دوره 15، شماره 6 - ( شهریور 1400 )
جلد 15 شماره 6 صفحات 393-384 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Gogheri T, Samavi S A, Najarpourian S. Structural Relationships Model of Type D Personality and Depression With the Mediation of Cognitive Distortions and Family Functioning in the Citizens of Bandar Abbas. Qom Univ Med Sci J 2021; 15 (6) :384-393
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3063-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3063-fa.html
گوغری طیبه، سماوی سید عبدالوهاب، نجارپوریان سمانه. مدل روابط ساختاری تیپ شخصیتی D و افسردگی با میانجیگری تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده در شهروندان شهر بندرعباس. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1400; 15 (6) :384-393
1- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
2- گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران. ،wahab.samavi@gmail.com
3- گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران.
2- گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران. ،
3- گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران.
متن کامل [PDF 4529 kb]
(714 دریافت)
| چکیده (HTML) (2029 مشاهده)
متن کامل: (639 مشاهده)
مقدمه
افسردگی از اختلالات روانی شایع عصر حاضر است [1] که نشانگانی چون احساس غم و اندوه، انزوا و از دست دادن علاقه و لذت دارد [2]. افسردگی درصد بالایی از مردم را تحت‌الشعاع قرار داده [3] و روی افکار، حالات، رفتار و بدن تأثیرگذاری فراوانی دارد [4]. در سبب‌شناسی افسردگی عوامل بسیاری از جمله عوامل زیستی و روان‌شناختی و بسیاری دیگر نقش دارند [5]. بنا به نظر پژوهشگران آنچه به طور عمده در ایجاد افسردگی مؤثر است، عوامل و برخی از تیپ‌های شخصیتی است [6].
یکی از انواع تیپ‌های شخصیتی که با افسردگی مرتبط است، تیپ شخصیتی D است [7]. این تیپ شخصیتی دو بعد عاطفه منفی و بازداری اجتماعی را دربر می‌گیرد که در تعامل با یکدیگر عمل می‌کنند. تیپ D که با عنوان تیپ پریشان، درمانده و مضطرب یاد می‌شود توسط دنولت در جریان کار روی بیماران قلبی مطرح شد [8]. عاطفه منفی، حالتی از شخصیت است که در آن فرد به سمت کسب تجارب منفی چون نگرانی، پرخاشگری، خشم، غمگینی و احساسات خصمانه گرایش دارد [9]. بازداری اجتماعی نیز خودداری فرد از بودن در اجتماع و روابط به دلیل ترس از طرد شدن و انتقاد و مخالفت از سوی دیگران است [10]. طبق پژوهش‌ها، تیپ D با سلامت روان مرتبط است [11]. درواقع این تیپ حاکی از تعامل ویژگی‌های خاصی است که می‌تواند منجر به اثر‌گذاری زیان‌بار بر سلامتی شود [8]. آلن و همکاران نشان داده‌اند تیپ D پیش‌بینی‌کننده مشکلات جسمانی و روانی است [10]. پژوهش سو و هی نشان داد تیپ D علاوه بر همراه بودن با مشکلات عروق کرونری، می‌تواند منجر به افزایش افسردگی و میزان مرگ‌و‌میر شود [12].
به نظر می‌رسد تیپ D، فرد را به سمت شناخت‌های منفی و تحریف‌شده بیشتری هدایت کند و باعث افسردگی وی شود. طبق پژوهش ژانگ و همکاران، افراد عادی هم دارای تحریف‌های شناختی هستند و شناخت‌های تیپ D نیز به طور کامل تحریف‌شده نیستند. با این وجود، میزان تحریف در این تیپ بالاست و از طرفی ممکن است عواطف منفی و بازداری اجتماعی شرایطی را ایجاد کنند که تحریف‌های شناختی بیشتر و محکم‌تری در چنین افرادی شکل بگیرد و بنابراین دچار افسردگی شوند [13]. تحریف‌های شناختی، نگرش‌های ناکارآمد، عقاید مطلق و خشک نسبت به خود و دنیا هستند که خلق‌و‌خو و رفتار را تحت تأثیر قرار می‌دهند [14]. مطالعات اولیه در مورد تحریف شناختی عمدتاً بر افسردگی متمرکزشده‌اند که نتایج آن‌ها حاکی از فراوانی تحریف شناختی در افراد افسرده نسبت به افراد سالم است [15]. اسکلاتر و همکاران نشان دادند افزایش افسردگی با افزایش تحریف شناختی همراه بوده است [16].
ژانگ و همکاران نشان دادند افسردگی می‌تواند با روابط موجود در خانواده نیز مرتبط باشد. وقتی خانواده از عملکرد پایینی برخوردار باشد ممکن است اعضا دچار افسردگی شوند [13]. وقتی خانواده‌ای مورد تهدید قرار می‌گیرد، ممکن است به واسطه رفتارهای بیمارگونه، عدم تعادل را تجربه کند. توانایی اعضای خانواده در هماهنگی با تغییرات، حل تعارض‌ها، همبستگی اعضا و موفقیت‌ها در انجام الگوهای انضباطی، رعایت حد و مرزهای اعضا و اجرای مقررات حاکم بر خانواده، عملکرد خانواده نامیده می‌شود [17]. پژوهش‌های مختلف بر نحوه عملکرد خانواده افراد افسرده توجه داشته و نشان داده‌اند عملکرد خانواده مبتلایان به افسردگی از جنبه‌های مختلف، نابهنجاری‌هایی را دربر می‌گیرد و فرد را مستعد شروع و بروز این اختلال کرده و نیز در روند بهبودی تأثیر می‌گذارد [18].
به نظر، با توجه به ارتباط تیپ D با افسردگی و ارتباط افسردگی با تحریف شناختی و عملکرد خانواده، بررسی نقش میانجی تحریف شناختی و عملکرد خانواده در رابطه تیپ D و افسردگی حائز اهمیت باشد. درواقع، اگرچه رابطه تیپ شخصیتی D و افسردگی در مطالعاتی مانند مطالعات آلن و همکاران [10] و سو و هی [12] بررسی شده است، اما رابطه تیپ مذکور و افسردگی در کنار متغیرهای تحریف شناختی و عملکرد خانواده به عنوان متغیرهای میانجی مورد بررسی و توجه قرار نگرفته که این امر، ضرورت انجام چنین تحقیقی را نشان می‌دهد. بنابراین با توجه به مباحث مطرح‌شده، هدف مطالعه حاضر، آزمون برازش مدل روابط ساختاری تیپ شخصیتی D و افسردگی با میانجیگری تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده در شهروندان شهر بندرعباس بود.
روش بررسی
طرح پژوهش با توجه به موضوع و هدف آن، همبستگی از نوع مدل‌سازی معادلات ساختاری بود. جامعه آماری پژوهش را 239 نفر از شهروندان شهر بندرعباس در سال 1398 تشکیل می‌دادند. حجم نمونه با توجه به نوع تحقیق و بر اساس تعداد خرده‌مقیاس‌های مورد استفاده در پژوهش تعیین شد و برای انتخاب نمونه‌ها، نمونه‌گیری تصادفی چندمرحله‌ای مورد استفاده قرار گرفت. بدین‌صورت که از هریک از چهار منطقه شهر بندرعباس، چند محله به صورت تصادفی انتخاب شد و از هر محله نیز چند نفر انتخاب و پرسش‌نامه بین آنان توزیع شد. ملاک‌های ورود به پژوهش شامل سکونت در شهر بندرعباس، حداقل سواد خواندن و نوشتن، عدم ابتلا به مشکلات شدید جسمی و روان‌شناختی و نیز تمایل به مشارکت در پژوهش حاضر بود. ملاک‌های خروج نیز پاسخ‌دهی ناقص به ابزارهای پژوهش و عدم تمایل به پاسخ‌گویی در نظر گرفته شد.
