دوره 15، شماره 7 - ( مهر 1400 )
جلد 15 شماره 7 صفحات 497-490 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Paybast S, Aghaali M, Sabokbar T, Assi M H, Rahmati Aram S, Shahrab F et al . Evaluation of Sleep Disorders in Patients With Multiple Sclerosis: A Cross-sectional Study in Qom Province, Iran. Qom Univ Med Sci J 2021; 15 (7) :490-497
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3137-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3137-fa.html
پای بست سپیده، آقاعلی محمد، سبکبار طیبه، عاصی محمدحسین، رحمتی آرام سارا، شهراب فرشته و همکاران.. ارزیابی اختلالات خواب در بیماران مبتلا به مالتیپل اسکلروز: مطالعه مقطعی در استان قم، ایران. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1400; 15 (7) :490-497
سپیده پای بست* 
1، محمد آقاعلی2 ، طیبه سبکبار3 ، محمدحسین عاصی3 ، سارا رحمتی آرام4 ، فرشته شهراب5 ، سید امیر حجازی5
1، محمد آقاعلی2 ، طیبه سبکبار3 ، محمدحسین عاصی3 ، سارا رحمتی آرام4 ، فرشته شهراب5 ، سید امیر حجازی5
1- گروه نورولوژی، مرکز تحقیقات علوم اعصاب، بیمارستان شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران ، sepideh.paybast@yahoo.com
2- گروه اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
3- مرکز تحقیقات علوم اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
4- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
5- گروه نورولوژی، مرکز تحقیقات علوم اعصاب، بیمارستان شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران
2- گروه اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
3- مرکز تحقیقات علوم اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
4- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
5- گروه نورولوژی، مرکز تحقیقات علوم اعصاب، بیمارستان شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران
واژه‌های کلیدی: مالتیپل اسکلروز، بهداشت خواب، اختلال خواب
متن کامل [PDF 3209 kb]
(573 دریافت)
| چکیده (HTML) (1608 مشاهده)
متن کامل: (877 مشاهده)
مقدمه
مالتیپل اسکلروز یک بیماری اتو ایمیون است که با التهاب و دمیلینه شدن سیستم عصبی مرکزی مشخص می‌شود و با درجات مختلفی از آسیب آکسونال و نورونی همراه است [1]. این بیماری شایع‌ترین بیماری نورولوژیک پیش‌رونده در افراد جوان است که بیش از دو میلیون نفر در دنیا از این بیماری رنج می‌برند [2]. در طی قرن اخیر توجه ویژه‌ای به درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری و مدیریت عوارض ناتوان‌کننده مرتبط با ام اس به منظور بهبود کیفیت زندگی و عملکرد مستقل بیماران شده است. اختلالات خواب در بیماران ام اس شایع هستند و نقش حیاتی در سلامت و کیفیت زندگی بیماران ایفا می‌کنند. تمام انواع اختلالات خواب شامل بی‌خوابی، اختلالات ریتم خواب سیرکادین، اختلالات حرکتی مرتبط با خواب، اختلالات تنفسی مربوط به خواب، پرخوابی و پاراسومنیا در بیماران ام اس مشاهده می‌شود [3].
تخمین زده می‌شود که بیش از 50 درصد بیماران ام اس درجاتی از اختلالات خواب رنج می‌برند. با این حال، اختلالات خواب اغلب ناشناخته و بدون درمان باقی می‌مانند که ممکن است این مسئله باعث تشدید خستگی مرتبط با ام اس که خود شایع‌ترین شکایت ناتوان‌کننده بیماران ام اس است، شود [4]. هرچند اساس پاتوفیزیولوژی اختلالات خواب در بیماران ام اس به خوبی شناخته نشده، اما ممکن است با ضایعات دمیلینه هسته سوپراکیاسماتیک هیپوتالاموس تنظیم‌کننده ریتم‌های سیرکادین یا بالا رفتن سایتوکاین‌های التهابی خاص مرتبط باشد [5].
