دوره 14، شماره 7 - ( مهر 1399 )                   جلد 14 شماره 7 صفحات 49-40 | برگشت به فهرست نسخه ها


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Arabshahi A, Isadkhah F S, Ghazvinian L, Gharlipour Z. Investigating the Attitude of Families Residing in Qom towards the Health-Oriented TV/radio Programs and its Relationship with Their Health Practice in 2018. Qom Univ Med Sci J 2020; 14 (7) :40-49
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2811-fa.html
عربشاهی امین، ایزد خواه فاطمه سادات، قزوینیان لیلا، قارلی پور ذبیح اله. نگرش خانواده‌های ساکن شهر قم نسبت به برنامه‌های سلامت‌محور صداوسیما و ارتباط آن با عملکرد بهداشتی در سال 1397. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1399; 14 (7) :40-49

URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2811-fa.html


1- کمیته تحقیقات دانشجویی، گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم
2- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم ، gharlipour@yahoo.com
متن کامل [PDF 969 kb]   (643 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (2794 مشاهده)
متن کامل:   (538 مشاهده)
مقدمه
سلامت در جامعه امروزی نقش اساسی دارد و هسته اصلی و مرکزی توسعه انسانی تلقی می‌شود. سلامت به‌عنوان یکی از اصول و پایه‌های توسعه انسانی مورد توجه است (1). هدف نهایی توسعه انسانی بهبود رفاه مردم است. ازاین‌رو، سلامتی و بهداشت جزء جدانشدنی فرایند توسعه هستند. آموزش مستمر با افزایش اطلاعات و آگاهی، زمینه تغییر نگرش را برای همه اعضا جامعه فراهم می‌آورد (2). سلامتی یک نگرانی اولیه برای همه ماست و دستیابی به سلامتی و نگهداری آن مستلزم همکاری تمام ارگان‌ها ازجمله رسانه‌های جمعی است (3).
اهمیت و تأثیر ارتباطات و وسایل ارتباط‌جمعی بر سلامت جامعه انکارناپذیر است (4). پیام سلامت به آن دسته از پیام‌های رسانه‌ای اطلاق می‌شود که مستقیم (برنامه‌های مربوط به سلامت مانند تیزر و آگهی‌های بهداشتی و سلامت‌محور) یا غیرمستقیم (در قالب فیلم و سریال و برنامه‌های متفرقه تلویزیون) به بحث سلامت فردی و اجتماعی مردم ازجمله شیوه زندگی سالم، پیشگیری یا درمان بیماری‌ها می‌پردازد (5). در این میان آموزش بهداشت به‌عنوان جزء مرکزی و جدانشدنی خدمات بهداشتی و ارتقای سلامت با افزایش آگاهی نسبت به عوامل تعیین‌کننده سلامت اجتماعی یا از طریق ارتقای فعالیت‌‌های اصلاح‌کننده اهمیت بسزایی دارد. از زمان ظهور رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون، بسیاری از سیاست‌گذاران حوزه سلامت و حامیان بهداشت جامعه بر این باورند که ارائه اطلاعات از طریق رسانه‌ها باعث می‌شود به‌طور خودکار ابتدا نگرش‌ها تغییر یابد و سپس رفتارها اصلاح شود (6).
امروزه سلامت یکی از موضوعات اصلی است که در رسانه پوشش داده می‌شود. این پوشش رسانه‌ای به دانش، درک و نگرش شهروندان به دو طریق اثر می‌گذارد؛ اول قدرت زیاد رسانه‌ها در انتشار اطلاعات و شکل‌دادن به افکار عمومی و توانایی آن در ارائه اطلاعات مناسب یا تحریف اطلاعات، دوم اینکه رسانه‌ها جمعی می‌توانند طوفان ارتباطی خلق کنند و تمام توجهات را روی یک مسئله خاص بهداشتی متمرکز کنند (7).
امروزه عمده‌ترین نقشی که رسانه‌های ارتباط‌جمعی بر عهده دارند عبارت است از: فرهنگ‌سازی، آموزش، اطلاع‌رسانی و ایجاد مشارکت اجتماعی (2). طی سال‌های اخیر نقش رسانه‌ها در تغییر رفتار در راستای سلامتی توجه زیادی را به خود جلب کرده است (8). آموزش سلامت از طریق تلویزیون به دو شیوه مستقیم و غیرمستقیم صورت می‌گیرد. آموزش مستقیم سلامت به شیوه‌ای اطلاق می‌شود که پیام بی‌واسطه به موضوع بهداشت و سلامتی می‌پردازد و در پی تغییرات رفتاری و اصلاح الگوهای بهداشتی مخاطبان است (9). در آموزش غیرمستقیم سلامت، تلویزیون سعی دارد در قالب فیلم، سریال و برنامه‌های سرگرم‌کننده، ابتدا مخاطب خود را جذب و سپس در بین این برنامه‌ها پیام‌های بهداشتی و سلامتی خود را به‌صورت غیرمستقیم به مخاطبان ارائه کند (2). آموزش سلامت در تلویزیون سه هدف کلی را دنبال می‌کند؛ این اهداف عبارت‌اند از: تغییر الگوهای رفتاری سلامت مانند ترک سیگار، روی‌آوردن به تغذیه سالم، سبک صحیح خرید برای منزل، ترغیب به ورزش و تقویت رفتارهایی که به سلامت بیشتر افراد جامعه منتهی می‌شود؛ تغییر شناختی که شامل دگرگون‌ساختن الگوی تفکر مردم در راستای زندگی سالم‌تر است؛ و درنهایت تعدیل سطح هیجانی، به‌طوری‌که آموزش افراد جامعه را نسبت به جریان خاصی مانند شیوع بیماری‌های کشنده حساس سازد و در شرایطی از وحشت عمومی نسبت به بیکاری‌های همه‌گیر جلوگیری کند (10).
با توجه به تأثیری که رسانه‌های جمعی می‌توانند بر عموم مردم و همچنین بر عملکرد بهداشتی آن‌ها بگذارند، هدف مطالعه حاضر بررسی نگرش خانواده‌های ساکن شهر قم نسبت به برنامه‌های سلامت‌محور صداوسیما و ارتباط آن با عملکرد بهداشتی آن‌ها در سال 1397 است.
 