از پرسش‌نامه افسردگی بک فرم کوتاه (BDI-13) که در سال 1961 توسط بک و همکاران ایجاد شد و شامل 13 ماده چهارگویه‌ای با دو زیرمقیاس عاطفه منفی نسبت به خود و بی‌لذتی است، جهت سنجش میزان افسردگی افراد استفاده شد. نمره بالا بیانگر افسردگی شدید و نمره پایین حاکی از عدم افسردگی یا افسردگی پایین است. آلفای کرونباخ این مقیاس در سال 2006 طبق پژوهش لوتی و اوگارا، 88/0 گزارش شد. روایی هم‌زمان آن نیز در مقایسه با مقیاس رتبه‌بندی افسردگی مونتگمری آسبرگ مورد سنجش قرار گرفت و همبستگی بین آن‌ها 76/0 به دست آمد [19]. رجبی، روایی هم‌زمان با استفاده از نسخه اصلی پرسش‌نامه افسردگی بک را سنجیده و ضریب همبستگی 67/0 را گزارش داده است [20]. در مطالعه حاضر نیز پایایی مقیاس با روش آلفای کرونباخ، 79/0 محاسبه شد.
از مقیاس تیپ شخصیتی D که در سال 2005 توسط دنولت ایجاد شده است، جهت سنجش تیپ شخصیتی D استفاده شد که نمره بالا در آن بیانگر این است که فرد از تیپ شخصیتی D برخوردار است. دو زیرمقیاس این پرسش‌نامه، بازداری اجتماعی و عواطف منفی هستند. دنولت، پایایی آن را 81/0 و روایی آن را در سطح مطلوب گزارش کرد. زیرمقیاس هیجان منفی با زیرمقیاس روان‌رنجوری مقیاس پنج عامل بزرگ، همبستگی 74/0 و معنی‌داری داشت. روایی هم‌زمان و افتراقی آن نیز در حد مطلوب گزارش شد. زیرمقیاس بازداری اجتماعی با برون‌گرایی (61/0-)، سطح هوشیاری (40/0-) و روان‌رنجوری (50/0) همبستگی معنی‌داری داشت [21]. در ایران، پایایی این پرسش‌نامه با آلفای کرونباخ 86/0 به دست آمد [22]. ذوالجناحی و وفایی همسانی درونی خرده‌مقیاس عاطفه منفی و بازداری اجتماعی را به ترتیب 77/0 و 69/0 محاسبه کردند [23]. همچنین پایایی کل پرسش‌نامه در پژوهش حاضر 81/0 محاسبه شد.
مقیاس تحریف شناختی نیز جهت سنجش میزان تحریف شناختی افراد مورد استفاده قرار گرفت. این مقیاس که در سال 2004 توسط هامامجی و بویوکوزتورک ساخته شد، شامل 19 ماده است که سه خرده‌مقیاس طرد در روابط بین‌فردی، انتظارات غیرواقع‌بینانه در روابط و سوء ادراک در روابط بین‌فردی را دربر می‌گیرد. این مقیاس از نوع لیکرت پنج‌درجه‌ای است و کسب نمره بالا در این پرسش‌نامه حاکی از وجود تحریف شناختی بالا در فرد و کسب نمره پایین به معنای تحریف شناختی کم است. پایایی از طریق همسانی درونی توسط هامامجی و بویوکوزتورک با استفاده از آلفای کرونباخ و آزمون مجدد پس از دو هفته برای کل مقیاس به ترتیب 67/0 و 74/0، برای خرده‌مقیاس طرد در روابط بین‌فردی 73/0 و 70/0، برای انتظارات غیرواقع‌بینانه در روابط 66/0 و 76/0 و برای سوء ادراک در روابط بین‌فردی 73/0 و 70/0 محاسبه شد. هامامجی و بویوکوزتورک روایی این مقیاس را به وسیله همبستگی با مقیاس باورهای غیرمنطقی، مقیاس افکار خودکار و مقیاس گرایش به تعارض در روابط بین‌فردی به ترتیب 45/0، 53/0 و 53/0 محاسبه کردند [24]. در ایران، روایی سازه پرسش‌نامه با وجود سه عامل طرد در روابط بین‌فردی، انتظارات غیرواقع‌بینانه در روابط و سوء ادراک در روابط بین‌فردی تأیید شد. روایی هم‌زمان بیانگر رابطه معنی‌دار بین پرسش‌نامه حاضر و مقیاس صفات شخصیت مرزی بود. بین پرسش‌نامه حاضر و پرسش‌نامه سبک‌های دفاعی همبستگی معنی‌دار مطرح شد. پایایی این مقیاس نیز از طریق آلفای کرونباخ و دونیمه‌سازی محاسبه شد. آلفای کرونباخ برای زیرمقیاس انتظارات طرد در روابط بین‌فردی، انتظارات غیرواقع‌بینانه در روابط و سوء ادراک روابط بین‌فردی به ترتیب 79/0، 82/0 و 81/0 به دست آمد [25]. در مطالعه حاضر نیز پایایی با روش آلفای کرونباخ 82/0 محاسبه شد.
ابزار به‌کارگرفته‌شده دیگر نیز مقیاس عملکرد خانواده بود که متشکل از 53 سؤال است و الگوی ساختاری، شغلی و تعاملی خانواده را تبیین می‌کند. این مقیاس هفت مؤلفه دارد که در پژوهش حاضر از مؤلفه عملکرد کلی خانواده استفاده شد. هر سؤال 1 تا 4 نمره می‌گیرد. نمره بالا در خرده‌مقیاس، بیانگر عملکرد کلی مطلوب خانواده است و نمره پایین عملکرد ضعیف خانواده را گزارش می‌دهد. اپستین و همکاران حداقل ضریب آلفای مقیاس‌ها را 75/0 گزارش کردند. روایی هم‌زمان نیز با پرسش‌نامه 60 آیتمی عملکرد خانواده انجام شد و پایایی آن با آلفای کرونباخ بالای 80/0 مورد تأیید قرار گرفت [26]. در ایران بخاریان به روش تحلیل عاملی، سه سازه (نقش‌های خانوادگی، حل مسأله و ابراز عواطف) را در این آزمون تشخیص داد. ضریب تصنیف 71/0 و آلفای کرونباخ 80/0 بیان شده است [27]. در پژوهش حاضر نیز پایایی با روش آلفای کرونباخ 75/0 محاسبه شد.
جهت اجرای پژوهش، پس از انجام هماهنگی‌های لازم، کسب مجوز، تأییدیه کمیته اخلاقی از دانشگاه علوم‌پزشکی بندرعباس، (این طرح در دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان بررسی و با شناسه اخلاق IR.HUMS.REC.1399.349 مصوب شد)، کسب رضایت از شرکت‌کنندگان و دادن اطمینان خاطر به آنان از بابت محرمانه بودن اطلاعات، پرسش‌نامه‌ها بین مشارکت‌کنندگان توزیع شد.
جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها در بخش توصیفی، میانگین، انحراف استاندارد، فراوانی و نمودار به کار گرفته شد و به منظور آزمون فرضیه‌ها، مدل‌سازی معادلات ساختاری مورد استفاده قرار گرفت. از نرم‌افزار‌های AMOS نسخه 23 و SPSS نسخه 22 و برنامه ماکرو (macro) ساخته پریچر و هایز و [28] جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. دلیل استفاده از برنامه ماکرو به این خاطر است که در برنامه AMOS با وجود چندین متغیر میانجی، تنها یک اثر غیرمستقیم داده می‌شود و برای هر متغیر میانجی، اثر غیرمستقیم جداگانه‌ای حساب نمی‌شود، اما برنامه ماکرو به تعداد متغیرهای میانجی اثر غیرمستقیم جداگانه ارائه می‌دهد.
یافته‌ها
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، 132 زن (2/55 درصد) و 107 مرد (8/44 درصد) در پژوهش حاضر مشارکت داشتند. میانگین سنی نمونه‌ها 61/7±91/25 سال بود. 168 نفر (3/70 درصد) مجرد و 71 نفر (7/29 درصد) متأهل بودند.
جدول شماره 1، میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد. جهت تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه‌های پژوهش، از مدل‌سازی معادلات ساختاری بر اساس روش بیشینه‌نمایی استفاده شد که از بهترین روش‌های معادلات ساختاری است و نیازمند این است که توزیع، نرمال یا نزدیک به نرمال باشد تا بتوان از معادلات ساختاری بر اساس بیشینه درست‌نمایی استفاده کرد.
