دوره 15، شماره 1 - ( فروردین 1400 )
جلد 15 شماره 1 صفحات 57-48 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Fallahian Sichani E. Comparing the Dental Fear of Children With Molar-incisor Hypomineralization and Children With Permanent First Molars Without Hypoplasia. Qom Univ Med Sci J 2021; 15 (1) :48-57
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3028-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3028-fa.html
فلاحیان سیچانی الناز. مقایسه ترس از دندانپزشکی کودکان مبتلا به مولر انسیزور هیپومینرالیزه (MIH) و کودکان با مولرهای اول دائمی بدون هایپوپلازی در شهر اصفهان در سال 1399. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1400; 15 (1) :48-57
مرکز تحقیقات بیماری های دهان و دندان کرمان، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، اصفهان، ایران ، elnaz.fallahian@gmail.com
متن کامل [PDF 3863 kb]
(475 دریافت)
| چکیده (HTML) (1528 مشاهده)
متن کامل: (759 مشاهده)
مقدمه
مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن واژهای است که به دنبال اولین گزارش آن در سال 1970، در کشور سوئد، تحت عنوان دیس مینرالیزیشن معرفی شد [2 ،1]. واژه مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن در سال 2001 توسط ورهجیم برای توصیف نقص تکاملی مینا به کار رفت [4 ،3].
با توجه به این نکته که آملوبلاستها یکی از حساسترین سلولهای بدن هستند، وجود تغییر حتی جزئی در محیط مانند افزایش دما و تغییرات pH محیط [6 ،5] میتواند باعث ایجاد هیپومینرالیزیشن شود [4].
مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن امروزه با توجه به افزایش پوسیدگی در دندانهای کودکان مبتلا، اهمیت بیشتری پیدا کرده است [7 ،4]. در مطالعات مختلف، شیوع مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن بین 4/2 درصد تا 2/40 درصد گزارش شده است، علت این آمار متنوع استفاده از ابزار معاینه و مشاهده متفاوت و همچنین رنج سنی متفاوت است [8 ،3].
تقسیمبندی این ضایعات از طریق شاخص EAPD انجام میشود که بر اساس نوع گسترش و رنگ ضایعه است که شامل اپسیتههای خفیف، متوسط، شدید و گاه دندانهایی با ترمیمهای غیرمعمول گسترده بدون سابقه تروما، دندان کشیدهشده به علت MIH و دندان رویشنیافته است [2، 4، 7].
علل ضایعه مذکور به سه گروه عوامل پزشکی (قبل از تولد، حین تولد و بعد از تولد)، آلایندههای محیطی و عوامل ژنتیکی تقسیمبندی میشود [6].
عوامل قبل تولد شامل دورههای متعدد تب مادر، دیابت وی و میکروآنالیز اشعه ایکس [9] و عوامل حین تولد شامل سزارین، نوزاد نارس و دوقلویی و عوامل پس از تولد شامل دورههای مکرر تب کودک، واکسیناسیون، سه سال اول زندگی کودک و تغذیه کودک پس از تولد هستند [5].
درمان این اختلال میتواند طیف وسیعی را دربر بگیرد که از فیشور سیلانت در مرحله ابتدایی، بلیچینگ و میکروابریژن، ترمیم دندان، درمان ریشه، روکش تا کشیدن دندان را شامل میشود [5].
ترس از دندانپزشکی یک مورد شایع در کودکان مبتلا به MIH است که تقریباً در 2 تا 25 درصد کودکان گزارش شده است [10]؛ به طوری که ترس این کودکان، اغلب از تزریقات و کاربرد وسایل در داخل دهانشان است، ولی عوامل زیادی از قبیل عوامل درونی، عوامل برونی فرد و عوامل مربوط به کادر دندانپزشکی [10]، تجربه ناخوشایند و اضطراب کودک و مادر در ترس کودک مؤثرند. علائم بالینی ترس کودک شامل تعریق کف دست، تپش قلب، تهوع، رنگپریدگی و غیره است [11]. بر همین اساس بعضی از محققین درمان این افراد را با استفاده از تکنیکهای حواسپرتی و مدلسازی و حساسیتزدایی و نقش بازی کردن و بگو نشان بده انجام بده، دست روی دهان)، درمان تحت آرامبخشی و بیهوشی، توصیه کردهاند [3، 10، 12، 13].
السادات و همکارانش در سال 2018 ترس از دندانپزشکی را در 1546کودک پیشدبستانی و ارتباط آن را با میزان پوسیدگی دندانی با استفاده از ابزار CFSS-DS مورد بررسی قرار دادند. آنها نتیجه گرفتند که ترس از دندانپزشکی رابطه مستقیمی با دندانهای پوسیده دائم و رابطه معکوس با دندانهای دائمی ترمیمشده داشته است [14].
بحرالعلومی و همکاران در سال 1396 در شهر یزد ارتباط بین مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن را با شاخص پوسیدگی دندانی در 645 کودک بررسی کردند. در این مطالعه نتیجهگیری شد که به علت نقایص ساختاری مینا، این کودکان پوسیدگی بیشتری دارند [7].
باربر و همکاران در سال 2017 در مطالعهای شدت مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن و رابطه آن با پوسیدگی دندانی را بررسی کردند. نهایتاً وجود رابطه خطی معناداری بین افزایش DMFS و مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن اثبات شد [15].
اوزوکوچ در سال 2019 در مقالهای رابطهی بین شدت MIH و ترس از دندانپزشکی در کودکان را توسط پرسشنامه CFSS-DS، بررسی کرد و ثابت شد که کودکانی که مبتلا به MIH شدید بودند به ترتیب بیشتر از دندانپزشکان، صداهای مته، تزریق، قرار دادن ابزار در داخل دهان میترسند؛ به علاوه شدت MIH و ترس از دندانپزشکی بایکدیگر رابطه مستقیم دارند [12].
حساسیت دندانی در کودکان مبتلابه MIH زیاد است. همچنین به دلیل اینکه بیحس کردن این دندانها مشکل است و اغلب درد بیشتری را حین درمان تحمل میکنند [4، 7]، ترس از دندانپزشکی کودکان مبتلا به MIH بیشتر است؛ بنابراین این مطالعه با هدف بررسی ترس دندانپزشکی کودکان مبتلا به مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن و کودکان با مولرهای اول دائمی بدون هیپوپلازی با استفاده از پرسشنامههای CFSS-DS و کاهش ترس از دندانپزشکی کودکان انجام شد.