اخیراً سیمون کِرن و همکارانش نشان دادند که علی‌رغم عدم وجود شواهد یک اختلال کلی در ریتم ملاتونین در بیماران ام اس، سطح ملاتونین شبانه بیماران مبتلا به اختلالات خواب در این گروه از بیماران پایین است [6].
یادآور می‌شویم اختلالات خواب با افسردگی، دیسترس، نقص عملکرد اجتماعی و بستری شدن و بیماریهای طبی مزمن در جمعیت عمومی همراه است [7]. در بیماران ام اس اختلالات خواب ممکن است با خستگی‌پذیری که به طور بالقوه می‌تواند تأثیر بیماری را تشدید کند، مرتبط باشد. علاوه بر این، شواهد رو به رشدی وجود دارد که نقش احتمالی اختلالات خواب را در پیشگویی کاهش عملکرد شناختی در بیماران ام اس نشان می‌دهد [8].
افزایش شیوع ام اس، به‌ویژه در ایران ما را بر این داشت که این مطالعه را برای ارزیابی اختلالات خواب در بیماران ام اس به منظور مدیریت بهتر فاکتورهای مؤثر در کیفیت زندگی این گروه از افراد جامعه طراحی کنیم.
روش بررسی
طراحی مطالعه
این مطالعه در درمانگاه ام اس استان قم در سال‌های 1399-1397 انجام شد. این مطالعه از طرف کمیته اخلاق دانشگاه قم با کد اخلاق (IR.MUQ.REC.1397.90) تأییدیه دریافت کرد و رضایت‌نامه آگاهانه کتبی از تمام بیماران شرکت‌کننده در این مطالعه اخذ شد.
جمعیت مطالعه
حجم نمونه با توجه به مطالعه روت و همکاران، صحراییان و همکاران و رزازیان و همکاران [11-9] و با توجه به فرمول تعیین درصد در جامعه با در نظر گرفتن سطح معناداری 05/0 و با توجه به شیوع 54 درصد مربوط به اختلالات اضطرابی و خطای 9 درصد برابر با 120 نفر محاسبه شد. در مجموع 120 بیمار با تشخیص ام اس بر اساس کرایتریای مک دونالد 2017 وارد مطالعه شدند. نمونه‌گیری به روش تصادفی بر اساس لیست بیماران موجود در انجمن بیماران ام اس انجام شد. معیارهای ورود به مطالعه، داشتن سن بالای هجده سال و سابقه ابتلا به این بیماری به مدت حداقل دو سال بود. معیارهای خروج از مطالعه، فاز عود بیماری، سوءمصرف مواد، مصرف داروهای آرام‌بخش، سابقه ابتلا به بیماری روان‌پزشکی قبل از تشخیص ام اس و بارداری بود.
آزمایش و جمع‌آوری داده‌ها
ما اطلاعات مربوط به خصوصیات جمعیت‌شناختی بیماران، طول مدت بیماری و وجود بیماریهای همراه را جمع‌آوری کردیم. کیفیت خواب بیماران با اندکس کیفیت خواب پیتزبرگ ارزیابی شد. اعتبار و روایی این اندکس با چندین مطالعه تأیید شده است (Cronbach s alpha=83/0) [10 ،9]. پرسش‌نامه PSQI، کیفیت خواب را از هفت منظر توسط نوزده آیتم شامل کیفیت درون‌فردی خواب، طولانی شدن زمان شروع خواب، طول مدت خواب، بازدهی خواب، اختلالات خواب، استفاده از داروهای خواب‌آور و وجود اختلال در انجام امور روزمره ارزیابی می‌کند و هرکدام از این جنبه‌های خواب با معیاری که از عدد صفر (بدون اختلال) تا سه (اختلال شدید) درجه‌بندی شده بود، امتیازدهی شد. نمره بالا در هر جنبه از خواب یا مجموع نمرات بالای پنج نشان‌دهنده کیفیت پایین خواب بیمار است .
نوع اختلالات خواب با استفاده از پرسش‌نامه GSA ارزیابی شد [10]. پرسش‌نامه ارزیابی کلی خواب پنج، حاوی یازده آیتم ارزیابی‌کننده رفتار خواب است که اگر رفتار همواره اتفاق بیفتد، دو امتیاز و اگر هیچ‌گاه اتفاق نیفتد، صفر امتیاز می‌گیرد.