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در جدول شماره 2، تیپ شخصیتی D بر افسردگی (641/0)، تحریف‌های شناختی (498/0) و عملکرد خانواده (495/0-) اثر مستقیم و معنی‌داری دارد، اما عملکرد خانواده بر افسردگی (154/0-) و تحریف‌های شناختی بر افسردگی (048/0-) اثر معنی‌داری ندارند.
در روش بوت‌استراب در برنامه ماکرو، اندازه اثر زمانی معنی‌دار نیست که صفر بین حد پایین و حد بالا قرار بگیرد. با توجه به نتایج مندرج در جدول شماره 3، مقدار به‌دست‌آمده برای اثر تیپ شخصیتی D با میانجیگری تحریف‌های شناختی برابر با 020/0 و با میانجیگری عملکرد خانواده برابر با 095/0 است. با توجه به این نتایج در حالت اول صفر بین حد پایین و بالا قرار می‌گیرد، اما در حالت دوم صفر بین حد پایین و بالا قرار نمی‌گیرد. از این‌رو، تیپ شخصیتی D بر افسردگی با میانجیگری تحریف‌های شناختی اثر غیرمستقیم معنی‌داری ندارد، اما تیپ شخصیتی D بر افسردگی با میانجیگری عملکرد خانواده دارای اثر غیرمستقیم و معنی‌داری است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در جدول شماره 4، شاخص CMIN/DF با مقدار 31/2 کمتر از 3 است؛ شاخص RMSEA با مقدار 074/0 کمتر از 08/0 است و شاخص‌های TLI ،NFI ،CFI، RFI و IFI بالاتر از 9/0 هستند که می‌توان استنباط کرد مدل از برازش بسیار قابل قبولی برخوردار است (تصویر شماره 1).
بحث
پژوهش حاضر با هدف آزمون برازش مدل روابط ساختاری تیپ شخصیتی D و افسردگی با میانجیگری تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده در شهروندان شهر بندرعباس صورت گرفت. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد تیپ شخصیتی D می‌تواند بر افسردگی، تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده اثر معنی‌داری داشته باشد. بر این اساس، هنگامی که فرد از نظر ویژگی‌های شخصیتی D در سطح بالایی باشد انتظار می‌رود که میزان افسردگی و تحریف‌های شناختی در وی نیز افزایش یابد و در مقابل، عملکرد خانواده او کاهش پیدا کند.
این یافته‌ها با نتایج پژوهش‌های سون و همکاران [29] و لامبرتوس و همکاران [30] همسوست. سون و همکاران دریافتند شخصیت D میزان افسردگی را افزایش می‌دهد و ارزیابی فردی از شخصیت نوع D و افسردگی لازم است و مداخلات روان‌شناختی در حیطه شخصیت و افسردگی اهمیت بالایی دارد [29]. بررسی ادبیات پژوهش نشان می‌دهد تیپ شخصیتی D و مؤلفه‌های آن با اختلالات روانی مرتبط است و می‌تواند باعث کاهش سلامت عمومی شود [31]. بر این اساس، وقتی فردی دارای ویژگی‌های شخصیتی D باشد به دلیل نوع شخصیت و رفتارهای خود ممکن است شرایطی را ایجاد کند که به سمت خلق منفی حرکت کند. به نظر می‌رسد افراد با تیپ D گرایش به تجربه هیجان‌های منفی و امتناع از حضور در اجتماع دارند. این افراد دارای آسیب‌پذیری بیشتری برای ابتلا به اختلالات روانی به‌ویژه افسردگی هستند [6].
طبق مطالعه حاضر، افراد دارای تیپ شخصیتی D گرایش به این دارند که افکار ناکارآمد را در خود پرورش دهند و به نوعی دست به تحریف شناختی بزنند. این افراد همچنین به دلیل الگوهای روانی و رفتاری خود ممکن است شرایطی را به وجود بیاورند که باعث ناکارآمدی خانواده شود. همسو با این یافته، ژانگ و همکاران به این یافته رسیدند که میزان تحریف شناختی در افراد دارای تیپ شخصیتی D بالاست و این تحریف‌های شناختی می‌تواند شرایطی را رقم بزند که باعث ناکارآمدی وضعیت فرد در جنبه‌های مختلف زندگی شود [13]. درواقع، عاطفه منفی و بازداری این افراد از ایجاد رابطه کارآمد در خانواده می‌تواند باعث کاهش عملکرد خانواده شود. از این‌رو، فرد با ویژگی‌های شخصیتی D به دلیل الگوهای روانی و رفتاری خود ممکن است گرایش به تحریف شناختی داشته باشد و درنتیجه به دلیل این الگوها قادر به انجام رفتار درست در خانواده نباشد و متعاقباً باعث کاهش عملکرد خانواده شود.
نتایج این پژوهش نشان داد تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده اثر مستقیم و معنی‌داری بر افسردگی ندارند؛ حتی تحریف‌های شناختی نیز نقش میانجی بین تیپ شخصیتی D و افسردگی ندارند. این یافته تا حدی با برخی از پژوهش‌های انجام‌شده و مفروضه‌های رویکرد شناختی ناهمسو بود. برای مثال، اسکلاتر و همکاران در پژوهش خود نشان دادند افراد با تحریف شناختی بالا مستعد افسردگی هستند [16]. رویکرد شناختی بر این فرضیه مبتنی است که شناخت‌های ناکارآمد و تحریف‌شده می‌توانند باعث شوند فرد رفتارهای ناکارآمدی به خود بگیرد و به دلیل عدم انعطاف‌پذیری و سازگاری با زندگی به افسردگی مبتلا شود [14]. در رابطه با عدم ارتباط بین تحریف‌های شناختی و افسردگی به نظر می‌رسد رابطه تیپ D و افسردگی توانسته است حداکثر میزان واریانس موجود در متغیر ملاک (افسردگی) را تبیین کند؛ درواقع اثر تحریف شناختی بر افسردگی کنترل‌شده است. بنابراین به نظر می‌رسد تیپ D نقش و سهم بالاتری در تبیین افسردگی در مقایسه با تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده دارد. این امر بیانگر اهمیت ویژگی‌های تیپ D در بروز حالت افسردگی است.
در بررسی اثر میانجی عملکرد خانواده، نتیجه این پژوهش نشان داد عملکرد خانواده هرچند اثر مستقیمی بر افسردگی ندارد، اما می‌تواند بین تیپ شخصیتی D و افسردگی نقش واسطه داشته باشد. این یافته همسو با برخی از پژوهش‌های انجام‌شده است [18 ،12 ،10]. بنابراین می‌توان گفت وقتی فرد دارای ویژگی‌های تیپ شخصیتی D باشد، گرایش به حالت‌هایی چون نگرانی، پرخاشگری، خشم، غمگینی و احساسات خصمانه دارد. چنین حالت‌هایی باعث می‌شوند فرد نتواند در خانواده رفتار خوبی از خود نشان دهد. درنتیجه فرد به عنوان عضوی از سیستم خانواده به دلیل رفتارهای منفی و ناکارآمد خود باعث می‌شود تا سیستم خانواده نتواند به درستی عمل کند. خصوصاً اگر این فرد نقش پدر یا مادر در خانواده داشته باشد و به نوعی در رأس خانواده باشد و قدرت خانواده در او باشد، به واسطه چنین رفتارهای ناکارآمدی، عملکرد خانواده به شدت کاهش پیدا می‌کند. از این‌رو به واسطه این جو منفی و ناکارآمد، فرد نمی‌تواند در موقعیت‌های مختلف و چالش‌های زندگی، حمایت خوبی از خانواده کسب کند و درنتیجه ممکن است به دلیل چنین شرایطی دچار افسردگی شود.
