دوره 15، شماره 4 - ( تیر 1400 )
جلد 15 شماره 4 صفحات 271-264 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Abolfazli M, Akbari M, Cheraghi L, Abbasinia M, Gaeeni M, Aghaiei B. Assessment of Job Stress Level in Nurses With Overweight and Obesity and Its Relationship With Demographic Factors. Qom Univ Med Sci J 2021; 15 (4) :264-271
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3114-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3114-fa.html
ابوالفضلی مینا، اکبری مهشید، چراغی لیلی، عباسی نیا محمد، گائینی مینا، آقایی بهمن. بررسی سطح استرس شغلی پرستاران با اضافه وزن و چاقی و ارتباط آن با عوامل دموگرافیک. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1400; 15 (4) :264-271
مینا ابوالفضلی1 
، مهشید اکبری2 ، لیلی چراغی2 ، محمد عباسی نیا3 ، مینا گائینی3 ، بهمن آقایی* 4
، مهشید اکبری2 ، لیلی چراغی2 ، محمد عباسی نیا3 ، مینا گائینی3 ، بهمن آقایی* 4
1- کارشناسی ارشد پرستاری، مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز، کرج، ایران
2- گروه پرستاری، بیمارستان قائم (عج)، کرج، ایران.
3- دکترا پرستاری، استادیار دانشگاه گروه روان پرستاری دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران
4- دکترا پرستاری، استادیار دانشگاه گروه روان پرستاری دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران ،bahman.aghai@gmail.com
2- گروه پرستاری، بیمارستان قائم (عج)، کرج، ایران.
3- دکترا پرستاری، استادیار دانشگاه گروه روان پرستاری دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران
4- دکترا پرستاری، استادیار دانشگاه گروه روان پرستاری دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران ،
متن کامل [PDF 3374 kb]
(777 دریافت)
| چکیده (HTML) (2458 مشاهده)
متن کامل: (587 مشاهده)
مقدمه
چاقی بزرگ‌ترین چالش بهداشت عمومی و مشکلی اجتماعی در سراسر دنیاست که به شکل افزایش وزن و درنتیجه تجمع چربی اضافی در بدن تعریف می‌شود [1]. این اختلال بهداشتی به عنوان یک وضعیت چندعاملی در نتیجه تأثیر متقابل بین محیط، استعداد ژنتیکی، عوامل متعدد اقتصادی اجتماعی و رفتار‌های فردی به وجود می‌آید [2]. درواقع مشکلات مربوط به اختلال وزن در اثر بیماری یا رفتار‌ها و عادات نامناسب، سبب افزایش بروز بیماری‌های متعدد جسمی‌روانی شده و سیکل معیوبی را ایجاد می‌کند [3]. از جمله این مشکلات بهداشتی، استرس شغلی است که به صورت یک واکنش عاطفی، شناختی و رفتاری نسبت به جنبه‌های پرخطر کار و محیط کار مشخص می‌شود. این اختلال می‌تواند از طریق تأثیر بر رفتار‌های غذا خوردن و افزایش دریافت غذا منجر به چاقی شود [4]. استرس شغلی یکی از عوامل اساسی کاهش بهره‌وری و ایجاد عوارض جسمی و روانی در کارکنان است [5]. از میان گروه‌های مختلف شغلی، شاغلان بخش سلامت استرس شغلی بالاتری را تجربه می‌کنند [6] و درنتیجه در معرض اضافهوزن و چاقی قرار می‌گیرند [7]. در مطالعه صفاییان و همکاران میزان استرس شغلی در کارکنان بیمارستان در رده‌های شغلی مختلف متفاوت بود [8]. در بین کارکنان بیمارستان، پرستاران نقش بسیار مهمی در ارائه مراقبت‌های بهداشتی دارند که به دلیل انجام وظایف متعدد دچار استرس و اثرات منفی آن از جمله غیبت از کار، احساس ناخوشی، افسردگی می‌شوند. آن‌ها ممکن است به دلیل رفع خواسته‌های فوری حرفه خود رفتار‌های غذایی و سبک زندگی‌شان را تغییر دهند که آن‌ها را در معرض مشکلات بهداشتی مزمن قرار می‌دهد [9] اضافهوزن و چاقی معمولاً بر اساس شاخص توده بدنی توصیف می‌شود. این شاخص مقیاسی برای اندازه‌گیری میزان تناسب وزن نسبت به قد فرد است که به عنوان یکی از معتبرترین مقیاس‌ها برای اندازه‌گیری احتمال اضافه یا کمبود وزن استفاده می‌شود. سازمان جهانی بهداشت شاخص توده بدنی زیر 5/18 را به عنوان کم‌وزنی یا علامت سوءتغذیه تلقی کرده و از سوی دیگر شاخص بالای 25 به عنوان اضافهوزن و بالای 30 را چاق در نظر گرفته است [10]. امیری و همکاران در بررسی سندرم متابولیک در پرستاران شاغل شیوع چاقی شکمی را 1/36 درصد گزارش کردند و شیوع بالاتر این سندرم را در پرستاران بخش اورژانس به دلیل مواجهه با استرس کاری بیشتر در نظر گرفته‌اند [11]. مطالعات دیگر نیز شیوع چاقی در بین پرستاران را بیش از 50 درصد گزارش کردند که موجب افزایش هزینه‌ها، تأثیر بر بهره‌وری پرسنل، کاهش انرژی و بازده کاری و درنتیجه کاهش کیفیت مراقبت‌های پرستاری می‌شود [13 ،12 ،6].