تجزیه و تحلیل
پس از جمع‌آوری داده‌ها توسط کای‌اسکوائر و تی تست با نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. P-value کمتر از 05/0 از نظر آماری با ارزش در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
میانگین سنی شرکت‌کنند‌گان در این مطالعه 01/8 ± 95/33 سال بود. از 120 بیمار بررسی‌شده، 89 نفر (2/74 درصد) خانم و 31 نفر (8/25 درصد) آقا بودند. مشخصات جمعیت‌شناختی بیماران در جدول شماره 1 آمده است
میانگین مدت ابتلا به بیماری ام اس در بیماران ما 52/595±/5 سال بود. از نظر فنوتیپ 2/89 درصد بیماران مبتلا به RRMS، 2/9 درصد بیماران مبتلا به SPMS و 6/1 درصد بیماران مبتلا به PPMS بودند. در مجموع بیماران، نود بیمار ( 75درصد) از حداقل یک اختلال خواب رنج می‌بردند. عمده‌ترین اختلالات خواب، مشکل در شروع به خواب رفتن یا حفظ ادامه خواب بود (7/51 درصد). تعداد اختلالات خواب در جدول شماره 2 خلاصه شده است. به علاوه افسردگی در 33 بیماران (5/27 درصد) مشاهده شد.
بر اساس نتایج حاصله، سن با برخی اختلالات خواب مرتبط بود. سن بیماران با کیفیت خواب نامناسب (001/0P>) مشکل در حفظ به خواب ماندن (001/0P>)، اختلال در انجام امور روزمره (025/0=P) و RLS (026/0=P) در ارتباط بود (جدول شماره 3).
ارتباط آماری معناداری بین جنسیت و جنبه‌های اختلال خواب مشاهده نشد. همچنین ما یک ارتباط آماری معناداری بین فنوتیپ ام اس و مشکل در حفظ خواب ماندن (038/0=P) و بین دوره ابتلا به ام اس و کیفیت نامناسب خواب (001/0P>) پیدا کردیم. علاوه بر این، تأثیر مثبت سطح تحصیلات بیمار را بر اختلال خواب نشان دادیم، زیرا سطح بالای تحصیلات با پرخوابی کمتر (012/0=P) و مشکل کمتر در حفظ خواب (012/0=P) در ارتباط بود. بیماران مجرد شکایت کمتری در حفظ به خواب رفتن داشتند (030/0=P). وضعیت شغلی به طور معنادار با هیچ یک از جنبه‌های خواب در ارتباط نبود (جدول شماره 4).
بحث
هدف این مطالعه تعیین کیفیت خواب و بررسی میزان اختلالات خواب در بیماران ام اس استان قم بود. نتایج این مطالعه نشان داد که 75 درصد بیماران ام اس حداقل یک جنبه از اختلالات خواب را که به طور عمده شامل مشکل در شروع به خواب رفتن یا حفظ ادامه خواب (7/51 درصد) هستند، تجربه می‌کنند.
مطالعات قبلی، از‌جمله مطالعه دکتر صحراییان و همکاران که با بررسی هشتاد بیمار مبتلا به RRMS که (چهل نفر از آنها در فاز عود و چهل نفر در فاز خاموشی بیماری بودند، انجام شده و کیفیت کم خواب را بر بیماران ام اس تأیید کرده بود. نتایج بررسی آنها نشان داد که 5/87 درصد بیماران درگیر در فاز عود و 50 درصد بیماران در فاز خاموشی بیماری با کیفیت کم خواب درگیر بودند. با این حال، برخلاف نتایج ما هیچ ارتباطی بین کیفیت پایین خواب، جنسیت، سن و طول مدت بیماری وجود نداشت [11].