نتیجه‌گیری
به‌طور‌کلی این مطالعه نشان داد تیپ شخصیتی D در افزایش خطر ابتلا به افسردگی به طور مستقیم و غیرمستقیم نقش اساسی دارد. همچنین تیپ شخصیتی D می‌تواند باعث ایجاد تحریف‌های شناختی و کاهش عملکرد خانواده شود. با این حال نتایج نشانگر این بود که بین افسردگی و تحریف شناختی و عملکرد خانواده رابطه مستقیم وجود ندارد. درواقع این دو متغیر بیشتر از راه واسطه‌‌گری تأثیر خود را می‌‌گذارند. بنابراین نتایج به‌دست‌آمده حاکی از اثرات تیپ شخصیتی D بر جنبه‌های گوناگون زندگی افراد است که نشان می‌دهد داشتن عواطف منفی و همچنین خودداری از ارتباط با دیگران می‌تواند موجب کاهش سلامت درون‌فردی و بین‌فردی شود. اهمیت رابطه تیپ D با افسردگی از طریق تحریف شناختی و عملکرد خانواده بیانگر نیاز به توجه هرچه بیشتر بر ویژگی‌های شخصیتی و بستر خانواده برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های روانی چون افسردگی است. به واسطه شناخت هرچه بیشتر متغیرهای مذکور و نحوه رابطه آن‌ها با یکدیگر است که می‌توان در زمینه‌های پیشگیری و حتی درمان بیماری‌ها و مشکلات روان‌شناختی اقدام نمود.
در کنار یافته‌های به‌دست‌آمده، محدودیت‌هایی نیز وجود داشت که در تعمیم یافته‌ها باید مدنظر گرفت. به دلیل همبستگی بودن طرح پژوهش باید در نتیجه‌گیری علی معلولی احتیاط شود. همچنین به دلیل اینکه ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها صرفاً پرسش‌نامه بودند و ممکن است برخی از افراد در پاسخ به آن سوگیری داشته باشند باید در تعمیم نتایج احتیاط کرد. با این وجود، پژوهش حاضر دارای برجستگی‌هایی بود که نشان می‌دهد تیپ شخصیتی D به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر افسردگی اثر دارد. از این‌رو، پژوهش حاضر بر نقش برجسته تیپ شخصیتی D بر سلامت درون‌فردی و بین‌فردی تأکید دارد که نیاز است اثرات آن در پژوهش‌های مختلف روی متغیرهای گوناگون فردی، زناشویی و خانوادگی و همچنین سایر اختلالات روانی مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین پیشنهاد می‌شود پژوهشگران در حوزه زناشویی به بررسی نقش تیپ شخصیتی D در افسردگی با میانجیگری کیفیت روابط زناشویی و تعاملات زوج و در حوزه فردی به بررسی نقش این تیپ شخصیتی در افسردگی با میانجیگری مسائل بین‌فردی، شغلی و تحصیلی بپردازند. همچنین پژوهشگران می‌توانند به مقایسه ویژگی‌های تیپ شخصیتی D در گروه‌های بالینی و غیربالینی بپردازند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، پژوهش بیشتر در زمینه ارتباط تحریف شناختی و افسردگی نیز پیشنهاد می‌شود، زیرا همان‌طور که ذکر شد بر‌خلاف پیشینه و بررسی‌ها، یافته‌های این مطالعه حاکی از عدم ارتباط تحریف شناختی با افسردگی بود. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود برنامه‌های آموزشی جهت آگاهی افراد از تیپ شخصیتی D برای پیشگیری از مشکلات و ابتلا به افسردگی و مشکلات خانوادگی به کار گرفته شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش مورد تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی بندر عباس قرار گرفته است (کد: IR.HUMS.REC.1399.349).
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی: سید عبدالوهاب سماوی؛ تحقیق و بررسی: طیبه گوغری؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: سمانه نجارپوریان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از کلیه شرکت‌کنندگان در مطالعه حاضر و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی بندرعباس کمال تشکر را داریم.
افسردگی از اختلالات روانی شایع عصر حاضر است [1] که نشانگانی چون احساس غم و اندوه، انزوا و از دست دادن علاقه و لذت دارد [2]. افسردگی درصد بالایی از مردم را تحت‌الشعاع قرار داده [3] و روی افکار، حالات، رفتار و بدن تأثیرگذاری فراوانی دارد [4]. در سبب‌شناسی افسردگی عوامل بسیاری از جمله عوامل زیستی و روان‌شناختی و بسیاری دیگر نقش دارند [5]. بنا به نظر پژوهشگران آنچه به طور عمده در ایجاد افسردگی مؤثر است، عوامل و برخی از تیپ‌های شخصیتی است [6].
یکی از انواع تیپ‌های شخصیتی که با افسردگی مرتبط است، تیپ شخصیتی D است [7]. این تیپ شخصیتی دو بعد عاطفه منفی و بازداری اجتماعی را دربر می‌گیرد که در تعامل با یکدیگر عمل می‌کنند. تیپ D که با عنوان تیپ پریشان، درمانده و مضطرب یاد می‌شود توسط دنولت در جریان کار روی بیماران قلبی مطرح شد [8]. عاطفه منفی، حالتی از شخصیت است که در آن فرد به سمت کسب تجارب منفی چون نگرانی، پرخاشگری، خشم، غمگینی و احساسات خصمانه گرایش دارد [9]. بازداری اجتماعی نیز خودداری فرد از بودن در اجتماع و روابط به دلیل ترس از طرد شدن و انتقاد و مخالفت از سوی دیگران است [10]. طبق پژوهش‌ها، تیپ D با سلامت روان مرتبط است [11]. درواقع این تیپ حاکی از تعامل ویژگی‌های خاصی است که می‌تواند منجر به اثر‌گذاری زیان‌بار بر سلامتی شود [8]. آلن و همکاران نشان داده‌اند تیپ D پیش‌بینی‌کننده مشکلات جسمانی و روانی است [10]. پژوهش سو و هی نشان داد تیپ D علاوه بر همراه بودن با مشکلات عروق کرونری، می‌تواند منجر به افزایش افسردگی و میزان مرگ‌و‌میر شود [12].
به نظر می‌رسد تیپ D، فرد را به سمت شناخت‌های منفی و تحریف‌شده بیشتری هدایت کند و باعث افسردگی وی شود. طبق پژوهش ژانگ و همکاران، افراد عادی هم دارای تحریف‌های شناختی هستند و شناخت‌های تیپ D نیز به طور کامل تحریف‌شده نیستند. با این وجود، میزان تحریف در این تیپ بالاست و از طرفی ممکن است عواطف منفی و بازداری اجتماعی شرایطی را ایجاد کنند که تحریف‌های شناختی بیشتر و محکم‌تری در چنین افرادی شکل بگیرد و بنابراین دچار افسردگی شوند [13]. تحریف‌های شناختی، نگرش‌های ناکارآمد، عقاید مطلق و خشک نسبت به خود و دنیا هستند که خلق‌و‌خو و رفتار را تحت تأثیر قرار می‌دهند [14]. مطالعات اولیه در مورد تحریف شناختی عمدتاً بر افسردگی متمرکزشده‌اند که نتایج آن‌ها حاکی از فراوانی تحریف شناختی در افراد افسرده نسبت به افراد سالم است [15]. اسکلاتر و همکاران نشان دادند افزایش افسردگی با افزایش تحریف شناختی همراه بوده است [16].
ژانگ و همکاران نشان دادند افسردگی می‌تواند با روابط موجود در خانواده نیز مرتبط باشد. وقتی خانواده از عملکرد پایینی برخوردار باشد ممکن است اعضا دچار افسردگی شوند [13]. وقتی خانواده‌ای مورد تهدید قرار می‌گیرد، ممکن است به واسطه رفتارهای بیمارگونه، عدم تعادل را تجربه کند. توانایی اعضای خانواده در هماهنگی با تغییرات، حل تعارض‌ها، همبستگی اعضا و موفقیت‌ها در انجام الگوهای انضباطی، رعایت حد و مرزهای اعضا و اجرای مقررات حاکم بر خانواده، عملکرد خانواده نامیده می‌شود [17]. پژوهش‌های مختلف بر نحوه عملکرد خانواده افراد افسرده توجه داشته و نشان داده‌اند عملکرد خانواده مبتلایان به افسردگی از جنبه‌های مختلف، نابهنجاری‌هایی را دربر می‌گیرد و فرد را مستعد شروع و بروز این اختلال کرده و نیز در روند بهبودی تأثیر می‌گذارد [18].
