دوره 12، شماره 3 - ( خرداد 1397 )
جلد 12 شماره 3 صفحات 104-96 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Safari H, Moradi R, Elahi A, Jafary Nodoushan Z, Asayesh H. knowledge, Attitude, and Preventive Oral and Dental Self-Care Behaviors among Dentistry and Medical Students of Qom University of Medical Sciences, (Iran. Qom Univ Med Sci J 2018; 12 (3) :96-104
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-283-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-283-fa.html
صفری حامد، مرادی رها، الهی اصغر، جعفری ندوشن زهرا، آسایش حمید. آگاهی، نگرش و رفتارهای خودمراقبتی پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان در بین دانشجویان دندانپزشکی و پزشکی دانشگاه علوم پزشکی قم. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (3) :96-104
حامد صفری1 
، رها مرادی2 ، اصغر الهی2 ، زهرا جعفری ندوشن3 ، حمید آسایش* 4
، رها مرادی2 ، اصغر الهی2 ، زهرا جعفری ندوشن3 ، حمید آسایش* 4
1- گروه پریودونتولوژی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران
2- دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
3- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران
4- گروه فوریت‌های پزشکی، دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
2- دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
3- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران
4- گروه فوریت‌های پزشکی، دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
متن کامل [PDF 441 kb]
(1663 دریافت)
| چکیده (HTML) (7798 مشاهده)
متن کامل: (2737 مشاهده)
مقدمه
بهداشت دهان و دندان، یکی از اجزای مهم سلامت محسوب شده و تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی افراد دارد. در این راستا، سازمان جهانی بهداشت مکرراً بار ناشی از مشکلات و بیماری‌های دهان و دندان در تمام کشورها را هشدار داده، همچنین بر تغییر جهت سیستم‌های ارائه‌دهنده خدمات بهداشت دهان و دندان با هدف تمرکز بیشتر بر برنامه‌های پیشگیرانه در این زمینه تأکید دارد (1). رفتارهای خودمراقبتی در زمینه بهداشت دهان و دندان، یک عامل پیشگیری‌کننده مؤثر در حفظ سلامت دهان و دندان است؛ البته در مورد افراد دارای تحصیلات در حرفه‌های پزشکی و دندانپزشکی، باورها و نگرش‌های بهداشتی علاوه بر اینکه بر رفتارهای خودمراقبتی آنان در زمینه بهداشت دهان و دندان مؤثر است، بر ایجاد انگیزه لازم در بیماران و مراجعین در به‌کارگیری چنین رفتارهای پیشگیرانه نیز تأثیر به‌سزایی دارد (4-2). عادات بهداشتی مناسب و قابل‌قبول در زمینه دهان و دندان مانند مسواک کردن دندان‌ها به تعداد حداقل 2 بار در روز در پیشگیری از بیماری‌های دندان، لثه و حفظ وضعیت سلامت دهان و دندان بسیار حیاتی است و به‌نظر می‌رسد میزان فراوانی این رفتار در کشورهای دارای درآمد پایین، متوسط و بالا متفاوت است؛ به‌طور مثال فراوانی مسواک‌زدن کمتر از 2 بار در روز در بین دانشجویان کشورهای هند (5)، لبنان (6)، ترکیه (7) و یمن (8) به ترتیب 2/52، 35، 32 و 24% گزارش شده است؛ درصورتی که شیوع این مشکل در ایتالیا، 5/7% (9) و در ایالت متحده امریکا 25% (10) بوده است. همچنین فراوانی مراجعه کمتر از یکبار در سال به دندانپزشک برای چکاپ وضعیت دهان و دندان در بین دانشجویان کشورهای درحال توسعه و توسعه‌نیافته بیشتر از کشورهای توسعه‌یافته گزارش شده است. در دو مطالعه انجام‌شده در نیجریه و تحقیقات صورت‌گرفته در لیبی (11،12)، ترکیه (7) و هند (5) به ترتیب 6/71، 84، 2/92، 70 و 7/42% از دانشجویان در سال گذشته برای انجام چکاپ به دندانپزشک مراجعه نکرده بودند که این رقم در دانشجویان ایرانی، 2/48% بود (13)؛ درحالی‌که در کشور فنلاند، 41% (14) و ایتالیا،1/40% (9) از این جمعیت در یک‌سال گذشته به دندانپزشک مراجعه نکرده بودند.
وجود اطلاعات صحیح و کافی در مورد بهداشت دهان و دندان و نگرش مثبت برای شکل‌گیری رفتارهای ارتقا‌دهنده سلامت امری ضروری است. بعد از ورود دانشجویان دندانپزشکی و پزشکی به دوره‌های تحصیلی عمومی در دانشگاه، این دانشجویان آموزش‌های متعدی در زمینه بیماری‌های مختلف و دهان و دندان دریافت می‌کنند و انتظار می‌رود به‌عنوان یک الگو در زمینه رفتارهای بهداشتی دهان و دندان باشند و سبب ایجاد عادات بهداشتی مناسب در بیماران شوند. براساس مطالعه Ilkay و همکاران، نگرش و رفتارهای دندانپزشکان درباره سلامت دهان و دندان خودشان با دیدگاه آنها درباره اهمیت ارائه این خدمات ارتباط دارد که در نهایت، بر بهبود سلامت دهان و دندان جمعیت هدف این متخصصین تأثیر خواهد داشت (15). ارتقای خدمات مراقبتی پیشگیرانه دهان و دندان، به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه از اهمیت بالایی برخوردار بوده و در این بین میزان اهمیت مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان در بین دندانپرشکان و پزشکان به‌عنوان یک عامل تعیین‌کننده در ترویج این‌گونه برنامه‌های مراقبتی برای جمعیت عمومی کشورها مؤثر است. بنابراین، آگاهی از دیدگاه دانشجویان در حال تحصیل در حرفه‌های پزشکی و دندانپزشکی سبب خواهد شد تا برنامه‌های آموزشی به‌سوی تقویت رفتارهای پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان هدایت شود که در نهایت، بر سلامت دهان و دندان دانشجویان و گیرندگان خدمات از این افراد مؤثر خواهد بود. برهمین اساس، مطالعه حاضر با هدف بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد دانشجویان پزشکی و دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی قم درباره بهداشت دهان و دندان انجام شد.
روش بررسی
در این مطالعه توصیفی - مقطعی، پرسشنامه توسط 152 دانشجوی دندانپزشکی و پزشکی دانشگاه علوم پزشکی قم تکمیل شد. برای محاسبه حجم نمونه، از فراوانی گزارش‌شده در مطالعه Khami و همکاران استفاده گردید. در این مطالعه رفتارهای پیشگیرانه مرتبط با بهداشت دهان و دندان در بین دانشجویان دندانپزشکی، 47% بود؛ بنابراین حجم نمونه (با ضریب اطمینان 95% و دقت 2/0) 152 نفر محاسبه شد. نمونه‌گیری به‌صورت تصادفی طبقه‌ای انجام شد و باتوجه به تفاوت تعداد دانشجویان دانشکده دندانپزشکی و پزشکی، سهم هر دانشکده از حجم نمونه متفاوت بود که در نهایت 101 دانشجوی پزشکی و 51 دانشجوی دندانپزشکی وارد مطالعه شدند.
عدم ابتلا به بیماری‌های سیستمیک مؤثر بر سلامت دهان و دندان و نداشتن ضایعات دهانی در زمان انجام پژوهش، از معیارهای ورود به مطالعه بود. شرکت‌کنندگان در صورت عدم تکمیل پرسشنامه و یا تکمیل آن به‌صورت ناقص از مطالعه حذف می‌شدند. برای سنجش آگاهی، نگرش و عملکرد، درباره بهداشت دهان و دندان، از پرسشنامه خامی و همکاران که روایی و پایایی آن در بین جمعیت دانشجویان ایرانی، تأیید شده بود، استفاده گردید (14).
