دوره 14، شماره 5 - ( مرداد 1399 )
جلد 14 شماره 5 صفحات 37-30 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khorshidi H R, Hosseini S R, Kimiaei Asadi H. Effectiveness of the Intraperitoneal Irrigation using Sodium Bicarbonate on Postoperative Pain Severity after Midline Laparotomy. Qom Univ Med Sci J 2020; 14 (5) :30-37
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2839-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2839-fa.html
خورشیدی حمید رضا، حسینی سید روح الله، کیمیائی اسدی حسین. بررسی اثر شست‌وشوی داخل صفاقی با محلول بی‌کربنات سدیم بر میزان درد بعد از جراحی میدلاین لاپاراتومی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1399; 14 (5) :30-37
1- گروه جراحی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.
2- دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.
3- گروه بیهوشی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران. ،hkimiaeimd@yahoo.com
2- دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.
3- گروه بیهوشی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران. ،
متن کامل [PDF 701 kb]
(676 دریافت)
| چکیده (HTML) (2798 مشاهده)
جدول شماره 1: مقایسه سن و جنس افراد در دو گروه کنترل و مداخله
جدول شماره 2: مقایسه میانگین نمره درد بیماران گروه مداخله و کنترل 12 و 24 ساعت پس از مداخله
جدول شماره 3: مقایسه عوارض جراحی در بیماران بعد از استفاده از مداخله
متن کامل: (719 مشاهده)
مقدمه
عمل‌های جراحی ازجمله اساسی‌ترین مراقبت‌های خدمات بهداشتی هستند که سالانه از مرگ و ناتوانی میلیون‌ها نفر پیشگیری می‌کنند (1). بااین‌حال، درد یکی از شایع‌ترین عوارض بعد از عمل‌های جراحی است که بیماران گزارش می‌کنند. بیش از 80 درصد از بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، از درد غیر قابل کنترل پس از عمل‌های جراحی شکایت دارند (2). بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، در سال 2010 حدود 5/321 میلیون عمل جراحی در دنیا انجام شده است. کمترین آمار جراحی مربوط به کشورهای آمریکای لاتین با 3383 مورد در هر 100 هزار نفر و بیشترین آمار مربوط به کشورهای آفریقای جنوبی با 6495 مورد در هر 100 هزار نفر است (3).
جراحی موجب صدمات موضعی به بافت می‌شود و درنتیجه سبب رهاشدن مواد درد‌زا ازجمله پروستاگلاندین‌ها، هیستامین، سروتونین، برادی‌کینین، استیل‌کولین، اسیدلاکتیک، یون هیدروژن، پتاسیم و ماده P می‌شود. این امر موجب تحریک و افزایش حساسیت گیرنده‌های درد می‌شود. اثرات نامطلوب درد پس از عمل شامل تخلیه‌نشدن ترشحات دستگاه تنفسی، مشکلات تنفسی، ایلئوس و طولانی‌شدن زمان بستری است (4،5). افزایش فشارخون و ضربان قلب، ایسکمی عضله میوکارد یا اختلالات ریتمیک قلب، اختلالات غدد درون‌ریز، ایلئوس، تهوع و استفراغو افزایش میزان ترومبوز ورید عمقی از دیگر عوارض ناخواسته درد بعد از عمل جراحی هستند. همچنین درد به ایجاد اضطراب و عدم آسایش و بی‌خوابی منجر می‌شود و می‌تواند بهبود بیمار را به تعویق بیندازد (7-5).
مدیریت مناسب درمان درد بعد از عمل جراحی موجب افزایش راحتی بیمار، تسهیل روند بهبود، برگشت زودهنگام بیمار به فعالیت فیزیکی (8)، کاهش مرگ‌ومیر پس از عمل به‌ویژه در بیماران پرخطر (9)، کاهش عوارض جراحی (10) و کاهش مدت بستری می‌شود (11). بااین‌حال، بر اساس بررسی ملی ایالات متحده آمریکا، تاکنون درد پس از عمل به‌صورت کنترل‌نشده باقی مانده و میزان درد در دهه اخیر کاهش نیافته است (12).
امروزه استفاده از روش‌های مناسب برای کنترل درد پس از اعمال جراحی از مباحث بحث‌برانگیز پزشکی است. روش‌های کنترل درد هیچ‌کدام بدون عوارض نیستند؛ برای مثال، ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی غیرانتخابی سبب اختلالات گوارشی، اختلال در عملکرد پلاکت و در افراد هیپوولمیک منجر به بروز اختلال عملکرد کلیه می‌شود (10). آسپرین و ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی با مهار سیکلواکسیژناز، سنتز پروستاگلاندین و ترومبوکسان‌ها را کاهش می‌دهد (13). شایع‌ترین روش‌های کنترل درد به‌ویژه در جراحی‌های ماژور شامل آنالژزی اپیدورال، لوکال آنستتیک ترکیب‌شده با اپیوئید و تزریق اپیوئید داخل وریدی است (14).
علت عمده درد در بیماران بعد از جراحی، درد به دنبال انسزیون است. انسزیون جراحی موجب افزایش غلظت لاکتات و کاهش PH در پوست و عضله می‌شود و این موضوع سبب ایجاد ایسکمی و به دنبال آن ایجاد درد می‌شود. با توجه به اینکه محلول بی‌کربنات سدیم نوعی محیط آلکالوتیک ایجاد می‌کند، از ایجاد اسیدوز جلوگیری می‌کند و از طرفی سبب بهبودی پارامترهای سازگار با محیط زیستی می‌شود که این موضوع می‌تواند به حذف مواد زائد، بافت‌های التهابی و همچنین کاهش درد بعد از عمل جراحی منجر شود (15،16).
با توجه به اینکه درد بعد از عمل جراحی می‌تواند باعث بروز عوارض و عدم رضایت‌مندی بیماران شود و ازآنجایی‌که مطالعات انجام‌شده در خصوص تعیین تأثیر محلول بی‌کربنات سدیم بر درد بعد از عمل جراحی محدود است، مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر محلول بی‌کربنات سدیم بر نمره درد بیماران پس از جراحی صورت گرفت.