از آنجایی که کنترل ترس کودکان در بهبود اعتماد به نفس و حفظ مراجعه منظم به دندانپزشکی و ارتقای بهداشت دهان و دندان این کودکان اهمیت دارد، توجه به این مطالعه اهمیت بالایی دارد.
روش بررسی
در این مطالعه توصیفی تحلیلی که در شهر اصفهان انجام شد، از 420 دانشآموز معاینهشده دویست دانش آموز 12-8ساله بر اساس معیارهای ورود و خروج انتخاب شدند (حجم نمونه برای آنالیز واریانس یکطرفه با استفاده از نرمافزار gpowerتعیین شد. آستانههای پیشفرض استاندارد را با اندازه اثر 154/0 در نظر گرفته شد و به دلیل احتمال خطای رایج 5 درصد، از فواصل اطمینان 95 درصد استفاده شد [16]. معیارهای ورود به مطالعه داشتن سلامت عمومی و ذهنی درگیری حداقل یکی از دندانهای مولر اول دائمی با هایپومینرالیزیشن و داشتن حداقل یک ویزیت با درمان دندانپزشکی. معیارهای ورود در گروه کنترل همانند گروه آزمایش بود، به غیر از اینکه باید دندانهای مولر اول آنها بدون هایپومینرالیزیشن میبود. معیارهای خروج از مطالعه: تجربه درمانهای پزشکی یا بیماریهای سیستمیک مزمن، داشتن درمانهای متعدد دندانپزشکی غیر از درمان مولر اول دائمی، انجام درمان برای پیشگیری و بدون بیحسی موضعی مثل فیشور سیلانت. تعداد دانشآموزان دختر و پسر شرکتکننده در مطالعه به طور مساوی بود. ابتدا از والدین رضایتنامه آگاهانه کسب شد. در یک فرم اطلاعات جمعیتشناختی (سن، جنس، تاریخچه پزشکی، تاریخچه ویزیت دندانپزشکی، تاریخ آخرین مراجعه و نوع خدمات دندانپزشکی دریافتشده، DMFTدندانهای مولر اول دائمی) ثبت شد. معیارهای تشخیصی مورداستفاده جهت ثبت پوسیدگی بر اساس معیارهایی بود که توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده است [17]. تمام دندانهای پرشده، پوسیده و ازدسترفته به دلیل پوسیدگی در دندانهای دائمی ثبت شدند. معاینه دندانهای کودکان با استفاده از آینه دندانپزشکی یکبار مصرف و چراغ قوه برای روشنایی حفره دهان انجام شد. همچنین از رول پنبه جهت تمیز کردن سطح دندان برای دید بهتر استفاده شد [11]. معیارهای تشخیص MIH بر اساس معیارهای معرفیشده توسط EAPD در سال 2003 بود [18]. سپس پرسشنامه CFSS-DS در اختیار دانشآموزان قرار گرفت و 15 دقیقه فرصت داده شد تا آن را تکمیل کنند.
پرسشنامه CFSS-DS که یک پرسشنامه استاندارد است، در مطالعه صفری و همکاران [19] به زبان فارسی ترجمه شده و از نظر روایی ظاهری، روایی محتوایی و پایایی مورد ارزیابی و تأیید قرارگرفته است. این پرسشنامه شامل 15 سؤال در زمینه حیطههای مختلف درمان دندانپزشکی است که به صورت زیر نمرهدهی میشود:
اصلاً نمیترسد = 1؛ کمی میترسد= 2؛ نسبتاً میترسد = 3؛ کاملاً میترسد = 4 و بسیار میترسد = 5. تعداد کل نمرات از 15 تا 75 متغیر است. نمره CFSS-DS ≥ 38 به عنوان ترس دندانی تعریف میشود [11]؛ به طوری که امتیاز بین 52-51 نشان از عدم وجود ترس دندانی، امتیاز 23-62 نشان از ترس خفیف دندانی که میتواند تحت کنترل نگه داشته شود، امتیاز 33-28 نشان از ترس و اضطراب متوسط دندانی و امتیاز 38 و بالاتر نشان از ترس و اضطراب شدید دندانی داشت [12].
دادهها پس از جمعآوری توسط نرمافزار SPSS نسخه 20 و تستهای آماری توصیفی (فراوانی و درصد، میانگین و انحراف معیار) تیتست و آزمون مجذور کای و آزمون رگرسیون لجستیک با روش اینتر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافتهها
در این مطالعه دویست کودک 8 تا 12ساله شرکت داشتند. از این تعداد صد نفر دختر و بقیه پسر بودند. 74 درصد از کودکان دارای مولر سالم و 26 درصد مبتلا به MIH بودند. 5/62 درصد از کودکان شرکتکننده ترس از دندانپزشکی داشتند (جدول شماره 1). جدول شماره 2 شاخصهای مرکزی و پراکندگی متغیرهای سن، تعداد ویزیت دندانپزشکی، DMFT و نمره ترس از دندانپزشکی را نشان میدهد.
همچنین نتایج نشان داد که تفاوت آماری معنیداری از نظر ترس از دندانپزشکی بین گروههای سنی مختلف وجود ندارد (313/0=P). در حالی که فراوانی ترس دندانی در دختران به طور معنیدار بیشتر از پسران بود (000/0=P). مقایسه فراوانی ترس از دندانپزشکی بر اساس تعداد ویزیت دندانپزشکی نشان میدهد که فراوانی ترس از دندانپزشکی در کودکانی که پنجبار و بیشتر در طول سال ویزیت دندانپزشکی دارند، به طور معناداری بالاتر از کودکانی است که چهار ویزیت و کمتر دارند (005/0:P). نتایج نشان داد که فراوانی ترس دندانپزشکی در کودکان با اختلالMIH شدید به نسبت کودکان بدون هایپوپلازی به طور معنیدار بالاتر است (000/0:P). مقایسه ترس از دندانپزشکی بر اساس وجود یا عدم وجود MIH در کودکان نشان داد که میزان ترس دندانپزشکی در کودکان مبتلا به اختلال MIH به نسبت کودکان بدون اختلال به طور معنیدار بالاتر است (000/0:P) (جدول شماره 3).