بنابراین با توجه به اثرات نامطلوب چاقی و استرس شغلی بر سلامت جسمی و روانی کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، خصوصاً پرستاران و همچنین کاهش کیفیت مراقبت توسط آن‌ها، پژوهش حاضر با هدف بررسی سطح استرس شغلی در پرستاران مبتلا به اضافهوزن و چاقی و ارتباط آن با عوامل جمعیت‌شناختی انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش، مطالعه‌ای از نوع توصیفی همبستگی است. جامعه پژوهش را پرستاران (در سطوح مختلف کاری شامل پرستار، بهیار و کمک‌بهیار) شاغل در بیمارستان قائم (عج) شهر کرج، استان البرز تشکیل دادند. حجم نمونه موردنظر با استفاده از مقادیر مقاله مشابه (فرمول شماره 1) [14] و با استفاده از وب‌سایت160 https://sample-size.net نفر تعیین شد.
1.
α=0.05֯ =, ֯β=0.20, r=0.22
نمونه‌های پژوهش به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. پس از اخذ مجوز و دریافت معرفی‌نامه از مسئولین دانشگاه و کسب اجازه از مسئولین بیمارستان، با مراجعه روزانه به هر بخش و با بیان هدف پژوهش در صورت رضایت کتبی و آگاهانه، قد و وزن پرستاران و بهیاران به صورت استاندارد اندازه‌گیری شد. سپس شاخص توده بدنی محاسبه شد و بر اساس آن افراد مبتلا به اضافهوزن و چاقی انتخاب شدند. پرسش‌نامه استاندارد استرس شغلی اسیپو بین افراد منتخب توزیع شد و زمان کافی جهت تکمیل آن داده شد. معیار‌های ورود به مطالعه، عبارت بودند از: داشتن مدرک رسمی پرستاری و بهیاری، رضایت کتبی جهت شرکت در مطالعه و BMI بالاتر از 25، در صورت عدم تمایل به شرکت در ادامه مطالعه و یا باردار بودن خانم‌ها، فرد موردنظر از پژوهش خارج می‌شد.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات
پرسش‌نامه استاندارد استرس شغلی اسیپو شامل دو بخش است: در بخش اول مشخصات جمعیت‌شناختی افراد در قالب شش سؤال مربوط به سن، جنس، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، سمت کاری و سابقه کاری عنوان می‌شود. بخش دوم پرسش‌نامه بر مبنای طیف 5درجه‌ای لیکرت از 1 تا 5 نمره‌گذاری شده است که در شش بُعد تنظیم شده و هر بعد شامل ده پرسش است. بعد اول بار کاری نقش، بعد دوم بی‌کفایتی نقش، بعد سوم دوگانگی نقش، بعد چهارم محدوده نقش، بعد پنجم مسئولیت و بعد ششم محیط فیزیکی است. بر اساس امتیاز‌ها در هر حیطه سطح استرس شغلی تعیین شده و به چهار سطحِ کمتر از حد طبیعی، استرس طبیعی، استرس متوسط و استرس شدید تقسیم می‌شود. در مطالعه حاضر فرد دارای سطح استرس متوسط و شدید به عنوان فرد دارای استرس تلقی شد. این پرسش‌نامه برای اولین بار توسط اسیپو وهمکاران مورد استفاده قرار گرفته و در مطالعات مختلف توسط پژوهشگران بررسی، و روایی و پایایی آن تأیید شده است [15].
تجزیه‌وتحلیل آماری
پس از جمع‌آوری داده‌ها، تجزیه‌وتحلیل آماری توسط نرم‌افزار SPSS نسخه 21 با استفاده از روش‌های آمار توصیفی شامل تنظیم جداول توزیع فراوانی، محاسبه شاخص‌های عددی و بررسی ضریب همبستگی پیرسون، آنالیز واریانس و تی تک‌نمونه‌ای انجام شد. سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
با توجه به اینکه دوازده نفر از مشارکت‌کنندگان به دنبال تکمیل ناقص پرسش‌نامه‌ها و شش نفر به دلیل انصراف از مطالعه خارج شدند، 142 نمونه مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین و انحراف استاندارد سطح استرس شغلی بر اساس مشخصات جمعیت‌شناختی در افراد موردمطالعه در جدول شماره 1 ارائه شده است. نتایج مربوط به میزان و شیوع استرس شغلی در پرستاران بیمارستان قائم در جدول شماره 2 آورده شده است. با توجه به سطح معنی‌داری به‌دست‌آمده از آزمون تی تک‌نمونه‌ای (0001/0=P) و همچنین با توجه به مقدار میانگین استرس شغلی پرستاران بیمارستان قائم (07/179)، می‌توان بیان کرد که سطح استرس شغلی پرستاران در این بیمارستان به‌طور معنی‌داری از عدد ملاک (149) که در تفسیر پرسش‌نامه اسیپو در سطح استرس کم تا متوسط قرار می‌گیرد، بیشتر است [15]. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بیش از 57 درصد از تعداد 142 نفر موردمطالعه، دارای استرس متوسط و شدید بوده‌اند (جدول شماره 2).
به منظور بررسی میزان و شیوع اضافهوزن و چاقی در پرستاران از آزمون تی تک‌نمونه‌ای استفاده شد. با توجه به سطح معنی‌داری به‌دست‌آمده از آزمون مذکوز (0001/0=P) و همچنین با توجه به مقدار میانگین شاخص توده بدنی پرستاران بیمارستان قائم (38/28)، می‌توان دریافت که شاخص توده بدنی به طور معنی‌داری از عدد ملاک (5/18) بیشتر بوده که بیانگر وجود اضافهوزن و چاقی در افراد موردمطالعه است [10] (جدول شماره 3).