روش بررسی
این مطالعه توصیفی-مقطعی با مشارکت خانواده‌های ساکن شهر قم در سال 1397 انجام شد. با توجه به مطالعه صادقی و همکاران (11)، بر اساس فرمول حجم نمونه برای میانگین‌ها و با درنظرگرفتن احتمال خطای نوع اول برابر با 5 درصد، میانگین و انحراف‌معیار عملکرد بهداشتی نسبت به برنامه دیداری و شنیداری سلامت‌محور (تلویزیون و رادیو) برابر با 2/4 ± 17/14 و دقت 42/0، حداقل تعداد نمونه بررسی‌شده 310 نفر محاسبه شد که با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای و تصادفی انتخاب شدند، به‌طوری‌که ابتدا هشت منطقه شهری بر اساس مناطق شهرداری قم به‌عنوان خوشه در نظر گرفته شد. سپس در هر منطقه شهری با توجه به فرمول حجم نمونه و به نسبت جمعیت آن منطقه به‌صورت تصادفی ساده در هر کوچه‌ای از اولین خانه سمت راست با مراجعه به درب منازل اطلاعات مورد نیاز جمع‌آوری شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل افراد با سنین 14 تا 60 سال، تمایل برای شرکت در مطالعه و سکونت در شهر قم بود. معیارهای خروج از مطالعه نیز شامل تکمیل ناقص پرسش‌نامه و دسترسی‌نداشتن به تلویزیون و رادیو بود. قبل از شروع مطالعه، هدف از انجام طرح و محرمانه‌بودن اطلاعات برای گروه هدف توضیح داده شد و در صورت رضایت کتبی کامل و آگاهانه، گروه هدف وارد مطالعه شد.
ابزار جمع‌آوری داده‌ها در این مطالعه پرسش‌نامه محقق‌ساخته مربوط به بررسی میزان برنامه‌های سلامت‌محور صداوسیما بود که شامل سه بخش سؤالات مربوط به مشخصات دموگرافیک مانند سن، جنس، میزان تحصیلات، وضعیت تأهل، شغل، میزان ساعات تماشای تلویزیون، میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون و محور اصلی برنامه‌های شبکه سلامت بود.
47 سؤال مربوط به نگرش بود که به‌صورت مقیاس لیکرتی (با گزینه‌های کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم یا با گزینه‌های خیلی‌کم، کم، متوسط، زیاد، بسیار زیاد) سنجیده شد. برای گزینه‌های «کاملاً موافقم» نمره 5، «موافقم» نمره 4، «نظری ندارم» نمره 3، «مخالفم» نمره 2 و «کاملاً مخالفم» نمره 1 اختصاص داده شد و برای گزینه‌های «خیلی کم» نمره 1، «کم» نمره 2، «متوسط» نمره 3، «زیاد» نمره 4 و «بسیار زیاد» نمره 5 در نظر گرفته شد. دامنه نمره نگرش بهداشتی 47 تا 235 بر اساس تراز از 100 بود.
3 سؤال به عملکرد بهداشتی مربوط بود که با گزینه‌های بله و خیر سنجیده شد. به گزینه خیر نمره صفر و گزینه بله نمره 1 تعلق گرفت. دامنه نمره عملکرد بهداشتی صفر تا 3 بر اساس تراز از 100 بود. برای سنجش روایی پرسش‌نامه، پس از طراحی سؤالات اولیه، به‌منظور تعیین روایی صوری و محتوایی، پرسش‌نامه در اختیار متخصصان حوزه‌های آموزش بهداشت، اپیدمیولوژی، روان‌شناسی، فناوری آموزشی و رسانه قرار گرفت و پس از اعمال نظرات آنان، پرسش‌نامه اصلاح و نهایی شد. برای سنجش پایایی از طریق آزمون آلفای کرونباخ، برای نگرش 87/0=α و برای عملکرد بهداشتی 79/0=α محاسبه شد.
بعد از گرفتن مجوز‌های لازم از دانشگاه علوم پزشکی قم، افراد پرسش‌نامه‌ها را به‌صورت خودگزارش‌دهی تکمیل کردند. درنهایت داده‌ها با نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 20 و با استفاده از آمار توصیفی و آزمون‌های تی مستقل، کای اسکوئر، ضریب همبستگی پیرسون و آنووا و همچنین با استفاده از آزمون‌های تعقیبی توکی و LSD تجزیه‌وتحلیل شدند. سطح معناداری 05/0>P در تمام تحلیل‌های آماری در نظر گرفته شد.
 