جدول شماره 4 مقایسه میانگین تعداد ویزیت دندانپزشکی و DMFT بر اساس وجود یا عدم وجود ترس دندانپزشکی را نشان میدهد؛ به طوری که میانگین تعداد ویزیت و DMFT در کودکانی که ترس دندانپزشکی دارند، به طور معنیدار بالاتر است (5/27-03/3 = %95 CI).
نتایج نشان داد ترس دندانپزشکی در دختران نُه برابر پسران است (5/27-03/3 =CI95% ،001/0= P ،14/9= OR). همچنین ترس دندانپزشکی در کودکانی که MIH دارند 46 برابر کودکانی است که این اختلال را ندارند (6/7-158/13 =CI95% ،001/0= P ،7/46= OR) و با افزایش تعداد ویزیتهای دندانپزشکی، شانس ترس از دندانپزشکی 2/1 برابر میشود (42/05-1/1 = CI95%، 009/0=P ،22/1= OR) (جدول شماره 5).
بحث
ترس از دندانپزشکی واکنشی طبیعی است که در طی مراحل دندانپزشکی در برابر محرکهای استرسزایی مانند تزریق بیحسی، صدای توربین، تراش دندان، روپوش سفید، انتظار کشیدن در مطب و وجود درد رخ میدهد و میتواند باعث تعریق زیاد، ناآرامی، لرزش دست و زانو، عدم همکاری کودک و تپش قلب بشود [20]. مطالعات انجامشده روی جمعیتهای مختلف گزارش دادند که میزان فراوانی ترس از دندانپزشکی کودکان ۵ تا ۲۸ درصد است [3 ،1].
هم راستا با نتایج مطالعه حاضر، در مطالعات باغی ، لیگیداکیس ، اوزوکوچ ، فایل که روی کودکان انجام شده، نشان داده شده است ترس از دندانپزشکی یک مورد شایع در کودکان مبتلا به MIH است؛ به طوری که ترس این کودکان، اغلب از باز کردن دهان و استفاده از اسپری هوا در طول معاینه دندان خود و کاربرد وسایل در داخل دهانشان در طی دوره درمان دندان است [3، 10، 12، 13].
به دلیل وجود نقایص ساختاری و وجود مینای متخلخل در دندانهای هایپومینرالیزه، پوسیدگی این دندانها شایع است؛ بنابراین تشخیص زودهنگام این دندانها و انجام ترمیم و تدابیر پیشگیرانه بهشدت در کاهش ترس کودک مؤثر است [4 ،7 ،9 ،18 ،21 ،22].
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میزان ترس با افزایش شدت MIH تشدید میشود که این نتیجه با بررسی اوزوکوچ [12] و السادات [14] نیز همسو بود، گرچه در مطالعه کوسما [22] تفاوتی در مقایسه میزان ترس کودکان مبتلا و سالم دیده نشد. در مطالعه حاضر میانگین نمره ترس از دندانپزشکی بر اساس شاخص CFSS-DS 51±53 بود که نشاندهنده ترس و اضطراب متوسط از دندانپزشکی در کودکان شرکتکننده در این مطالعه بود.
در این مطالعه مشاهده شد که هر دو گروه کودکان مبتلا به MIH و کودکان دارای مولر سالم به ترتیب از تزریق بیحسی، تراش دندان و صدای تراشیدن دندان بیشترین ترس را دارند، ولی در مطالعه کلینگبرگ در اروپا [23]، ناکا در ژاپن [24] و اوزوکوچ در استانبول [12]، بیشترین میزان ترس از تزریق، باز کردن دهان و ابزارهایی که دندانپزشکان از آن استفاده میکنند، بود.
در مطالعه صفری و همکاران بالاترین نمره ترس از دندانپزشکی را به ترتیب گزینههای ترس از آمپول زدن و دیدن وسیله تراش دندان داشتند [19]. همچنین در مطالعه اوزوکوچ بیشترین میزان ترس از دندانپزشکی ترس از دندانپزشک، بود [12].
در مطالعه گرینباوم [25] بیشترین میزان ترس از دندانپزشکی ترس از احساس خفگی و در مطالعه آراپوستاتیس [26] رفتن به بیمارستان، بیشترین میزان ترسی بود که ذکر شد. یامادا [27] حد بالای ترس را آمپول زدن و پر کردن معرفی کرد.
در این مطالعه بررسی ارتباط ترس از دندانپزشکی کودکان با جنسیت نشان داد که شدت ترس از دندانپزشکی در دختران به طور معناداری بیشتر از پسران است. در مطالعه شیم و السادات نیز نتایج با مطالعه حاضر همسو بوده و ترس در دختران شایعتر بوده است [14، 28]، در حالی که در مطالعهای که باغی انجام داد، تفاوت معناداری بین جنسیت و ترس یافت نشد [10].
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که کودکانی که تعداد مراجعه بیشتری به کلینیک دندانپزشکی داشتند، میزان ترس بیشتری را تجربه میکردند، در حالی که در مطالعه مروتی نتایج متفاوت با این مطالعه ذکر شد. آنها در مطالعه خود عنوان کردند که هر چه تعداد ویزیت دندانپزشکی افراد بیشتر باشد میزان اضطراب دندانپزشکی کاهش مییابد [29]. علت تفاوت نتایج میتواند مربوط به این باشد که در مطالعه مذکور گروه سنی بزرگسال و میزان اضطراب بررسی شد؛ به طوری که اضطراب ترس از ناشناخته هاست که میتواند با افزایش آگاهی کاهش پیدا کند، اما ترس به دلیل داشتن آگاهی از مشکل موردنظر حاصل میشود که با تعداد دفعات مراجعه کودکان به مطب دندانپزشکی و تجربه مشکلات حین درمان، ترس افزایش مییابد.
نتایج این مطالعه نشان داد که با افزایش میزان DMFT، ترس از دندانپزشکی نیز افزایش مییابد که این نتیجه در مطالعات ایسا [30]، اولاک [31] نیز تأیید شد، در حالی که بینا در مطالعه خود ارتباطی بین DMFT و ترس دندانی مشاهده نکرد [11]. علت افزایش ترس از دندانپزشکی در کودکانی که DMFT بالاتری در مولرهای اول دائمی خود داشتند، این بود که این کودکان مراجعات بیشتری به کلینیک دندانپزشکی داشته و احتمال اینکه درد و ناراحتیهای بیشتری ناشی از حساسیت دندانی و یا حین درمان دندانپزشکی داشتهاند، بیشتر است؛ بنابراین این عوامل میتوانند منجر به ترس بیشتر در کودکان با DMFT بالاتر شوند. جهت کاهش ترس از دندانپزشکی این کودکان، بعضی از محققین درمان این افراد را با استفاده از تکنیکهای حواس پرتی و مدلسازی و حساسیتزدایی، نقش بازی کردن، بگو نشان بده انجام بده، دست روی دهان، درمان تحت آرامبخشی و بیهوشی توصیه کردهاند [3، 10، 12، 13].
