دوره 14، شماره 7 - ( مهر 1399 )                   جلد 14 شماره 7 صفحات 18-12 | برگشت به فهرست نسخه ها


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Mehdizadeh M, Nateghi N, Vahedian M, Biuki N. Prevalence of Different Types of the Bifid Mandibular Canal and its Relationship with the Position and Width of the Main Canal in the Panoramic Radiographs. Qom Univ Med Sci J 2020; 14 (7) :12-18
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2848-fa.html
مهدیزاده محمد، ناطقی نوید، واحدیان مصطفی، بیوکی نیما. شیوع انواع کانال‌های مندیبولار دوشاخه و ارتباط آن با موقعیت و پهنای کانال اصلی در رادیوگرافی‌های پانورامیک. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1399; 14 (7) :12-18

URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2848-fa.html


1- گروه جراحی فک و صورت، دانشکده دندان‌پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم
2- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده دندان‌پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم
3- واحد توسعه تحقیقات بالینی، دانشگاه علوم پزشکی قم
4- گروه رادیولوژی فک و صورت، دانشکده دندان‌پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، ، nbiuki123@gmail.com
متن کامل [PDF 686 kb]   (746 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (2834 مشاهده)
متن کامل:   (1241 مشاهده)
مقدمه
کانال مندیبولار یکی از ساختارهای حیاتی در فک پایین است که حاوی دسته‌هایی از شریان، ورید و عصب است. این اجزا مسئول احساسات پیکری-حسی و خون‌رسانی به دندان‌های مندیبل، استخوان آلوئولار و لثه بین‌دندانی هستند. در تصاویر رادیوگرافیک این کانال به‌صورت نواری رادیولوسنت بین دو خط رادیواپک از فورامن مندیبولار در راموس مندیبل شروع می‌شود و در فورامن منتال در ناحیه پرمولرهای مندیبل خاتمه می‌یابد (3-1). یکی از تنوعات این کانال، وجود کانال مندیبولار دوشاخه است که تشخیص آن قبل از اقدامات دندان‌پزشکی و جراحی روی مندیبل اهمیت زیادی دارد. وجود این کانال می‌تواند از علل شکست در بی‌حسی بلاک عصب آلوئولار باشد (4،5).(6) علاوه‌براین، داشتن اطلاعات کافی از تنوعات و مسیر آن قبل از جراحی‌های مندیبل از قبیل خارج‌سازی دندان مولر سوم، جایگذاری ایمپلنت، جاانداختن و فیکساسیون استخوان مندیبل و روش جراحی اختصاصی فک (sagittal split osteotomy) کاری ضروری است و می‌تواند از بروز عوارض حین و بعد از کار جلوگیری کند که شایع‌ترین آن‌ها شامل آسیب‌رساندن به عصب حین جراحی، نوروما به دلیل ترومای واردشده و خون‌ریزی است (6).
دیدگاه‌های گوناگونی درباره علل بروز کانال دوشاخه مندیبل بیان شده اسـت. مطالعاتی بیان کردند در دوران رشـد جنینـی سـه دسته کانال آلوئولر پایینی که مسئول عـصب‌دهـی به سه گروه دندانی فک پایین هستند، با هم یکـی می‌شوند و یک کانال را ایجاد می‌کنند. جوش‌نخوردن این کانال‌ها با هم می‌تواند وجود کانال‌های متعـدد را در فک پایین توضیح دهد (7). تنوعات آناتومیکی کانال‌های مندیبولار در رادیوگرافی‌های متفاوتی بدون آسیب‌زدن به آن می‌تواند نمایان شود و آگاهی از وجود آن‌ها قبل از انجام درمان‌های دندان‌پزشکی می‌تواند از بروز این عوارض جلوگیری کند (8).
بر اساس یافته‌های یک مطالعه‌، در رادیوگرافی پانورامیک و CBCT در تشخیص تنوعات کانال‌های مندیبولار تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (9). علاوه‌براین، رادیوگرافی پانورامیک با استفاده از دُز کمی از اشعه یونیزان، کل دندان‌ها و ساختارهای اطراف آن‌ها را به تصویر می‌کشد و به‌عنوان یک ارزیابی نسبتاً ارزان، به‌طور گسترده‌ای قبل از بیشتر درمان‌های دندان‌پزشکی به کار می‌رود (10). با وجود محدودیت‌های آن مانند دیستورشن، تصویر دوبعدی و غیره تنوعات کانال مندیبل در آن مشخص است و می‌تواند برای انجام مطالعه روی کانال مندیبل دوشاخه به کار رود (11).
با توجه به اهمیت تشخیص دوشاخه‌بودن کانال مندیبل قبل از اقدامات دندان‌پزشکی و جراحی و همچنین دسترسی بیشتر به تصویربرداری پانورامیک قبل از انجام درمان‌های دندان‌پزشکی، هدف این مطالعه بررسی شیوع کانال دوشاخه و برخی از عوامل پیش‌بینی‌کننده آن در رادیوگرافی‌های پانورامیک مراجعان به دانشکده دندان‌پزشکی و درمانگاه دندان‌پزشکی سلامت شهر قم است.
 