به نظر، با توجه به ارتباط تیپ D با افسردگی و ارتباط افسردگی با تحریف شناختی و عملکرد خانواده، بررسی نقش میانجی تحریف شناختی و عملکرد خانواده در رابطه تیپ D و افسردگی حائز اهمیت باشد. درواقع، اگرچه رابطه تیپ شخصیتی D و افسردگی در مطالعاتی مانند مطالعات آلن و همکاران [10] و سو و هی [12] بررسی شده است، اما رابطه تیپ مذکور و افسردگی در کنار متغیرهای تحریف شناختی و عملکرد خانواده به عنوان متغیرهای میانجی مورد بررسی و توجه قرار نگرفته که این امر، ضرورت انجام چنین تحقیقی را نشان می‌دهد. بنابراین با توجه به مباحث مطرح‌شده، هدف مطالعه حاضر، آزمون برازش مدل روابط ساختاری تیپ شخصیتی D و افسردگی با میانجیگری تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده در شهروندان شهر بندرعباس بود.
روش بررسی
طرح پژوهش با توجه به موضوع و هدف آن، همبستگی از نوع مدل‌سازی معادلات ساختاری بود. جامعه آماری پژوهش را 239 نفر از شهروندان شهر بندرعباس در سال 1398 تشکیل می‌دادند. حجم نمونه با توجه به نوع تحقیق و بر اساس تعداد خرده‌مقیاس‌های مورد استفاده در پژوهش تعیین شد و برای انتخاب نمونه‌ها، نمونه‌گیری تصادفی چندمرحله‌ای مورد استفاده قرار گرفت. بدین‌صورت که از هریک از چهار منطقه شهر بندرعباس، چند محله به صورت تصادفی انتخاب شد و از هر محله نیز چند نفر انتخاب و پرسش‌نامه بین آنان توزیع شد. ملاک‌های ورود به پژوهش شامل سکونت در شهر بندرعباس، حداقل سواد خواندن و نوشتن، عدم ابتلا به مشکلات شدید جسمی و روان‌شناختی و نیز تمایل به مشارکت در پژوهش حاضر بود. ملاک‌های خروج نیز پاسخ‌دهی ناقص به ابزارهای پژوهش و عدم تمایل به پاسخ‌گویی در نظر گرفته شد.
از پرسش‌نامه افسردگی بک فرم کوتاه (BDI-13) که در سال 1961 توسط بک و همکاران ایجاد شد و شامل 13 ماده چهارگویه‌ای با دو زیرمقیاس عاطفه منفی نسبت به خود و بی‌لذتی است، جهت سنجش میزان افسردگی افراد استفاده شد. نمره بالا بیانگر افسردگی شدید و نمره پایین حاکی از عدم افسردگی یا افسردگی پایین است. آلفای کرونباخ این مقیاس در سال 2006 طبق پژوهش لوتی و اوگارا، 88/0 گزارش شد. روایی هم‌زمان آن نیز در مقایسه با مقیاس رتبه‌بندی افسردگی مونتگمری آسبرگ مورد سنجش قرار گرفت و همبستگی بین آن‌ها 76/0 به دست آمد [19]. رجبی، روایی هم‌زمان با استفاده از نسخه اصلی پرسش‌نامه افسردگی بک را سنجیده و ضریب همبستگی 67/0 را گزارش داده است [20]. در مطالعه حاضر نیز پایایی مقیاس با روش آلفای کرونباخ، 79/0 محاسبه شد.
از مقیاس تیپ شخصیتی D که در سال 2005 توسط دنولت ایجاد شده است، جهت سنجش تیپ شخصیتی D استفاده شد که نمره بالا در آن بیانگر این است که فرد از تیپ شخصیتی D برخوردار است. دو زیرمقیاس این پرسش‌نامه، بازداری اجتماعی و عواطف منفی هستند. دنولت، پایایی آن را 81/0 و روایی آن را در سطح مطلوب گزارش کرد. زیرمقیاس هیجان منفی با زیرمقیاس روان‌رنجوری مقیاس پنج عامل بزرگ، همبستگی 74/0 و معنی‌داری داشت. روایی هم‌زمان و افتراقی آن نیز در حد مطلوب گزارش شد. زیرمقیاس بازداری اجتماعی با برون‌گرایی (61/0-)، سطح هوشیاری (40/0-) و روان‌رنجوری (50/0) همبستگی معنی‌داری داشت [21]. در ایران، پایایی این پرسش‌نامه با آلفای کرونباخ 86/0 به دست آمد [22]. ذوالجناحی و وفایی همسانی درونی خرده‌مقیاس عاطفه منفی و بازداری اجتماعی را به ترتیب 77/0 و 69/0 محاسبه کردند [23]. همچنین پایایی کل پرسش‌نامه در پژوهش حاضر 81/0 محاسبه شد.
مقیاس تحریف شناختی نیز جهت سنجش میزان تحریف شناختی افراد مورد استفاده قرار گرفت. این مقیاس که در سال 2004 توسط هامامجی و بویوکوزتورک ساخته شد، شامل 19 ماده است که سه خرده‌مقیاس طرد در روابط بین‌فردی، انتظارات غیرواقع‌بینانه در روابط و سوء ادراک در روابط بین‌فردی را دربر می‌گیرد. این مقیاس از نوع لیکرت پنج‌درجه‌ای است و کسب نمره بالا در این پرسش‌نامه حاکی از وجود تحریف شناختی بالا در فرد و کسب نمره پایین به معنای تحریف شناختی کم است. پایایی از طریق همسانی درونی توسط هامامجی و بویوکوزتورک با استفاده از آلفای کرونباخ و آزمون مجدد پس از دو هفته برای کل مقیاس به ترتیب 67/0 و 74/0، برای خرده‌مقیاس طرد در روابط بین‌فردی 73/0 و 70/0، برای انتظارات غیرواقع‌بینانه در روابط 66/0 و 76/0 و برای سوء ادراک در روابط بین‌فردی 73/0 و 70/0 محاسبه شد. هامامجی و بویوکوزتورک روایی این مقیاس را به وسیله همبستگی با مقیاس باورهای غیرمنطقی، مقیاس افکار خودکار و مقیاس گرایش به تعارض در روابط بین‌فردی به ترتیب 45/0، 53/0 و 53/0 محاسبه کردند [24]. در ایران، روایی سازه پرسش‌نامه با وجود سه عامل طرد در روابط بین‌فردی، انتظارات غیرواقع‌بینانه در روابط و سوء ادراک در روابط بین‌فردی تأیید شد. روایی هم‌زمان بیانگر رابطه معنی‌دار بین پرسش‌نامه حاضر و مقیاس صفات شخصیت مرزی بود. بین پرسش‌نامه حاضر و پرسش‌نامه سبک‌های دفاعی همبستگی معنی‌دار مطرح شد. پایایی این مقیاس نیز از طریق آلفای کرونباخ و دونیمه‌سازی محاسبه شد. آلفای کرونباخ برای زیرمقیاس انتظارات طرد در روابط بین‌فردی، انتظارات غیرواقع‌بینانه در روابط و سوء ادراک روابط بین‌فردی به ترتیب 79/0، 82/0 و 81/0 به دست آمد [25]. در مطالعه حاضر نیز پایایی با روش آلفای کرونباخ 82/0 محاسبه شد.