9/41 درصد از نمونه‌ها (130 نفر) مرد و 1/58 درصد (180 نفر) زن بودند. میانگین سنی شرکت‌کنندگان 12/9 ± 87/29 در محدوده سنی 14 تا 60 سال بود. میانگین نمره نگرش و عملکرد بهداشتی افراد به ترتیب 18/6 ± 27/65 و 80/40 ± 04/62 بر اساس تراز از 100 بود. 2/43 درصد از افراد (134 نفر) اصلاً و 29 درصد (90 نفر) کمتر از یک ساعت از برنامه‌های سلامت‌محور تلویزیون و رادیو استفاده می‌کردند. 8/6 درصد از افراد (21 نفر) به‌هیچ‌وجه و 8/14 درصد (46 نفر) کمتر از یک ساعت در طول شبانه‌روز از تلویزیون و رادیو استفاده می‌کردند. 3/60 درصد (187 نفر) گزارش کردند که محور اصلی برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی است و 8/24 درصد (77 نفر) اعلام کردند که محور اصلی آموزش است.
متغیر وضعیت تأهل با نگرش افراد نسبت به استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور تلویزیون و رادیو ارتباط معنی‌داری داشت (018/0>Pبه‌طوری‌که میانگین نمره نگرش در افرادی که متأهل بودند بیشتر از بقیه افراد بود. آزمون LSD نشان داد بین افراد متأهل و مجرد (021/0>P) و بین افراد متأهل و بیوه (022/0>P) ارتباط معنی‌داری وجود دارد. آزمون تی مستقل مشخص کرد بین جنسیت با نگرش افراد (048/0>P) و عملکرد بهداشتی آنان (001/0>P) ارتباط معنی‌داری وجود دارد، به‌طوری‌که میانگین نمره نگرش و عملکرد بهداشتی در زنان بیشتر از مردان بود (جدول 1).
آزمون آنووا مشخص کرد بین میزان استفاده از رادیو و تلویزیون با نگرش افراد (025/0>P) و عملکرد بهداشتی افراد (01/0>P) ارتباط معناداری وجود دارد. همچنین بین میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون با نگرش افراد (023/0>P) و عملکرد بهداشتی آنان (001/0>P) نیز ارتباط معناداری وجود دارد، به‌طوری‌که میانگین نمره نگرش در افرادی که بیش از 4 ساعت از تلویزیون و رادیو و برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون استفاده می‌کنند بیشتر است. همچنین میانگین نمره عملکرد در افرادی که بین 2 تا 4 ساعت از تلویزیون و 1 تا 2 ساعت از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون در طول شبانه‌روز استفاده می‌کنند، نسبت به سایر افراد بیشتر است (05/0>P).
آزمون توکی نشان داد بین گروه‌هایی که اصلاً تلویزیون و رادیو تماشا نمی‌کنند با کسانی که 2 تا 4 ساعت در طول شبانه‌روز تلویزیون تماشا می‌کنند، از لحاظ نگرش بهداشتی اختلاف معناداری وجود دارد (017/0>P). همچنین این آزمون اختلاف معناداری را بین گروه‌هایی نشان داد که اصلاً از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون استفاده نمی‌کردند و کسانی که کمتر از یک ساعت استفاده می‌کردند (001/0>P). همچنین بین کسانی که اصلاً از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون استفاده نمی‌کردند و کسانی که بین 1 تا 2 ساعت استفاده می‌کردند (001/0>P) از لحاظ عملکرد بهداشتی ارتباط معناداری را نشان داد.
بین محور اصلی برنامه‌های شبکه سلامت تلویزیون و رادیو با نگرش افراد ارتباط معنی‌داری وجود داشت (001/0>P)، به‌طوری‌که میانگین نگرش در افرادی که از نظر آن‌ها محور اصلی برنامه‌های شبکه سلامت تلویزیون و رادیو، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی است، نسبت به سایر افراد بیشتر است. آزمون توکی نشان داد ببین کسانی که محور اصلی برنامه‌های سلامت‌محور صداوسیما از دید آن‌ها اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی است و کسانی که محور اصلی از نظر آنان تبلیغات و سرگرمی است، از
 
 
 
جدول شماره 1: توزیع 310 خانواده ساکن شهر قم بر اساس متغیر‌های جمعیت‌شناختی و نمره نگرش و عملکرد بهداشتی آنان در سال 1397
متغیرهای جمعیت‌شناختی تعداد (درصد) نگرش* عملکرد بهداشتی*
میانگین±انحراف‌معیار سطح معناداری میانگین±انحراف‌معیار سطح معناداری
تحصیلات ابتدایی 13 (2/4) 1/6 ± 40/63 257/0=P 14/±47 6/66 335/0=P
راهنمایی 39 (6/12) 89/6 ± 30/65 22/33 ± 6/72
دیپلم 96 (31) 01/6 ± 52/64 65/40 ± 1/61
دانشگاهی 162 (3/52) 08/6 ± 86/65 93/41 ± 6/59
تأهل مجرد 80 (8/25) 87/6 ± 03/64 018/0>P 53/40 ± 0/60 253/0=P
متأهل 222(6/71) 73/5 ± 86/65 52/40 ± 2/63
بیوه 4 (3/1) 43/4 ± 72/58 0/50 ± 0/25
مطلقه 4(3/1) 32/11 ± 82/63 0/50 ± 0/75
شغل خانه‌دار 94(3/30) 36/5 ± 01/66 722/0=P 53/37 ± 63/71 057/0=P
کارمند 62(0/20) 35/6 ± 31/65 69/40 ± 22/53
آزاد 42 (5/13) 40/6 ± 4/65 86/45 ± 73/58
بازنشسته 4 (3/1) 54/5 ± 1/65 94/41 ± 66/41
روحانی 32(3/10) 06/7 ± 76/64 12/42 ± 16/54
سایر 76(5/24) 58/6 ± 46/64 69/39 ± 59/63
جنسیت مرد 130(9/41) 7/6 ± 45/64 048/0>P 28/42 ± 82/52 001/0>P
زن 180(1/58) 66/5 ± 86/65 46/38 ± 70/68
* نمرات از 100 تراز شده است.
جدول شماره 2: توزیع 310 خانواده ساکن شهر قم بر اساس میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون با نگرش و عملکرد بهداشتی.1397
متغیرهای جمعیت‌شناختی تعداد (درصد) نگرش* عملکرد بهداشتی*
میانگین±انحراف‌معیار سطح معناداری میانگین±انحراف‌معیار سطح معناداری
میزان استفاده از تلویزیون و رادیو (ساعت) اصلاً 21(8/6) 50/7 ± 41/62 025/0=P 97/42 ± 68/39 01/0=P
کمتر از 1 ساعت 46(8/14) 45/6 ± 43/64 27/39 ± 04/63
بین 1 تا 2 ساعت 98(6/31) 16/6 ± 65/64 93/41 ± 78/55
بین 2 تا 4 ساعت 90(0/29) 64/5 ± 25/66 40/37 ± 0/70
بیش از 4 ساعت 55 (7/17) 90/5 ± 57/66 05/41 ± 87/67
میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور تلویزیون و رادیو (ساعت) اصلاً 134(2/43) 16/6 ± 28/64 023/0=P 96/41 ± 51/47 001/0>P
کمتر از 1 ساعت 90(0/29) 36/6 ± 14/65 30/36 ± 07/74
بین 1 تا 2 ساعت 64(6/20) 16/5 ± 53/66 0/36 ± 47/74
بین 2 تا 4 ساعت 16(2/5) 31/6 ± 79/67 42/34 ± 6/66
بیش از 4 ساعت 6(9/1) 57/9 ± 21/69 06/49 ± 1/61
محور اصلی برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون اطلاع‌رسانی 187(3/60) 76/5 ± 08/66 001/0>P 18/40 ± 48/63 143/0=P
آموزش 77(8/24) 31/6 ± 54/65 78/38 ± 36/65
تبلیغات و سرگرمی 24(7/7) 51/6 ± 78/60 93/43 ± 72/59
هشدار/ ترس 9(9/2) 48/5 ± 05/65 43/48 ± 03/37
سایر 13(2/4) 32/6 ± 49/60 91/45 ± 58/43
* نمرات از 100 تراز شده است
 