روش بررسی
در این مطالعه توصیفی-تحلیلی، مقطعی تصاویر رادیوگرافی پانورامیک 2415 نفر (1320 زن و 1095 مرد) بررسی شد که در سال 1398 با رده سنی 18 تا 86 با میانگین سنی 41/35 به دانشکده دندان‌پزشکی قم و درمانگاه دندان‌پزشکی سلامت قم مراجعه کردند. معیارهای خروج از مطالعه شامل کیفیت پایین رادیوگرافی پانورامیک به علت شرایط نامناسب اکسپوژر، تنظیم نادرست بیمار و غیره، عدم وضوح کانال مندیبولار در تصویر، وجود ضایعات پاتولوژیک در مندیبل و وجود شواهدی مبنی بر انجام جراحی‌های ارتوگناتیک بود.
تصاویر دیجیتال پانورامیک موجود بیماران ارزیابی شد که سن و جنس آن‌ها بر اساس مدارک ثبت شده بود. تمامی رادیوگرافی‌‌های پانورامیک با تکنیک استاندارد و دستگاه پانورکس دیجیتال Cranex D (Soredex, Finland) با ولتاژ آند برابر با 57 تا 85 کیلوولت، جریان آند برابر با 10 میلی‌آمپر و سایز فوکال اسپات برابر با 5/0 میلی‌متر تهیه شده بودند.
سپس دوشاخه ‌بودن یا نبودن کانال مندیبولار در هر دو سمت و همچنین عرض کانال مندیبل و فاصله آن تا بوردر تحتانی مندیبل در راستای بوردر قدامی راموس و در تحتانی‌ترین قسمت کانال مندیبل (شکل 1) بررسی شد. مشاهده و اندازه‌گیری رادیوگرافی‌های موجود با استفاده از نرم‌افزار Scanora و در اتاقی با نور ملایم و بدون پنجره روی نمایشگری با سایز 24 اینچ و

شکل شماره 1: اندازه‌گیری‌های انجام‌شده روی رادیوگرافی پانورامیک
 
رزولوشن 1080×1920 انجام شد. ابتدا مشاهده و اندازه‌گیری10 درصد از تصاویر رادیوگرافیک توسط یک متخصص رادیولوژی دهان و یک دانشجوی سال آخر دندان‌پزشکی با آموزش کافی و به‌صورت جداگانه انجام شد. سپس توافق درون‌گروهی به‌دست آمد که میزان آن بیشتر از 90 درصد بود و در ادامه بررسی‌ها توسط دانشجوی سال آخر دندان‌پزشکی انجام شد. کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی قم با کد اخلاق IR.MUQ.REC.1398.017 این مطالعه را تأیید کرد. درنهایت داده‌های به‌دست‌آمده با نرم‌افزار SPSS نسخه 20 تجزیه‌وتحلیل شد. سطح معناداری 05/0 بود.
 