در ادامه به منظور بررسی رابطه بین اضافهوزن و چاقی با استرس شغلی از همبستگی پیرسون استفاده شد (023/0=r). نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که بین اضافهوزن و چاقی با استرس شغلی در افراد موردمطالعه ارتباط معناداری وجود ندارد (78/0=P). همچنین نتیجه آزمون تی دو‌نمونه‌ای مستقل برای بررسی رابطه جنسیت با استرس شغلی نشان داد که بین میانگین استرس شغلی در دو گروه زن و مرد تفاوت معناداری وجود نداشته است (78/0=P). نتایج آزمون آنالیز‌واریانس نیز بیانگر عدم وجود تفاوت معنی‌دار بین میانگین استرس شغلی در گروه‌های سنی مختلف (73/0=P) و گروه‌های با سطح تحصیلات متفاوت (20/0=P) بود، اما نتایج حاصل از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه نشان داد که میانگین استرس شغلی بین افراد با سمت کاری مختلف تفاوت معناداری دارد (02/0=P). در این مورد برای بررسی از آزمون تعقیبی توکی استفاده شد که نتایج آزمون نشان داد بین دو گروه بهیار (کمترین میزان استرس) و سرپرستار (بیشترین سطح استرس شغلی) در میزان استرس شغلی تفاوت معنی‌داری وجود داشته است (04/0=P). در‌نهایت بر اساس نتایج به‌دست‌آمده بین میانگین استرس شغلی و سابقه کاری افراد موردمطالعه تفاوت آماری معناداری مشاهده نشد (84/0=P).
بحث
مطالعه حاضر با هدف بررسی سطح استرس شغلی در پرستاران مبتلا به اضافهوزن و چاقی و ارتباط آن با عوامل جمعیت‌شناختی انجام شد. جمعیت موردبررسی از نظر وضعیت استرس شغلی در چهار سطح استرس کم، کم تا متوسط، متوسط تا شدید و شدید دسته‌بندی شدند. نتایج گویای آن است که بیش از نیمی از نمونه‌ها دارای سطح استرس متوسط تا شدید هستند. این یافته در توافق با مطالعات گذشته در رابطه با سطح متوسط استرس در پرستاران است [17 ،16]. البته مطالعاتی نیز گزارشاتی بر خلاف نتایج مطالعه حاضر ارائه داده‌اند. به طوری که میزان استرس پرستاران را در سطح خفیف [18] یا شدید [14] گزارش کرده‌اند. به طور کلی تفاوت در میزان و شیوع استرس گزارش‌شده در بین مطالعات مختلف می‌تواند به علت تفاوت در جامعه موردبررسی در مطالعات مختلف، وجود تفاوت‌هایی در فرهنگ بین جوامع و همچنین تفاوت در نوع مدیریت باشد. به طور مثال در مطالعاتی که به بررسی میزان استرس در بین پرستاران بخش‌های مراقبت ویژه پرداخته‌اند سطوح استرس شدیدتری گزارش شده است [14].
در مطالعه حاضر بیشترین سطح استرس در کمک‌بهیاران و سرپرستاران و کمترین میزان استرس در بهیاران مشاهده شد. نتایج نشان داد که بین دو گروه بهیار و سرپرستار تفاوت معنی‌داری از لحاظ میزان استرس شغلی وجود دارد. این اختلاف می‌تواند ناشی از تفاوت در حجم کاری و ویژگی‌های شخصیتی باشد [16]. در مطالعه حاضر میانگین استرس شغلی تحت تأثیر مشخصات جمعیت‌شناختی افراد از جمله جنسیت، سن، سطح تحصیلات و سابقه کاری قرار نداشت. در حالی که در مطالعه حاجی سید‌رضایی و همکاران [16] نشان داده شد که بین نمره استرس و مشخصه جمعیتی سن تفاوت آماری معنی‌داری وجود دارد، به طوری که گروه سنی بیشتر از 35 سال نمره استرس بالاتری داشتند و گروه سنی 35 سال و کمتر از آن نمره استرس پایین‌تری داشتند. در مطالعه حاضر افراد در محدوده سنی 20 تا 30 سال میانگین نمره استرس بالاتری داشتند. نتایج مطالعه دیگری در این زمینه نشان داد که محدوده سنی 40 تا 50 سال دوره زمانی مرتبط با بالاترین میزان استرس در پرستاران است [19]. البته فرهادی و همکاران رابطه معکوسی بین افزایش سن و سطح استرس پرستاران گزارش کردند که با نتایج مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد [20]. طبق یافته‌های جدول شماره 1 با افزایش سن تا 50سالگی سطح استرس کاهش یافته، اما در گروه سنی بالای 50 سال سطح استرس افزایش یافته است. محققان دلیل این روند را تجربه کاری در پرستاران گروه سنی بالاتر در نظر می‌گیرند. به گونه‌ای که حس مسئولیت‌پذیری و توانایی بیشتر در شناسایی مشکلات احتمالی بیماران، پرستاران مسن را بیشتر در معرض استرس قرار می‌دهد [16].
در مطالعه حاضر میانگین شاخص توده بدنی افراد 38/28 به دست آمد که نشان‌دهنده وجود اضافهوزن و چاقی است. نتایج یک مطالعه در رابطه با شیوع چاقی بین پرستاران اسکاتلندی نشان داد که 69 درصدپرستاران موردبررسی دارای اضافهوزن یا چاقی بودند.
همچنین گزارش شد که چاقی در بین پرستاران از سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی و کسانی که در مشاغل غیرمرتبط با سلامتی مشغول به کار بودند، به طور قابل توجهی بالاتر بود [13]. محققان دلیل اضافهوزن پرستاران را مرتبط با میزان فعالیت بدنی کم، عادات نامناسب غذایی از جمله رژیم‌های غذایی با مصرف میوه و سبزیجات کم، اما قند زیاد، دانسته‌اند [21]. اخیراً نتایج مطالعه‌ای در رابطه با ارتباط بین رفتار‌های غذایی و BMI در پرستاران لبنانی نشان‌دهنده وجود ارتباط مثبتی بین کار در شیفت شب با الگو‌های غذایی غیرطبیعی و BMI بود [22]. یک مطالعه مروری در رابطه با بررسی عوامل مؤثر در رفع چاقی پرستاران بیان کرد که مدارک کافی در مورد مداخلات موفق برای رفع چاقی در پرستاران وجود نداشته و باید مداخلاتی پیرامون موانع پیش‌ِروی پرستاران در زمینه داشتن یک سبک زندگی سالم، طراحی و اجرا شود [23].