روش بررسی
مطالعه حاضر نوعی کارآزمایی بالینی دوسوکور شده، غیرتصادفی است که روی 50 بیمار کاندید جراحی الکتیو با لاپاراتومی میدلاین در مرکز آموزشی درمانی بعثت همدان انجام شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن سن 18 تا 60 سال، جراحی الکتیو با لاپاراتومی شکمی میدلاین و مدت‌زمان عمل جراحی بین 1 تا 4 ساعت بود. معیارهای خروج از مطالعه شامل کاهش سطح هوشیاری، مشکلات قلبی (نارسایی قلبی، بیماری‌های ایسکمیک)، اختلال همودینامیک، بیماری‌های کبدی، کلیوی و ریوی، اختلالات الکترولیتی، اختلالات روانی، بیماران با مشکلات حاد و تحت جراحی‌های اورژانس و اعتیاد بوده است.
بیماران با استفاده از روش بلوک‌های تصادفی ده‌تایی به دو گروه 25 نفره تقسیم شدند. بیماران گروه مداخله، تحت شست‌وشوی داخل صفاقی با محلول بی‌کربنات سدیم 7 درصد و نرمال سالین قرار گرفتند. با توجه به اینکه حداکثر جذب صفاقی این محلول 30 درصد است، محلول بی‌کربنات سدیم با دُز 2 میلی اکی‌والان بر کیلوگرم، حداکثر دُز 80 میلی اکی‌والان بر کیلوگرم محاسبه شد. سپس با یک لیتر نرمال سالین رقیق و به مدت 2 تا 5 دقیقه برای شست‌وشوی شکم استفاده و بعد از 5 دقیقه مایع ساکشن شد. گروه کنترل تحت شست‌وشو داخل صفاقی با محلول نرمال سالین به‌تنهایی قرار گرفتند.
بعد از اتمام درمان از بیماران نمونه خون شریانی گرفته شد و در صورت ایجاد اختلال، درمان لازم صورت گرفت و تا زمان نرمال‌شدن بیمار هر 20 دقیقه تکرار شد. بعد از انتقال بیماران به بخش، شدت درد بیماران 12 و 24 ساعت بعد از عمل ثبت شد. ابزار گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه ثبت مشخصات فردی بیمار و مقیاس آنالوگ بصری درد (VAS: Visual Analog Scale) بود. در این مقیاس، اندازه درد از صفر تا 10 اندازه‌گیری می‌شود. به‌منظور کنترل درد بعد از عمل، 30 میلی‌گرم آمپول کتورولاک و 25 میلی‌گرم آمپول پتیدین هر 8 ساعت به مدت 24 ساعت به همه بیماران تزریق شد. در صورت تسکین‌نیافتن درد بیماران، مسکن هر زمان که لازم بود اضافه شد.
تجزیه‌وتحلیل آماری
در پایان داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 تجزیه‌وتحلیل شد. اطلاعات توصیفی و تحلیلی بررسی شد و متغیرهای پژوهش با استفاده از آزمون‌های کای دو، t استیودنت و من-ویتنی بررسی شدند. سطح معنی‌داری در این مطالعه 05/0 در نظر گرفته شد.
میانگین نمره درد 12 ساعت بعد از مداخله، در گروه مداخله و کنترل به ترتیب 71/1±0/6 و 47/1±56/7 گزارش شد. میانگین نمره درد 12 ساعت بعد از مداخله، در گروه مداخله به‌طور معنی‌داری کمتر از گروه کنترل بود (001/0=P). همچنین میانگین نمره درد بیماران در گروه مداخله و کنترل، 24 ساعت بعد از مداخله به ترتیب 15/1±20/2 و 62/1±68/3 گزارش شد. میانگین نمره درد 24 ساعت بعد از مداخله، در گروه مداخله به‌طور معنی‌داری کمتر از گروه کنترل بود (001/0=P). مقایسه میانگین نمره درد بیماران گروه مداخله و کنترل 12 و 24 ساعت پس از عمل در جدول 2 نمایش داده شده است.
به‌منظور کنترل بهتر درد، به همه بیماران بعد از عمل 30 میلی‌گرم آمپول کتورولاک و 25 میلی‌گرم آمپول پتیدین هر 8 ساعت به مدت 24 ساعت تزریق شد. در گروه کنترل به علت شدت درد، 2 نفر (8 درصد) علاوه بر مسکن‌های فوق، مرفین نیز دریافت کردند. مقایسه عوارض بعد از استفاده از مداخله در بیماران در
عمل‌های جراحی ازجمله اساسی‌ترین مراقبت‌های خدمات بهداشتی هستند که سالانه از مرگ و ناتوانی میلیون‌ها نفر پیشگیری می‌کنند (1). بااین‌حال، درد یکی از شایع‌ترین عوارض بعد از عمل‌های جراحی است که بیماران گزارش می‌کنند. بیش از 80 درصد از بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، از درد غیر قابل کنترل پس از عمل‌های جراحی شکایت دارند (2). بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، در سال 2010 حدود 5/321 میلیون عمل جراحی در دنیا انجام شده است. کمترین آمار جراحی مربوط به کشورهای آمریکای لاتین با 3383 مورد در هر 100 هزار نفر و بیشترین آمار مربوط به کشورهای آفریقای جنوبی با 6495 مورد در هر 100 هزار نفر است (3).
جراحی موجب صدمات موضعی به بافت می‌شود و درنتیجه سبب رهاشدن مواد درد‌زا ازجمله پروستاگلاندین‌ها، هیستامین، سروتونین، برادی‌کینین، استیل‌کولین، اسیدلاکتیک، یون هیدروژن، پتاسیم و ماده P می‌شود. این امر موجب تحریک و افزایش حساسیت گیرنده‌های درد می‌شود. اثرات نامطلوب درد پس از عمل شامل تخلیه‌نشدن ترشحات دستگاه تنفسی، مشکلات تنفسی، ایلئوس و طولانی‌شدن زمان بستری است (4،5). افزایش فشارخون و ضربان قلب، ایسکمی عضله میوکارد یا اختلالات ریتمیک قلب، اختلالات غدد درون‌ریز، ایلئوس، تهوع و استفراغو افزایش میزان ترومبوز ورید عمقی از دیگر عوارض ناخواسته درد بعد از عمل جراحی هستند. همچنین درد به ایجاد اضطراب و عدم آسایش و بی‌خوابی منجر می‌شود و می‌تواند بهبود بیمار را به تعویق بیندازد (7-5).