ابزار به‌کارگرفته‌شده دیگر نیز مقیاس عملکرد خانواده بود که متشکل از 53 سؤال است و الگوی ساختاری، شغلی و تعاملی خانواده را تبیین می‌کند. این مقیاس هفت مؤلفه دارد که در پژوهش حاضر از مؤلفه عملکرد کلی خانواده استفاده شد. هر سؤال 1 تا 4 نمره می‌گیرد. نمره بالا در خرده‌مقیاس، بیانگر عملکرد کلی مطلوب خانواده است و نمره پایین عملکرد ضعیف خانواده را گزارش می‌دهد. اپستین و همکاران حداقل ضریب آلفای مقیاس‌ها را 75/0 گزارش کردند. روایی هم‌زمان نیز با پرسش‌نامه 60 آیتمی عملکرد خانواده انجام شد و پایایی آن با آلفای کرونباخ بالای 80/0 مورد تأیید قرار گرفت [26]. در ایران بخاریان به روش تحلیل عاملی، سه سازه (نقش‌های خانوادگی، حل مسأله و ابراز عواطف) را در این آزمون تشخیص داد. ضریب تصنیف 71/0 و آلفای کرونباخ 80/0 بیان شده است [27]. در پژوهش حاضر نیز پایایی با روش آلفای کرونباخ 75/0 محاسبه شد.
جهت اجرای پژوهش، پس از انجام هماهنگی‌های لازم، کسب مجوز، تأییدیه کمیته اخلاقی از دانشگاه علوم‌پزشکی بندرعباس، (این طرح در دانشگاه علوم‌پزشکی هرمزگان بررسی و با شناسه اخلاق IR.HUMS.REC.1399.349 مصوب شد)، کسب رضایت از شرکت‌کنندگان و دادن اطمینان خاطر به آنان از بابت محرمانه بودن اطلاعات، پرسش‌نامه‌ها بین مشارکت‌کنندگان توزیع شد.
جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها در بخش توصیفی، میانگین، انحراف استاندارد، فراوانی و نمودار به کار گرفته شد و به منظور آزمون فرضیه‌ها، مدل‌سازی معادلات ساختاری مورد استفاده قرار گرفت. از نرم‌افزار‌های AMOS نسخه 23 و SPSS نسخه 22 و برنامه ماکرو (macro) ساخته پریچر و هایز و [28] جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. دلیل استفاده از برنامه ماکرو به این خاطر است که در برنامه AMOS با وجود چندین متغیر میانجی، تنها یک اثر غیرمستقیم داده می‌شود و برای هر متغیر میانجی، اثر غیرمستقیم جداگانه‌ای حساب نمی‌شود، اما برنامه ماکرو به تعداد متغیرهای میانجی اثر غیرمستقیم جداگانه ارائه می‌دهد.
یافته‌ها
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، 132 زن (2/55 درصد) و 107 مرد (8/44 درصد) در پژوهش حاضر مشارکت داشتند. میانگین سنی نمونه‌ها 61/7±91/25 سال بود. 168 نفر (3/70 درصد) مجرد و 71 نفر (7/29 درصد) متأهل بودند.
جدول شماره 1، میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد. جهت تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه‌های پژوهش، از مدل‌سازی معادلات ساختاری بر اساس روش بیشینه‌نمایی استفاده شد که از بهترین روش‌های معادلات ساختاری است و نیازمند این است که توزیع، نرمال یا نزدیک به نرمال باشد تا بتوان از معادلات ساختاری بر اساس بیشینه درست‌نمایی استفاده کرد.
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در جدول شماره 2، تیپ شخصیتی D بر افسردگی (641/0)، تحریف‌های شناختی (498/0) و عملکرد خانواده (495/0-) اثر مستقیم و معنی‌داری دارد، اما عملکرد خانواده بر افسردگی (154/0-) و تحریف‌های شناختی بر افسردگی (048/0-) اثر معنی‌داری ندارند.
در روش بوت‌استراب در برنامه ماکرو، اندازه اثر زمانی معنی‌دار نیست که صفر بین حد پایین و حد بالا قرار بگیرد. با توجه به نتایج مندرج در جدول شماره 3، مقدار به‌دست‌آمده برای اثر تیپ شخصیتی D با میانجیگری تحریف‌های شناختی برابر با 020/0 و با میانجیگری عملکرد خانواده برابر با 095/0 است. با توجه به این نتایج در حالت اول صفر بین حد پایین و بالا قرار می‌گیرد، اما در حالت دوم صفر بین حد پایین و بالا قرار نمی‌گیرد. از این‌رو، تیپ شخصیتی D بر افسردگی با میانجیگری تحریف‌های شناختی اثر غیرمستقیم معنی‌داری ندارد، اما تیپ شخصیتی D بر افسردگی با میانجیگری عملکرد خانواده دارای اثر غیرمستقیم و معنی‌داری است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در جدول شماره 4، شاخص CMIN/DF با مقدار 31/2 کمتر از 3 است؛ شاخص RMSEA با مقدار 074/0 کمتر از 08/0 است و شاخص‌های TLI ،NFI ،CFI، RFI و IFI بالاتر از 9/0 هستند که می‌توان استنباط کرد مدل از برازش بسیار قابل قبولی برخوردار است (تصویر شماره 1).
بحث
پژوهش حاضر با هدف آزمون برازش مدل روابط ساختاری تیپ شخصیتی D و افسردگی با میانجیگری تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده در شهروندان شهر بندرعباس صورت گرفت. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد تیپ شخصیتی D می‌تواند بر افسردگی، تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده اثر معنی‌داری داشته باشد. بر این اساس، هنگامی که فرد از نظر ویژگی‌های شخصیتی D در سطح بالایی باشد انتظار می‌رود که میزان افسردگی و تحریف‌های شناختی در وی نیز افزایش یابد و در مقابل، عملکرد خانواده او کاهش پیدا کند.
این یافته‌ها با نتایج پژوهش‌های سون و همکاران [29] و لامبرتوس و همکاران [30] همسوست. سون و همکاران دریافتند شخصیت D میزان افسردگی را افزایش می‌دهد و ارزیابی فردی از شخصیت نوع D و افسردگی لازم است و مداخلات روان‌شناختی در حیطه شخصیت و افسردگی اهمیت بالایی دارد [29]. بررسی ادبیات پژوهش نشان می‌دهد تیپ شخصیتی D و مؤلفه‌های آن با اختلالات روانی مرتبط است و می‌تواند باعث کاهش سلامت عمومی شود [31]. بر این اساس، وقتی فردی دارای ویژگی‌های شخصیتی D باشد به دلیل نوع شخصیت و رفتارهای خود ممکن است شرایطی را ایجاد کند که به سمت خلق منفی حرکت کند. به نظر می‌رسد افراد با تیپ D گرایش به تجربه هیجان‌های منفی و امتناع از حضور در اجتماع دارند. این افراد دارای آسیب‌پذیری بیشتری برای ابتلا به اختلالات روانی به‌ویژه افسردگی هستند [6].
طبق مطالعه حاضر، افراد دارای تیپ شخصیتی D گرایش به این دارند که افکار ناکارآمد را در خود پرورش دهند و به نوعی دست به تحریف شناختی بزنند. این افراد همچنین به دلیل الگوهای روانی و رفتاری خود ممکن است شرایطی را به وجود بیاورند که باعث ناکارآمدی خانواده شود. همسو با این یافته، ژانگ و همکاران به این یافته رسیدند که میزان تحریف شناختی در افراد دارای تیپ شخصیتی D بالاست و این تحریف‌های شناختی می‌تواند شرایطی را رقم بزند که باعث ناکارآمدی وضعیت فرد در جنبه‌های مختلف زندگی شود [13]. درواقع، عاطفه منفی و بازداری این افراد از ایجاد رابطه کارآمد در خانواده می‌تواند باعث کاهش عملکرد خانواده شود. از این‌رو، فرد با ویژگی‌های شخصیتی D به دلیل الگوهای روانی و رفتاری خود ممکن است گرایش به تحریف شناختی داشته باشد و درنتیجه به دلیل این الگوها قادر به انجام رفتار درست در خانواده نباشد و متعاقباً باعث کاهش عملکرد خانواده شود.