 
لحاظ نگرش بهداشتی اختلاف معناداری وجود دارد (001/0>P). همچنین بین کسانی که محور اصلی برنامه‌های سلامت‌محور صداوسیما از دید آن‌ها تبلیغات و سرگرمی است و کسانی که محور اصلی از دید آنان آموزش است، از لحاظ نگرش بهداشتی اختلاف معناداری (007/0>P) وجود دارد (جدول 2).
بین میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون و جنسیت ارتباط معنی‌داری وجود ندارد (622/0=P)، درحالی‌که بین میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون با وضعیت تأهل ارتباط معناداری مشاهده شد (004>P)، به‌طوری‌که افراد متأهل نسبت به سایر افراد بیشترین میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون را داشتند. همچنین میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون با شغل (001/0>P) و تحصیلات (002/0>P) ارتباط معناداری دارد، به‌طوری‌که میزان استفاده در افرادی که تحصیلات دانشگاهی داشتند و خانه‌دار نیز بودند بیشتر بود (جدول 3).
همبستگی بین سن با نگرش (063/0=P،106/0=r) و عملکرد بهداشتی (798/0=P،015/0=r) معنادار نبود. بر اساس جدول 4 نتایج مدل رگرسیونی نشان می‌دهد افزایش نمره نگرش نسبت به برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون با افزایش عملکرد بهداشتی افراد در ارتباط است (001/0>P).
 
بحث
امروزه رسانه‌ها خصوصاً رسانه‌های جمعی عامل مهمی در اثرگذاری بر افکار عمومی و جهت‌دهی به رفتارهای اجتماعی محسوب می‌شوند. رسانه‌ها توانایی ایجاد و تغییر نگرش در افراد را دارند؛ بنابراین، رسانه‌ها می‌توانند ابزار قدرتمندی در اختیار فرهنگ جامعه باشند؛ زیرا امروزه در سایه جهانی‌شدن، فرهنگ هر جامعه‌ای متأثر از رسانه است (12).
یافته‌های مطالعه نشان داد میانگین نمره نگرش افراد مطالعه‌شده نسبت به برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون در حد متوسطی قرار داشت. یافته‌های پژوهش مظفری و همکاران (2) نشان داد برنامه‌های تلویزیونی سلامت‌محور با وجود افزایش اطلاعات سلامتی، در مبحث تغییر نگرش مخاطب نقش متوسطی داشته است و پیام‌های سلامت نتوانسته است در ذهن مخاطب
 
 
جدول شماره 3: توزیع 310 خانواده ساکن شهر قم بر اساس متغیر‌های جمعیت‌شناختی و میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون در سال 1397
  میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون
متغیر اصلاً نمی‌بینم
تعداد (درصد)
کمتر از یک ساعت
تعداد (درصد)
1-2 ساعت
تعداد (درصد)
2-4 ساعت
تعداد (درصد)
بیشتر از 4 ساعت
تعداد (درصد)
سطح معناداری
تحصیلات ابتدایی (3/1) 4 (6/0) 2 (3/2) 7 (0) 0 (0) 0 007/0=P
راهنمایی (9/3) 12 (9/2) 9 (9/3) 12 (1)3 (1)3
دیپلم (2/14) (7/8) 27 (8/4) 15 (6/2) 8 (6/0) 2
دانشگاهی (9/23) 74 (8/16) 52 (7/9) 30 (6/1) 5 (3/0) 1
شغل خانه‌دار (9) 28 (10) 31 (1/8) 25 (9/2) 9 (3/0) 1 001/0>P
کارمند (4/8) 26 (1/6) 19 (2/4) 13 (6/0) 2 (/60) 2
آزاد (8/5) 18 (2/4) 13 (9/2) 9 (6/0) 2 (/60) 2
بازنشسته (0) 0 (0) 0 (6/0) 2 (0) 0 (6/0) 2
روحانی (5/5) 17 (2/3) 10 (3/1) 4 (3/0) 1 (0) 0
سایر (5/14) 45 (5/5) 17 (5/3) 11 (6/0) 2 (3/0) 1
وضعیت تأهل مجرد (5/14) 45 (1/6) 19 (9/2) 9 (9/1) 6 (3/1) 4 004/0=P
متأهل (1/28) 87 (3/22) 69 (1/17) 53 (9/2) 9 (3/1) 4
بیوه (0) 0 (6/0) 2 (3/0) 1 (0) 0 (3/0) 1
مطلقه (6/0) 2 (0) 0 (3/0) 1 (3/0) 1 (0) 0
 