نتیجهگیری
نتایج این مطالعه نشان داد که ترس از دندانپزشکی در کودکان مبتلابه مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن به طور معناداری بالاتر از کودکان با دندانهای مولر اول دائمی بدون هیپوپلازی است. به علاوه ترس دندانپزشکی در کودکان با اختلال شدید MIH، در دختران و کودکانی که تعداد ویزیت دندانپزشکی بیشتری در طول سال داشتند، به طور معناداری بالاتر بود.
یکی از محدودیتهای این مطالعه، این بود که به دلیل کم بودن تعداد کودکان مبتلا به MIH، جمعآوری نمونهها با دشواری انجام شد. همچنین در مواردی عدم همکاری و رضایت والدین جهت معاینه دهان و دندان کودکانشان وجود داشت.
پیشنهاد میشود سطح آگاهی دندانپزشکان نسبت به ترس دندانپزشکی کودکان مبتلا به مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن و نحوه عملکرد آنها در مواجهه با این کودکان موردبررسی قرار بگیرد. همچنین استفاده از تکنیکهای مختلف کاهش ترس دندانپزشکی مورد بررسی قرار گیرد تا با کاهش میزان درد و ترس در کودکان مبتلابه مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن کمک شایانی به آینده دندانپزشکی این کودکان شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی کرمان این مقاله را تأیید کرده است (کد اخلاق: IR.KMU.REC.1399.162).
حامی مالی
دانشگاه علومپزشکی کرمان از این مطالعه حمایت مالی کرده است.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسنده این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از دانشگاه علومپزشکی کرمان بابت حمایت از این مطالعه تشکر میکنیم.
مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن واژهای است که به دنبال اولین گزارش آن در سال 1970، در کشور سوئد، تحت عنوان دیس مینرالیزیشن معرفی شد [2 ،1]. واژه مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن در سال 2001 توسط ورهجیم برای توصیف نقص تکاملی مینا به کار رفت [4 ،3].
با توجه به این نکته که آملوبلاستها یکی از حساسترین سلولهای بدن هستند، وجود تغییر حتی جزئی در محیط مانند افزایش دما و تغییرات pH محیط [6 ،5] میتواند باعث ایجاد هیپومینرالیزیشن شود [4].
مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن امروزه با توجه به افزایش پوسیدگی در دندانهای کودکان مبتلا، اهمیت بیشتری پیدا کرده است [7 ،4]. در مطالعات مختلف، شیوع مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن بین 4/2 درصد تا 2/40 درصد گزارش شده است، علت این آمار متنوع استفاده از ابزار معاینه و مشاهده متفاوت و همچنین رنج سنی متفاوت است [8 ،3].
تقسیمبندی این ضایعات از طریق شاخص EAPD انجام میشود که بر اساس نوع گسترش و رنگ ضایعه است که شامل اپسیتههای خفیف، متوسط، شدید و گاه دندانهایی با ترمیمهای غیرمعمول گسترده بدون سابقه تروما، دندان کشیدهشده به علت MIH و دندان رویشنیافته است [2، 4، 7].
علل ضایعه مذکور به سه گروه عوامل پزشکی (قبل از تولد، حین تولد و بعد از تولد)، آلایندههای محیطی و عوامل ژنتیکی تقسیمبندی میشود [6].
عوامل قبل تولد شامل دورههای متعدد تب مادر، دیابت وی و میکروآنالیز اشعه ایکس [9] و عوامل حین تولد شامل سزارین، نوزاد نارس و دوقلویی و عوامل پس از تولد شامل دورههای مکرر تب کودک، واکسیناسیون، سه سال اول زندگی کودک و تغذیه کودک پس از تولد هستند [5].
درمان این اختلال میتواند طیف وسیعی را دربر بگیرد که از فیشور سیلانت در مرحله ابتدایی، بلیچینگ و میکروابریژن، ترمیم دندان، درمان ریشه، روکش تا کشیدن دندان را شامل میشود [5].
ترس از دندانپزشکی یک مورد شایع در کودکان مبتلا به MIH است که تقریباً در 2 تا 25 درصد کودکان گزارش شده است [10]؛ به طوری که ترس این کودکان، اغلب از تزریقات و کاربرد وسایل در داخل دهانشان است، ولی عوامل زیادی از قبیل عوامل درونی، عوامل برونی فرد و عوامل مربوط به کادر دندانپزشکی [10]، تجربه ناخوشایند و اضطراب کودک و مادر در ترس کودک مؤثرند. علائم بالینی ترس کودک شامل تعریق کف دست، تپش قلب، تهوع، رنگپریدگی و غیره است [11]. بر همین اساس بعضی از محققین درمان این افراد را با استفاده از تکنیکهای حواسپرتی و مدلسازی و حساسیتزدایی و نقش بازی کردن و بگو نشان بده انجام بده، دست روی دهان)، درمان تحت آرامبخشی و بیهوشی، توصیه کردهاند [3، 10، 12، 13].
السادات و همکارانش در سال 2018 ترس از دندانپزشکی را در 1546کودک پیشدبستانی و ارتباط آن را با میزان پوسیدگی دندانی با استفاده از ابزار CFSS-DS مورد بررسی قرار دادند. آنها نتیجه گرفتند که ترس از دندانپزشکی رابطه مستقیمی با دندانهای پوسیده دائم و رابطه معکوس با دندانهای دائمی ترمیمشده داشته است [14].
بحرالعلومی و همکاران در سال 1396 در شهر یزد ارتباط بین مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن را با شاخص پوسیدگی دندانی در 645 کودک بررسی کردند. در این مطالعه نتیجهگیری شد که به علت نقایص ساختاری مینا، این کودکان پوسیدگی بیشتری دارند [7].