نتیجه‌گیری
بر اساس شاخص BMI محاسبه‌شده، افراد موردمطالعه در پژوهش حاضر دارای اضافهوزن بوده و همچنین بر اساس اعداد معیار، این افراد دارای سطوح مختلفی از استرس بودند. به طوری که بیش از 57 درصد افراد، دارای استرس متوسط و شدید بوده‌اند. به طور کلی، بین اضافهوزن و چاقی با استرس شغلی در افراد موردمطالعه ارتباط معناداری مشاهده نشد. همچنین بین میانگین استرس شغلی در دو گروه جنسیتی، گروه‌های سنی مختلف، سطح تحصیلات و سابقه کاری، تفاوت آماری معنی‌داری مشاهده نشد. تنها تفاوت مربوط به میانگین استرس شغلی، بین افراد با سمت کاری مختلف بود. به طوری که گروه بهیار دارای کمترین سطح استرس و گروه سرپرستار بالاترین میزان استرس شغلی را داشتند. با توجه به سطح بالای استرس شغلی پرستاران و همچنین اضافهوزن این افراد، پیشنهاد می‌شود اقدامات مدیریتی مناسب و برنامه‌ریزی‌های دوره‌ای در جهت کاهش مسائل مربوط به اضافهوزن و استرس شغلی انجام شود.
از محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به عدم تخصیص زمان کافی به تکمیل کامل پرسش‌نامه توسط نمونه‌ها و عدم همکاری سایر بیمارستان‌های شهر کرج جهت شرکت در مطالعه اشاره کرد. از این رو پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی جهت مقایسه سطح استرس و چاقی در سطح وسیع‌تری مطالعه‌ای صورت گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر مورد تایید کمیته اخلاق دانشگاه البرز قرار گرفته است (کد اخلاق: IR.ABZUMS.REC.1399.333).
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
نگارش پیش‌نویس، تحلیل و اعتبا رسنجی: مینا ابوالفضلی؛ تحقیق و بررسی، جمع‌آوری داده: مهشید اکبری؛ مفهو مسازی: لیلی چراغی؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته، اعتبارسنجی و منابع: بهمن آقایی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
بدی‌نوسیله از معاونت محترم پژوهشی، مسئولین و پرسنل محترم بیمارستان قائم )عج( و کلیه افرادی که ما را در انجام این پژوهش یاری کردند، تشکر و قدردانی می‌کنیم.
چاقی بزرگ‌ترین چالش بهداشت عمومی و مشکلی اجتماعی در سراسر دنیاست که به شکل افزایش وزن و درنتیجه تجمع چربی اضافی در بدن تعریف می‌شود [1]. این اختلال بهداشتی به عنوان یک وضعیت چندعاملی در نتیجه تأثیر متقابل بین محیط، استعداد ژنتیکی، عوامل متعدد اقتصادی اجتماعی و رفتار‌های فردی به وجود می‌آید [2]. درواقع مشکلات مربوط به اختلال وزن در اثر بیماری یا رفتار‌ها و عادات نامناسب، سبب افزایش بروز بیماری‌های متعدد جسمی‌روانی شده و سیکل معیوبی را ایجاد می‌کند [3]. از جمله این مشکلات بهداشتی، استرس شغلی است که به صورت یک واکنش عاطفی، شناختی و رفتاری نسبت به جنبه‌های پرخطر کار و محیط کار مشخص می‌شود. این اختلال می‌تواند از طریق تأثیر بر رفتار‌های غذا خوردن و افزایش دریافت غذا منجر به چاقی شود [4]. استرس شغلی یکی از عوامل اساسی کاهش بهره‌وری و ایجاد عوارض جسمی و روانی در کارکنان است [5]. از میان گروه‌های مختلف شغلی، شاغلان بخش سلامت استرس شغلی بالاتری را تجربه می‌کنند [6] و درنتیجه در معرض اضافهوزن و چاقی قرار می‌گیرند [7]. در مطالعه صفاییان و همکاران میزان استرس شغلی در کارکنان بیمارستان در رده‌های شغلی مختلف متفاوت بود [8]. در بین کارکنان بیمارستان، پرستاران نقش بسیار مهمی در ارائه مراقبت‌های بهداشتی دارند که به دلیل انجام وظایف متعدد دچار استرس و اثرات منفی آن از جمله غیبت از کار، احساس ناخوشی، افسردگی می‌شوند. آن‌ها ممکن است به دلیل رفع خواسته‌های فوری حرفه خود رفتار‌های غذایی و سبک زندگی‌شان را تغییر دهند که آن‌ها را در معرض مشکلات بهداشتی مزمن قرار می‌دهد [9] اضافهوزن و چاقی معمولاً بر اساس شاخص توده بدنی توصیف می‌شود. این شاخص مقیاسی برای اندازه‌گیری میزان تناسب وزن نسبت به قد فرد است که به عنوان یکی از معتبرترین مقیاس‌ها برای اندازه‌گیری احتمال اضافه یا کمبود وزن استفاده می‌شود. سازمان جهانی بهداشت شاخص توده بدنی زیر 5/18 را به عنوان کم‌وزنی یا علامت سوءتغذیه تلقی کرده و از سوی دیگر شاخص بالای 25 به عنوان اضافهوزن و بالای 30 را چاق در نظر گرفته است [10]. امیری و همکاران در بررسی سندرم متابولیک در پرستاران شاغل شیوع چاقی شکمی را 1/36 درصد گزارش کردند و شیوع بالاتر این سندرم را در پرستاران بخش اورژانس به دلیل مواجهه با استرس کاری بیشتر در نظر گرفته‌اند [11]. مطالعات دیگر نیز شیوع چاقی در بین پرستاران را بیش از 50 درصد گزارش کردند که موجب افزایش هزینه‌ها، تأثیر بر بهره‌وری پرسنل، کاهش انرژی و بازده کاری و درنتیجه کاهش کیفیت مراقبت‌های پرستاری می‌شود [13 ،12 ،6].