جدول شماره 4: خروجی تحلیل رگرسیون خطی عوامل مرتبط با عملکرد بهداشتی افراد نسبت به برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون در توزیع 310 خانواده ساکن شهر قم در سال 1397
متغیر بتای استانداردنشده انحراف استاندارد P دامنه اطمینان
حد پایین حد بالا
مقدار ثابت 994/1- 706/0- 005/0 382/3- 605/0-
نگرش 025/0 005/0 001/0> 016/0 034/0
نمره عملکرد بهداشتی=944/1±025/0 (نمره نگرش)
 
 
نهادینه شود که مشابه نتایج مطالعه حاضر است. Mac Gerase ارتباط دوسویه را برای نهادینه‌کردن یک پیام در ذهن مخاطب ضروری قلمداد می‌کند. ازاین‌رو برنامه‌های تلویزیونی سلامت‌محور که با مخاطبان خود ارتباط دوسویه برقرار می‌کنند، می‌توانند پیام‌های خود را به شکل مؤثرتری انتقال دهند. او همچنین معتقد است پیام‌ها هرچه بیشتر بتوانند با مخاطبان خود همدلی کنند، تأثیر بیشتری روی آن‌ها خواهند داشت. ازاین‌رو به نظر می‌رسد اگر پیام‌های بهداشتی و سلامت‌محور در قالبی همدلانه تهیه و تولید شوند در ذهن مخاطب اثرگذارترند. برای تأثیرگذاری یک پیام روی مخاطب باید خرده‌فرهنگ‌ها و ارزش‌های جامعه نیز در نظر گرفته شود. هرچه پیام به خرده‌فرهنگ‌های مخاطبان نزدیک‌تر باشد، امکان تأثیرگذاری پیام روی مخاطبان بیشتر است (2). با توجه به اینکه میانگین نمره نگرش افراد مطالعه‌شده نسبت به برنامه‌های سلامت‌محور در حد متوسط قرار داشت، به نظر می‌رسد مردم شهر قم آن‌چنان میل و رغبتی به برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون ندارند و مطالب پیشگیری و درمانی که از این رسانه‌ها تبلیغ می‌شود، جذابیت کافی برای بینندگان نداشته است.
بررسی آماری نشان داد در مطالعه صادقی و همکاران (13) نمره نگرش و عملکرد افراد مطالعه‌شده با متغیر سطح تحصیلات رابطه آماری معناداری ندارد که از این بابت با نتایج مطالعه حاضر همسو است. در مطالعه حاضر بین جنسیت و میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون ارتباط معناداری مشاهده نشد. در مطالعه Seematter نیز ارتباط معنی‌داری بین متغیر جنسیت و منابع کسب اطلاعات سلامت وجود نداشت که از این لحاظ نیز با نتایج مطالعه حاضر همسو است (14). در مطالعه صفدری و همکاران (15) که اثربخشی فناوری اطلاعات در نظام سلامت از دید اساتید مدارک پزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور بررسی شد، میان نگرش و متغیر‌های فردی سن رابطه معناداری وجود نداشت. یافته‌های این مطالعه نیز با نتایج مطالعه حاضر همسو است. در مطالعه حاضر بین شغل با عملکرد بهداشتی افراد ارتباط معناداری مشاهده نشد، ولی بین جنسیت و عملکرد بهداشتی ارتباط معناداری مشاهده شد. همچنین بین میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون و عملکرد بهداشتی نیز ارتباط معناداری مشاهده شد که این نتایج با نتایج مطالعه گلابی و همکاران مغایر است. در مطالعه گلابی و همکاران بین میزان تماشای برنامه‌های مختلف رسانه و رفتار تغذیه‌ای ارتباطی معناداری وجود نداشت (16)؛ اما در مطالعه مهدی‌زاده و همکاران بین سبک‌های زندگی سلامت‌محور و میزان استفاده رسانه‌ای افراد رابطه معناداری وجود داشت که مشابه نتایج مطالعه حاضر است (6).
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد بین میزان استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور تلویزیون و رادیو با نگرش و عملکرد بهداشتی افراد مطالعه‌شده ارتباط معنی‌دار و بین نگرش افراد نسبت به برنامه‌های سلامت‌محور تلویزیون و عملکرد بهداشتی ارتباط مستقیم و معناداری وجود دارد. چندین مطالعه نیز یافته‌های مطالعه حاضر را اثبات می‌کند؛ ازجمله نتایج پژوهش Chew و Palmer (17) تأکید کرد که تلویزیون اطلاعات مفید، جدید و کاربردی را در زمینه سلامت به تماشاگران منتقل می‌کند و مشخص شده است اغلب مخاطبان اطلاعات مفیدی را آموخته‌اند و حدود 33 درصد یا بیشتر تصمیم گرفته‌اند سبک زندگی خود را به‌صورت مناسبی تغییر دهند، حدود 25 درصد یا بیشتر می‌خواهند سبزیجات یا میوه بیشتری بخورند و درنهایت 7/16 تا 45 درصد گزارش کردند که متناسب با تبلیغات سلامت به‌صورت عملی رژیم غذایی خود را تغییر داده‌اند.