ابزار گردآوری به شرح زیر بود:
پرسشنامه آگاهی درباره بهداشت دهان و دندان: این پرسشنامه دارای 9 عبارت در زمینه‌های مختلف تشخیص و پیشگیری پوسیدگی است که پاسخ‌دهنده، نظر خود را براساس یک مقیاس لیکرت پنج درجه‌ای (کاملاً موافق، موفق، مخالف، کاملاً مخالف و نمی‌دانم) بیان می‌کند و در نهایت، برای هر عبارت از 5-1 نمره‌گذاری می‌شود که دامنه تغییرات نمره کل این مقیاس از 45-9 متغیر خواهد بود و نمره بالاتر، نشان‌دهنده وجود دانش بالاتر است. براساس دستورالعمل این پرسشنامه، میانه به‌عنوان نقطه برش در نظر گرفته می‌شود و برهمین اساس، نمره بالاتر از 25 به‌عنوان آگاهی بالا و نمره کمتر از 25 به‌عنوان آگاهی پایین می‌باشد.
پرسشنامه نگرش نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان: در این بخش از پرسشنامه، فرد پاسخگو باید نگرش خود را در مورد هشت ویژگی مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان بیان کند. هزینه‌بر بودن برای دندانپزشک، مفید بودن برای جامعه، مورد احترام بودن، مؤثر و ضروری بودن، علمی، ساده یا سخت بودن و ارزشمند بودن؛ این هشت ویژگی را برمی‌گیرد. پاسخ فرد براساس یک مقیاس لیکرت 7 درجه‌ای مشخص می‌شود که در نهایت، دامنه تغییرات نمره کل این مقیاس از 56-8 خواهد بود و نمره بالاتر، نشان‌دهنده نگرش مثبت‌تر است. براساس دستورالعمل این پرسشنامه، میانه به‌عنوان نقطه برش در نظر گرفته شده و برهمین اساس، نمره بالاتر از 41 به‌عنوان نگرش بالا و نمره کمتر از 41 به‌عنوان نگرش پایین تلقی می‌شود.
پرسشنامه عملکرد درباره بهداشت دهان و دندان: در این بخش رفتارهایی، از قبیل: مسواک زدن، استفاده از خمیر دندان دارای فلوراید، استفاده از نخ دندان و مصرف مواد شیرین مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. مسواک‌کردن دندان‌ها بیش از یکبار در روز، استفاده همیشه یا بیشتر اوقات از خمیر دندان دارای فلوراید، استفاده از نخ دندان حداقل یکبار در روز و مصرف مواد شیرین بین وعده‌های غذایی کمتر از یکبار در روز به‌عنوان نقطه برش عملکرد مناسب در نظر گرفته می‌شود. همچنین انجام چکاپ دندانپزشکی در سال گذشته به‌عنوان یک رفتار مثبت خودمراقبتی در زمینه بهداشت دهان و دندان ثبت شده است.
این مطالعه در کمیته اخلاق پژوهش دانشگاه علوم پزشکی قم به تصویب رسید و قبل از جمع‌آوری داده‌ها، مجوزهای لازم از مسئولین دو دانشکده اخذ گردید. پس از ارائه توضیح کامل در مورد اهداف مطالعه و نحوه انجام آن به دانشجویان، رضایت شفاهی برای شرکت در مطالعه گرفته شد و در مرحله بعد، پرسشنامه‌های مورد استفاده برای گردآوری داده‌ها توسط دانشجویان منتخب تکمیل گردید.
داده‌ها با استفاده از آزمون‌های آماری کای‌اسکوئر و رگرسیون لجستیک تحلیل شدند. سطح معنی‌داری، کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه، از 152 دانشجوی شرکت‌کننده، 51 نفر (5/33%) در رشته دندانپزشکی و 101 نفر (5/66%) در رشته پزشکی در حال تحصیل بودند. 76 نفر (50%) از کل نمونه‌ها را مردان و 76 نفر (50%) را زنان تشکیل می‌دادند. میانگین سن شرکت‌کنندگان، 03/2±98/20 سال بود که میانگین سن دانشجویان رشته پزشکی، 93/1±95/20 و دانشجویان رشته دندانپزشکی، 23/2±03/21 سال به دست آمد. از نظر آماری اختلاف معنی‌داری از نظر سن بین دانشجویان رشته پزشکی و دندانپزشکی وجود نداشت (81/0=p).
میانگین وضعیت کلی آگاهی دانشجویان درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان، 45/6±14/29 بود و براساس نقطه برش (کمتر یا بیشتر از میانه) 83 دانشجو (6/54%) دارای نمره آگاهی کمتر از میانه (پایین) بودند و 69 نفر (4/45%) نیز دارای نمره آگاهی بالا بودند. میانگین وضعیت کلی نگرش دانشجویان درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان، 62/9±82/38 برآورد شد و براساس نقطه برش (کمتر یا بیشتر از میانه) 74 دانشجو (3/51%) دارای نمره نگرش بیشتر از میانه (نگرش مثبت) و 78 نفر (7/48%) نیز دارای نمره نگرش پایین بودند (جدول شماره 1).
جدول شماره 1: توزیع فراوانی وضعیت آگاهی و نگرش نسبت مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان براساس جنسیت و رشته تحصیلی شرکت‌کنندگان
براساس تحلیل رگرسیون چندمتغیره در بررسی ارتباط متغیرهای دموگرافیک با میزان آگاهی از مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان مشخص گردید جنسیت با میزان آگاهی از مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان ارتباط دارد؛ به‌طوری‌که در پسران احتمال آگاهی پایین، 97/1 برابر بیشتر بود
(90/3-01/1: CI95% 97/1:OR).
سایر متغیرهای دموگرافیک دانشجویان، ارتباط معنی‌داری با میزان آگاهی از مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان نداشتند (جدول شماره 2). براساس تحلیل رگرسیون چندمتغیره در بررسی ارتباط متغیرهای دموگرافیک با نگرش نسبت به مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان، جنسیت و رشته تحصیلی با نگرش نسبت به مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان، ارتباط معنی‌داری داشت؛ به‌طوری‌که دختر بودن شانس داشتن نگرش مثبت را 53% افزایش می‌داد (93/0-24/0: CI95% 47/0:OR). همچنین تحصیل در رشته دندانپزشکی به میزان 27% احتمال داشتن نگرش مثبت نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان را افزایش می‌داد (91/0-21/01:CI95% 73/0:OR). سایر متغیرهای دموگرافیک دانشجویان نیز ارتباط معنی‌داری با میزان نگرش از مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان نداشت (جدول شماره 2).
جدول شماره 2: ارتباط متغیرهای دموگرافیک با دانش و نگرش نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان در مدل چندمتغیره رگرسیون لجستیک
در مدل چندمتغیره رگرسیون هیچ‌یک از متغیرهای سن، جنسیت، رشته تحصیلی، آگاهی و نگرش با دفعات مسواک زدن دندان‌ها و خوردن مواد شیرین بین وعده‌های غذایی ارتباط نداشتند. از نظر ارتباط سن، جنسیت، رشته تحصیلی، آگاهی و نگرش با استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید؛ فقط تحصیل در رشته پزشکی با افزایش احتمال استفاده از خمیردندان دارای فلوراید ارتباط معنی‌داری داشت (74/0-07/0:CI95%، 23/0:OR). استفاده منظم از نخ دندان در بین دانشجویان دختر (68/0-16/0:CI95%، 33/0:OR) و دانشجویان دارای آگاهی بالا (80/0-18/0:CI95%، 38/0:OR) بیشتر بود، همچنین آگاهی بالا با انجام چکاپ دندانپزشکی در سال اخیر، ارتباط معنی‌داری داشت (68/0-22/0:CI95%، 46/0:OR) (جدول شماره 3 و 4).
