همکاران (۱۳۸8) روش تجویز در 8/92 درصد از نسخ اشتباه داشت (9). همچنین در مطالعه Raveh 30 تا 60 درصد از موارد تجویزی نادرست یا نامناسب بوده است (19). در مطالعه نظافتی و همکاران (1388) گزارش شد که در 6/27 درصد از نسخ تداخل دارویی بین اقلام تجویزی مشاهده شد (9). این در حالی بود که در مطالعه حاضر تداخلات دارویی مشاهده نشد. همچنین نظافتی و همکاران (1388) گزارش کردند 05/98 درصد از نسخ بیمه خدمات درمانی دندانپزشکان شهر تبریز خطا دارد (9) که این نتایج با نتایج مطالعه حاضر مبنی بر وجود میزان قابلتوجه خطا در نسخهنویسی همخوانی دارد. البته در مطالعه نظافتی و همکاران این نرخ بیشتر از مطالعه حاضر بود که این کاهش خطاها میتواند به آموزش بهتر دندانپزشکان از سال 1384 تا 1397 مربوط باشد.
در مطالعه حاضر در رابطه با تعداد اقلام دارویی تجویزشده حداکثر 6 و حداقل 1 با میانگین 87/2 بود که بیشتر از میانگین جهانی و کمتر از میانگین کشوری است و با مطالعات سپهری و دادالهی (1385) همخوانی دارد (11). همچنین در مطالعه امیرچقماقی و همکاران (۱۳۹۷) میانگین اقلام تجویزی در هر نسخه ۳۶/۲ قلم بود (4). در مطالعه Lisboa (۲۰۱۴) بیشتر نسخهها (۸/۹۲ درصد) 3 تا ۵ دارو داشتند (15). میانگین اقلام دارویی در مطالعه احمدی و همکاران (۱۳۹۱) حدوداً ۱/۳ قلم در هر نسخه بود (13).
در مطالعه حاضر میانگین تعداد اقلام دارویی هنوز بیشتر از میانگین جهانی است که میتواند با اعمال نظارت دقیق بر میزان تجویز و مصرف دارو کنترل شود. به نظر می‌رسد علت آن نبود داروهای ترکیبی در لیست داروهای ایران نسبت به سایر کشورها باشد و همین موضوع امکان تداخل دارویی و وقوع خطا در تجویز و اتلاف منابع را بیشتر می‌کند.
در مطالعه حاضر تعداد نسخ با شکل دارویی اشتباه، داروی بدون دُز، دستور مصرف اشتباه و نام دارویی ناقص در بیمه تأمین اجتماعی به‌طور معنی‌داری بیشتر بود. تفاوتهای معنیدار بین دو بیمه در بعضی شاخصهای مطالعه‌شده میتواند به علت قرارداد بیمه خدمات درمانی با مراکز دندانپزشکی یا دندانپزشکان خاص باشد.
نتیجه‌گیری
در مطالعه حاضر میزان زیادی از خطاهای نسخهنویسی دیده شد. همچنین میزان تجویز آنتیبیوتیکها و ضددردها بیشتر از مقادیر تجویزشده در سایر مطالعات بود. میانگین اقلام دارویی در هر نسخه نیز از رقم توصیه‌شده سازمان جهانی بهداشت بیشتر بود که باید کمتر از دو قلم باشد؛ بنابراین، نیاز است گامهای بیشتری برای افزایش دانش نسخهنویسی و داروشناسی دندانپزشکان برداشته شود.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از زحمات جناب آقای دکتر حمید اورعی، خانم دکتر زهرا آمره و کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو (RUD: Rational Usage of Drugs) دانشگاه علوم پزشکی قم سپاسگزاری میشود که ما را در انجام این تحقیق یاری کردند.