نتایج تحقیق روی 1029 زن آفریقایی-آمریکایی نشان می‌دهد داشتن سواد رسانه‌ای ارتباط مثبت و معنی‌داری با مصرف غذاهای سالم و نداشتن سواد رسانه‌ای ارتباط منفی و معنی‌داری با مصرف غذاهای ناسالم دارد (18). استفاده از رسانه می‌تواند برای ارتقای سلامت زنان نیز مؤثر باشد؛ برای مثال؛ مطالعه روی 7000 نفر از زنان چینی در سانفرانسیسکو نشان داد ارائه اطلاعیه‌های خدمات عمومی سلامت در تلویزیون، رادیو و انتشار مطالب مشابه در نشریات ارتباط معنی‌داری با قابلیت شناخت دستورالعمل‌های چهارگانه در زمینه سلامت پستان در زنان دارد (19). مطالعه McVey در انگلستان در زمینه تأثیر برنامه‌های تبلیغاتی تلویزیون بر رفتار سیگارکشیدن نشان داد این برنامه‌ها در کاهش شیوع مصرف سیگار و جلوگیری از بازگشت افراد ترک‌کرده به سیگارکشیدن مؤثر بوده است (20).
نتایج مطالعه‌ای در قرقیزستان و تاجیکستان نشان داد پیام‌های تنظیم خانواده منتشرشده از رسانه‌ها در استفاده افراد از روش‌های مدرن تنظیم خانواده مؤثر بوده است (21). نتایج پژوهش طوسی و همکاران (1) نشان داد رسانه خصوصاً تلویزیون می‌تواند نقش مهمی در ایجاد، ترغیب، تشویق و تلقین برخی رفتارها، عادات و گرایش‌ها در حوزه سلامت و بهداشت داشته باشد. یافته‌های مطالعه صادقی و همکاران (13) نشان داد نگرش بیشتر افراد نسبت به منابع اطلاعات سلامت در سطح متوسط است و بین نگرش افراد با عملکرد آنان ارتباط مستقیم و معناداری وجود دارد که مشابه نتایج مطالعه حاضر است. تمامی این مطالعات یافته‌های مطالعه حاضر را از لحاظ ارتباط معنادار بین میزان استفاده از رسانه‌های سلامت و عملکرد بهداشتی افراد اثبات می‌کنند.
رسانه‌ها برای تأثیر مثبت در رفتارهای بهداشتی مردم نقش عامل تغییر را ایفا می‌کنند. در حقیقت رسانه‌ها می‌توانند ابزاری برای تقویت و رفتار بهداشتی موجود باشند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که رسانه‌ها در تغییر رفتار در زمینه دانش و نگرش سلامتی و رفتارهای سالم مؤثر هستند. با اطلاع‌رسانی و آموزش در زمینه مسائل مختلف بهداشتی، رسانه‌ها به ارتقای سبک زندگی سالم و تغییر رفتار مثبت در بین عامه مردم کمک می‌کنند. رسانه‌های جمعی در تأثیر دانش و نگرش افراد برای اتخاذ و حفظ سبک زندگی سالم مؤثر هستند. این یک واقعیت شناخته‌شده است که رسانه با اطلاع‌رسانی و آموزش مردم در رفتار نسبت به اعتقاد بهداشتی تأثیر می‌گذارد. مداخلات رسانه‌های جمعی تأثیر زیادی در آگاهی، نگرش و رفتارهای افراد عادی نسبت به سلامتی و سبک زندگی سالم دارد. مردم بر این باورند که هنوز تلویزیون مؤثرترین رسانه برای ارتباطات بهداشتی و یک رسانه منحصربه‌فرد است که در دو حس انسان یعنی چشم و گوش اثرگذار است و می‌تواند قوی‌ترین رسانه برای ارتباطات بهداشتی باشد (22).
به نظر می‌رسد میانگین نمره نگرش افراد که در سطح متوسط قرار داشت، تأثیر خود را روی عملکرد بهداشتی افراد گذاشته و باعث شده است میانگین نمره عملکرد بهداشتی خانواده‌ها نیز در سطح متوسط باشد، ولی لازم است نگرش و عملکرد بهداشتی خانواده‌ها بر اساس استفاده از شبکه‌های سلامت‌محور صداوسیما بیشتر تقویت شود. با توجه به یافته‌های مطالعه حاضر بر ارتباط بین استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور رادیو و تلویزیون و عملکرد بهداشتی افراد لازم است خانواده‌ها زمانی را در طول شبانه‌روز برای افزایش نگرش مثبت و حفظ سلامتی خود و خانواده برای استفاده از شبکه‌های سلامت‌محور تلویزیون و رادیو صرف کنند.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به روش خودگزارش‌دهی پاسخ به پرسش‌نامه توسط خانواده‌ها اشاره کرد. محدودیت‌های رسانه‌ای پژوهش پیش رو این است که مطالعه حاضر به‌عنوان یک گزارش کلی، برنامه‌های سلامت‌محور تلویزیون و رادیو را در نظر گرفته و سایر رسانه‌های دیجیتالی، چاپی و رسانه‌های جدید را در نظر نگرفته است که تأثیر زیادی بر افکار و نگرش عموم افراد جامعه می‌گذارند. ازآنجاکه هر رسانه تأثیر خاصی بر مخاطب خود می‌گذارد، پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی سایر رسانه‌ها به‌خصوص تأثیر و اثربخشی رسانه‌های نوین اینترنتی نیز در نظر گرفته شود. از نقاط قوت مطالعه می‌توان به تعداد نمونه کافی و بررسی میزان نگرش نسبت به برنامه‌های سلامت‌محور صداوسیما و رابطه آن با عملکرد بهداشتی خانواده‌ها اشاره کرد که کمتر درباره آن پژوهش شده است.
 