در پژوهش حاضر تصاویر رادیوگرافی پانورامیک 2415 نفر با
دامنه سنی 18 تا 86 سال
شامل 1320 زن و 1095 مرد بررسی شد که در سال 1398 به درمانگاه سلامت و دانشکده دندان‌پزشکی قم مراجعه کرده بودند. در مجموع 64 نفر دارای کانال مندیبل دوشاخه با شیوع 6/2 درصد و به تعداد 67 مورد (سه نفر دارای کانال مندبیولار دوشاخه دوطرفه بودند) با درصد فراوانی 4/1 درصد برای هر نیم‌فک شناسایی شدند. همچنین شیوع کانال مندبیولار دوشاخه در سمت راست نسبت به چپ بیشتر بود (جدول 1).
در آزمون کای دو مشخص شد بین وجود کانال مندیبولار دوشاخه با جنسیت و گروه سنی رابطه معناداری وجود ندارد (32/0 & 61/0P=).
همان‌گونه که در جدول 2 مشاهده می‌شود، بر اساس تقسیم‌بندی Langlais بیشترین فراوانی مربوط به کانال مندیبولار نوع 2 و کمترین آن مربوط به کانال مندیبولار نوع 3 است.
بین وجود کانال مندیبل دوشاخه و فاصله تا بوردر تحتانی مندیبل، با توجه به اینکه که هیچ‌کدام از مقادیر P به‌دست‌آمده کمتر از 05/0 نیست، بین آن‌ها هیچ ارتباط معناداری وجود ندارد (جدول 3).
مطابق جدول 4 در آزمون انجام‌شده بین وجود کانال مندیبل
 
 
جدول شماره 1: فراوانی وجود کانال مندیبل دوشاخه در زنان و مردان
جنسیت افراد بررسی‌شده نیم‌فک بررسی‌شده
یک‌طرفه دوطرفه مجموع راست چپ مجموع
تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد
زنان 33 5/2 0 0 33 5/2 25 9/1 8 6/0 33 3/1
مردان 28 5/2 3 3/0 31 8/2 25 3/2 9 8/0 34 6/1
مجموع 61 5/2 3 1/0 64 6/2 50 0/2 17 7/0 67 4/1
 
جدول شماره 2: فراوانی انواع کانال مندیبولار دوشاخه در نیم‌فک راست و چپ
  راست چپ مجموع  
تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد  
انواع کانال مندیبولار دوشاخه 1 25 0/1 7 3/0 32 7/0  
2 24 0/1 10 4/0 34 7/0
3 0 0 0 0 0 0/0  
4 1 0/0 0 0 1 0/0
مجموع 50 0/2 17 7/0 67 4/1  
جدول شماره 3: ارتباط بین وجود کانال‌های مندیبولار دوشاخه با فاصله کانال تا بوردر تحتانی مندیبل
متغیر وجود کانال دوشاخه تعداد میانه یو من‌ویتنی P
فاصله کانال تا بوردر تحتانی مندیبل در راستای بوردر قدامی راموس در سمت راست دارد 50 02/10 21/1 20/0
ندارد 2365 16/9
فاصله کانال تا بوردر تحتانی مندیبل در تحتانی‌ترین قسمت در سمت راست دارد 50 67/6 31/0 75/0
ندارد 2365 5/6
فاصله کانال تا بوردر تحتانی مندیبل در راستای بوردر قدامی راموس در سمت چپ دارد 17 57/10 24* 28/0
ندارد 2398 9/7
فاصله کانال تا بوردر تحتانی مندیبل در تحتانی‌ترین قسمت در سمت چپ دارد 17 57/9 31* 7/0
ندارد 2398 6/8
*برحسب آماره T
 
جدول شماره 4: ارتباط بین وجود کانال‌های مندیبولار دوشاخه با پهنای کانال مندیبولار
متغیر وجود کانال دوشاخه تعداد میانه یو من‌ویتنی P
پهنای کانال در راستای بوردر قدامی راموس در سمت راست دارد 50 48/3 94/1 06/0
ندارد 2365 25/3
پهنای کانال در تحتانی‌ترین قسمت در سمت راست دارد 50 22/3 63/1 11/0
ندارد 2365 82/2
پهنای کانال در راستای بوردر قدامی راموس سمت در سمت چپ دارد 17 86/6 20* 14/0
ندارد 2398 5/10
پهنای کانال در تحتانی‌ترین قسمت در سمت چپ دارد 17 86/8 34* 92/0
ندارد 2398 1/9
  • برحسب آماره T
 
 
دوشاخه و پهنای کانال با توجه به اینکه که هیچ‌کدام از مقادیر P به‌دست‌آمده کمتر از 05/0 نیست، بین آن‌ها هیچ ارتباط معناداری وجود ندارد.
 