باربر و همکاران در سال 2017 در مطالعهای شدت مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن و رابطه آن با پوسیدگی دندانی را بررسی کردند. نهایتاً وجود رابطه خطی معناداری بین افزایش DMFS و مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن اثبات شد [15].
اوزوکوچ در سال 2019 در مقالهای رابطهی بین شدت MIH و ترس از دندانپزشکی در کودکان را توسط پرسشنامه CFSS-DS، بررسی کرد و ثابت شد که کودکانی که مبتلا به MIH شدید بودند به ترتیب بیشتر از دندانپزشکان، صداهای مته، تزریق، قرار دادن ابزار در داخل دهان میترسند؛ به علاوه شدت MIH و ترس از دندانپزشکی بایکدیگر رابطه مستقیم دارند [12].
حساسیت دندانی در کودکان مبتلابه MIH زیاد است. همچنین به دلیل اینکه بیحس کردن این دندانها مشکل است و اغلب درد بیشتری را حین درمان تحمل میکنند [4، 7]، ترس از دندانپزشکی کودکان مبتلا به MIH بیشتر است؛ بنابراین این مطالعه با هدف بررسی ترس دندانپزشکی کودکان مبتلا به مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن و کودکان با مولرهای اول دائمی بدون هیپوپلازی با استفاده از پرسشنامههای CFSS-DS و کاهش ترس از دندانپزشکی کودکان انجام شد.
از آنجایی که کنترل ترس کودکان در بهبود اعتماد به نفس و حفظ مراجعه منظم به دندانپزشکی و ارتقای بهداشت دهان و دندان این کودکان اهمیت دارد، توجه به این مطالعه اهمیت بالایی دارد.
روش بررسی
در این مطالعه توصیفی تحلیلی که در شهر اصفهان انجام شد، از 420 دانشآموز معاینهشده دویست دانش آموز 12-8ساله بر اساس معیارهای ورود و خروج انتخاب شدند (حجم نمونه برای آنالیز واریانس یکطرفه با استفاده از نرمافزار gpowerتعیین شد. آستانههای پیشفرض استاندارد را با اندازه اثر 154/0 در نظر گرفته شد و به دلیل احتمال خطای رایج 5 درصد، از فواصل اطمینان 95 درصد استفاده شد [16]. معیارهای ورود به مطالعه داشتن سلامت عمومی و ذهنی درگیری حداقل یکی از دندانهای مولر اول دائمی با هایپومینرالیزیشن و داشتن حداقل یک ویزیت با درمان دندانپزشکی. معیارهای ورود در گروه کنترل همانند گروه آزمایش بود، به غیر از اینکه باید دندانهای مولر اول آنها بدون هایپومینرالیزیشن میبود. معیارهای خروج از مطالعه: تجربه درمانهای پزشکی یا بیماریهای سیستمیک مزمن، داشتن درمانهای متعدد دندانپزشکی غیر از درمان مولر اول دائمی، انجام درمان برای پیشگیری و بدون بیحسی موضعی مثل فیشور سیلانت. تعداد دانشآموزان دختر و پسر شرکتکننده در مطالعه به طور مساوی بود. ابتدا از والدین رضایتنامه آگاهانه کسب شد. در یک فرم اطلاعات جمعیتشناختی (سن، جنس، تاریخچه پزشکی، تاریخچه ویزیت دندانپزشکی، تاریخ آخرین مراجعه و نوع خدمات دندانپزشکی دریافتشده، DMFTدندانهای مولر اول دائمی) ثبت شد. معیارهای تشخیصی مورداستفاده جهت ثبت پوسیدگی بر اساس معیارهایی بود که توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده است [17]. تمام دندانهای پرشده، پوسیده و ازدسترفته به دلیل پوسیدگی در دندانهای دائمی ثبت شدند. معاینه دندانهای کودکان با استفاده از آینه دندانپزشکی یکبار مصرف و چراغ قوه برای روشنایی حفره دهان انجام شد. همچنین از رول پنبه جهت تمیز کردن سطح دندان برای دید بهتر استفاده شد [11]. معیارهای تشخیص MIH بر اساس معیارهای معرفیشده توسط EAPD در سال 2003 بود [18]. سپس پرسشنامه CFSS-DS در اختیار دانشآموزان قرار گرفت و 15 دقیقه فرصت داده شد تا آن را تکمیل کنند.
پرسشنامه CFSS-DS که یک پرسشنامه استاندارد است، در مطالعه صفری و همکاران [19] به زبان فارسی ترجمه شده و از نظر روایی ظاهری، روایی محتوایی و پایایی مورد ارزیابی و تأیید قرارگرفته است. این پرسشنامه شامل 15 سؤال در زمینه حیطههای مختلف درمان دندانپزشکی است که به صورت زیر نمرهدهی میشود:
اصلاً نمیترسد = 1؛ کمی میترسد= 2؛ نسبتاً میترسد = 3؛ کاملاً میترسد = 4 و بسیار میترسد = 5. تعداد کل نمرات از 15 تا 75 متغیر است. نمره CFSS-DS ≥ 38 به عنوان ترس دندانی تعریف میشود [11]؛ به طوری که امتیاز بین 52-51 نشان از عدم وجود ترس دندانی، امتیاز 23-62 نشان از ترس خفیف دندانی که میتواند تحت کنترل نگه داشته شود، امتیاز 33-28 نشان از ترس و اضطراب متوسط دندانی و امتیاز 38 و بالاتر نشان از ترس و اضطراب شدید دندانی داشت [12].
دادهها پس از جمعآوری توسط نرمافزار SPSS نسخه 20 و تستهای آماری توصیفی (فراوانی و درصد، میانگین و انحراف معیار) تیتست و آزمون مجذور کای و آزمون رگرسیون لجستیک با روش اینتر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافتهها
در این مطالعه دویست کودک 8 تا 12ساله شرکت داشتند. از این تعداد صد نفر دختر و بقیه پسر بودند. 74 درصد از کودکان دارای مولر سالم و 26 درصد مبتلا به MIH بودند. 5/62 درصد از کودکان شرکتکننده ترس از دندانپزشکی داشتند (جدول شماره 1). جدول شماره 2 شاخصهای مرکزی و پراکندگی متغیرهای سن، تعداد ویزیت دندانپزشکی، DMFT و نمره ترس از دندانپزشکی را نشان میدهد.