نتیجه‌گیری
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد بین مدت استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور تلویزیون و رادیو با نگرش و عملکرد بهداشتی افراد ارتباط معناداری وجود دارد. با توجه به اینکه هنوز هم رسانه استفاده‌شده در بین بیشتر افراد جامعه، رادیو و به‌خصوص تلویزیون است و رسانه محلی نیز سهم عمده‌ای از میزان مصرف رسانه‌ای دارد، باید این رسانه با تولید محتوا‌های اثرگذار در طولانی‌مدت و با شیوه‌های جذاب، فرهنگ استفاده از شبکه‌های سلامت‌محور صداوسیما را در جامعه پررنگ‌تر کند و افراد جامعه نگرش مثبتی نسبت به این برنامه‌ها داشته باشند تا به دنبال آن عملکرد بهداشتی افراد نیز تقویت شود. پیشنهاد می‌شود مسئولان رسانه ملی و برنامه‌سازان تلویزیونی با مخاطب‌شناسی، نیازسنجی دقیقی انجام دهند و بر اساس این نیازسنجی و به‌منظور ترویج فرهنگ استفاده از برنامه‌های سلامت‌محور صداوسیما برنامه‌هایی با شیوه‌های به‌روز تولید کنند.
 
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل طرح تحقیقاتی با کد اخلاق IR.MUQ.
REC.1397.179
از دانشگاه علوم پزشکی قم است. پژوهشگران از تمام مسئولان دانشگاه علوم پزشکی قم و افرادی که در این پژوهش همکاری داشتند، تشکر و قدردانی می‌کنند.
 
تعارض منافع
موردی توسط نویسندگان بیان نشده است.

 
References:
 
  1. Toosi RS. Developing health and medical messages in the media and its impact on people's awareness. J Bioethics 2013;8:42-77. (In Persian) Link
  2. Andarkhora F, Bohrani M, Goodarzi A. Comparison of the effect of lecture and multimedia screening on oral health behavior of students in Tehran. Mil Caring Sci 2017;4(3):213-20. Link
  3.  Soheilipour S, Moallemi ZS, Ahmadi MS. Evaluation of the mass media coverage of oral health-related issues in Iran in 2011‒2012. J Isfahan Dent Sch 2014;10(3):262-75. (In Persian) Link
  4. Aghajani N, Majidi N, Askari J. The analysis of the sport media role in the country to propagate sport in devotees & disabled persons society. Culture Communicat 2011;3(10):227-49. (In Persian) Link
  5. Khaniki H, Rassi TH. The study of audience’s point of view about health messages of TV. Communicat Culture 2011;12(15):151-87. (In Persian) Link
  6. Mahdizadeh SM, Khashei R. The role of the media in choosing healthy life styles; with emphasise on media consumption of citizens in Tehran. J Commucat Res 2018;25(2):51-78. (In Persian) Link
  7. Carducci A, Alfani S, Sassi M, Cinini A, Calamusa A. Mass media health information: quantitative and qualitative analysis of daily press coverage and its relation with public perceptions. Patient Educ Couns 2011;82(3):475-8. PMID: 21288683
  8. Abolkheyrian S, Tehrani H, Nasiri A, Ardestani M, Rakhshani F, Babaei HA, et al. Survey the status of media in health education in Iran. J Ilam Univ Med Sci 2013;21(1):150-5. (In Persian) Link
  9. Mozaffari A, Mehregan A. The role of TV programs on the development of public health. Med Stud 2017;11(2):91-106. (In Persian) Link
  10. Lodi-Smith J, Jackson J, Bogg T, Walton K, Wood D, Harms P, et al. Mechanisms of health: education and health-related behaviours partially mediate the relationship between conscientiousness and self-reported physical health. Psychol Health 2010;25(3):305-19. PMID: 20204934
  11. Sadeghi LN, Sedghijalal H, Ahmadi K. The role of mass media on HIV/AIDS awareness and prevention among university students. Med Stud 2013;8(21):119-32. (In Persian) Link
  12. Samadi M, Torreyhi N. The study of relationship between young generation’s media consumption and their attitudes to the culture of sacrifice and martyrdom. J Sociol Stud 2016;8(32):53-72. (In Persian) Link
  13. Sadeghi A, Balali F, Razazade S. Attitude and performance of health staff regarding health information resources Kerman university of medical sciences. J Educ Community Health 2014;1(1):27-35. (In Persian) Link
  14. Seematter-Bagnoud L, Santos-Eggimann B. Sources and level of information about health issues and preventive services among young-old persons in Switzerland. Int J Public Health 2007;52(5):313-6. PMID: 18030947
  15. Dargahi H, Mahmoodi M, Torabi M. Assessing the viewpoint of faculty members of medical record departments in Iran about the impact of Information Technology on health system 2004. Iran South Med J 2006;9(1):93-101. (In Persian) Link
  16. Golabi F, Agayari HT, Saee M. Study of the media's role in feeding behaviorand its social context (case study: citizens over 15 years in Tabriz). J Appl Sociol 2016;27(1):27-42. Link
  17. Mahdizadeh SM, Khashei R. The role of the media in choosing healthy life styles; with emphasise on media consumption of citizens in Tehran. J Commucat Res 2018;25(2):51-78. (In Persian) Link
  18. Chew F, Palmer S. Television health promotion in four countries. Nutrition 2005;21(5):634-8. PMID: 15850972
  19. Vaterlaus JM, Patten EV, Roche C, Young JA. # Gettinghealthy: the perceived influence of social media on young adult health behaviors. Comp Hum Behav 2015;45:151-7. Link
  20. Wadsworth LA, Johnson CP. Mass media and healthy aging. J Nutr Elder 2008;27(3-4):319-31. PMID: 19042578
  21. McVey D, Stapleton J. Can anti-smoking television advertising affect smoking behaviour? Controlled trial of the Health Education Authority for England's anti-smoking TV campaign. Tob Control 2000;9(3):273-82. PMID: 10982571
  22. Habibov N, Zainiddinov H. Effect of TV and radio family planning messages on the probability of modern contraception utilization in post‐Soviet Central Asia. Int J Health Plann Manag 2017;32(1):e17-38. PMID: 26490393
  23. Sharma S, Gupta Y. Mass media for health education (a study in the state of Rajasthan). Glob Res Acad London UK Multidiscipl Int J 2017;1(1):26-39. Link
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي | موضوع مقاله: آموزش بهداشت
دریافت: 1399/2/17 | پذیرش: 1399/6/25 | انتشار: 1399/7/10