بحث
در مطالعه حاضر میزان شیوع کانال مندیبولار دوشاخه در جمعیتی از شهر قم ارزیابی شد. بر اساس نتایج این مطالعه میزان شیوع کلی این کانال 6/2 درصد به‌دست آمد. در مطالعه‌ای که Amorim و همکارانش (12) روی 300 نمونه رادیوگرافی انجام دادند، همسو با مطالعه حاضر به این نتیجه رسیدند که بین جنسیت و مسیرهای کانال مندیبولار و موقعیت این کانال‌ها رابطه معناداری وجود ندارد. مطالعه آن‌ها از نظر تعداد نمونه بررسی‌شده با مطالعه ما متفاوت بود که تعداد نمونه‌های ما بسیار بیشتر بود، ولی در هر دو مطالعه از روش تصویربرداری پانورامیک استفاده شده بود.
در مطالعه kuczynski و همکارانش (13) میزان شیوع کانال‌های مندیبولار دوشاخه نسبت به مطالعه ما کمتر بوده است. از دیگر نتایج آن‌ها که همسو با نتایج مطالعه ماست این نکته است که بین جنسیت و شیوع این کانال‌ها رابطه معناداری وجود ندارد.
در مطالعه دیگری که Kalantar و همکارانش (14) به‌صورت گذشته‌نگر انجام دادند، از نظر حجم نمونه بررسی‌شده حدوداً دو برابر حجم نمونه آماری ما بوده است؛ اما میزان شیوع در مطالعه آن‌ها نسبت به مطالعه ما کمتر بوده است و مشابه نتیجه مطالعه ما بین شیوع این کانال‌های دوشاخه با سن و جنس و نوع کانال‌ها ارتباط معناداری به‌دست نیامد. این مطالعه بررسی متغیرهای پهنا و عرض کانال و موقعیت قرارگیری این کانال‌ها نسبت به بوردر تحتانی مندیبل را شامل نبوده است.
Capote و همکارانش (15) در زمینه کشف ارتباط بین کانال رترومولار مندیبل با کانال مندیبل دوشاخه مطالعه‌ای انجام دادند که از نظر بررسی ارتباط‌های کانال مندیبولار موضوع جدیدی بود. نتایج آن‌ها در زمینه سن و جنس همسو با مطالعه ماست. همچنین یکی از شباهت‌‌های نتایج آن‌ها با مطالعه ما بیشتربودن میزان شیوع این کانال‌ها در سمت راست مندیبل است.
یکی از مطالعاتی که به‌صورت مروری برای بررسی شیوع این کانال‌ها صورت گرفت، مطالعه Hass و همکارانش (16) است که 15 مقاله را بررسی کردند. نتایج آن‌ها نشان داد میزان تنوعات آناتومیکی کانال مندیبولار در رادیوگرافی‌های CT و CBCT بیشتر از رادیوگرافی‌های پانورامیک بوده است. رادیوگرافی CT و CBCT تصاویر سه‌بعدی ارائه می‌دهند و دقت بیشتری دارند، ولی رادیوگرافی پانورامیک در دسترس‌تر و ارزان‌تر است.
در مطالعه‌ای که Rothe و همکارانش (17) در سال 2018 در زمینه بررسی میزان شیوع کانال مندیبولار انجام دادند، از رادیوگرافی OPG استفاده کردند. نتایج قابل توجه آن‌ها شامل شیوع بیشتر نوع 2 کانال دوشاخه مندیبولاربود که در 59 درصد از موارد به‌صورت دوطرفه وجود داشت، درحالی‌که در مطالعه ما هم نوع 2 شیوع بیشتری داشت.
Cartes و همکارانش (18) به بررسی ارتباط بین کانال‌های دوشاخه و بوردر‌های تحتانی مندیبل به کمک رادیوگرافی پانورامیک پرداختند و به این نتیجه رسیدند بین موقعیت فضایی کانال‌های دوشاخه مندیبل با نواحی اطراف با سن و جنس ارتباط معناداری وجود ندارد.
در مطالعه Fuentes و همکارانش (19) در زمینه بررسی تنوع‌های مورفولوژیک کانال مندیبل به‌صورت گذشته‌نگر مشخص شد میزان شیوع کانال‌های مندیبولار دوشاخه در هر دو جنس به یک میزان بود، ولی شیوع آن‌ها در افراد جوان‌تر بیشتر بوده است. این در حالی است که در مطالعه پیش رو شیوع این کانال‌ها ارتباطی با سن و جنس نداشت.
برتری‌ای که مطالعه حاضر نسبت به دیگران دارد، تعداد نمونه بیشتر و بررسی متغیرهای متنوع‌تری از قبیل پهنا و فاصله آن‌ها تا بوردر تحتانی مندیبل است. وجود اختلافات و تشابه نتایج تحقیقات انجام‌شده می‌تواند به دلیل اختلافات نژادی و تفاوت در وسایل استفاده‌شده باشد که نشانگر لزوم انجام تحقیقات مشابه در جوامع مختلف است.
 