بنابراین با توجه به اثرات نامطلوب چاقی و استرس شغلی بر سلامت جسمی و روانی کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، خصوصاً پرستاران و همچنین کاهش کیفیت مراقبت توسط آن‌ها، پژوهش حاضر با هدف بررسی سطح استرس شغلی در پرستاران مبتلا به اضافهوزن و چاقی و ارتباط آن با عوامل جمعیت‌شناختی انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش، مطالعه‌ای از نوع توصیفی همبستگی است. جامعه پژوهش را پرستاران (در سطوح مختلف کاری شامل پرستار، بهیار و کمک‌بهیار) شاغل در بیمارستان قائم (عج) شهر کرج، استان البرز تشکیل دادند. حجم نمونه موردنظر با استفاده از مقادیر مقاله مشابه (فرمول شماره 1) [14] و با استفاده از وب‌سایت160 https://sample-size.net نفر تعیین شد.
1.
α=0.05֯ =, ֯β=0.20, r=0.22
نمونه‌های پژوهش به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. پس از اخذ مجوز و دریافت معرفی‌نامه از مسئولین دانشگاه و کسب اجازه از مسئولین بیمارستان، با مراجعه روزانه به هر بخش و با بیان هدف پژوهش در صورت رضایت کتبی و آگاهانه، قد و وزن پرستاران و بهیاران به صورت استاندارد اندازه‌گیری شد. سپس شاخص توده بدنی محاسبه شد و بر اساس آن افراد مبتلا به اضافهوزن و چاقی انتخاب شدند. پرسش‌نامه استاندارد استرس شغلی اسیپو بین افراد منتخب توزیع شد و زمان کافی جهت تکمیل آن داده شد. معیار‌های ورود به مطالعه، عبارت بودند از: داشتن مدرک رسمی پرستاری و بهیاری، رضایت کتبی جهت شرکت در مطالعه و BMI بالاتر از 25، در صورت عدم تمایل به شرکت در ادامه مطالعه و یا باردار بودن خانم‌ها، فرد موردنظر از پژوهش خارج می‌شد.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات
پرسش‌نامه استاندارد استرس شغلی اسیپو شامل دو بخش است: در بخش اول مشخصات جمعیت‌شناختی افراد در قالب شش سؤال مربوط به سن، جنس، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، سمت کاری و سابقه کاری عنوان می‌شود. بخش دوم پرسش‌نامه بر مبنای طیف 5درجه‌ای لیکرت از 1 تا 5 نمره‌گذاری شده است که در شش بُعد تنظیم شده و هر بعد شامل ده پرسش است. بعد اول بار کاری نقش، بعد دوم بی‌کفایتی نقش، بعد سوم دوگانگی نقش، بعد چهارم محدوده نقش، بعد پنجم مسئولیت و بعد ششم محیط فیزیکی است. بر اساس امتیاز‌ها در هر حیطه سطح استرس شغلی تعیین شده و به چهار سطحِ کمتر از حد طبیعی، استرس طبیعی، استرس متوسط و استرس شدید تقسیم می‌شود. در مطالعه حاضر فرد دارای سطح استرس متوسط و شدید به عنوان فرد دارای استرس تلقی شد. این پرسش‌نامه برای اولین بار توسط اسیپو وهمکاران مورد استفاده قرار گرفته و در مطالعات مختلف توسط پژوهشگران بررسی، و روایی و پایایی آن تأیید شده است [15].
تجزیه‌وتحلیل آماری
پس از جمع‌آوری داده‌ها، تجزیه‌وتحلیل آماری توسط نرم‌افزار SPSS نسخه 21 با استفاده از روش‌های آمار توصیفی شامل تنظیم جداول توزیع فراوانی، محاسبه شاخص‌های عددی و بررسی ضریب همبستگی پیرسون، آنالیز واریانس و تی تک‌نمونه‌ای انجام شد. سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
با توجه به اینکه دوازده نفر از مشارکت‌کنندگان به دنبال تکمیل ناقص پرسش‌نامه‌ها و شش نفر به دلیل انصراف از مطالعه خارج شدند، 142 نمونه مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین و انحراف استاندارد سطح استرس شغلی بر اساس مشخصات جمعیت‌شناختی در افراد موردمطالعه در جدول شماره 1 ارائه شده است. نتایج مربوط به میزان و شیوع استرس شغلی در پرستاران بیمارستان قائم در جدول شماره 2 آورده شده است. با توجه به سطح معنی‌داری به‌دست‌آمده از آزمون تی تک‌نمونه‌ای (0001/0=P) و همچنین با توجه به مقدار میانگین استرس شغلی پرستاران بیمارستان قائم (07/179)، می‌توان بیان کرد که سطح استرس شغلی پرستاران در این بیمارستان به‌طور معنی‌داری از عدد ملاک (149) که در تفسیر پرسش‌نامه اسیپو در سطح استرس کم تا متوسط قرار می‌گیرد، بیشتر است [15]. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بیش از 57 درصد از تعداد 142 نفر موردمطالعه، دارای استرس متوسط و شدید بوده‌اند (جدول شماره 2).