نتایج این پژوهش نشان داد تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده اثر مستقیم و معنی‌داری بر افسردگی ندارند؛ حتی تحریف‌های شناختی نیز نقش میانجی بین تیپ شخصیتی D و افسردگی ندارند. این یافته تا حدی با برخی از پژوهش‌های انجام‌شده و مفروضه‌های رویکرد شناختی ناهمسو بود. برای مثال، اسکلاتر و همکاران در پژوهش خود نشان دادند افراد با تحریف شناختی بالا مستعد افسردگی هستند [16]. رویکرد شناختی بر این فرضیه مبتنی است که شناخت‌های ناکارآمد و تحریف‌شده می‌توانند باعث شوند فرد رفتارهای ناکارآمدی به خود بگیرد و به دلیل عدم انعطاف‌پذیری و سازگاری با زندگی به افسردگی مبتلا شود [14]. در رابطه با عدم ارتباط بین تحریف‌های شناختی و افسردگی به نظر می‌رسد رابطه تیپ D و افسردگی توانسته است حداکثر میزان واریانس موجود در متغیر ملاک (افسردگی) را تبیین کند؛ درواقع اثر تحریف شناختی بر افسردگی کنترل‌شده است. بنابراین به نظر می‌رسد تیپ D نقش و سهم بالاتری در تبیین افسردگی در مقایسه با تحریف‌های شناختی و عملکرد خانواده دارد. این امر بیانگر اهمیت ویژگی‌های تیپ D در بروز حالت افسردگی است.
در بررسی اثر میانجی عملکرد خانواده، نتیجه این پژوهش نشان داد عملکرد خانواده هرچند اثر مستقیمی بر افسردگی ندارد، اما می‌تواند بین تیپ شخصیتی D و افسردگی نقش واسطه داشته باشد. این یافته همسو با برخی از پژوهش‌های انجام‌شده است [18 ،12 ،10]. بنابراین می‌توان گفت وقتی فرد دارای ویژگی‌های تیپ شخصیتی D باشد، گرایش به حالت‌هایی چون نگرانی، پرخاشگری، خشم، غمگینی و احساسات خصمانه دارد. چنین حالت‌هایی باعث می‌شوند فرد نتواند در خانواده رفتار خوبی از خود نشان دهد. درنتیجه فرد به عنوان عضوی از سیستم خانواده به دلیل رفتارهای منفی و ناکارآمد خود باعث می‌شود تا سیستم خانواده نتواند به درستی عمل کند. خصوصاً اگر این فرد نقش پدر یا مادر در خانواده داشته باشد و به نوعی در رأس خانواده باشد و قدرت خانواده در او باشد، به واسطه چنین رفتارهای ناکارآمدی، عملکرد خانواده به شدت کاهش پیدا می‌کند. از این‌رو به واسطه این جو منفی و ناکارآمد، فرد نمی‌تواند در موقعیت‌های مختلف و چالش‌های زندگی، حمایت خوبی از خانواده کسب کند و درنتیجه ممکن است به دلیل چنین شرایطی دچار افسردگی شود.
نتیجه‌گیری
به‌طور‌کلی این مطالعه نشان داد تیپ شخصیتی D در افزایش خطر ابتلا به افسردگی به طور مستقیم و غیرمستقیم نقش اساسی دارد. همچنین تیپ شخصیتی D می‌تواند باعث ایجاد تحریف‌های شناختی و کاهش عملکرد خانواده شود. با این حال نتایج نشانگر این بود که بین افسردگی و تحریف شناختی و عملکرد خانواده رابطه مستقیم وجود ندارد. درواقع این دو متغیر بیشتر از راه واسطه‌‌گری تأثیر خود را می‌‌گذارند. بنابراین نتایج به‌دست‌آمده حاکی از اثرات تیپ شخصیتی D بر جنبه‌های گوناگون زندگی افراد است که نشان می‌دهد داشتن عواطف منفی و همچنین خودداری از ارتباط با دیگران می‌تواند موجب کاهش سلامت درون‌فردی و بین‌فردی شود. اهمیت رابطه تیپ D با افسردگی از طریق تحریف شناختی و عملکرد خانواده بیانگر نیاز به توجه هرچه بیشتر بر ویژگی‌های شخصیتی و بستر خانواده برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های روانی چون افسردگی است. به واسطه شناخت هرچه بیشتر متغیرهای مذکور و نحوه رابطه آن‌ها با یکدیگر است که می‌توان در زمینه‌های پیشگیری و حتی درمان بیماری‌ها و مشکلات روان‌شناختی اقدام نمود.
در کنار یافته‌های به‌دست‌آمده، محدودیت‌هایی نیز وجود داشت که در تعمیم یافته‌ها باید مدنظر گرفت. به دلیل همبستگی بودن طرح پژوهش باید در نتیجه‌گیری علی معلولی احتیاط شود. همچنین به دلیل اینکه ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها صرفاً پرسش‌نامه بودند و ممکن است برخی از افراد در پاسخ به آن سوگیری داشته باشند باید در تعمیم نتایج احتیاط کرد. با این وجود، پژوهش حاضر دارای برجستگی‌هایی بود که نشان می‌دهد تیپ شخصیتی D به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر افسردگی اثر دارد. از این‌رو، پژوهش حاضر بر نقش برجسته تیپ شخصیتی D بر سلامت درون‌فردی و بین‌فردی تأکید دارد که نیاز است اثرات آن در پژوهش‌های مختلف روی متغیرهای گوناگون فردی، زناشویی و خانوادگی و همچنین سایر اختلالات روانی مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین پیشنهاد می‌شود پژوهشگران در حوزه زناشویی به بررسی نقش تیپ شخصیتی D در افسردگی با میانجیگری کیفیت روابط زناشویی و تعاملات زوج و در حوزه فردی به بررسی نقش این تیپ شخصیتی در افسردگی با میانجیگری مسائل بین‌فردی، شغلی و تحصیلی بپردازند. همچنین پژوهشگران می‌توانند به مقایسه ویژگی‌های تیپ شخصیتی D در گروه‌های بالینی و غیربالینی بپردازند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، پژوهش بیشتر در زمینه ارتباط تحریف شناختی و افسردگی نیز پیشنهاد می‌شود، زیرا همان‌طور که ذکر شد بر‌خلاف پیشینه و بررسی‌ها، یافته‌های این مطالعه حاکی از عدم ارتباط تحریف شناختی با افسردگی بود. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود برنامه‌های آموزشی جهت آگاهی افراد از تیپ شخصیتی D برای پیشگیری از مشکلات و ابتلا به افسردگی و مشکلات خانوادگی به کار گرفته شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش مورد تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی بندر عباس قرار گرفته است (کد: IR.HUMS.REC.1399.349).