نتیجه‌گیری
نتایج این تحقیق نشان داد میزان شیوع کانال‌های مندیبولار دوشاخه 6/2 درصد است و در سمت راست و چپ مندیبل تحت تأثیر سن و جنس افراد نیست. همچنین فاصله از بورد تحتانی مندیبل و پهنای کانال مندیبولار با وجود کانال دوشاخه ارتباطی ندارد.
 
تشکر و قدردانی
از همکاری و حمایت‌های معاونت پژوهشی تقدیر و تشکر می‌گردد. مطالعه حاضر حاصل پایان‌نامه دوره دکتری حرفه‌ای در دانشگاه علوم پزشکی قم می باشد.

 
References:
 
  1. Truong MK, He P, Adeeb N, Oskouian RJ, Tubbs RS, Iwanaga J. Clinical anatomy and significance of the retromolar foramina and their canals: a literature review. Cureus 2017;9(10):e1781. PMID: 29255660
  2. Miloglu O, Yalcin E, Buyukkurt M, Yilmaz A, Harorli A. The frequency of bifid mandibular condyle in a Turkish patient population. Dentomaxillofac Radiol 2010;39(1):42-6. PMID: 20089743
  3. Yang X, Lyu C, Zou D. Bifid mandibular canals incidence and anatomical variations in the population of shanghai area by cone beam computed tomography. J Comput Assist Tomogr 2017;41(4):535-40. PMID: 28722697
  4. Wolf KT, Brokaw EJ, Bell A, Joy A. Variant inferior alveolar nerves and implications for local anesthesia. Anesth Prog 2016;63(2):84-90. PMID: 27269666
  5. Sumalatha S, Kotian SR, Thodeti H, Pandey AK, Fernandez RK, Nayak VS. Variations of the lingual and inferior alveolar nerves and their anomalous relationship with the maxillary artery. Eur J Anatomy 2018;22(5):403-10. Link
  6. Langlais RP, Broadus R, Glass BJ. Bifid mandibular canals in panoramic radiographs. J Am Dent Assoc 1985;110(6):923-6. PMID: 3860553
  7. Villaça-Carvalho MF, Manhães LR Jr, de Moraes ME, Lopes SL. Prevalence of bifid mandibular canals by cone beam computed tomography. Oral Maxillofac Surg 2016;20(3):289-94. PMID: 27417545
  8. Okumus O, Dumlu A. Prevalence of bifid mandibular canal according to gender, type and side. J Dent Sci 2019;14(2):126-33. PMID: 31210887
  9. Neves FS, Nascimento MC, Oliveira ML, Almeida SM, Boscolo FN. Comparative analysis of mandibular anatomical variations between panoramic radiography and cone beam computed tomography. Oral Maxillofac Surg 2014;18(4):419-24. PMID: 23975215
  10. Benson BW, Liang H, Flint DJ. Panoramic radiography: digital technology fosters efficiency. Compend Contin Educ Dent 2011;32(4):6-8. PMID: 22195340
  11. Zahedi S, Mostafavi M, Lotfirikan N. Anatomic study of mandibular posterior teeth using cone-beam computed tomography for endodontic surgery. J Endod 2018;44(5):738-43. PMID: 29550011
  12. Amorim MM, Borini CB, de Castro Lopes SL, Haiter-Neto F, Caria PH. Morphological description of mandibular canal in panoramic radiographs of brazilian subjects: association between anatomic characteristic and clinical procedures. Int J Morphol 2009;27(4):1243-6. Link
  13. Kuczynski A, Kucharski W, Franco A, Westphalen FH, de Lima AA, Fernandes A. Prevalence of bifid mandibular canals in panoramic radiographs: a maxillofacial surgical scope. Surg Radiol Anat 2014;36(9):847-50. PMID: 24752397
  14. Kalantar Motamedi MH, Navi F, Sarabi N. Bifid mandibular canals: prevalence and implications. J Oral Maxillofac Surg 2015;73(3):387-90. PMID: 25530276
  15. Capote TS, Goncalves Mde A, Campos JA. Retromolar canal associated with age, side, sex, bifid mandibular canal, and accessory mental foramen in panoramic radiographs of Brazilians. Anat Res Int 2015;2015:434083. PMID: 26366300
  16. Haas LF, Dutra K, Porporatti AL, Mezzomo LA, De Luca Canto G, Flores-Mir C, et al. Anatomical variations of mandibular canal detected by panoramic radiography and CT: a systematic review and meta-analysis. Dentomaxillofac Radiol 2016;45(2):186-98. PMID: 26576624
  17. Rothe TM, Kumar P, Shah N, Venkatesh R, Vassandacoumara V, Mahajan A. Prevalence of bifid mandibular canal amongst indian population: a radiographic study. J Maxillofac Oral Surg 2018;17(3):379-82. PMID: 30034158
  18. Cartes G, Garay I, Deana NF, Navarro P, Alves N. Mandibular canal course and the position of the mental foramen by panoramic X-Ray in chilean individuals. Biomed Res Int 2018;2018:2709401. PMID: 29984228
  19. Fuentes R, Arias A, Farfan C, Astete N, Garay I, Navarro P, et al. Morphological variations of the mandibular canal in digital panoramic radiographs: a retrospective study in a Chilean population. Folia Morphol 2019;78(1):163-70. PMID: 30009366
 
 
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي | موضوع مقاله: دندانپزشکی
دریافت: 1399/4/5 | پذیرش: 1399/6/22 | انتشار: 1399/7/10