به منظور بررسی میزان و شیوع اضافهوزن و چاقی در پرستاران از آزمون تی تک‌نمونه‌ای استفاده شد. با توجه به سطح معنی‌داری به‌دست‌آمده از آزمون مذکوز (0001/0=P) و همچنین با توجه به مقدار میانگین شاخص توده بدنی پرستاران بیمارستان قائم (38/28)، می‌توان دریافت که شاخص توده بدنی به طور معنی‌داری از عدد ملاک (5/18) بیشتر بوده که بیانگر وجود اضافهوزن و چاقی در افراد موردمطالعه است [10] (جدول شماره 3).
در ادامه به منظور بررسی رابطه بین اضافهوزن و چاقی با استرس شغلی از همبستگی پیرسون استفاده شد (023/0=r). نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که بین اضافهوزن و چاقی با استرس شغلی در افراد موردمطالعه ارتباط معناداری وجود ندارد (78/0=P). همچنین نتیجه آزمون تی دو‌نمونه‌ای مستقل برای بررسی رابطه جنسیت با استرس شغلی نشان داد که بین میانگین استرس شغلی در دو گروه زن و مرد تفاوت معناداری وجود نداشته است (78/0=P). نتایج آزمون آنالیز‌واریانس نیز بیانگر عدم وجود تفاوت معنی‌دار بین میانگین استرس شغلی در گروه‌های سنی مختلف (73/0=P) و گروه‌های با سطح تحصیلات متفاوت (20/0=P) بود، اما نتایج حاصل از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه نشان داد که میانگین استرس شغلی بین افراد با سمت کاری مختلف تفاوت معناداری دارد (02/0=P). در این مورد برای بررسی از آزمون تعقیبی توکی استفاده شد که نتایج آزمون نشان داد بین دو گروه بهیار (کمترین میزان استرس) و سرپرستار (بیشترین سطح استرس شغلی) در میزان استرس شغلی تفاوت معنی‌داری وجود داشته است (04/0=P). در‌نهایت بر اساس نتایج به‌دست‌آمده بین میانگین استرس شغلی و سابقه کاری افراد موردمطالعه تفاوت آماری معناداری مشاهده نشد (84/0=P).
بحث
مطالعه حاضر با هدف بررسی سطح استرس شغلی در پرستاران مبتلا به اضافهوزن و چاقی و ارتباط آن با عوامل جمعیت‌شناختی انجام شد. جمعیت موردبررسی از نظر وضعیت استرس شغلی در چهار سطح استرس کم، کم تا متوسط، متوسط تا شدید و شدید دسته‌بندی شدند. نتایج گویای آن است که بیش از نیمی از نمونه‌ها دارای سطح استرس متوسط تا شدید هستند. این یافته در توافق با مطالعات گذشته در رابطه با سطح متوسط استرس در پرستاران است [17 ،16]. البته مطالعاتی نیز گزارشاتی بر خلاف نتایج مطالعه حاضر ارائه داده‌اند. به طوری که میزان استرس پرستاران را در سطح خفیف [18] یا شدید [14] گزارش کرده‌اند. به طور کلی تفاوت در میزان و شیوع استرس گزارش‌شده در بین مطالعات مختلف می‌تواند به علت تفاوت در جامعه موردبررسی در مطالعات مختلف، وجود تفاوت‌هایی در فرهنگ بین جوامع و همچنین تفاوت در نوع مدیریت باشد. به طور مثال در مطالعاتی که به بررسی میزان استرس در بین پرستاران بخش‌های مراقبت ویژه پرداخته‌اند سطوح استرس شدیدتری گزارش شده است [14].
در مطالعه حاضر بیشترین سطح استرس در کمک‌بهیاران و سرپرستاران و کمترین میزان استرس در بهیاران مشاهده شد. نتایج نشان داد که بین دو گروه بهیار و سرپرستار تفاوت معنی‌داری از لحاظ میزان استرس شغلی وجود دارد. این اختلاف می‌تواند ناشی از تفاوت در حجم کاری و ویژگی‌های شخصیتی باشد [16]. در مطالعه حاضر میانگین استرس شغلی تحت تأثیر مشخصات جمعیت‌شناختی افراد از جمله جنسیت، سن، سطح تحصیلات و سابقه کاری قرار نداشت. در حالی که در مطالعه حاجی سید‌رضایی و همکاران [16] نشان داده شد که بین نمره استرس و مشخصه جمعیتی سن تفاوت آماری معنی‌داری وجود دارد، به طوری که گروه سنی بیشتر از 35 سال نمره استرس بالاتری داشتند و گروه سنی 35 سال و کمتر از آن نمره استرس پایین‌تری داشتند. در مطالعه حاضر افراد در محدوده سنی 20 تا 30 سال میانگین نمره استرس بالاتری داشتند. نتایج مطالعه دیگری در این زمینه نشان داد که محدوده سنی 40 تا 50 سال دوره زمانی مرتبط با بالاترین میزان استرس در پرستاران است [19]. البته فرهادی و همکاران رابطه معکوسی بین افزایش سن و سطح استرس پرستاران گزارش کردند که با نتایج مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد [20]. طبق یافته‌های جدول شماره 1 با افزایش سن تا 50سالگی سطح استرس کاهش یافته، اما در گروه سنی بالای 50 سال سطح استرس افزایش یافته است. محققان دلیل این روند را تجربه کاری در پرستاران گروه سنی بالاتر در نظر می‌گیرند. به گونه‌ای که حس مسئولیت‌پذیری و توانایی بیشتر در شناسایی مشکلات احتمالی بیماران، پرستاران مسن را بیشتر در معرض استرس قرار می‌دهد [16].