مدیریت مناسب درمان درد بعد از عمل جراحی موجب افزایش راحتی بیمار، تسهیل روند بهبود، برگشت زودهنگام بیمار به فعالیت فیزیکی (8)، کاهش مرگ‌ومیر پس از عمل به‌ویژه در بیماران پرخطر (9)، کاهش عوارض جراحی (10) و کاهش مدت بستری می‌شود (11). بااین‌حال، بر اساس بررسی ملی ایالات متحده آمریکا، تاکنون درد پس از عمل به‌صورت کنترل‌نشده باقی مانده و میزان درد در دهه اخیر کاهش نیافته است (12).
امروزه استفاده از روش‌های مناسب برای کنترل درد پس از اعمال جراحی از مباحث بحث‌برانگیز پزشکی است. روش‌های کنترل درد هیچ‌کدام بدون عوارض نیستند؛ برای مثال، ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی غیرانتخابی سبب اختلالات گوارشی، اختلال در عملکرد پلاکت و در افراد هیپوولمیک منجر به بروز اختلال عملکرد کلیه می‌شود (10). آسپرین و ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی با مهار سیکلواکسیژناز، سنتز پروستاگلاندین و ترومبوکسان‌ها را کاهش می‌دهد (13). شایع‌ترین روش‌های کنترل درد به‌ویژه در جراحی‌های ماژور شامل آنالژزی اپیدورال، لوکال آنستتیک ترکیب‌شده با اپیوئید و تزریق اپیوئید داخل وریدی است (14).
علت عمده درد در بیماران بعد از جراحی، درد به دنبال انسزیون است. انسزیون جراحی موجب افزایش غلظت لاکتات و کاهش PH در پوست و عضله می‌شود و این موضوع سبب ایجاد ایسکمی و به دنبال آن ایجاد درد می‌شود. با توجه به اینکه محلول بی‌کربنات سدیم نوعی محیط آلکالوتیک ایجاد می‌کند، از ایجاد اسیدوز جلوگیری می‌کند و از طرفی سبب بهبودی پارامترهای سازگار با محیط زیستی می‌شود که این موضوع می‌تواند به حذف مواد زائد، بافت‌های التهابی و همچنین کاهش درد بعد از عمل جراحی منجر شود (15،16).
با توجه به اینکه درد بعد از عمل جراحی می‌تواند باعث بروز عوارض و عدم رضایت‌مندی بیماران شود و ازآنجایی‌که مطالعات انجام‌شده در خصوص تعیین تأثیر محلول بی‌کربنات سدیم بر درد بعد از عمل جراحی محدود است، مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر محلول بی‌کربنات سدیم بر نمره درد بیماران پس از جراحی صورت گرفت.
روش بررسی
مطالعه حاضر نوعی کارآزمایی بالینی دوسوکور شده، غیرتصادفی است که روی 50 بیمار کاندید جراحی الکتیو با لاپاراتومی میدلاین در مرکز آموزشی درمانی بعثت همدان انجام شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن سن 18 تا 60 سال، جراحی الکتیو با لاپاراتومی شکمی میدلاین و مدت‌زمان عمل جراحی بین 1 تا 4 ساعت بود. معیارهای خروج از مطالعه شامل کاهش سطح هوشیاری، مشکلات قلبی (نارسایی قلبی، بیماری‌های ایسکمیک)، اختلال همودینامیک، بیماری‌های کبدی، کلیوی و ریوی، اختلالات الکترولیتی، اختلالات روانی، بیماران با مشکلات حاد و تحت جراحی‌های اورژانس و اعتیاد بوده است.
بیماران با استفاده از روش بلوک‌های تصادفی ده‌تایی به دو گروه 25 نفره تقسیم شدند. بیماران گروه مداخله، تحت شست‌وشوی داخل صفاقی با محلول بی‌کربنات سدیم 7 درصد و نرمال سالین قرار گرفتند. با توجه به اینکه حداکثر جذب صفاقی این محلول 30 درصد است، محلول بی‌کربنات سدیم با دُز 2 میلی اکی‌والان بر کیلوگرم، حداکثر دُز 80 میلی اکی‌والان بر کیلوگرم محاسبه شد. سپس با یک لیتر نرمال سالین رقیق و به مدت 2 تا 5 دقیقه برای شست‌وشوی شکم استفاده و بعد از 5 دقیقه مایع ساکشن شد. گروه کنترل تحت شست‌وشو داخل صفاقی با محلول نرمال سالین به‌تنهایی قرار گرفتند.
بعد از اتمام درمان از بیماران نمونه خون شریانی گرفته شد و در صورت ایجاد اختلال، درمان لازم صورت گرفت و تا زمان نرمال‌شدن بیمار هر 20 دقیقه تکرار شد. بعد از انتقال بیماران به بخش، شدت درد بیماران 12 و 24 ساعت بعد از عمل ثبت شد. ابزار گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه ثبت مشخصات فردی بیمار و مقیاس آنالوگ بصری درد (VAS: Visual Analog Scale) بود. در این مقیاس، اندازه درد از صفر تا 10 اندازه‌گیری می‌شود. به‌منظور کنترل درد بعد از عمل، 30 میلی‌گرم آمپول کتورولاک و 25 میلی‌گرم آمپول پتیدین هر 8 ساعت به مدت 24 ساعت به همه بیماران تزریق شد. در صورت تسکین‌نیافتن درد بیماران، مسکن هر زمان که لازم بود اضافه شد.
تجزیه‌وتحلیل آماری
در پایان داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 تجزیه‌وتحلیل شد. اطلاعات توصیفی و تحلیلی بررسی شد و متغیرهای پژوهش با استفاده از آزمون‌های کای دو، t استیودنت و من-ویتنی بررسی شدند. سطح معنی‌داری در این مطالعه 05/0 در نظر گرفته شد.
میانگین نمره درد 12 ساعت بعد از مداخله، در گروه مداخله و کنترل به ترتیب 71/1±0/6 و 47/1±56/7 گزارش شد. میانگین نمره درد 12 ساعت بعد از مداخله، در گروه مداخله به‌طور معنی‌داری کمتر از گروه کنترل بود (001/0=P). همچنین میانگین نمره درد بیماران در گروه مداخله و کنترل، 24 ساعت بعد از مداخله به ترتیب 15/1±20/2 و 62/1±68/3 گزارش شد. میانگین نمره درد 24 ساعت بعد از مداخله، در گروه مداخله به‌طور معنی‌داری کمتر از گروه کنترل بود (001/0=P). مقایسه میانگین نمره درد بیماران گروه مداخله و کنترل 12 و 24 ساعت پس از عمل در جدول 2 نمایش داده شده است.