همچنین نتایج نشان داد که تفاوت آماری معنیداری از نظر ترس از دندانپزشکی بین گروههای سنی مختلف وجود ندارد (313/0=P). در حالی که فراوانی ترس دندانی در دختران به طور معنیدار بیشتر از پسران بود (000/0=P). مقایسه فراوانی ترس از دندانپزشکی بر اساس تعداد ویزیت دندانپزشکی نشان میدهد که فراوانی ترس از دندانپزشکی در کودکانی که پنجبار و بیشتر در طول سال ویزیت دندانپزشکی دارند، به طور معناداری بالاتر از کودکانی است که چهار ویزیت و کمتر دارند (005/0:P). نتایج نشان داد که فراوانی ترس دندانپزشکی در کودکان با اختلالMIH شدید به نسبت کودکان بدون هایپوپلازی به طور معنیدار بالاتر است (000/0:P). مقایسه ترس از دندانپزشکی بر اساس وجود یا عدم وجود MIH در کودکان نشان داد که میزان ترس دندانپزشکی در کودکان مبتلا به اختلال MIH به نسبت کودکان بدون اختلال به طور معنیدار بالاتر است (000/0:P) (جدول شماره 3).
جدول شماره 4 مقایسه میانگین تعداد ویزیت دندانپزشکی و DMFT بر اساس وجود یا عدم وجود ترس دندانپزشکی را نشان میدهد؛ به طوری که میانگین تعداد ویزیت و DMFT در کودکانی که ترس دندانپزشکی دارند، به طور معنیدار بالاتر است (5/27-03/3 = %95 CI).
نتایج نشان داد ترس دندانپزشکی در دختران نُه برابر پسران است (5/27-03/3 =CI95% ،001/0= P ،14/9= OR). همچنین ترس دندانپزشکی در کودکانی که MIH دارند 46 برابر کودکانی است که این اختلال را ندارند (6/7-158/13 =CI95% ،001/0= P ،7/46= OR) و با افزایش تعداد ویزیتهای دندانپزشکی، شانس ترس از دندانپزشکی 2/1 برابر میشود (42/05-1/1 = CI95%، 009/0=P ،22/1= OR) (جدول شماره 5).
بحث
ترس از دندانپزشکی واکنشی طبیعی است که در طی مراحل دندانپزشکی در برابر محرکهای استرسزایی مانند تزریق بیحسی، صدای توربین، تراش دندان، روپوش سفید، انتظار کشیدن در مطب و وجود درد رخ میدهد و میتواند باعث تعریق زیاد، ناآرامی، لرزش دست و زانو، عدم همکاری کودک و تپش قلب بشود [20]. مطالعات انجامشده روی جمعیتهای مختلف گزارش دادند که میزان فراوانی ترس از دندانپزشکی کودکان ۵ تا ۲۸ درصد است [3 ،1].
هم راستا با نتایج مطالعه حاضر، در مطالعات باغی ، لیگیداکیس ، اوزوکوچ ، فایل که روی کودکان انجام شده، نشان داده شده است ترس از دندانپزشکی یک مورد شایع در کودکان مبتلا به MIH است؛ به طوری که ترس این کودکان، اغلب از باز کردن دهان و استفاده از اسپری هوا در طول معاینه دندان خود و کاربرد وسایل در داخل دهانشان در طی دوره درمان دندان است [3، 10، 12، 13].
به دلیل وجود نقایص ساختاری و وجود مینای متخلخل در دندانهای هایپومینرالیزه، پوسیدگی این دندانها شایع است؛ بنابراین تشخیص زودهنگام این دندانها و انجام ترمیم و تدابیر پیشگیرانه بهشدت در کاهش ترس کودک مؤثر است [4 ،7 ،9 ،18 ،21 ،22].
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میزان ترس با افزایش شدت MIH تشدید میشود که این نتیجه با بررسی اوزوکوچ [12] و السادات [14] نیز همسو بود، گرچه در مطالعه کوسما [22] تفاوتی در مقایسه میزان ترس کودکان مبتلا و سالم دیده نشد. در مطالعه حاضر میانگین نمره ترس از دندانپزشکی بر اساس شاخص CFSS-DS 51±53 بود که نشاندهنده ترس و اضطراب متوسط از دندانپزشکی در کودکان شرکتکننده در این مطالعه بود.
در این مطالعه مشاهده شد که هر دو گروه کودکان مبتلا به MIH و کودکان دارای مولر سالم به ترتیب از تزریق بیحسی، تراش دندان و صدای تراشیدن دندان بیشترین ترس را دارند، ولی در مطالعه کلینگبرگ در اروپا [23]، ناکا در ژاپن [24] و اوزوکوچ در استانبول [12]، بیشترین میزان ترس از تزریق، باز کردن دهان و ابزارهایی که دندانپزشکان از آن استفاده میکنند، بود.
در مطالعه صفری و همکاران بالاترین نمره ترس از دندانپزشکی را به ترتیب گزینههای ترس از آمپول زدن و دیدن وسیله تراش دندان داشتند [19]. همچنین در مطالعه اوزوکوچ بیشترین میزان ترس از دندانپزشکی ترس از دندانپزشک، بود [12].
در مطالعه گرینباوم [25] بیشترین میزان ترس از دندانپزشکی ترس از احساس خفگی و در مطالعه آراپوستاتیس [26] رفتن به بیمارستان، بیشترین میزان ترسی بود که ذکر شد. یامادا [27] حد بالای ترس را آمپول زدن و پر کردن معرفی کرد.
در این مطالعه بررسی ارتباط ترس از دندانپزشکی کودکان با جنسیت نشان داد که شدت ترس از دندانپزشکی در دختران به طور معناداری بیشتر از پسران است. در مطالعه شیم و السادات نیز نتایج با مطالعه حاضر همسو بوده و ترس در دختران شایعتر بوده است [14، 28]، در حالی که در مطالعهای که باغی انجام داد، تفاوت معناداری بین جنسیت و ترس یافت نشد [10].