در مطالعه حاضر میانگین شاخص توده بدنی افراد 38/28 به دست آمد که نشان‌دهنده وجود اضافهوزن و چاقی است. نتایج یک مطالعه در رابطه با شیوع چاقی بین پرستاران اسکاتلندی نشان داد که 69 درصدپرستاران موردبررسی دارای اضافهوزن یا چاقی بودند.
همچنین گزارش شد که چاقی در بین پرستاران از سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی و کسانی که در مشاغل غیرمرتبط با سلامتی مشغول به کار بودند، به طور قابل توجهی بالاتر بود [13]. محققان دلیل اضافهوزن پرستاران را مرتبط با میزان فعالیت بدنی کم، عادات نامناسب غذایی از جمله رژیم‌های غذایی با مصرف میوه و سبزیجات کم، اما قند زیاد، دانسته‌اند [21]. اخیراً نتایج مطالعه‌ای در رابطه با ارتباط بین رفتار‌های غذایی و BMI در پرستاران لبنانی نشان‌دهنده وجود ارتباط مثبتی بین کار در شیفت شب با الگو‌های غذایی غیرطبیعی و BMI بود [22]. یک مطالعه مروری در رابطه با بررسی عوامل مؤثر در رفع چاقی پرستاران بیان کرد که مدارک کافی در مورد مداخلات موفق برای رفع چاقی در پرستاران وجود نداشته و باید مداخلاتی پیرامون موانع پیش‌ِروی پرستاران در زمینه داشتن یک سبک زندگی سالم، طراحی و اجرا شود [23].
نتیجه‌گیری
بر اساس شاخص BMI محاسبه‌شده، افراد موردمطالعه در پژوهش حاضر دارای اضافهوزن بوده و همچنین بر اساس اعداد معیار، این افراد دارای سطوح مختلفی از استرس بودند. به طوری که بیش از 57 درصد افراد، دارای استرس متوسط و شدید بوده‌اند. به طور کلی، بین اضافهوزن و چاقی با استرس شغلی در افراد موردمطالعه ارتباط معناداری مشاهده نشد. همچنین بین میانگین استرس شغلی در دو گروه جنسیتی، گروه‌های سنی مختلف، سطح تحصیلات و سابقه کاری، تفاوت آماری معنی‌داری مشاهده نشد. تنها تفاوت مربوط به میانگین استرس شغلی، بین افراد با سمت کاری مختلف بود. به طوری که گروه بهیار دارای کمترین سطح استرس و گروه سرپرستار بالاترین میزان استرس شغلی را داشتند. با توجه به سطح بالای استرس شغلی پرستاران و همچنین اضافهوزن این افراد، پیشنهاد می‌شود اقدامات مدیریتی مناسب و برنامه‌ریزی‌های دوره‌ای در جهت کاهش مسائل مربوط به اضافهوزن و استرس شغلی انجام شود.
از محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به عدم تخصیص زمان کافی به تکمیل کامل پرسش‌نامه توسط نمونه‌ها و عدم همکاری سایر بیمارستان‌های شهر کرج جهت شرکت در مطالعه اشاره کرد. از این رو پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی جهت مقایسه سطح استرس و چاقی در سطح وسیع‌تری مطالعه‌ای صورت گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر مورد تایید کمیته اخلاق دانشگاه البرز قرار گرفته است (کد اخلاق: IR.ABZUMS.REC.1399.333).
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
نگارش پیش‌نویس، تحلیل و اعتبا رسنجی: مینا ابوالفضلی؛ تحقیق و بررسی، جمع‌آوری داده: مهشید اکبری؛ مفهو مسازی: لیلی چراغی؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته، اعتبارسنجی و منابع: بهمن آقایی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
بدی‌نوسیله از معاونت محترم پژوهشی، مسئولین و پرسنل محترم بیمارستان قائم )عج( و کلیه افرادی که ما را در انجام این پژوهش یاری کردند، تشکر و قدردانی می‌کنیم.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
پرستاری-روانپرستاری
دریافت: 1400/2/4 | پذیرش: 1400/4/15 | انتشار: 1400/4/10
دریافت: 1400/2/4 | پذیرش: 1400/4/15 | انتشار: 1400/4/10
فهرست منابع
1. Marseglia L, Manti S, D'Angelo G, Nicotera A, Parisi E, Di Rosa G, et al. Oxidative stress in obesity: A critical component in human diseases. Int J Mol Sci. 2015; 16(1):378-400. [DOI:10.3390/ijms16010378] [PMID] [DOI:10.3390/ijms16010378]
2. Maddah M. [The factors associated with adult obesity in Iran: A review (Persian)]. Iran J Nutr Sci Food Technol. 2012; 7(1):119-27. http://nsft.sbmu.ac.ir/article-1-701-fa.html
3. Mensink GB, Schienkiewitz A, Haftenberger M, Lampert T, Ziese T, Scheidt-Nave C. [Overweight and obesity in Germany: Results of the German health interview and examination survey for adults (DEGS1) (German)]. Bundesgesundheitsblatt Gesundheitsforschung Gesundheitsschutz. 2013; 56(5-6):786-94. [DOI:10.1007/s00103-012-1656-3] [PMID] [DOI:10.1007/s00103-012-1656-3]
4. Marques A, Peralta M, Naia A, Loureiro N, de Matos MG. Prevalence of adult overweight and obesity in 20 European countries, 2014. Eur J Public Health. 2018; 28(2):295-300. [DOI:10.1093/eurpub/ckx143] [PMID] [DOI:10.1093/eurpub/ckx143]
5. Zehni K, Rokhzadi MZ. [Relationship between body mass index with physical activity and some of demographic characteristics among students in Kurdistan University of Medical Sciences (Pesian)]. Sci J Nurs Midwifery Paramed Fac. 2017; 2(3):49-57. [DOI:10.29252/sjnmp.2.3.6] [DOI:10.29252/sjnmp.2.3.6]
6. Shareinia H, Khuniki F, Bloochi Beydokhti T, Eydi Zeynabad A, Hosseini M. [Comparison between job stress among emergency department nurses with nurses of other departments (Pesian)]. Q J Nurs Manag. 2018; 6(3-4):48-56. [DOI:10.29252/ijnv.6.3.4.48] [DOI:10.29252/ijnv.6.3.4.48]