فهرست منابع
1. Truong MK, He P, Adeeb N, Oskouian RJ, Tubbs RS, Iwanaga J. Clinical anatomy and significance of the retromolar foramina and their canals: a literature review. Cureus 2017;9(10):e1781. PMID: 29255660 [DOI:10.7759/cureus.1781]
2. Miloglu O, Yalcin E, Buyukkurt M, Yilmaz A, Harorli A. The frequency of bifid mandibular condyle in a Turkish patient population. Dentomaxillofac Radiol 2010;39(1):42-6. PMID: 20089743 [DOI:10.1259/dmfr/38196548]
3. Yang X, Lyu C, Zou D. Bifid mandibular canals incidence and anatomical variations in the population of shanghai area by cone beam computed tomography. J Comput Assist Tomogr 2017;41(4):535-40. PMID: 28722697 [DOI:10.1097/RCT.0000000000000561]
4. Wolf KT, Brokaw EJ, Bell A, Joy A. Variant inferior alveolar nerves and implications for local anesthesia. Anesth Prog 2016;63(2):84-90. PMID: 27269666 [DOI:10.2344/0003-3006-63.2.84]
5. Sumalatha S, Kotian SR, Thodeti H, Pandey AK, Fernandez RK, Nayak VS. Variations of the lingual and inferior alveolar nerves and their anomalous relationship with the maxillary artery. Eur J Anatomy 2018;22(5):403-10. Link
6. Langlais RP, Broadus R, Glass BJ. Bifid mandibular canals in panoramic radiographs. J Am Dent Assoc 1985;110(6):923-6. PMID: 3860553 [DOI:10.14219/jada.archive.1985.0033]
7. Villaça-Carvalho MF, Manhães LR Jr, de Moraes ME, Lopes SL. Prevalence of bifid mandibular canals by cone beam computed tomography. Oral Maxillofac Surg 2016;20(3):289-94. PMID: 27417545 [DOI:10.1007/s10006-016-0569-y]
8. Okumus O, Dumlu A. Prevalence of bifid mandibular canal according to gender, type and side. J Dent Sci 2019;14(2):126-33. PMID: 31210887 [DOI:10.1016/j.jds.2019.03.009]
9. Neves FS, Nascimento MC, Oliveira ML, Almeida SM, Boscolo FN. Comparative analysis of mandibular anatomical variations between panoramic radiography and cone beam computed tomography. Oral Maxillofac Surg 2014;18(4):419-24. PMID: 23975215 [DOI:10.1007/s10006-013-0428-z]
10. Benson BW, Liang H, Flint DJ. Panoramic radiography: digital technology fosters efficiency. Compend Contin Educ Dent 2011;32(4):6-8. PMID: 22195340
11. Zahedi S, Mostafavi M, Lotfirikan N. Anatomic study of mandibular posterior teeth using cone-beam computed tomography for endodontic surgery. J Endod 2018;44(5):738-43. PMID: 29550011 [DOI:10.1016/j.joen.2018.01.016]