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که کودکانی که تعداد مراجعه بیشتری به کلینیک دندانپزشکی داشتند، میزان ترس بیشتری را تجربه میکردند، در حالی که در مطالعه مروتی نتایج متفاوت با این مطالعه ذکر شد. آنها در مطالعه خود عنوان کردند که هر چه تعداد ویزیت دندانپزشکی افراد بیشتر باشد میزان اضطراب دندانپزشکی کاهش مییابد [29]. علت تفاوت نتایج میتواند مربوط به این باشد که در مطالعه مذکور گروه سنی بزرگسال و میزان اضطراب بررسی شد؛ به طوری که اضطراب ترس از ناشناخته هاست که میتواند با افزایش آگاهی کاهش پیدا کند، اما ترس به دلیل داشتن آگاهی از مشکل موردنظر حاصل میشود که با تعداد دفعات مراجعه کودکان به مطب دندانپزشکی و تجربه مشکلات حین درمان، ترس افزایش مییابد.
نتایج این مطالعه نشان داد که با افزایش میزان DMFT، ترس از دندانپزشکی نیز افزایش مییابد که این نتیجه در مطالعات ایسا [30]، اولاک [31] نیز تأیید شد، در حالی که بینا در مطالعه خود ارتباطی بین DMFT و ترس دندانی مشاهده نکرد [11]. علت افزایش ترس از دندانپزشکی در کودکانی که DMFT بالاتری در مولرهای اول دائمی خود داشتند، این بود که این کودکان مراجعات بیشتری به کلینیک دندانپزشکی داشته و احتمال اینکه درد و ناراحتیهای بیشتری ناشی از حساسیت دندانی و یا حین درمان دندانپزشکی داشتهاند، بیشتر است؛ بنابراین این عوامل میتوانند منجر به ترس بیشتر در کودکان با DMFT بالاتر شوند. جهت کاهش ترس از دندانپزشکی این کودکان، بعضی از محققین درمان این افراد را با استفاده از تکنیکهای حواس پرتی و مدلسازی و حساسیتزدایی، نقش بازی کردن، بگو نشان بده انجام بده، دست روی دهان، درمان تحت آرامبخشی و بیهوشی توصیه کردهاند [3، 10، 12، 13].
نتیجهگیری
نتایج این مطالعه نشان داد که ترس از دندانپزشکی در کودکان مبتلابه مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن به طور معناداری بالاتر از کودکان با دندانهای مولر اول دائمی بدون هیپوپلازی است. به علاوه ترس دندانپزشکی در کودکان با اختلال شدید MIH، در دختران و کودکانی که تعداد ویزیت دندانپزشکی بیشتری در طول سال داشتند، به طور معناداری بالاتر بود.
یکی از محدودیتهای این مطالعه، این بود که به دلیل کم بودن تعداد کودکان مبتلا به MIH، جمعآوری نمونهها با دشواری انجام شد. همچنین در مواردی عدم همکاری و رضایت والدین جهت معاینه دهان و دندان کودکانشان وجود داشت.
پیشنهاد میشود سطح آگاهی دندانپزشکان نسبت به ترس دندانپزشکی کودکان مبتلا به مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن و نحوه عملکرد آنها در مواجهه با این کودکان موردبررسی قرار بگیرد. همچنین استفاده از تکنیکهای مختلف کاهش ترس دندانپزشکی مورد بررسی قرار گیرد تا با کاهش میزان درد و ترس در کودکان مبتلابه مولر انسیزور هایپومینرالیزیشن کمک شایانی به آینده دندانپزشکی این کودکان شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی کرمان این مقاله را تأیید کرده است (کد اخلاق: IR.KMU.REC.1399.162).
حامی مالی
دانشگاه علومپزشکی کرمان از این مطالعه حمایت مالی کرده است.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسنده این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از دانشگاه علومپزشکی کرمان بابت حمایت از این مطالعه تشکر میکنیم.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
دندانپزشکی
دریافت: 1399/10/17 | پذیرش: 1400/1/27 | انتشار: 1400/1/10
دریافت: 1399/10/17 | پذیرش: 1400/1/27 | انتشار: 1400/1/10
فهرست منابع
1. Ghanim A, Elfrink M, Weerheijm K, Mariño R, Manton D. A practical method for use in epidemiological studies on enamel hypomineralisation. Eur Arch Paediatr Dent. 2015; 16(3):235-46. [DOI:10.1007/s40368-015-0178-8] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s40368-015-0178-8]
2. William V, Messer LB, Burrow MF. Molar incisor hypomineralization: review and recommendations for clinical management. Pediatr Dent. 2006; 28(3):224-32. [PMID]
3. Lygidakis NA, Wong F, Jälevik B, Vierrou AM, Alaluusua S, Espelid I. Best Clinical Practice Guidance for clinicians dealing with children presenting with Molar-Incisor-Hypomineralisation (MIH). Eur Arch Paediatr Dent. 2010; 11(2):75-81. [DOI:10.1007/BF03262716] [PMID] [DOI:10.1007/BF03262716]
4. Salem K, Azarbaan S. [An investigation of the prevalence and predictive factors of molar-incisor hypomineralization in Rasht, Iran (Persian)]. J Mashhad Dent Sch. 2017; 41(1):31-40. [DOI:10.22038/JMDS.2017.8368]
5. Ramezani, Jamileh, and MahkamehMirkarimi. [A review of Molar-Incisor Hypomineralization (MIH): Diagnosis, etiology and treatment (Persian)]. J Isfahan Dent Sch. 2011; 7(3):344-54. http://jids.journalonweb.ir/index.php/jids/article/view/344
6. Allam E, Ghoneima A, Kula K. Definition and scoring system of molar incisor hypomineralization: A review. Dent Oral Craniofac Res. 2017; 3(2):1-9. [DOI:10.15761/DOCR.1000197] [DOI:10.15761/DOCR.1000197]
7. Bahrololoomi Z, Mostafalu N, Shakib A. [Relationship between molar incisor hypomineralization with body mass index and dental caries index in 7-11 year old children in Yazd City (Persian)]. J Shahid Sadoughi Univ Med Sci. 2017; 25(1):11-9. http://jssu.ssu.ac.ir/article-1-3984-en.html
8. Silva MJ, Scurrah KJ, Craig JM, Manton DJ, Kilpatrick N. Etiology of molar incisor hypomineralization - a systematic review. Community Dent Oral Epidemiol. 2016; 44(4):342-53. [DOI:10.1111/cdoe.12229] [PMID] [DOI:10.1111/cdoe.12229]
9. Hussein AS, Ghanim AM, Abu-Hassan MI, Manton DJ. Knowledge, management and perceived barriers to treatment of molar-incisor hypomineralisation in general dental practitioners and dental nurses in Malaysia. Eur Arch Paediatr Dent. 2014; 15(5):301-7. [DOI:10.1007/s40368-014-0115-2] [PMID] [DOI:10.1007/s40368-014-0115-2]