جدول شماره 3: وضعیت عملکرد دانشجویان دندانپزشکی و پزشکی در زمینه مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان
جدول شماره 4: ارتباط میزان آگاهی، نگرش و برخی متغیرهای دموگرافیک دانشجویان با رفتارهای خودمراقبتی پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان
بحث
در مطالعه حاضر به‌طورکلی، 4/45% از دانشجویان دارای آگاهی بالا درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان بودند، همچنین 3/51% نیز در این زمینه نگرشی مثبت داشتند. در مدل چندمتغیره رگرسیون، پسر بودن با میزان آگاهی پایین، ارتباط معنی‌داری داشت و بین دختر بودن و تحصیل در رشته دندانپزشکی با نگرش مثبت، ارتباط معنی‌دار بود. احتمال استفاده منظم از نخ دندان نیز در بین دانشجویان دختر و دانشجویان دارای آگاهی بالا بیشتر گزارش شد و ارتباط آگاهی بالا با انجام چکاپ دندانپزشکی در سال اخیر، معنی‌دار بود.
یافته‌های مطالعه حاضر درباره میزان آگاهی شرکت‌کنندگان در زمینه مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان با نتایج مطالعه Folayan و همکاران در بین دانشجویان دندانپزشکی همخوانی داشت. در این تحقیق که از ابزار مشابه مطالعه حاضر برای اندازه‌گیری میزان آگاهی درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان استفاده شده بود، درصد دانشجویان دارای آگاهی بالا، 5/47% گزارش گردید (17). در مطالعه حاضر نیمی از دانشجویان شرکت‌کننده دارای نگرش مثبت بودند که این رقم در مطالعه Folayan و همکاران، 54% اعلام شد (17). خامی در مطالعه خود در بین دانشجویان دندانپزشکی هفت دانشکده دندانپزشکی در سراسر ایران نشان داد 58% دانشجویان دارای آگاهی بالا بوده و 59% از ایشان نیز دارای نگرش مثبت درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان بوده‌اند (14). در مطالعه حاضر، پسر بودن با میزان آگاهی پایین، ارتباط معنی‌داری داشت؛ درصورتی‌که در 3 مطالعه مجزا، خامی و همکاران، Newman، Folayan و همکاران، هیچ ارتباط معنی‌داری در این زمینه گزارش نشد (14،16،17).
توجه به بهداشت فردی در بین دختران دانشجو بیشتر از پسران است و این موضوع می‌تواند با افزایش میزان آگاهی آنها در زمینه بهداشت عمومی دهان و دندان مرتبط باشد. در مطالعه حاضر، بین رشته تحصیلی و میزان آگاهی درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان، ارتباط معنی‌داری وجود نداشت؛ این در حالی است که انتظار می‌رود این نوع آگاهی در بین دانشجویان دندانپزشکی بیشتر باشد و به نوعی لزوم توجه بیشتر به مسائل عمومی بهداشت دهان و دندان در آموزش این دانشجویان را تأیید می‌کند. در مدل چندمتغیره رگرسیون، دختر بودن و تحصیل در رشته دندانپزشکی با نگرش مثبت ارتباط معنی‌داری داشت. در این راستا، Al Kawas و همکاران نیز در بررسی نگرش و رفتارهای بهداشت دهان و دندان دانشجویان سال دوم دندانپزشکی و پزشکی دانشگاه شارجه امارات نشان دادند نمره نگرش و عملکرد دانشجویان دندانپزشکی بیشتر از دانشجویان پزشکی بوده و دختران در مقایسه با پسران نیز در این زمینه وضعیت بهتری داشته‌اند (18). همچنین Kumar و همکاران نیز چنین نتیجه مشابهی در مقایسه دانشجویان دندانپزشکی و داروسازی مشاهده کردند. در این مطالعه نیز دختران دارای نگرش مثبت‌تری در مقایسه با پسران بودند (19). خامی در مطالعه خود ارتباط معنی‌داری را بین وضعیت نگرش نسبت به بهداشت دهان و دندان و جنسیت مشاهده نکرد (15). در مطالعه حاضر یافته عدم وجود ارتباط معنی‌دار بین سن و میزان آگاهی درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان با نتایج مطالعات مشابه صورت‌گرفته در این زمینه همخوانی داشت (15)(19-17). به‌طورکلی همان‌طورکه از مقایسه‌ها مشخص است دانشجویان رشته دندانپزشکی در مقایسه با دانشجویان رشته پزشکی و سایر رشته‌ها، نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان دارای نگرش مثبت‌تری هستند که با توجه به رشته تخصصی این گروه از دانشجویان، این موضوع دور از انتظار نیست و وجود نگرش مثبت در این زمینه می‌تواند در ارائه خدمات پیشگیرانه دهان و دندان در آینده نیز مؤثر باشد. در مطالعه حاضر مشخص گردید 1/44% از دانشجویان بیش از یکبار در روز، مسواک می‌زنند. در مطالعه Folayan و همکاران نیز که در بین دانشجویان دندانپزشکی کشور نیجریه انجام شد میزان مسواک زدن دندان‌ها بیش از یکبار در روز، 5/47% گزارش شد (17). در مطالعه خامی و همکاران در بین دانشجویان دندانپزشکی، رفتار بهداشتی مسواک زدن به میزان2 بار یا بیشتر، توسط 57% از دانشجویان گزارش گردید (15). مطالعه حاضر در بین دانشجویان دندانپزشکی و پزشکی صورت گرفت و میزان مسواک زدن بیش از 2 بار در روز در بین این دانشجویان به ترتیب 51 و 6/40% بود که تقریباً با نتایج مطالعات Folayan و همکاران و خامی و همکاران همخوانی داشت (15،17). در مطالعه حاضر استفاده از نخ دندان توسط 50% از دانشجویان گزارش شد و در مدل چندمتغیره رگرسیون لجستیک مشخص گردید دختر بودن به میزان معنی‌داری با احتمال استفاده از نخ دندان حداقل یکبار در روز ارتباط دارد. در مطالعه Khami و همکاران نیز این ارتباط معنی‌دار بود (14)، همچنین در مطالعه Folayan و همکاران استفاده از نخ دندان حداقل یکبار در روز در بین دختران بیشتر از پسران گزارش شد (17). در مطالعه Al Kawas و همکاران میزان استفاده از نخ دندان به‌صورت روزانه در بین دختران به میزان معنی‌داری بیشتر از پسران بود و در مقایسه براساس رشته نیز مشخص گردید دانشجویان دندانپزشکی در این زمینه وضعیت بهتری داشته‌اند (18). در مطالعه حاضر هیچ ارتباط معنی‌داری بین رشته و استفاده منظم از نخ دندان وجود نداشت و ارتباط معنی‌داری بین جنسیت با دفعات مسواک زدن دندان‌ها در روز و استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید مشاهده نشد که این نتیجه کاملاً با یافته‌های مطالعه Folayan و همکاران همسو بود، ولی در مطالعه خامی و همکاران این ارتباط معنی‌دار بود و دختران در مقایسه به پسران بیشتر به این دو رفتار پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان گرایش داشتند (17).
Peltzer در مطالعه‌ای وسیع بر روی 19560 دانشجو از 27 کشور آسیایی، آفریقایی و امریکایی، مسواک‌زدن یکبار و بیش از یکبار در روز را به ترتیب 2/67 و 8/28% گزارش کرد. در این مطالعه 3/16% از دانشجویان، سالانه 2 بار توسط دندانپزشک چکاپ شده بودند، 6/25% نیز چکاپ سالانه دندانپزشکی داشتند. در این مطالعه، مرد بودن با عملکرد نامناسب در زمینه مسواک زدن دندان‌ها (کمتر از 2 بار در روز) ارتباط داشت. همچنین مرد بودن و سن بالا با تعداد چکاپ دندانپزشکی کمتر از یکبار در سال، ارتباط معنی‌داری داشت. به‌طورکلی، وضعیت بهداشت دهان و دندان دانشجویان در این مطالعه، پایین ارزیابی شده بود (20). در مطالعه حاضر، 2/47% از دانشجویان یکبار و 1/44% از ایشان نیز 2 بار یا بیشتر مسواک می‌زدند و 1/67% از ایشان حداقل یکبار در سال چکاپ دندانپزشکی را انجام می‌دادند.