به‌منظور کنترل بهتر درد، به همه بیماران بعد از عمل 30 میلی‌گرم آمپول کتورولاک و 25 میلی‌گرم آمپول پتیدین هر 8 ساعت به مدت 24 ساعت تزریق شد. در گروه کنترل به علت شدت درد، 2 نفر (8 درصد) علاوه بر مسکن‌های فوق، مرفین نیز دریافت کردند. مقایسه عوارض بعد از استفاده از مداخله در بیماران در
جدول شماره 1: مقایسه سن و جنس افراد در دو گروه کنترل و مداخله
| گروه | سن | جنس | ||||
| میانگین | انحراف‌معیار | مرد | زن | |||
| تعداد | درصد | تعداد | درصد | |||
| مداخله | 8/48 | 68/11 | 13 | 52 | 12 | 48 |
| کنترل | 56/49 | 44/15 | 13 | 52 | 12 | 48 |
| P | 47/0 | 61/0 | ||||
| متغیر | مداخله | کنترل | آماره آزمون | P | ||
| میانگین | انحراف‌معیار | میانگین | انحراف‌معیار | |||
| 12 ساعت | 6 | 71/1 | 56/7 | 47/1 | 47/3- | 001/0 |
| 24 ساعت | 2/2 | 15/1 | 68/3 | 62/1 | 71/3 | 001/0 |
جدول شماره 3: مقایسه عوارض جراحی در بیماران بعد از استفاده از مداخله
| متغیر | مداخله | کنترل | P | ||
| تعداد | درصد | تعداد | درصد | ||
| بدون عوارض | 21 | 84 | 20 | 80 | 89/0 |
| عفونت زخم | 1 | 4 | 3 | 12 | |
| تروما | 1 | 4 | 1 | 4 | |
| جراحی مجدد | 1 | 4 | 1 | 4 | |
| اِدِم | 1 | 4 | 0 | 0 | |
جدول 3 نمایش داده شده است. بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده، بین بیماران در گروه کنترل و مداخله ازنظر بروز عوارض، تفاوت آماری معنی‌دار مشاهده نشد (89/0=P).
بحث
بر اساس یافته‌های حاصل از مطالعه حاضر، میانگین نمره درد 12 و 24 ساعت بعد از مداخله، در گروه مداخله به‌طور معنی‌داری کمتر از گروه کنترل بود.
در زمینه تأثیر شست‌وشوی صفاقی محل جراحی با ترکیب بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین مطالعات محدودی صورت گرفته است که نتایج مطالعه حاضر نیز با یافته‌های مطالعات انجام‌شده همسو است (19-17)، اگرچه میان مطالعه ما و دیگر مطالعات تفاوت‌هایی ازنظر غلظت بی‌کربنات استفاده‌شده (05/0 در مقابل 07/0)، مدت شست‌وشو، روش مداخله (بی‌کربنات به‌تنهایی یا ترکیب با نرمال سالین و لیدوکائین)، نوع جراحی و شیوه تجویز (شست‌وشو یا تزریقی) مشاهده می‌شود.
با وجود پیشرفت‌های روزافزون در زمینه عمل‌های شکمی، درد بعد از عمل هنوز مشکلی جدی است (20). به‌طور معمول، درد در طول اولین ساعت پس از عمل افزایش و بعد از 48 تا 72 ساعت به‌تدریج کاهش می‌یابد (21). همچنین، بعد از عمل جراحی درد حاد منجر به احتباس سدیم و آب، افزایش اسیدهای چرب آزاد، کتون بادی‌ها و لاکتات می‌شود (22) که این موضوع سبب افزایش فشارخون، ایسکمی میوکارد و اختلال در ترمیم زخم می‌شود (7،23).
برای کاهش درد بعد از عمل جراحی در بیماران می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. سعادتی و همکاران در مطالعه خود نشان دادند بعد از جراحی کولسیستکتومی لاپاروسکوپیک استفاده از بی‌کربنات سدیم سبب کاهش درد این بیماران می‌شود. به‌طورکلی بی‌کربنات سدیم به‌طور هم‌زمان هم منجر به خنثی‌شدن اثر اسیدی محیط حفره صفاقی می‌شود و هم سبب آسیب عصب دیواره صفرا که این موضوع سبب کاهش درد پس از عمل می‌شود (24). در مطالعه دیگری که در دانشگاه یاماگوچی (Yamaguchi) در ژاپن صورت گرفت، از محلول بی‌کربنات سدیم 7 درصد برای کاهش درد و شست‌وشوی حفره پریتوئن استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد محلول بی‌کربنات سدیم درصورتی‌که به مقدار بیش از نیم لیتر و به مدت بیش از 5 دقیقه استفاده شود، در کاهش درد مؤثر است (17).
García-Padilla و همکارانش تأثیر تزریق داخل مفصلی بی‌کربنات سدیم با 1 دُز کلسیم گلوکونات (SBCG1) را با 2 دُز کلسیم گلوکونات (SBCG2) بر کاهش درد استئوآرتریبت زانو بررسی کردند. بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده، میزان درد در گروه اول و دوم طی یک سال به ترتیب 80 و 82 درصد کاهش داشته است (25). نادری و همکاران نشان دادند بی‌کربنات سدیم و لیدوکائین منجر به بی‌دردی طولانی‌تر و مؤثرتری نسبت به استفاده از لیدوکائین به‌تنهایی در بیماران می‌شود (19). در دیگر مطالعات مشابه نیز کاهش شدید درد پس از عمل درنتیجه شست‌وشوی زیر دیافراگم با محلول بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین گزارش شده است. محققان نتیجه گرفتند یکی از مکانیسم‌های احتمالی برای اثر مثبت شست‌وشوی داخل صفاقی در کاهش درد بعد از لاپاروسکوپی، ناشی از تخلیه بهبودیافته دی‌اکسیدکربن باقی‌مانده از حفره صفاقی، به‌خصوص زیر منطقه دیافراگم است (18،26).