10. Baghi S, Amareh M, Heirat R, Hajivandi A, Aalizadeh Y. [Evaluation of relationship between the children's dental fear and cooperation during dental treatment with the parents' general health (Persian)]. Irani J Pediat Dent. 2018; 13(2):37-42. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=467671 [DOI:10.29252/ijpd.13.2.37]
11. Beena JP. Dental subscale of children's fear survey schedule and dental caries prevalence. Eur J Dent. 2013; 7(2):181-5. [DOI:10.4103/1305-7456.110166] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4103/1305-7456.110166]
12. Özükoç C. Evaluation of the relationship between MIH severity and dental fear among the children. Med Sci Discov. 2019; 6(10):284-7. [DOI:10.36472/msd.v6i10.318] [DOI:10.36472/msd.v6i10.318]
13. Fayle SA. Molar incisor hypomineralisation: Restorative management. Eur J Paediatr Dent. 2003; 4:121-6. [PMID]
14. Alsadat FA, El-Housseiny AA, Alamoudi NM, Elderwi DA, Ainosa AM, Dardeer FM. Dental fear in primary school children and its relation to dental caries. Niger J Clin Pract. 2018; 21(11):1454-60. [DOI:10.4103/njcp.njcp_160_18] [PMID]
15. Negre-Barber A, Montiel-Company JM, Catalá-Pizarro M, Almerich-Silla JM. Degree of severity of molar incisor hypomineralization and its relation to dental caries. Sci Rep. 2018; 8(1):1248. [DOI:10.1038/s41598-018-19821-0] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1038/s41598-018-19821-0]
16. Fütterer J, Ebel M, Bekes K, Klode C, Hirsch C. Influence of customized therapy for molar incisor hypomineralization on children's oral hygiene and quality of life. Clin Exp Dent Res. 2020; 6(1):33-43. [DOI:10.1002/cre2.245] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1002/cre2.245]
17. World Health Organization (WHO). Oral health surveys: Basic methods [Internet]. 2013 [Updated 2013]. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/97035
18. Weerheijm KL, Duggal M, Mejàre I, Papagiannoulis L, Koch G, Martens LC, et al. Judgement criteria for Molar Incisor Hypomincralisation (MIH) in epidemiologic studies: A summary of the European meeting on MIH held in Athens, 2003. Eur J Paediatr Dent. 2003; 4(3):110-3. [PMID]
19. Safari S, Gholami M, Razeghi S. [Development of a Persian version of the children's fear survey schedule-dental subscale (cfss-ds) among 8-12 year-old female students in Tehran (Persian)]. J Dent Med. 2018; 31(2):98-108. http://jdm.tums.ac.ir/article-1-5772-en.html
20. Gustafsson A, Broberg A, Bodin L, Berggren U, Arnrup K. Dental behaviour management problems: The role of child personal characteristics. Int J Paediatr Dent. 2010; 20(4):242-53. [DOI:10.1111/j.1365-263X.2010.01046.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1365-263X.2010.01046.x]
21. Weerheijm KL. Molar Incisor Hypomineralisation (MIH). Eur J Paediatr Dent. 2003; 4(3):114-20. [PMID]
22. Kosma I, Kevrekidou A, Boka V, Arapostathis K, Kotsanos N. Molar Incisor Hypomineralisation (MIH): Correlation with dental caries and dental fear. Eur Arch Paediatr Dent. 2016; 17(2):123-9. [DOI:10.1007/s40368-016-0221-4] [PMID] [DOI:10.1007/s40368-016-0221-4]
23. Klingberg G, Berggren U, Carlsson SG, Noren JG. Child dental fear: Cause‐related factors and clinical effects. Eur J Oral Sci. 1995; 103(6):405-12. [DOI:10.1111/j.1600-0722.1995.tb01865.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1600-0722.1995.tb01865.x]
24. Nakai Y, Hirakawa T, Milgrom P, Coolidge T, Heima M, Mori Y, et al. The children's fear survey schedule-dental subscale in Japan. Community Dent Oral Epidemiol. 2005; 33(3):196-204. [DOI:10.1111/j.1600-0528.2005.00211.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1600-0528.2005.00211.x]
25. Greenbaum PE, Turner C, Cook EW, Melamed BG. Dentists' voice control: Effects on children's disruptive and affective behavior. Health Psychol. 1990; 9(5):546-58. [DOI:10.1037/0278-6133.9.5.546] [PMID] [DOI:10.1037/0278-6133.9.5.546]
26. Arapostathis KN, Coolidge T, Emmanouil D, Kotsanos N. Reliability and validity of the Greek version of the Children's Fear Survey Schedule-Dental Subscale. Int J Paediatr Dent. 2008; 18(5):374-9. [DOI:10.1111/j.1365-263X.2007.00894.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1365-263X.2007.00894.x]
27. Yamada MK, Tanabe Y, Sano T, Noda T. Cooperation during dental treatment: The children's fear survey schedule in Japanese Children. Int J Paediatr Dent. 2002; 12(6):404-9. [DOI:10.1046/j.1365-263X.2002.00399.x] [PMID] [DOI:10.1046/j.1365-263X.2002.00399.x]
28. Shim YS, Kim AH, Jeon EY, An SY. Dental fear & anxiety and dental pain in children and adolescents: A systemic review. J Dent Anesth Pain Med. 2015; 15(2):53. [DOI:10.17245/jdapm.2015.15.2.53] [PMID] [PMCID] [DOI:10.17245/jdapm.2015.15.2.53]
29. Morowatisharifabad MA, Razavinia M, Haerian-Ardakani A, Fallahzadeh H. [Study of dental anxiety among patients referred to private offices in Mashhad (Persian)]. J Toloo-e-Behdasht. 2012; 11(2):119-30. http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-188-en.html
30. Esa R, Ong AL, Humphris G, Freeman R. The relationship of dental caries and dental fear in Malaysian adolescents: A latent variable approach. BMC Oral Health. 2014; 14(1):1-7. [DOI:10.1186/1472-6831-14-19] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/1472-6831-14-19]
31. Olak J, Saag M, Honkala S, Nõmmela R, Runnel R, Honkala E, et al. Children's dental fear in relation to dental health and parental dental fear. Stomatologija. 2013; 15(1):26-31. [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