پیشنهاد‌ها
پیشنهاد میشود آموزش پزشکان و آگاهی‌دادن به بیمار و جامعه در صدر توجه برنامهریزان نظام سلامت قرار گیرد. همچنین پیشنهاد میشود نسخ آزاد یا سایر بیمهها نیز ارزیابی شوند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
دندانپزشکی
دریافت: 1399/2/12 | پذیرش: 1399/4/3 | انتشار: 1399/4/10
دریافت: 1399/2/12 | پذیرش: 1399/4/3 | انتشار: 1399/4/10
فهرست منابع
1. 1. Keyvanara M, Safaeian L, Karimi S, Shojaiezadeh N. Rational use and prescription of drugs: a review on WHO's 12 strategies. Hakim Res J 2016;18(4):294-305. Link
2. World Health Organization. Promoting rational use of medicines: core components. Geneva: World Health Organization; 2002. Link
3. Laing R, Hogerzeil H, Ross-Degnan D. Ten recommendations to improve use of medicines in developing countries. Health Policy Plan 2001;16(1):13-20. PMID: 11238425 [DOI:10.1093/heapol/16.1.13]
4. Chaghmaghi MA, Sarabadani J, Shojaei M, Gol MS, Taherzadeh Z, Ghazi A. Dentists' prescription behavior in Razavi Khorasan province. J Isfahan Dental Sch 2018;14(3):294-304. Link
5. Kia SJ, Behravesh M, Khalighi SF. Evaluation of drug prescription pattern among general dental practitioners in Rasht, Iran. J Dentomaxillofac 2012;2(1):18-23. Link [DOI:10.18869/acadpub.3dj.1.2.18]
6. Guzmán-Álvarez R, Medeiros M, Lagunes LR, Campos-Sepúlveda A. Knowledge of drug prescription in dentistry students. Drug Healthc Patient Saf 2012;4:55-9. PMID: 22807647 [DOI:10.2147/DHPS.S30984]
7. Sadeghi M, Rasti A, Salmani A, Naseri K, Kiani Z. Drug prescription patterns of physicians in South Khorasan-2014-2015. J Birjand Univ Med Sci 2018;25(1):72-80. Link
8. Alyamani NA, Hopf Y, Williams DJ. Prescription quality in an acute medical ward. Pharmacoepidemiol Drug Saf 2009;18(12):1158-65. PMID: 19670357 [DOI:10.1002/pds.1830]
9. Nezafati S, Maleki N, Golikhani R. Quality assessment of health services insurance prescriptions among the dentists of Tabriz city in 2005-2006. Med J Tabriz Univ Med Sci Health Serv 2009;31(6):101-4. Link
10. Karch AM. Lippincott's guide to preventing medication errors. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2003. Link
11. Sepehri GR, Dadolahi Y. Characterization of drug prescribing practices among dentists in Kerman province, 2001. J Dental Sch Shahid Beheshti Univ Med Sci 2006;24(1):94-101. Link
12. Sharaz S, Ghaziani T. Handbook of Iran pharma. Tehran: Teymourzadeh Corp; 2008. Link
13. Ahmadi B, Arab M, Parivash N, Janani L, Najafpour Z. The pattern of prescribing medication by family physicians and drug per capita in Ahvaz. Health Manag 2013;4(3):25-34. Link
14. Zare N, Razm JM, Ghaemi NM, Zeyghami B, Agha MZ. Effectiveness of the feedback and recalling education on quality of prescription by general practitioners in Shiraz. Zahedan J Res Med Sci 2008;9(4):225-61. Link
15. Lisboa SM, Souza GL, de Souza ME, Abreu MH. Legal aspects of dental antibiotic prescriptions: a descriptive study in a large Brazilian city. Braz Res Pediatr Dent Integr Clin 2014;14(3):207-17. Link [DOI:10.4034/PBOCI.2014.143.05]
16. Teoh L, Marino R, Stewart K, McCullough MJ. A survey of prescribing practices by general dentists in Australia. BMC Oral Health 2019;19(1):193. PMID: 31438922 [DOI:10.1186/s12903-019-0882-6]
17. Mendonça JM, Lyra DP Jr, Rabelo JS, Siqueira JS, Balisa-Rocha BJ, Gimenes FR, et al. Analysis and detection of dental prescribing errors at primary health care units in Brazil. Pharm World Sci 2010;32(1):30-5. PMID: 19876758 [DOI:10.1007/s11096-009-9335-7]
18. Lisboa SM, Martins MA, Castilho LS, Souza e Silva ME, Abreu MH. Prescribing errors in antibiotic prophylaxis by dentists in a large Brazilian city. Am J Infect Control 2015;43(7):767-8. PMID: 25934061 [DOI:10.1016/j.ajic.2015.03.028]
19. Raveh D, Levy Y, Schlesinger Y, Greenberg A, Rudensky B, Yinnon A. Longitudinal surveillance of antibiotic use in the hospital. QJM 2001;94(3):141-52. PMID: 11259689 [DOI:10.1093/qjmed/94.3.141]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