علت عمده درد در بیماران جراحی‌شده، درد به دنبال انسزیون است. درد بعد از عمل ناشی از ایسکمی حاصل از افزایش غلظت لاکتات و کاهش PH در پوست و عضله است. محلول بی‌کربنات سدیم منجر به ایجاد محیط آلکالوتیک و مانع از بروز اسیدوز می‌شود. از طرف دیگر، محلول بی‌کربنات سدیم باعث بهبود پارامترهای سازگار با محیط زیستی شامل فعالیت بیشتر فاگوسیتیک ماکروفاژهای صفاقی و به دنبال آن کاهش التهاب، کاهش تجمع محصولات گلیکوزیلاسیون و حفظ بهتر و یکدست‌بودن سلول‌های مزوتلیال می‌شود که این خاصیت باعث کاهش میزان درد می‌شود (15).
مطالعات مختلف نشان داده‌اند محلول بی‌کربنات سدیم، موکولیتیک مناسبی برای شست‌وشوی صفاقی است که با توجه به این خاصیت و حذف مواد زائد و بافت‌های التهابی موجب کاهش درد می‌شود (16،17،27). نتایج به‌دست‌آمده از مطالعه حاضر نشان می‌دهد نمره درد در بیماران تحت شست‌وشوی داخل صفاقی با محلول بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین کمتر از افراد در گروه کنترل است. همچنین در گروه کنترل دو نفر به علت شدت درد نیاز به تجویز مخدر اضافی پیدا کردند، این در حالی است که گروه مداخله به مسکن بیشتر نیاز نداشتند که نشان‌دهنده این است که فراوانی عوارض عفونت و نیاز به مخدر اضافی در گروه مداخله کمتر از گروه کنترل بود؛ اما بین دو گروه ازنظر فراوانی نیاز به مخدر و بروز عوارض، تفاوت آماری معنی‌داری مشاهده نشد.
یکی از مشکلات مهم حوزه سلامت عمومی، پژوهش در زمینه دردهای بعد از عمل جراحی، مکانیزم و عوامل خطر آن است. بهبود درد پس از عمل موجب افزایش راحتی بیمار، تسهیل ریکاوری و برگشت زودهنگام بیمار به فعالیت فیزیکی، کاهش میزان مرگ‌ومیر پس از عمل به‌ویژه در بیماران پرخطر، بهبود پیامد جراحی و کاهش مدت بستری می‌شود (9، 11، 28، 29). روش‌های مختلفی برای کنترل درد پس از عمل وجود دارد؛ ازجمله استفاده از آرام‌بخش‌ها، بی‌حس‌کننده‌ها، مخدرهای سیستمیک و ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی. از سوی دیگر، استفاده از آرام‌بخش‌ها و بی‌حس‌کننده‌ها ممکن است به بروز حساسیت محیطی و مرکزی در بیماران منجر شود (30، 31). امروزه استفاده از شیوه‌های جدید ایجاد بی‌دردی به‌صورت مستقل یا مکمل می‌تواند بخشی از مشکلات بیماران و متصدیان حوزه سلامت عمومی را کاهش دهد. کاهش فراوانی و شدت درد قبل از جراحی و به حداقل رساندن تأثیر آن بعد از جراحی، به‌خصوص در دردهای مداوم و پیش‌رونده، ممکن است به رویکردی چندوجهی نیاز داشته باشد؛ مثلاً در صورت امکان استفاده از تکنیک‌های جراحی که آسیب بافتی، عصبی و التهاب کمتری ایجاد می‌کنند (32). علاوه بر این، شناسایی بیماران مستعد ابتلا به درد در حین عمل جراحی یا بعد از عمل، طی مراجعات قبل از عمل، می‌تواند در اندیشیدن تمهیداتی برای کاهش استرس جراحی کمک‌کننده باشد (33).
به‌منظور افزایش توان مطالعه و اطمینان بیشتر از اثربخشی شست‌وشوی داخل صفاقی بعد از عمل جراحی در کاهش درد بعد از عمل جراحی و عوارض و پیامدهای آن، پیشنهاد می‌شود مطالعه با حجم نمونه بیشتر و با درنظرگرفتن متغیرهای مداخله‌گر انجام شود.
محدودیت‌های مطالعه
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در زمینه بررسی کاهش درد پس از عمل درنتیجه استفاده از محلول بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین وجود دارد، مقایسه نتایج حاصل از مطالعات مختلف است. تفاوت در روش‌های آماری، حجم نمونه‌ها و ملاک‌های مختلف تشخیص از عمده مسائلی هستند که از اعتبار مقایسه بین تحقیقات می‌کاهد.
نتیجه‌گیری
استفاده ترکیبی از محلول بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین برای شست‌وشوی داخل صفاقی، روشی ساده و بدون عوارض است که می‌تواند در کاهش درد بیماران تا 24 ساعت بعد از عمل و کاهش نیاز به مصرف آرام‌بخش کمک‌کننده باشد.
ملاحظات اخلاقی
کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی همدان طرح مطالعه مذکور را با کد IR.UMSHA.REC.1395.190 تصویب کرده است. اطلاعات این پژوهش در سایت کارآزمایی بالینی با کد IRCT201612089014N138 ثبت شد. از تمام بیماران رضایت‌نامه کتبی گرفته شد. همه‌ی بیماران تحت جراحی شکم با محلول نرمال سالین تحت شست‌وشوی صفاقی قرار گرفتند و هیچ بیماری از دریافت مسکن محروم نشد. به شرکت‌کنندگان درباره طرح پژوهشی اطلاعات کافی داده و به آن‌ها اطمینان داده شد که اطلاعاتشان محرمانه باقی خواهد ماند.
تشکر و قدردانی
مطالعه حاضر با حمایت و پشتیبانی دانشگاه علوم پزشکی همدان انجام شد. بدین‌وسیله از دانشگاه علوم پزشکی همدان به‌خاطر همکاری در این مطالعه کمال تشکر را داریم.
بحث
بر اساس یافته‌های حاصل از مطالعه حاضر، میانگین نمره درد 12 و 24 ساعت بعد از مداخله، در گروه مداخله به‌طور معنی‌داری کمتر از گروه کنترل بود.