فهرست منابع
1. Toosi RS. Developing health and medical messages in the media and its impact on people's awareness. J Bioethics 2013;8:42-77. (In Persian) Link
2. Andarkhora F, Bohrani M, Goodarzi A. Comparison of the effect of lecture and multimedia screening on oral health behavior of students in Tehran. Mil Caring Sci 2017;4(3):213-20. Link [DOI:10.29252/mcs.4.3.213]
3. Soheilipour S, Moallemi ZS, Ahmadi MS. Evaluation of the mass media coverage of oral health-related issues in Iran in 2011-2012. J Isfahan Dent Sch 2014;10(3):262-75. (In Persian) Link
4. Aghajani N, Majidi N, Askari J. The analysis of the sport media role in the country to propagate sport in devotees & disabled persons society. Culture Communicat 2011;3(10):227-49. (In Persian) Link
5. Khaniki H, Rassi TH. The study of audience's point of view about health messages of TV. Communicat Culture 2011;12(15):151-87. (In Persian) Link
6. Mahdizadeh SM, Khashei R. The role of the media in choosing healthy life styles; with emphasise on media consumption of citizens in Tehran. J Commucat Res 2018;25(2):51-78. (In Persian) Link
7. Carducci A, Alfani S, Sassi M, Cinini A, Calamusa A. Mass media health information: quantitative and qualitative analysis of daily press coverage and its relation with public perceptions. Patient Educ Couns 2011;82(3):475-8. PMID: 21288683 [DOI:10.1016/j.pec.2010.12.025]
8. Abolkheyrian S, Tehrani H, Nasiri A, Ardestani M, Rakhshani F, Babaei HA, et al. Survey the status of media in health education in Iran. J Ilam Univ Med Sci 2013;21(1):150-5. (In Persian) Link
9. Mozaffari A, Mehregan A. The role of TV programs on the development of public health. Med Stud 2017;11(2):91-106. (In Persian) Link
10. Lodi-Smith J, Jackson J, Bogg T, Walton K, Wood D, Harms P, et al. Mechanisms of health: education and health-related behaviours partially mediate the relationship between conscientiousness and self-reported physical health. Psychol Health 2010;25(3):305-19. PMID: 20204934 [DOI:10.1080/08870440902736964]
11. Sadeghi LN, Sedghijalal H, Ahmadi K. The role of mass media on HIV/AIDS awareness and prevention among university students. Med Stud 2013;8(21):119-32. (In Persian) Link
12. Samadi M, Torreyhi N. The study of relationship between young generation's media consumption and their attitudes to the culture of sacrifice and martyrdom. J Sociol Stud 2016;8(32):53-72. (In Persian) Link
13. Sadeghi A, Balali F, Razazade S. Attitude and performance of health staff regarding health information resources Kerman university of medical sciences. J Educ Community Health 2014;1(1):27-35. (In Persian) Link [DOI:10.20286/jech-010127]
14. Seematter-Bagnoud L, Santos-Eggimann B. Sources and level of information about health issues and preventive services among young-old persons in Switzerland. Int J Public Health 2007;52(5):313-6. PMID: 18030947 [DOI:10.1007/s00038-007-6086-x]
15. Dargahi H, Mahmoodi M, Torabi M. Assessing the viewpoint of faculty members of medical record departments in Iran about the impact of Information Technology on health system 2004. Iran South Med J 2006;9(1):93-101. (In Persian) Link
16. Golabi F, Agayari HT, Saee M. Study of the media's role in feeding behaviorand its social context (case study: citizens over 15 years in Tabriz). J Appl Sociol 2016;27(1):27-42. Link
17. Mahdizadeh SM, Khashei R. The role of the media in choosing healthy life styles; with emphasise on media consumption of citizens in Tehran. J Commucat Res 2018;25(2):51-78. (In Persian) Link
18. Chew F, Palmer S. Television health promotion in four countries. Nutrition 2005;21(5):634-8. PMID: 15850972 [DOI:10.1016/j.nut.2004.09.022]
19. Vaterlaus JM, Patten EV, Roche C, Young JA. # Gettinghealthy: the perceived influence of social media on young adult health behaviors. Comp Hum Behav 2015;45:151-7. Link [DOI:10.1016/j.chb.2014.12.013]
20. Wadsworth LA, Johnson CP. Mass media and healthy aging. J Nutr Elder 2008;27(3-4):319-31. PMID: 19042578 [DOI:10.1080/01639360802265863]
21. McVey D, Stapleton J. Can anti-smoking television advertising affect smoking behaviour? Controlled trial of the Health Education Authority for England's anti-smoking TV campaign. Tob Control 2000;9(3):273-82. PMID: 10982571 [DOI:10.1136/tc.9.3.273]
22. Habibov N, Zainiddinov H. Effect of TV and radio family planning messages on the probability of modern contraception utilization in post‐Soviet Central Asia. Int J Health Plann Manag 2017;32(1):e17-38. PMID: 26490393 [DOI:10.1002/hpm.2318]
23. Sharma S, Gupta Y. Mass media for health education (a study in the state of Rajasthan). Glob Res Acad London UK Multidiscipl Int J 2017;1(1):26-39. Link

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله دانشگاه علوم پزشکی قم می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق
© 2025 CC BY-NC 4.0 | Qom University of Medical Sciences Journal

Designed & Developed by : Yektaweb