12. Amorim MM, Borini CB, de Castro Lopes SL, Haiter-Neto F, Caria PH. Morphological description of mandibular canal in panoramic radiographs of brazilian subjects: association between anatomic characteristic and clinical procedures. Int J Morphol 2009;27(4):1243-6. Link [DOI:10.4067/S0717-95022009000400044]
13. Kuczynski A, Kucharski W, Franco A, Westphalen FH, de Lima AA, Fernandes A. Prevalence of bifid mandibular canals in panoramic radiographs: a maxillofacial surgical scope. Surg Radiol Anat 2014;36(9):847-50. PMID: 24752397 [DOI:10.1007/s00276-014-1298-2]
14. Kalantar Motamedi MH, Navi F, Sarabi N. Bifid mandibular canals: prevalence and implications. J Oral Maxillofac Surg 2015;73(3):387-90. PMID: 25530276 [DOI:10.1016/j.joms.2014.09.011]
15. Capote TS, Goncalves Mde A, Campos JA. Retromolar canal associated with age, side, sex, bifid mandibular canal, and accessory mental foramen in panoramic radiographs of Brazilians. Anat Res Int 2015;2015:434083. PMID: 26366300 [DOI:10.1155/2015/434083]
16. Haas LF, Dutra K, Porporatti AL, Mezzomo LA, De Luca Canto G, Flores-Mir C, et al. Anatomical variations of mandibular canal detected by panoramic radiography and CT: a systematic review and meta-analysis. Dentomaxillofac Radiol 2016;45(2):186-98. PMID: 26576624 [DOI:10.1259/dmfr.20150310]
17. Rothe TM, Kumar P, Shah N, Venkatesh R, Vassandacoumara V, Mahajan A. Prevalence of bifid mandibular canal amongst indian population: a radiographic study. J Maxillofac Oral Surg 2018;17(3):379-82. PMID: 30034158 [DOI:10.1007/s12663-017-1059-y]
18. Cartes G, Garay I, Deana NF, Navarro P, Alves N. Mandibular canal course and the position of the mental foramen by panoramic X-Ray in chilean individuals. Biomed Res Int 2018;2018:2709401. PMID: 29984228 [DOI:10.1155/2018/2709401]
19. Fuentes R, Arias A, Farfan C, Astete N, Garay I, Navarro P, et al. Morphological variations of the mandibular canal in digital panoramic radiographs: a retrospective study in a Chilean population. Folia Morphol 2019;78(1):163-70. PMID: 30009366

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله دانشگاه علوم پزشکی قم می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق
© 2025 CC BY-NC 4.0 | Qom University of Medical Sciences Journal

Designed & Developed by : Yektaweb