در زمینه تأثیر شست‌وشوی صفاقی محل جراحی با ترکیب بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین مطالعات محدودی صورت گرفته است که نتایج مطالعه حاضر نیز با یافته‌های مطالعات انجام‌شده همسو است (19-17)، اگرچه میان مطالعه ما و دیگر مطالعات تفاوت‌هایی ازنظر غلظت بی‌کربنات استفاده‌شده (05/0 در مقابل 07/0)، مدت شست‌وشو، روش مداخله (بی‌کربنات به‌تنهایی یا ترکیب با نرمال سالین و لیدوکائین)، نوع جراحی و شیوه تجویز (شست‌وشو یا تزریقی) مشاهده می‌شود.
با وجود پیشرفت‌های روزافزون در زمینه عمل‌های شکمی، درد بعد از عمل هنوز مشکلی جدی است (20). به‌طور معمول، درد در طول اولین ساعت پس از عمل افزایش و بعد از 48 تا 72 ساعت به‌تدریج کاهش می‌یابد (21). همچنین، بعد از عمل جراحی درد حاد منجر به احتباس سدیم و آب، افزایش اسیدهای چرب آزاد، کتون بادی‌ها و لاکتات می‌شود (22) که این موضوع سبب افزایش فشارخون، ایسکمی میوکارد و اختلال در ترمیم زخم می‌شود (7،23).
برای کاهش درد بعد از عمل جراحی در بیماران می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. سعادتی و همکاران در مطالعه خود نشان دادند بعد از جراحی کولسیستکتومی لاپاروسکوپیک استفاده از بی‌کربنات سدیم سبب کاهش درد این بیماران می‌شود. به‌طورکلی بی‌کربنات سدیم به‌طور هم‌زمان هم منجر به خنثی‌شدن اثر اسیدی محیط حفره صفاقی می‌شود و هم سبب آسیب عصب دیواره صفرا که این موضوع سبب کاهش درد پس از عمل می‌شود (24). در مطالعه دیگری که در دانشگاه یاماگوچی (Yamaguchi) در ژاپن صورت گرفت، از محلول بی‌کربنات سدیم 7 درصد برای کاهش درد و شست‌وشوی حفره پریتوئن استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد محلول بی‌کربنات سدیم درصورتی‌که به مقدار بیش از نیم لیتر و به مدت بیش از 5 دقیقه استفاده شود، در کاهش درد مؤثر است (17).
García-Padilla و همکارانش تأثیر تزریق داخل مفصلی بی‌کربنات سدیم با 1 دُز کلسیم گلوکونات (SBCG1) را با 2 دُز کلسیم گلوکونات (SBCG2) بر کاهش درد استئوآرتریبت زانو بررسی کردند. بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده، میزان درد در گروه اول و دوم طی یک سال به ترتیب 80 و 82 درصد کاهش داشته است (25). نادری و همکاران نشان دادند بی‌کربنات سدیم و لیدوکائین منجر به بی‌دردی طولانی‌تر و مؤثرتری نسبت به استفاده از لیدوکائین به‌تنهایی در بیماران می‌شود (19). در دیگر مطالعات مشابه نیز کاهش شدید درد پس از عمل درنتیجه شست‌وشوی زیر دیافراگم با محلول بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین گزارش شده است. محققان نتیجه گرفتند یکی از مکانیسم‌های احتمالی برای اثر مثبت شست‌وشوی داخل صفاقی در کاهش درد بعد از لاپاروسکوپی، ناشی از تخلیه بهبودیافته دی‌اکسیدکربن باقی‌مانده از حفره صفاقی، به‌خصوص زیر منطقه دیافراگم است (18،26).
علت عمده درد در بیماران جراحی‌شده، درد به دنبال انسزیون است. درد بعد از عمل ناشی از ایسکمی حاصل از افزایش غلظت لاکتات و کاهش PH در پوست و عضله است. محلول بی‌کربنات سدیم منجر به ایجاد محیط آلکالوتیک و مانع از بروز اسیدوز می‌شود. از طرف دیگر، محلول بی‌کربنات سدیم باعث بهبود پارامترهای سازگار با محیط زیستی شامل فعالیت بیشتر فاگوسیتیک ماکروفاژهای صفاقی و به دنبال آن کاهش التهاب، کاهش تجمع محصولات گلیکوزیلاسیون و حفظ بهتر و یکدست‌بودن سلول‌های مزوتلیال می‌شود که این خاصیت باعث کاهش میزان درد می‌شود (15).
مطالعات مختلف نشان داده‌اند محلول بی‌کربنات سدیم، موکولیتیک مناسبی برای شست‌وشوی صفاقی است که با توجه به این خاصیت و حذف مواد زائد و بافت‌های التهابی موجب کاهش درد می‌شود (16،17،27). نتایج به‌دست‌آمده از مطالعه حاضر نشان می‌دهد نمره درد در بیماران تحت شست‌وشوی داخل صفاقی با محلول بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین کمتر از افراد در گروه کنترل است. همچنین در گروه کنترل دو نفر به علت شدت درد نیاز به تجویز مخدر اضافی پیدا کردند، این در حالی است که گروه مداخله به مسکن بیشتر نیاز نداشتند که نشان‌دهنده این است که فراوانی عوارض عفونت و نیاز به مخدر اضافی در گروه مداخله کمتر از گروه کنترل بود؛ اما بین دو گروه ازنظر فراوانی نیاز به مخدر و بروز عوارض، تفاوت آماری معنی‌داری مشاهده نشد.