در مطالعه Peltzer و Pengpid فقط دو شاخص از عملکرد دانشجویان در زمینه بهداشت دهان و دندان بررسی گردید (20)، که در کل می‌توان گفت یافته‌های مطالعه حاضر در زمینه این دو شاخص با یافته‌های مطالعه مذکور همخوانی داشت؛ البته در مقایسه این یافته باید به این نکته توجه کرد که دانشجویان شرکت‌کننده در مطالعه حاضر در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی تحصیل می‌کردند و انتظار می‌رود در مقایسه با دانشجویان دارای رشته‌های غیرمرتبط عملکرد بهتری در این زمینه داشته باشند.
در مقایسه و تفسیر یافته‌های مطالعه حاضر با سایر تحقیقات باید به تفاوت‌های فرهنگی موجود بین جامعه ایرانی و سایر کشورها توجه داشت که می‌تواند بر دانش و نگرش دانشجویان نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان تأثیر داشته باشد و از سوی دیگر، کوریکلوم‌های آموزشی در کشورهای مختلف تفاوت‌هایی دارد که بر دانش و نگرش در این زمینه مؤثر بوده و در نهایت، رفتار آنها را در زمینه مراقبت از سلامت دهان و دندان پیش‌بینی می‌کند. مشکل دسترسی دشوار به برخی از دانشجویان که در بخش‌های بالینی بیمارستان مشغول تحصیل بودند با افزایش تعداد دفعات مراجعه در زمان‌های متفاوت برای جمع‌آوری داده‌ها مرتفع گردید. انجام مطالعه در بین کل دانشجویان دانشگاه نیز در شناخت بهتر مشکلات بهداشت دهان و دندان مؤثر بود.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد وضعیت دانش، نگرش و رفتارهای خودمراقبتی دانشجویان در زمینه مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان در سطح متوسط قرار دارد و طراحی برنامه‌های منسجم برای بهبود این متغیرها در ارتقای عملکرد فردی و حرفه‌ای دانشجویان در زمینه مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان ضروری است. افزایش دانش و تغییر نگرش می‌تواند سبب شکل‌گیری رفتار شود. بنابراین، نگرش مثبت و تغییر رفتار در حرفه‌های دندانپزشکی و پزشکی علاوه بر اثر مستقیم در ارتقای سلامت دهان و دندان این افراد، سبب ارتقای ارائه خدمات پیشگیرانه دهان و دندان توسط شاغلین این حرفه‌ها خواهد شد.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از همکاری دانشجویان شرکت‌کننده در این مطالعه و مسئولین دانشکده‌های دندانپزشکی و پزشکی تشکر می‌نماییم. این مقاله حاصل پایان‌نامه دکتری عمومی دندانپزشکی می‌باشد که در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی قم (با کد IR.MUQ.REC.1394.128) به تصویب رسیده است.
References:
15. Ilkay P, Alkurt MT. Oral Health Attitudes and Behavior among a Group of Turkish Dental Students. Eur J Dent 2009;3(1):24–31.
PubMed
16. Newman MG, Takei H, Klokkevold PR, Carranza FA. Carranza's clinical periodontology. 11th ed. California: Elsevier health sciences Pub; 2011.
17. Folayan MO, Khami MR, Folaranmi N, Popoola BO, Sofola OO, Ligali TO, et al. Determinants of preventive oral health behavior among senior dental students in Nigeria. BMC Oral Health 2013;13:28. PubMed
18. Al Kawas1 S, Fakhruddin KS, RehmanBU. Oral Health Attitudes and Behavior between Students. J Dent Educ 2013;77(9):1171-8. PubMed
19. Kumar S, Busaly IA, Tadakamadla J, Tobaigy F. Attitudes of dental and pharmacy students to oral health behaviour at Jazan University, Kingdom of Saudi Arabia. Arch Orofac Sci 2012;7(1):9-13. Link
20. Peltzer K, Pengpid S. Oral health behaviour and social and health factors in university students from 26 low, middle and high income countries. Int J Environ Res Public Health 2014;11(12):12247-60. PubMed
بهداشت دهان و دندان، یکی از اجزای مهم سلامت محسوب شده و تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی افراد دارد. در این راستا، سازمان جهانی بهداشت مکرراً بار ناشی از مشکلات و بیماری‌های دهان و دندان در تمام کشورها را هشدار داده، همچنین بر تغییر جهت سیستم‌های ارائه‌دهنده خدمات بهداشت دهان و دندان با هدف تمرکز بیشتر بر برنامه‌های پیشگیرانه در این زمینه تأکید دارد (1). رفتارهای خودمراقبتی در زمینه بهداشت دهان و دندان، یک عامل پیشگیری‌کننده مؤثر در حفظ سلامت دهان و دندان است؛ البته در مورد افراد دارای تحصیلات در حرفه‌های پزشکی و دندانپزشکی، باورها و نگرش‌های بهداشتی علاوه بر اینکه بر رفتارهای خودمراقبتی آنان در زمینه بهداشت دهان و دندان مؤثر است، بر ایجاد انگیزه لازم در بیماران و مراجعین در به‌کارگیری چنین رفتارهای پیشگیرانه نیز تأثیر به‌سزایی دارد (4-2). عادات بهداشتی مناسب و قابل‌قبول در زمینه دهان و دندان مانند مسواک کردن دندان‌ها به تعداد حداقل 2 بار در روز در پیشگیری از بیماری‌های دندان، لثه و حفظ وضعیت سلامت دهان و دندان بسیار حیاتی است و به‌نظر می‌رسد میزان فراوانی این رفتار در کشورهای دارای درآمد پایین، متوسط و بالا متفاوت است؛ به‌طور مثال فراوانی مسواک‌زدن کمتر از 2 بار در روز در بین دانشجویان کشورهای هند (5)، لبنان (6)، ترکیه (7) و یمن (8) به ترتیب 2/52، 35، 32 و 24% گزارش شده است؛ درصورتی که شیوع این مشکل در ایتالیا، 5/7% (9) و در ایالت متحده امریکا 25% (10) بوده است. همچنین فراوانی مراجعه کمتر از یکبار در سال به دندانپزشک برای چکاپ وضعیت دهان و دندان در بین دانشجویان کشورهای درحال توسعه و توسعه‌نیافته بیشتر از کشورهای توسعه‌یافته گزارش شده است. در دو مطالعه انجام‌شده در نیجریه و تحقیقات صورت‌گرفته در لیبی (11،12)، ترکیه (7) و هند (5) به ترتیب 6/71، 84، 2/92، 70 و 7/42% از دانشجویان در سال گذشته برای انجام چکاپ به دندانپزشک مراجعه نکرده بودند که این رقم در دانشجویان ایرانی، 2/48% بود (13)؛ درحالی‌که در کشور فنلاند، 41% (14) و ایتالیا،1/40% (9) از این جمعیت در یک‌سال گذشته به دندانپزشک مراجعه نکرده بودند.