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی: سید عبدالوهاب سماوی؛ تحقیق و بررسی: طیبه گوغری؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: سمانه نجارپوریان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از کلیه شرکت‌کنندگان در مطالعه حاضر و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی بندرعباس کمال تشکر را داریم.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانپزشک
دریافت: 1399/11/30 | پذیرش: 1400/3/29 | انتشار: 1400/1/30
دریافت: 1399/11/30 | پذیرش: 1400/3/29 | انتشار: 1400/1/30
فهرست منابع
1. Ghandour RM, Sherman LJ, Vladutiu CJ, Ali MM, Lynch SE, Bitsko RH, et al. Prevalence and treatment of depression, anxiety, and conduct problems in US children. J Pediatr. 2019; 206:256-67. [DOI:10.1016/j.jpeds.2018.09.021] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.jpeds.2018.09.021]
2. LeMoult J, Gotlib IH. Depression: A cognitive perspective. Clin Psychol Rev. 2019; 69:51-66. [DOI:10.1016/j.cpr.2018.06.008] [PMID] [DOI:10.1016/j.cpr.2018.06.008]
3. Lim GY, Tam WW, Lu Y, Ho CS, Zhang MW, Ho RC. Prevalence of depression in the community from 30 countries between 1994 and 2014. Sci Rep. 2018; 8(1):2861. [DOI:10.1038/s41598-018-21243-x] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1038/s41598-018-21243-x]
4. Putnam KT, Wilcox M, Robertson-Blackmore E, Sharkey K, Bergink V, Munk-Olsen T, et al. Clinical phenotypes of perinatal depression and time of symptom onset: Analysis of data from an international consortium. Lancet Psychiatry. 2017; 4(6):477-85. [DOI:10.1016/S2215-0366(17)30136-0] [DOI:10.1016/S2215-0366(17)30136-0]
5. Flint J, Kendler KS. The genetics of major depression. Neuron. 2014; 81(3):484-503. [DOI:10.1016/j.neuron.2014.01.027] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.neuron.2014.01.027]
6. Yarollahi NA, Rahimi M, Khabaz Shirazi A. [Investigation the relationship of type D personality and it's sub-scales with depression in female students at Shahin shahr (Persian)]. Shenakht J Psychol Psychiatry. 2018; 5(1):18-28. [DOI:10.29252/shenakht.5.1.18] [DOI:10.29252/shenakht.5.1.18]
7. van Dooren FE, Verhey FR, Pouwer F, Schalkwijk CG, Sep SJ, Stehouwer CD, et al. Association of Type D personality with increased vulnerability to depression: Is there a role for inflammation or endothelial dysfunction? The maastricht study. J Affect Disord. 2016; 189:118-25. [DOI:10.1016/j.jad.2015.09.028] [PMID] [DOI:10.1016/j.jad.2015.09.028]
8. Etemadi S, Rouhi S, Mesbahi M, Fahimi M. [The relation between type D personality and its dimensions on emotional distress of heart disease coronary artery bypass patients (Persian)]. Razi J Med Sci. 2019; 26(1):23-31. http://rjms.iums.ac.ir/article-1-4804-en.html
9. Sharif Nejad A, Sirafi MR, Sodagar Sh, Afzal Aghaei M. [Anxiety, depression in relation between type D personality, and functional dyspepsia (Persian)]. J Neyshabur Univ Med Sci. 2018; 5(4):9-21. https://civilica.com/doc/1157621/
10. Allen SF, Wetherell MA, Smith MA. A one-year prospective investigation of Type D personality and self-reported physical health. Psychol Health. 2019; 34(7):773-95. [PMID] [DOI:10.1080/08870446.2019.1568431]
11. Cheng F, Lin P, Wang Y, Liu G, Li L, Yu H, et al. Type D personality and coronary atherosclerotic plaque vulnerability: The potential mediating effect of health behavior. J Psychosom Res. 2018; 108:54-60. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2018.02.007] [PMID] [DOI:10.1016/j.jpsychores.2018.02.007]
12. Su SF, He CP. Type D personality, social support, and depression among ethnic Chinese coronary artery disease patients undergoing a percutaneous coronary intervention: An exploratory study. Psychol Rep. 2019; 122(3):988-1006. [DOI:10.1177/0033294118780428] [PMID] [DOI:10.1177/0033294118780428]
13. Zhang Y, Li H, Zou S. Association between cognitive distortion, type D personality, family environment, and depression in Chinese adolescents. Depress Res Treat. 2011; 2011:143045. [DOI:10.1155/2011/143045] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1155/2011/143045]
14. Morrison AS, Potter CM, Carper MM, Kinner DG, Jensen D, Bruce L, et al. The Cognitive Distortions Questionnaire (CD-Quest): Psychometric properties and exploratory factor analysis. Int J Cogn Ther. 2015; 8(4):287-305. [DOI:10.1521/ijct.2015.8.4.287] [DOI:10.1521/ijct.2015.8.4.287]
15. MacLaren V, Ellery M, Knoll T. Personality, gambling motives and cognitive distortions in electronic gambling machine players. Pers Individ Dif. 2015; 73:24-8. [DOI:10.1016/j.paid.2014.09.019] [DOI:10.1016/j.paid.2014.09.019]
16. Schluter MG, Kim HS, Poole JC, Hodgins DC, McGrath DS, Dobson KS, et al. Gambling-related cognitive distortions mediate the relationship between depression and disordered gambling severity. Addict Behav. 2019; 90:318-23. [DOI:10.1016/j.addbeh.2018.11.038] [PMID] [DOI:10.1016/j.addbeh.2018.11.038]
17. Husseinpoor M, Rezakhani S. [The impact of imago therapy training on attachment styles and family functioning among women (Persian)]. Women Fam Cult Educ. 2019: 13(45):153-69. https://cwfs.ihu.ac.ir/article_204429.html?lang=en
18. Foruzandeh N, Delaram M, Noorian C, Deris, F. [Family functioning in the families of psychiatric patients with difference diagnosis of Hajar hospital (Persian)]. J Res Behav Sci. 2013; 11(5):474-83. http://rbs.mui.ac.ir/article-1-340-en.html
19. Luty J, O'Gara C. Validation of the 13-Item Beck Depression Inventory in alcohol-dependent people. Int J Psychiatry Clin Pract. 2006; 10(1):45-51. [PMID] [DOI:10.1080/13651500500410117]
20. Rajabi GR. [Psychometric properties of Beck Depression Inventory short form items (BDI-13) (Persian)]. J Dev Psychol. 2004; 1(4):28-35. http://jip.azad.ac.ir/article_512442.html?lang=en
21. Denollet J. Personality and coronary heart disease: The type-D scale-16 (DS16). Ann Behav Med. 1998; 20(3):209-15. [DOI:10.1007/BF02884962] [PMID] [DOI:10.1007/BF02884962]
22. Ahmadpour Mobarakeh A, Ahadi H, Mazaheri M, Nafisi GH. [Construction and scale validation for evaluating type d personality and a study of its relationship to the coronary heart disease (Persian)]. Knowl Res Appl Psychol. 2008; 9(32): 37-60. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=181319
23. Zoljanahi A, Vafaei M. [The prevalence of personality type D in the student community and the assessment of personality bio-behavioral foundations in susceptibility to coronary heart disease (Persian)]. New Psychol Res (Psycho Tabriz Uni). 2005; 1(2-3):123-4. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=57740
24. Hamamci Z, Büyüköztürk Ş. The interpersonal cognitive distortions scale: Development and psychometric characteristics. Psychol Rep. 2004; 95(1):291-303. [DOI:10.2466/pr0.95.1.291-303] [PMID] [DOI:10.2466/pr0.95.1.291-303]
25. Ismailpou KH, Bakhshipour R, Mohammad Zadegan R. [Determining factor structure, validity and reliability of interpersonal cognitive distortions scale among students of Tabriz University (Persian)]. Biq J Cogn Strategies Learn. 2015; 2(3):53-72. https://asj.basu.ac.ir/article_1020.html?lang=en
26. Epstein NB, Baldwin LM, Bishop DS. The McMaster family assessment device. J Marital Fam Ther. 1983; 9(2):171-80. [DOI:10.1111/j.1752-0606.1983.tb01497.x] [DOI:10.1111/j.1752-0606.1983.tb01497.x]
27. Sanaei B, Alaghmand S, Falahati M, Hooman A, . [Family and marriage measurement scales (Persian)]. Tehran: Besat; 2008. http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1578614&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author
28. Preacher KJ, Hayes AF. Asymptotic and resampling strategies for assessing and comparing indirect effects in multiple mediator models. Behav Res Methods. 2008; 40(3):879-91. [DOI:10.3758/BRM.40.3.879] [PMID] [DOI:10.3758/BRM.40.3.879]
29. Son YJ, Lee K, Morisky DE, Kim BH. Impacts of type D personality and depression, alone and in combination, on medication non-adherence following percutaneous coronary intervention. Int J Environ Res Public Health. 2018; 15(10):2226. [DOI:10.3390/ijerph15102226] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/ijerph15102226]
30. Lambertus F, Herrmann-Lingen C, Fritzsche K, Hamacher S, Hellmich M, Jünger J, et al. Prevalence of mental disorders among depressed coronary patients with and without Type D personality. Results of the multi-center SPIRR-CAD trial. Gen Hosp Psychiatry. 2018; 50:69-75. [PMID] [DOI:10.1016/j.genhosppsych.2017.10.001]
31. Starrenburg AH, Kraaier K, Pedersen SS, van Hout M, Scholten M, van der Palen J. Association of psychiatric history and type D personality with symptoms of anxiety, depression, and health status prior to ICD implantation. Int J Behav Med. 2013; 20(3):425-33. [DOI:10.1007/s12529-012-9244-3] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s12529-012-9244-3]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