یکی از مشکلات مهم حوزه سلامت عمومی، پژوهش در زمینه دردهای بعد از عمل جراحی، مکانیزم و عوامل خطر آن است. بهبود درد پس از عمل موجب افزایش راحتی بیمار، تسهیل ریکاوری و برگشت زودهنگام بیمار به فعالیت فیزیکی، کاهش میزان مرگ‌ومیر پس از عمل به‌ویژه در بیماران پرخطر، بهبود پیامد جراحی و کاهش مدت بستری می‌شود (9، 11، 28، 29). روش‌های مختلفی برای کنترل درد پس از عمل وجود دارد؛ ازجمله استفاده از آرام‌بخش‌ها، بی‌حس‌کننده‌ها، مخدرهای سیستمیک و ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی. از سوی دیگر، استفاده از آرام‌بخش‌ها و بی‌حس‌کننده‌ها ممکن است به بروز حساسیت محیطی و مرکزی در بیماران منجر شود (30، 31). امروزه استفاده از شیوه‌های جدید ایجاد بی‌دردی به‌صورت مستقل یا مکمل می‌تواند بخشی از مشکلات بیماران و متصدیان حوزه سلامت عمومی را کاهش دهد. کاهش فراوانی و شدت درد قبل از جراحی و به حداقل رساندن تأثیر آن بعد از جراحی، به‌خصوص در دردهای مداوم و پیش‌رونده، ممکن است به رویکردی چندوجهی نیاز داشته باشد؛ مثلاً در صورت امکان استفاده از تکنیک‌های جراحی که آسیب بافتی، عصبی و التهاب کمتری ایجاد می‌کنند (32). علاوه بر این، شناسایی بیماران مستعد ابتلا به درد در حین عمل جراحی یا بعد از عمل، طی مراجعات قبل از عمل، می‌تواند در اندیشیدن تمهیداتی برای کاهش استرس جراحی کمک‌کننده باشد (33).
به‌منظور افزایش توان مطالعه و اطمینان بیشتر از اثربخشی شست‌وشوی داخل صفاقی بعد از عمل جراحی در کاهش درد بعد از عمل جراحی و عوارض و پیامدهای آن، پیشنهاد می‌شود مطالعه با حجم نمونه بیشتر و با درنظرگرفتن متغیرهای مداخله‌گر انجام شود.
محدودیت‌های مطالعه
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در زمینه بررسی کاهش درد پس از عمل درنتیجه استفاده از محلول بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین وجود دارد، مقایسه نتایج حاصل از مطالعات مختلف است. تفاوت در روش‌های آماری، حجم نمونه‌ها و ملاک‌های مختلف تشخیص از عمده مسائلی هستند که از اعتبار مقایسه بین تحقیقات می‌کاهد.
نتیجه‌گیری
استفاده ترکیبی از محلول بی‌کربنات سدیم و نرمال سالین برای شست‌وشوی داخل صفاقی، روشی ساده و بدون عوارض است که می‌تواند در کاهش درد بیماران تا 24 ساعت بعد از عمل و کاهش نیاز به مصرف آرام‌بخش کمک‌کننده باشد.
ملاحظات اخلاقی
کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی همدان طرح مطالعه مذکور را با کد IR.UMSHA.REC.1395.190 تصویب کرده است. اطلاعات این پژوهش در سایت کارآزمایی بالینی با کد IRCT201612089014N138 ثبت شد. از تمام بیماران رضایت‌نامه کتبی گرفته شد. همه‌ی بیماران تحت جراحی شکم با محلول نرمال سالین تحت شست‌وشوی صفاقی قرار گرفتند و هیچ بیماری از دریافت مسکن محروم نشد. به شرکت‌کنندگان درباره طرح پژوهشی اطلاعات کافی داده و به آن‌ها اطمینان داده شد که اطلاعاتشان محرمانه باقی خواهد ماند.
تشکر و قدردانی
مطالعه حاضر با حمایت و پشتیبانی دانشگاه علوم پزشکی همدان انجام شد. بدین‌وسیله از دانشگاه علوم پزشکی همدان به‌خاطر همکاری در این مطالعه کمال تشکر را داریم.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
بیوشیمی بالینی-عمومی
دریافت: 1399/3/24 | پذیرش: 1399/6/2 | انتشار: 1399/5/10
دریافت: 1399/3/24 | پذیرش: 1399/6/2 | انتشار: 1399/5/10
فهرست منابع
1. Meara JG, Leather AJ, Hagander L, Alkire BC, Alonso N, Ameh EA, et al. Global Surgery 2030: evidence and solutions for achieving health, welfare, and economic development. Lancet 2015;386(9993):569-624. PMID: 25924834
2. Gan TJ, Habib AS, Miller TE, White W, Apfelbaum JL. Incidence, patient satisfaction, and perceptions of post-surgical pain: results from a US national survey. Curr Med Res Opin 2014;30(1):149-60. PMID: 24237004 [DOI:10.1185/03007995.2013.860019]
3. Rose J, Weiser TG, Hider P, Wilson L, Gruen RL, Bickler SW. Estimated need for surgery worldwide based on prevalence of diseases: a modelling strategy for the WHO Global Health Estimate. Lancet Glob Health 2015;3(Suppl 2):S13-20. PMID: 25926315 [DOI:10.1016/S2214-109X(15)70087-2]
4. Edwards JE, McQuay HJ, Moore RA. Combination analgesic efficacy: individual patient data meta-analysis of single-dose oral tramadol plus acetaminophen in acute postoperative pain. J Pain Symptom Manag 2002;23(2):121-30. PMID: 11844632 [DOI:10.1016/S0885-3924(01)00404-3]
5. Firouzian A, Alipour A, Rashidian Dezfouli H, Zamani Kiasari A, Gholipour Baradari A, Emami Zeydi A, et al. Does lidocaine as an adjuvant to morphine improve pain relief in patients presenting to the ED with acute renal colic? A double-blind, randomized controlled trial. Am J Emerg Med 2016;34(3):443-8. PMID: 26704774 [DOI:10.1016/j.ajem.2015.11.062]
6. Miler R, Estolting R. Basic of principal anesthesia. Trans: Khamse AR. 1st ed. Tehran: Chehr Publication; 2001. P. 568-73. Link
7. Macrae WA. Chronic post-surgical pain: 10 years on. Br J Anaesth 2008;101(1):77-86. PMID: 18434337 [DOI:10.1093/bja/aen099]
8. White PF, Kehlet H. Improving postoperative pain management: what are the unresolved issues? Anesthesiology 2010;112(1):220-5. PMID: 20010418 [DOI:10.1097/ALN.0b013e3181c6316e]
9. Jin F, Chung F. Minimizing perioperative adverse events in the elderly. Br J Anaesth 2001;87(4):608-24. PMID: 11878732 [DOI:10.1093/bja/87.4.608]
10. FitzGerald GA. Cardiovascular pharmacology of nonselective nonsteroidal anti-inflammatory drugs and coxibs: clinical considerations. Am J Cardiol 2002;89(6A):26D-32D. PMID: 11909558 [DOI:10.1016/S0002-9149(02)02234-8]