وجود اطلاعات صحیح و کافی در مورد بهداشت دهان و دندان و نگرش مثبت برای شکل‌گیری رفتارهای ارتقا‌دهنده سلامت امری ضروری است. بعد از ورود دانشجویان دندانپزشکی و پزشکی به دوره‌های تحصیلی عمومی در دانشگاه، این دانشجویان آموزش‌های متعدی در زمینه بیماری‌های مختلف و دهان و دندان دریافت می‌کنند و انتظار می‌رود به‌عنوان یک الگو در زمینه رفتارهای بهداشتی دهان و دندان باشند و سبب ایجاد عادات بهداشتی مناسب در بیماران شوند. براساس مطالعه Ilkay و همکاران، نگرش و رفتارهای دندانپزشکان درباره سلامت دهان و دندان خودشان با دیدگاه آنها درباره اهمیت ارائه این خدمات ارتباط دارد که در نهایت، بر بهبود سلامت دهان و دندان جمعیت هدف این متخصصین تأثیر خواهد داشت (15). ارتقای خدمات مراقبتی پیشگیرانه دهان و دندان، به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه از اهمیت بالایی برخوردار بوده و در این بین میزان اهمیت مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان در بین دندانپرشکان و پزشکان به‌عنوان یک عامل تعیین‌کننده در ترویج این‌گونه برنامه‌های مراقبتی برای جمعیت عمومی کشورها مؤثر است. بنابراین، آگاهی از دیدگاه دانشجویان در حال تحصیل در حرفه‌های پزشکی و دندانپزشکی سبب خواهد شد تا برنامه‌های آموزشی به‌سوی تقویت رفتارهای پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان هدایت شود که در نهایت، بر سلامت دهان و دندان دانشجویان و گیرندگان خدمات از این افراد مؤثر خواهد بود. برهمین اساس، مطالعه حاضر با هدف بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد دانشجویان پزشکی و دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی قم درباره بهداشت دهان و دندان انجام شد.
روش بررسی
در این مطالعه توصیفی - مقطعی، پرسشنامه توسط 152 دانشجوی دندانپزشکی و پزشکی دانشگاه علوم پزشکی قم تکمیل شد. برای محاسبه حجم نمونه، از فراوانی گزارش‌شده در مطالعه Khami و همکاران استفاده گردید. در این مطالعه رفتارهای پیشگیرانه مرتبط با بهداشت دهان و دندان در بین دانشجویان دندانپزشکی، 47% بود؛ بنابراین حجم نمونه (با ضریب اطمینان 95% و دقت 2/0) 152 نفر محاسبه شد. نمونه‌گیری به‌صورت تصادفی طبقه‌ای انجام شد و باتوجه به تفاوت تعداد دانشجویان دانشکده دندانپزشکی و پزشکی، سهم هر دانشکده از حجم نمونه متفاوت بود که در نهایت 101 دانشجوی پزشکی و 51 دانشجوی دندانپزشکی وارد مطالعه شدند.
عدم ابتلا به بیماری‌های سیستمیک مؤثر بر سلامت دهان و دندان و نداشتن ضایعات دهانی در زمان انجام پژوهش، از معیارهای ورود به مطالعه بود. شرکت‌کنندگان در صورت عدم تکمیل پرسشنامه و یا تکمیل آن به‌صورت ناقص از مطالعه حذف می‌شدند. برای سنجش آگاهی، نگرش و عملکرد، درباره بهداشت دهان و دندان، از پرسشنامه خامی و همکاران که روایی و پایایی آن در بین جمعیت دانشجویان ایرانی، تأیید شده بود، استفاده گردید (14).
ابزار گردآوری به شرح زیر بود:
پرسشنامه آگاهی درباره بهداشت دهان و دندان: این پرسشنامه دارای 9 عبارت در زمینه‌های مختلف تشخیص و پیشگیری پوسیدگی است که پاسخ‌دهنده، نظر خود را براساس یک مقیاس لیکرت پنج درجه‌ای (کاملاً موافق، موفق، مخالف، کاملاً مخالف و نمی‌دانم) بیان می‌کند و در نهایت، برای هر عبارت از 5-1 نمره‌گذاری می‌شود که دامنه تغییرات نمره کل این مقیاس از 45-9 متغیر خواهد بود و نمره بالاتر، نشان‌دهنده وجود دانش بالاتر است. براساس دستورالعمل این پرسشنامه، میانه به‌عنوان نقطه برش در نظر گرفته می‌شود و برهمین اساس، نمره بالاتر از 25 به‌عنوان آگاهی بالا و نمره کمتر از 25 به‌عنوان آگاهی پایین می‌باشد.
پرسشنامه نگرش نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان: در این بخش از پرسشنامه، فرد پاسخگو باید نگرش خود را در مورد هشت ویژگی مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان بیان کند. هزینه‌بر بودن برای دندانپزشک، مفید بودن برای جامعه، مورد احترام بودن، مؤثر و ضروری بودن، علمی، ساده یا سخت بودن و ارزشمند بودن؛ این هشت ویژگی را برمی‌گیرد. پاسخ فرد براساس یک مقیاس لیکرت 7 درجه‌ای مشخص می‌شود که در نهایت، دامنه تغییرات نمره کل این مقیاس از 56-8 خواهد بود و نمره بالاتر، نشان‌دهنده نگرش مثبت‌تر است. براساس دستورالعمل این پرسشنامه، میانه به‌عنوان نقطه برش در نظر گرفته شده و برهمین اساس، نمره بالاتر از 41 به‌عنوان نگرش بالا و نمره کمتر از 41 به‌عنوان نگرش پایین تلقی می‌شود.
پرسشنامه عملکرد درباره بهداشت دهان و دندان: در این بخش رفتارهایی، از قبیل: مسواک زدن، استفاده از خمیر دندان دارای فلوراید، استفاده از نخ دندان و مصرف مواد شیرین مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. مسواک‌کردن دندان‌ها بیش از یکبار در روز، استفاده همیشه یا بیشتر اوقات از خمیر دندان دارای فلوراید، استفاده از نخ دندان حداقل یکبار در روز و مصرف مواد شیرین بین وعده‌های غذایی کمتر از یکبار در روز به‌عنوان نقطه برش عملکرد مناسب در نظر گرفته می‌شود. همچنین انجام چکاپ دندانپزشکی در سال گذشته به‌عنوان یک رفتار مثبت خودمراقبتی در زمینه بهداشت دهان و دندان ثبت شده است.
این مطالعه در کمیته اخلاق پژوهش دانشگاه علوم پزشکی قم به تصویب رسید و قبل از جمع‌آوری داده‌ها، مجوزهای لازم از مسئولین دو دانشکده اخذ گردید. پس از ارائه توضیح کامل در مورد اهداف مطالعه و نحوه انجام آن به دانشجویان، رضایت شفاهی برای شرکت در مطالعه گرفته شد و در مرحله بعد، پرسشنامه‌های مورد استفاده برای گردآوری داده‌ها توسط دانشجویان منتخب تکمیل گردید.
داده‌ها با استفاده از آزمون‌های آماری کای‌اسکوئر و رگرسیون لجستیک تحلیل شدند. سطح معنی‌داری، کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه، از 152 دانشجوی شرکت‌کننده، 51 نفر (5/33%) در رشته دندانپزشکی و 101 نفر (5/66%) در رشته پزشکی در حال تحصیل بودند. 76 نفر (50%) از کل نمونه‌ها را مردان و 76 نفر (50%) را زنان تشکیل می‌دادند. میانگین سن شرکت‌کنندگان، 03/2±98/20 سال بود که میانگین سن دانشجویان رشته پزشکی، 93/1±95/20 و دانشجویان رشته دندانپزشکی، 23/2±03/21 سال به دست آمد. از نظر آماری اختلاف معنی‌داری از نظر سن بین دانشجویان رشته پزشکی و دندانپزشکی وجود نداشت (81/0=p).
میانگین وضعیت کلی آگاهی دانشجویان درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان، 45/6±14/29 بود و براساس نقطه برش (کمتر یا بیشتر از میانه) 83 دانشجو (6/54%) دارای نمره آگاهی کمتر از میانه (پایین) بودند و 69 نفر (4/45%) نیز دارای نمره آگاهی بالا بودند. میانگین وضعیت کلی نگرش دانشجویان درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان، 62/9±82/38 برآورد شد و براساس نقطه برش (کمتر یا بیشتر از میانه) 74 دانشجو (3/51%) دارای نمره نگرش بیشتر از میانه (نگرش مثبت) و 78 نفر (7/48%) نیز دارای نمره نگرش پایین بودند (جدول شماره 1).