7. Kasu ES, Ayim A, Tampouri J. Prevalence of obesity among health workers in Kadjebi District of Ghana. J Biol Agric Healthc. 2015; 5(2):155-66. https://www.iiste.org/Journals/index.php/JBAH/article/view/19556
8. Safaeian AR, Rouzbahani R, Tavakolifard N, Mzannar S, Fatemi SM, Abbasi F. [Assessment of job stress among the employees of Alzahra hospital; the largest healthcare center in Isfahan province, Iran (Persian)]. J Isfahan Me Sch. 2019; 37(536):857-63. http://jims.mui.ac.ir/index.php/jims/article/view/10708
9. Bahrami A, Akbari H, Mousavi SGA, Hannani M, Ramezani Y. [Job stress among the nursing staff of Kashan hospitals (Persian)]. Feyz. 2011; 15(4):367-73. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=152999
10. Lenzi A, Donini LM, Migliaccio S. Multidisiplinary approach to obesity from assessment to treatment. Cham: Springer International Publishing; 2014. https://www.google.com/books/edition/Multidisciplinary_Approach_to_Obesity/jXB3BQAAQBAJ?hl=en&gbpv=0
11. Amiri A, Hakimi A. [The study of prevalence of metabolic syndrome among nurses of Shahid Mohammadi Hospital of Bandar Abbas city, Iran (Persian)]. J Clin Nurs Midwifery. 2017; 6(1):1-8. http://jcnm.skums.ac.ir/article-1-564-fa.html
12. Monakali S, Ter Goon D, Seekoe E, Owolabi EO. A cross-sectional survey of the prevalence and determinants of overweight and obesity among primary healthcare professional nurses in Eastern Cape, South Africa. Glob J Health Sci. 2019; 11(4):53-62. [DOI:10.5539/gjhs.v11n4p53] [DOI:10.5539/gjhs.v11n4p53]
13. Kyle RG, Neall RA, Atherton IM. Prevalence of overweight and obesity among nurses in Scotland: A cross-sectional study using the Scottish Health Survey. Int J Nurs Stud. 2016; 53:126-33. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2015.10.015] [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2015.10.015]
14. Ghassemi-Pirbalouti M, Ahmadi R, Alavi-Eshkaftaki SS. [Association of organizational culture and job stress with mental health in nurses in Hajar and Kashani hospitals of Shahrekord city (Persian)]. J Clin Nurs Midwifery. 2013; 2(3):53-63. http://jcnm.skums.ac.ir/article-1-32-fa.html
15. Chen CK, Lin C, Wang SH, Hou TH. A study of job stress, stress coping strategies, and job satisfaction for nurses working in middle-level hospital operating rooms. J Nurs Res. 2009; 17(3):199-211. [DOI:10.1097/JNR.0b013e3181b2557b] [PMID] [DOI:10.1097/JNR.0b013e3181b2557b]
16. Hajiseyedrezaei SR, Alaee N, Zayeri F. [Survey of status stress among nurses that working in critical care units at hospitals of Tehran city, 2019 (Persian)]. Nurs Midwifery J. 2020; 18(1):1-10. http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-3939-fa.html
17. Sharma N, Takkar P, Purkayastha A, Jaiswal P, Taneja S, Lohia N, et al. Occupational stress in the Indian army oncology nursing workforce: A cross-sectional study. Asia Pac J Oncol Nurs. 2018; 5(2):237-43. [DOI:10.4103/apjon.apjon_61_17] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4103/apjon.apjon_61_17]
18. Kumar A, Pore P, Gupta S, Wani AO. Level of stress and its determinants among Intensive Care Unit staff. Indian J Occup Environ Med. 2016; 20(3):129-32. [DOI:10.4103/0019-5278.203137] [PMID] [DOI:10.4103/0019-5278.203137]
19. Ko W, Kiser-Larson N. Stress levels of nurses in oncology outpatient units. 2014. Clin J Oncol Nurs. 2016; 20(2):158-64. [DOI:10.1188/16.CJON.158-164] [DOI:10.1188/16.CJON.158-164]
20. Farhadi M, Hemmati Maslakpak M, KHalkhali H. [Job stressors in critical care nurses (Persian)]. Nurs Midwifery J. 2014; 11(11):875-83. http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-1697-en.html
21. Happell B, Gaskin CJ, Reid-Searl K, Dwyer T. Physical and psychosocial wellbeing of nurses in a regional Queensland hospital. Collegian. 2014; 21(1):71-8. [DOI:10.1016/j.colegn.2013.02.005] [DOI:10.1016/j.colegn.2013.02.005]
22. Samhat Z, Attieh R, Sacre Y. Relationship between night shift work, eating habits and BMI among nurses in Lebanon. BMC Nurs. 2020; 19:25. [DOI:10.1186/s12912-020-00412-2] [PMID] [DOI:10.1186/s12912-020-00412-2]
23. Kelly M, Wills J. Systematic review: What works to address obesity in nurses? Occup Med. 2018; 68(4):228-38. [DOI:10.1093/occmed/kqy038] [PMID] [DOI:10.1093/occmed/kqy038]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