11. Liu SS, Allen HW, Olsson GL. Patient-controlled epidural analgesia with bupivacaine and fentanyl on hospital wards prospective experience with 1,030 surgical patients. Anesthesiology 1998;88(3):688-95. PMID: 9523813 [DOI:10.1097/00000542-199803000-00020]
12. Apfelbaum JL, Chen C, Mehta SS, Gan TJ. Postoperative pain experience: results from a national survey suggest postoperative pain continues to be undermanaged. Anesth Analg 2003;97(2):534-40. PMID: 12873949 [DOI:10.1213/01.ANE.0000068822.10113.9E]
13. Sinatra R. Role of COX-2 inhibitors in the evolution of acute pain management. J Pain Symptom Manag 2002;24(1 Suppl):S18-27. PMID: 12204484 [DOI:10.1016/S0885-3924(02)00410-4]
14. Sim K, Hwang N, Chan Y, Seah C. Use of patient-controlled analgesia with alfentanil for burns dressing procedures: a preliminary report of five patients. Burns 1996;22(3):238-41. PMID: 8726267 [DOI:10.1016/0305-4179(95)00121-2]
15. Daugirdas JT, Blake PG, Ing TS. Handbook of dialysis. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2012. Link
16. Shirasaki R, Yamasaki S, Wakamatsu M, Mori Y, Hirano H, Kaida T, et al. Intraperitoneal irrigation for pseudomyxoma peritonei-a case of critical metabolic alkalosis precipitated by irrigation with 101 of sodium bicarbonate. Masui 2013;62(5):604-8. PMID: 23772538
17. Shirasawa Y, Orita H, Ishida K, Morimoto Y, Matsumoto M, Sakabe T. Critical alkalosis following intraperitoneal irrigation with sodium bicarbonate in a patient with pseudomyxoma peritonei. J Anesth 2008;22(3):278-81. PMID: 18685934 [DOI:10.1007/s00540-008-0612-8]
18. Barczyński M, Herman R. Low-pressure pneumoperitoneum combined with intraperitoneal saline washout for reduction of pain after laparoscopic cholecystectomy: a prospective randomized study. Surg Endosc 2004;18(9):1368-73. PMID: 15803238 [DOI:10.1007/s00464-003-9299-y]
19. Naderi Nabi B, Haryalchi K, Farzi F, Atrkar Roshan Z, Ghamatzadeh GH. Comparing the effect of normal saline and sodium bicarbonate on duration of anesthesia following epidural anesthesia by lidocaine 2% in patients with femoral fracture. J Guilan Univ Med Sci 2005;14(54):46-52. Link
20. Madsen MR, Jensen KE. Postoperative pain and nausea after laparoscopic cholecystectomy. Surg Laparosc Endosc 1992;2(4):303-5. PMID: 1341550
21. Joris J, Thiry E, Paris P, Weerts J, Lamy M. Pain after laparoscopic cholecystectomy: characteristics and effect of intraperitoneal bupivacaine. Anesth Analg 1995;81(2):379-84. PMID: 7618731 [DOI:10.1213/00000539-199508000-00029]
22. Sethna NF, Liu M, Gracely R, Bennett GJ, Max MB. Analgesic and cognitive effects of intravenous ketamine-alfentanil combinations versus either drug alone after intradermal capsaicin in normal subjects. Anesth Analg 1998;86(6):1250-6. PMID: 9620514 [DOI:10.1213/00000539-199806000-00022]
23. Perkins FM, Kehlet H. Chronic pain as an outcome of surgery. A review of predictive factors. Anesthesiology 2000;93(4):1123-33. PMID: 11020770 [DOI:10.1097/00000542-200010000-00038]
24. Saadati K, Razavi MR, Nazemi Salman D, Izadi S. Postoperative pain relief after laparoscopic cholecystectomy: intraperitoneal sodium bicarbonate versus normal saline. Gastroenterol Hepatol Bed Bench 2016;9(3):189-96. PMID: 27458511
25. Carmen MD, García-Padilla S, Duarte-Vázquez MÁ, González-Romero KE, Rosado JL. A double-blind, active-controlled clinical trial of sodium bicarbonate and calcium gluconate in the treatment of bilateral osteoarthritis of the knee. Clin Med Insights Arthritis Musculoskelet Disord 2017;10:1179544116688899. PMID: 28469486 [DOI:10.1177/1179544116688899]
26. Kucuk C, Kadiogullari N, Canoler O, Savli S. A placebo-controlled comparison of bupivacaine and ropivacaine instillation for preventing postoperative pain after laparoscopic cholecystectomy. Surg Today 2007;37(5):396-400. PMID: 17468821 [DOI:10.1007/s00595-006-3408-1]
27. Matsubara M. Three cases of pseudomyxoma peritonei in which sodium bicarbonate was effective in removing mucus (in Japanese). Kanto J Obstet Gynecol 2005;42:427-32. Link
28. Gottschalk A, Smith DS, Jobes DR, Kennedy SK, Lally SE, Noble VE, et al. Preemptive epidural analgesia and recovery from radical prostatectomy: a randomized controlled trial. JAMA 1998;279(14):1076-82. PMID: 9546566 [DOI:10.1001/jama.279.14.1076]
29. Kehlet H, Holte K. Effect of postoperative analgesia on surgical outcome. Br J Anaesth 2001;87(1):62-72. PMID: 11460814 [DOI:10.1093/bja/87.1.62]
30. Grosu I, de Kock M. New concepts in acute pain management: strategies to prevent chronic postsurgical pain, opioid-induced hyperalgesia, and outcome measures. Anesthesiol Clin 2011;29(2):311-27. PMID: 21620345 [DOI:10.1016/j.anclin.2011.04.001]
31. Wu CL, Raja SN. Treatment of acute postoperative pain. Lancet 2011;377(9784):2215-25. PMID: 21704871 [DOI:10.1016/S0140-6736(11)60245-6]
32. Aasvang E, Kehlet H. Chronic postoperative pain: the case of inguinal herniorrhaphy. Br J Anaesth 2004;95(1):69-76. PMID: 15531621 [DOI:10.1093/bja/aei019]
33. Joshi GP, Schug SA, Kehlet H. Procedure-specific pain management and outcome strategies. Best Pract Res Clin Anaesthesiol 2014;28(2):191-201. PMID: 24993439 [DOI:10.1016/j.bpa.2014.03.005]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