جدول شماره 1: توزیع فراوانی وضعیت آگاهی و نگرش نسبت مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان براساس جنسیت و رشته تحصیلی شرکت‌کنندگان
| نگرش | آگاهی | متغیر | |||
| تعداد (درصد) | تعداد (درصد) | ||||
| منفی | مثبت | پایین | بالا | ||
| (3/30)46 | (7/19)30 | (9/30)47 | (7/23)29 | مرد | جنسیت |
| (1/21)32 | (9/28)44 | (7/23)36 | (3/26)40 | زن | |
| (3/38)58 | (3/28)43 | (8/36)56 | (6/29)45 | پزشکی | رشته تحصیلی |
| (2/13)20 | (4/20)31 | (8/17)27 | (8/15)24 | دندانپزشکی | |
براساس تحلیل رگرسیون چندمتغیره در بررسی ارتباط متغیرهای دموگرافیک با میزان آگاهی از مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان مشخص گردید جنسیت با میزان آگاهی از مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان ارتباط دارد؛ به‌طوری‌که در پسران احتمال آگاهی پایین، 97/1 برابر بیشتر بود
(90/3-01/1: CI95% 97/1:OR).
سایر متغیرهای دموگرافیک دانشجویان، ارتباط معنی‌داری با میزان آگاهی از مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان نداشتند (جدول شماره 2). براساس تحلیل رگرسیون چندمتغیره در بررسی ارتباط متغیرهای دموگرافیک با نگرش نسبت به مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان، جنسیت و رشته تحصیلی با نگرش نسبت به مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان، ارتباط معنی‌داری داشت؛ به‌طوری‌که دختر بودن شانس داشتن نگرش مثبت را 53% افزایش می‌داد (93/0-24/0: CI95% 47/0:OR). همچنین تحصیل در رشته دندانپزشکی به میزان 27% احتمال داشتن نگرش مثبت نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان را افزایش می‌داد (91/0-21/01:CI95% 73/0:OR). سایر متغیرهای دموگرافیک دانشجویان نیز ارتباط معنی‌داری با میزان نگرش از مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان نداشت (جدول شماره 2).
جدول شماره 2: ارتباط متغیرهای دموگرافیک با دانش و نگرش نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان در مدل چندمتغیره رگرسیون لجستیک
| متغیر | آگاهی | نگرش | ||||
| OR | %95 CI | pvalue | OR | %95 CI | pvalue | |
| سن | 21/1 | 85/1-93/0 | 14/0 | 15/1 | 51/1-87/0 | 30/0 |
| جنسیت (پسر/دختر) | 97/1 | 90/3-01/1 | 04/0 | 47/0 | 93/0-24/0 | 03/0 |
| رشته تحصیلی (دندانپزشکی/پزشکی) | 77/0 | 79/1-43/0 | 72/0 | 73/0 | 91/0-21/0 | 02/0 |
| رتبه سال تحصیلی | 12/1 | 63/1-76/0. | 52/0 | 15/1 | 71/1-78/0 | 46/0 |
در مدل چندمتغیره رگرسیون هیچ‌یک از متغیرهای سن، جنسیت، رشته تحصیلی، آگاهی و نگرش با دفعات مسواک زدن دندان‌ها و خوردن مواد شیرین بین وعده‌های غذایی ارتباط نداشتند. از نظر ارتباط سن، جنسیت، رشته تحصیلی، آگاهی و نگرش با استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید؛ فقط تحصیل در رشته پزشکی با افزایش احتمال استفاده از خمیردندان دارای فلوراید ارتباط معنی‌داری داشت (74/0-07/0:CI95%، 23/0:OR). استفاده منظم از نخ دندان در بین دانشجویان دختر (68/0-16/0:CI95%، 33/0:OR) و دانشجویان دارای آگاهی بالا (80/0-18/0:CI95%، 38/0:OR) بیشتر بود، همچنین آگاهی بالا با انجام چکاپ دندانپزشکی در سال اخیر، ارتباط معنی‌داری داشت (68/0-22/0:CI95%، 46/0:OR) (جدول شماره 3 و 4).
جدول شماره 3: وضعیت عملکرد دانشجویان دندانپزشکی و پزشکی در زمینه مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان
| متغیر | رشته | کل | pvalue | ||
| دندانپزشکی | پزشکی | ||||
| دفعات مسواک‌زدن در شبانه‌روز | بیش از یکبار | (1/17)26 | (27)41 | (1/44)67 | 14/0 |
| یکبار و کمتر | (4/16)25 | (5/39)60 | (9/55)85 | ||
| کل | (5/33)51 | (5/66)101 | (100)152 | ||
| استفاده از خمیردندان دارای فلوراید |
همیشه/اغلب | (9/30)47 | (7/48)74 | (4/20)31 | 004/0 |
| گاهی/به ندرت | (6/2)4 | (8/17)27 | (6/79)121 | ||
| کل | (5/33) | (5/66)101 | (100)152 | ||
| دفعات استفاده نخ دندان در شبانه روز | یک بار و بیشتر | (4/18)28 | (6/31)48 | (50)76 | 24/0 |
| هیچ | (1/15)23 | (9/34)53 | (50)76 | ||
| کل | (5/33)51 | (5/66)101 | (100)152 | ||
| خوردن مواد شیرین بین وعده‌های غذایی |
یکبار | (7/6)10 | (5/8)13 | (1/15)23 | 19/0 |
| بیش از یکبار | (7/27)41 | (9/57)88 | (9/84)129 | ||
| کل | (4/33)42 | (4/66)101 | (100)152 | ||
| انجام چکاپ دندانپزشکی در طی سال گذشته |
بلی | (25)38 | (2/42)64 | (1/67)102 | 11/0 |
| خیر | (6/8)13 | (3/24)37 | (9/32)50 | ||
| کل | (5/33)51 | (5/66)101 | (100)152 | ||
جدول شماره 4: ارتباط میزان آگاهی، نگرش و برخی متغیرهای دموگرافیک دانشجویان با رفتارهای خودمراقبتی پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان
| متغیر | OR | %95 CI | pvalue | |
| دفعات مسواک زدن در شبانه‌روز بیش از یکبار |
سن | 88/0 | 05/1-74/0 | 18/0 |
| جنسیت (پسر/دختر) | 74/1 | 42/3-88/0 | 10/0 | |
| رشته تحصیلی (پزشکی/دندانپزشکی | 41/1 | 88/2-69/0 | 33/0 | |
| آگاهی بالا | 18/1 | 37/2-58/0 | 63/0 | |
| نگرش مثبت | 42/1 | 85/2-70/0 | 32/0 | |
| استفاده منظم از خمیر دندان دارای فلوراید |
سن | 22/1 | 54/1-96/0 | 46/0 |
| جنسیت (پسر/دختر) | 63/1 | 89/3-68/0 | 003/0 | |
| رشته تحصیلی (پزشکی/دندانپزشکی | 23/0 | 74/0-07/0 | 37/0 | |
| آگاهی بالا | 09/1 | 67/2-44/0 | 01/0 | |
| نگرش مثبت | 75/0 | 79/1-31/0 | 55/0 | |
| استفاده منظم (یکبار و بیشتر) از نخ دندان در شبانه‌روز | سن | 93/0 | 11/1-78/0 | 46/0 |
| جنسیت (پسر/دختر) | 33/0 | 68/0-16/0 | 003/0 | |
| رشته تحصیلی (پزشکی/دندانپزشکی | 39/1 | 90/2-67/0 | 37/0 | |
| آگاهی بالا | 38/0 | 80/0-18/0 | 01/0 | |
| نگرش مثبت | 80/0 | 65/1-39/0 | 55/0 | |
| خوردن مواد شیرین بین وعده‌های غذایی کمتر از یکبار | سن | 96/0 | 22/1-76/0 | 76/0 |
| جنسیت (پسر/دختر) | 26/1 | 15/3-50/0 | 61/0 | |
| رشته تحصیلی (پزشکی/دندانپزشکی | 60/1 | 05/4-63/0 | 31/0 | |
| آگاهی بالا | 72/0 | 90/1-27/0 | 51/0 | |
| نگرش مثبت | 21/1 | 17/3-64/0 | 69/0 | |
| انجام چکاپ دندانپزشکی در طی سال گذشته | سن | 01/1 | 19/1-82/0 | 95/0 |
| جنسیت (پسر/دختر) | 47/1 | 38/1-33/0 | 28/0 | |
| رشته تحصیلی (پزشکی/دندانپزشکی | 73/1 | 24/1-26/0 | 16/0 | |
| آگاهی بالا | 46/0 | 68/0-22/0 | 04/0 | |
| نگرش مثبت | 86/0 | 39/2-55/0 | 70/0 | |
بحث
در مطالعه حاضر به‌طورکلی، 4/45% از دانشجویان دارای آگاهی بالا درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان بودند، همچنین 3/51% نیز در این زمینه نگرشی مثبت داشتند. در مدل چندمتغیره رگرسیون، پسر بودن با میزان آگاهی پایین، ارتباط معنی‌داری داشت و بین دختر بودن و تحصیل در رشته دندانپزشکی با نگرش مثبت، ارتباط معنی‌دار بود. احتمال استفاده منظم از نخ دندان نیز در بین دانشجویان دختر و دانشجویان دارای آگاهی بالا بیشتر گزارش شد و ارتباط آگاهی بالا با انجام چکاپ دندانپزشکی در سال اخیر، معنی‌دار بود.
یافته‌های مطالعه حاضر درباره میزان آگاهی شرکت‌کنندگان در زمینه مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان با نتایج مطالعه Folayan و همکاران در بین دانشجویان دندانپزشکی همخوانی داشت. در این تحقیق که از ابزار مشابه مطالعه حاضر برای اندازه‌گیری میزان آگاهی درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان استفاده شده بود، درصد دانشجویان دارای آگاهی بالا، 5/47% گزارش گردید (17). در مطالعه حاضر نیمی از دانشجویان شرکت‌کننده دارای نگرش مثبت بودند که این رقم در مطالعه Folayan و همکاران، 54% اعلام شد (17). خامی در مطالعه خود در بین دانشجویان دندانپزشکی هفت دانشکده دندانپزشکی در سراسر ایران نشان داد 58% دانشجویان دارای آگاهی بالا بوده و 59% از ایشان نیز دارای نگرش مثبت درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان بوده‌اند (14). در مطالعه حاضر، پسر بودن با میزان آگاهی پایین، ارتباط معنی‌داری داشت؛ درصورتی‌که در 3 مطالعه مجزا، خامی و همکاران، Newman، Folayan و همکاران، هیچ ارتباط معنی‌داری در این زمینه گزارش نشد (14،16،17).
توجه به بهداشت فردی در بین دختران دانشجو بیشتر از پسران است و این موضوع می‌تواند با افزایش میزان آگاهی آنها در زمینه بهداشت عمومی دهان و دندان مرتبط باشد. در مطالعه حاضر، بین رشته تحصیلی و میزان آگاهی درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان، ارتباط معنی‌داری وجود نداشت؛ این در حالی است که انتظار می‌رود این نوع آگاهی در بین دانشجویان دندانپزشکی بیشتر باشد و به نوعی لزوم توجه بیشتر به مسائل عمومی بهداشت دهان و دندان در آموزش این دانشجویان را تأیید می‌کند. در مدل چندمتغیره رگرسیون، دختر بودن و تحصیل در رشته دندانپزشکی با نگرش مثبت ارتباط معنی‌داری داشت. در این راستا، Al Kawas و همکاران نیز در بررسی نگرش و رفتارهای بهداشت دهان و دندان دانشجویان سال دوم دندانپزشکی و پزشکی دانشگاه شارجه امارات نشان دادند نمره نگرش و عملکرد دانشجویان دندانپزشکی بیشتر از دانشجویان پزشکی بوده و دختران در مقایسه با پسران نیز در این زمینه وضعیت بهتری داشته‌اند (18). همچنین Kumar و همکاران نیز چنین نتیجه مشابهی در مقایسه دانشجویان دندانپزشکی و داروسازی مشاهده کردند. در این مطالعه نیز دختران دارای نگرش مثبت‌تری در مقایسه با پسران بودند (19). خامی در مطالعه خود ارتباط معنی‌داری را بین وضعیت نگرش نسبت به بهداشت دهان و دندان و جنسیت مشاهده نکرد (15). در مطالعه حاضر یافته عدم وجود ارتباط معنی‌دار بین سن و میزان آگاهی درباره مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان با نتایج مطالعات مشابه صورت‌گرفته در این زمینه همخوانی داشت (15)(19-17). به‌طورکلی همان‌طورکه از مقایسه‌ها مشخص است دانشجویان رشته دندانپزشکی در مقایسه با دانشجویان رشته پزشکی و سایر رشته‌ها، نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان دارای نگرش مثبت‌تری هستند که با توجه به رشته تخصصی این گروه از دانشجویان، این موضوع دور از انتظار نیست و وجود نگرش مثبت در این زمینه می‌تواند در ارائه خدمات پیشگیرانه دهان و دندان در آینده نیز مؤثر باشد. در مطالعه حاضر مشخص گردید 1/44% از دانشجویان بیش از یکبار در روز، مسواک می‌زنند. در مطالعه Folayan و همکاران نیز که در بین دانشجویان دندانپزشکی کشور نیجریه انجام شد میزان مسواک زدن دندان‌ها بیش از یکبار در روز، 5/47% گزارش شد (17). در مطالعه خامی و همکاران در بین دانشجویان دندانپزشکی، رفتار بهداشتی مسواک زدن به میزان2 بار یا بیشتر، توسط 57% از دانشجویان گزارش گردید (15). مطالعه حاضر در بین دانشجویان دندانپزشکی و پزشکی صورت گرفت و میزان مسواک زدن بیش از 2 بار در روز در بین این دانشجویان به ترتیب 51 و 6/40% بود که تقریباً با نتایج مطالعات Folayan و همکاران و خامی و همکاران همخوانی داشت (15،17). در مطالعه حاضر استفاده از نخ دندان توسط 50% از دانشجویان گزارش شد و در مدل چندمتغیره رگرسیون لجستیک مشخص گردید دختر بودن به میزان معنی‌داری با احتمال استفاده از نخ دندان حداقل یکبار در روز ارتباط دارد. در مطالعه Khami و همکاران نیز این ارتباط معنی‌دار بود (14)، همچنین در مطالعه Folayan و همکاران استفاده از نخ دندان حداقل یکبار در روز در بین دختران بیشتر از پسران گزارش شد (17). در مطالعه Al Kawas و همکاران میزان استفاده از نخ دندان به‌صورت روزانه در بین دختران به میزان معنی‌داری بیشتر از پسران بود و در مقایسه براساس رشته نیز مشخص گردید دانشجویان دندانپزشکی در این زمینه وضعیت بهتری داشته‌اند (18). در مطالعه حاضر هیچ ارتباط معنی‌داری بین رشته و استفاده منظم از نخ دندان وجود نداشت و ارتباط معنی‌داری بین جنسیت با دفعات مسواک زدن دندان‌ها در روز و استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید مشاهده نشد که این نتیجه کاملاً با یافته‌های مطالعه Folayan و همکاران همسو بود، ولی در مطالعه خامی و همکاران این ارتباط معنی‌دار بود و دختران در مقایسه به پسران بیشتر به این دو رفتار پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان گرایش داشتند (17).
Peltzer در مطالعه‌ای وسیع بر روی 19560 دانشجو از 27 کشور آسیایی، آفریقایی و امریکایی، مسواک‌زدن یکبار و بیش از یکبار در روز را به ترتیب 2/67 و 8/28% گزارش کرد. در این مطالعه 3/16% از دانشجویان، سالانه 2 بار توسط دندانپزشک چکاپ شده بودند، 6/25% نیز چکاپ سالانه دندانپزشکی داشتند. در این مطالعه، مرد بودن با عملکرد نامناسب در زمینه مسواک زدن دندان‌ها (کمتر از 2 بار در روز) ارتباط داشت. همچنین مرد بودن و سن بالا با تعداد چکاپ دندانپزشکی کمتر از یکبار در سال، ارتباط معنی‌داری داشت. به‌طورکلی، وضعیت بهداشت دهان و دندان دانشجویان در این مطالعه، پایین ارزیابی شده بود (20). در مطالعه حاضر، 2/47% از دانشجویان یکبار و 1/44% از ایشان نیز 2 بار یا بیشتر مسواک می‌زدند و 1/67% از ایشان حداقل یکبار در سال چکاپ دندانپزشکی را انجام می‌دادند.
در مطالعه Peltzer و Pengpid فقط دو شاخص از عملکرد دانشجویان در زمینه بهداشت دهان و دندان بررسی گردید (20)، که در کل می‌توان گفت یافته‌های مطالعه حاضر در زمینه این دو شاخص با یافته‌های مطالعه مذکور همخوانی داشت؛ البته در مقایسه این یافته باید به این نکته توجه کرد که دانشجویان شرکت‌کننده در مطالعه حاضر در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی تحصیل می‌کردند و انتظار می‌رود در مقایسه با دانشجویان دارای رشته‌های غیرمرتبط عملکرد بهتری در این زمینه داشته باشند.
در مقایسه و تفسیر یافته‌های مطالعه حاضر با سایر تحقیقات باید به تفاوت‌های فرهنگی موجود بین جامعه ایرانی و سایر کشورها توجه داشت که می‌تواند بر دانش و نگرش دانشجویان نسبت به مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان تأثیر داشته باشد و از سوی دیگر، کوریکلوم‌های آموزشی در کشورهای مختلف تفاوت‌هایی دارد که بر دانش و نگرش در این زمینه مؤثر بوده و در نهایت، رفتار آنها را در زمینه مراقبت از سلامت دهان و دندان پیش‌بینی می‌کند. مشکل دسترسی دشوار به برخی از دانشجویان که در بخش‌های بالینی بیمارستان مشغول تحصیل بودند با افزایش تعداد دفعات مراجعه در زمان‌های متفاوت برای جمع‌آوری داده‌ها مرتفع گردید. انجام مطالعه در بین کل دانشجویان دانشگاه نیز در شناخت بهتر مشکلات بهداشت دهان و دندان مؤثر بود.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد وضعیت دانش، نگرش و رفتارهای خودمراقبتی دانشجویان در زمینه مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان در سطح متوسط قرار دارد و طراحی برنامه‌های منسجم برای بهبود این متغیرها در ارتقای عملکرد فردی و حرفه‌ای دانشجویان در زمینه مراقبت‌های پیشگیرانه دهان و دندان ضروری است. افزایش دانش و تغییر نگرش می‌تواند سبب شکل‌گیری رفتار شود. بنابراین، نگرش مثبت و تغییر رفتار در حرفه‌های دندانپزشکی و پزشکی علاوه بر اثر مستقیم در ارتقای سلامت دهان و دندان این افراد، سبب ارتقای ارائه خدمات پیشگیرانه دهان و دندان توسط شاغلین این حرفه‌ها خواهد شد.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از همکاری دانشجویان شرکت‌کننده در این مطالعه و مسئولین دانشکده‌های دندانپزشکی و پزشکی تشکر می‌نماییم. این مقاله حاصل پایان‌نامه دکتری عمومی دندانپزشکی می‌باشد که در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی قم (با کد IR.MUQ.REC.1394.128) به تصویب رسیده است.
References:
- AlYousef Y, Damiano P, Weber Gasparoni K, Qian F, Murph J, Nothwehr F. Medical students' child oral health related knowledge, practices and attitudes. European J Dental Education. 2013 Nov 1;17(4):218-24. PubMed
- Ghasemi H, Murtomaa H, Vehkalahti MM, Torabzadeh H. Determinants of oral health behavior among Iranian dentists. Int Dent J 2007;57(4):237-42. PubMed
- Yildiz S, Dogan B. Self reported dental health attitudes and behaviour of dental students in Turkey. Eur J Dent 2011;5(3):253–59. PubMed
- Peker I, Alkurt MT. Oral health attitudes and behavior among a group of Turkish dental students. Eur J Dent 2009;3(1):24–31. PubMed
- Sharda, AJ, Shetty SA. Comparative study of oral health knowledge, attitude and behaviour of first and final year dental students of Udaipur city, Rajasthan, India. Int J Dent Hyg 2008;6(4):347-53. PubMed
- Dagli RJ, Tadakamadla S, Dhanni C, Duraiswamy P, Kulkarni S. Self reported dental health attitude and behavior of dental students in India. J Oral Sci 2008;50(3):267-72. PubMed
- Kirtiloğlu T, Yavuz US. An assessment of oral self-care in the student population of a Turkish university. Public Health 2006;120(10):953–57.
- Halboub E, Dhaifullah E, Yasin R. Determinants of dental health status and dental health behavior among Sana’a University students, Yemen. J Investig Clin Dent 2013;4(4):257-64.
- Rimondini L, Zolfanelli B, Bernardi F, Bez C. Self-preventive oral behavior in an Italian university student population. J Clin Periodontol 2001;28(3):207-11. PubMed
- Luebke TE, Driskell JA. A group of Midwestern university students needs to improve their oral hygiene and sugar/pop consumption habits. Nutr Res 2010;30(1):27-31. PubMed
- Bashiru BO, Anthony IN. Oral self-care practices among university students in Port Harcourt, Rivers State. Niger Med J 2014;55(6):486-9.
- Bamise CT, Bada TA, Bamise FO, Ogunbodede EO. Dental care utilization and satisfaction of residential university students. Libyan J Med 2008;3(3):140–43.
- Neamatollahi H, Ebrahimi M. Oral health behavior and its determinants in a group of Iranian students. Indian J Dent Res 2010;21(1):84-8. PubMed
- Khami MR, Virtanen JI, Jafarian M, Murtomaa H. Oral health behaviour and its determinants amongst Iranian dental students. Eur J Dent Educ 2007;11(1):42-7. PubMed
15. Ilkay P, Alkurt MT. Oral Health Attitudes and Behavior among a Group of Turkish Dental Students. Eur J Dent 2009;3(1):24–31.
PubMed
16. Newman MG, Takei H, Klokkevold PR, Carranza FA. Carranza's clinical periodontology. 11th ed. California: Elsevier health sciences Pub; 2011.
17. Folayan MO, Khami MR, Folaranmi N, Popoola BO, Sofola OO, Ligali TO, et al. Determinants of preventive oral health behavior among senior dental students in Nigeria. BMC Oral Health 2013;13:28. PubMed
18. Al Kawas1 S, Fakhruddin KS, RehmanBU. Oral Health Attitudes and Behavior between Students. J Dent Educ 2013;77(9):1171-8. PubMed
19. Kumar S, Busaly IA, Tadakamadla J, Tobaigy F. Attitudes of dental and pharmacy students to oral health behaviour at Jazan University, Kingdom of Saudi Arabia. Arch Orofac Sci 2012;7(1):9-13. Link
20. Peltzer K, Pengpid S. Oral health behaviour and social and health factors in university students from 26 low, middle and high income countries. Int J Environ Res Public Health 2014;11(12):12247-60. PubMed
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
دندانپزشکی
دریافت: 1394/11/30 | پذیرش: 1396/11/21 | انتشار: 1397/2/27
دریافت: 1394/11/30 | پذیرش: 1396/11/21 | انتشار: 1397/2/27
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