به طور مشابه دکتر رزازیان و همکاران نشان دادند که 87 درصد بیماران مبتلا به ام اس دچار اختلالات خواب هستند که نوع این اختلال خواب به طور چشمگیری تحت تأثیر وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، وضعیت شغلی و نوع بیماری است [12].مطالعات کشورهای دیگر شیوع اختلالات خواب در بیماران ام اس را در طیف وسیع 4/44 درصد تا 64 درصد بیان کردند [14 ،13].
شیوع اختلالات خواب تشخیص داده‌نشده در بیماران مبتلا به ام اس از جمعیت عمومی بیشتر است که این امر به علل متنوعی، از‌جمله فاکتورهای روانی، جسمی چون درد، شب ادراری، عوارض DMT، طول بیماری، خستگی و افسردگی مرتبط است [16 ،15]. از سوی دیگر، اختلالات خواب ممکن است با خواب‌آلودگی روزانه، فعالیت کم روزانه و خستگی که همگی کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مرتبط باشد [16].
تلاش‌های زیادی در جهت یافتن فاکتورهای تأثیرگذار بر کیفیت خواب انجام شده است. بر اساس نتایج ما، سن، قوی‌ترین عامل پیشگویی‌کننده ایجاد اختلال خواب بود که این نتیجه در راستای مطالعات قبلی که تأثیر سن را بر اختلالات خواب نشان داده بودند، است [17]. با افزایش سن تغییرات روانی و فیزیولوژیک اتفاق می‌افتد که بدن برای ایجاد اختلالات خواب آسیب‌پذیر‌تر می‌کند. به علاوه با افزایش سن شیوع بیماریهای همراه، مصرف داروها، تغییرات ریتم سیرکادین و سبک زندگی اتفاق می‌افتد [18].
علاوه بر این، ارتباط چشمگیری بین جنسیت و اختلال خواب نیافتیم. گویا تفاوت‌های جنسیتی در مورد خواب در زمان شروع بلوغ سیکل ماهانه و یائسگی اتفاق می‌افتد و می‌تواند ساختار خواب را تغییر دهد. با اینکه خانم‌ها کیفیت خواب بهتری در مقایسه با آقایان دارند، شکایات بیشتری در مورد خواب می‌کنند [19].
همچنین گزارشات بحث برانگیزی در مورد جنسیت و اختلالات خواب در بیماران ام اس وجود دارد. به عنوان مثال، در مطالعه شنگلی‌ما و همکاران نشان داده شد جنسیت مؤنث، درمان با داروهای ضدافسردگی و عوارض بالاتر روانی ام اس، فاکتورهای مؤثر بالقوه در کیفیت خواب بیماران ام اس هستند [20].
در‌نهایت، یک ارتباط مثبت بین سطح تحصیلات و متغیرهای مختلف اختلالات خواب پیدا کردیم. با در نظر گرفتن همه ملاحظات با توجه به عدم تشخیص اختلالات خواب در بیماران ام اس، این گروه از بیماران باید به طور روزمره از نظر این اختلالات بررسی شوند تا از عوارض بعدی در کیفیت زندگی این بیماران پیشگیری شود.
با این حال، کار ما محدودیت‌‌‌هایی دارد، از‌جمله اینکه ما گروه کنترلی در نظر نگرفتیم و نتایج به اندازه کافی قوی نیست. به علاوه خصوصیات بالینی بیماران ام اس را با جنبه‌های مختلف اختلالات خواب مفصلاً بررسی نکردیم. تمرکز بر فاکتورهای بالقوه مرتبط با پاتوفیزیولوژی بیماری که با اختلال خواب و خستگی در ارتباط هستند، مطالعه را جالب‌تر می‌کرد.
نتیجه‌گیری
اختلالات خواب در بیماران مبتلا به ام اس با اینکه می‌توانند بر کیفیت زندگی بیماران مؤثر باشند، به طور گسترده‌ای بدون تشخیص باقی می‌مانند. نتایج نشان داد که 75 درصد بیماران حداقل یک جنبه از اختلالات خواب را تجربه می‌کنند. مطالعه نشان داد که سن، فاکتور اصلی ایجاد اختلال خواب و در مقابل سطح تحصیلات بالا، فاکتور اصلی بهبود کیفیت خواب است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه مورد تایید کمیته اخلاق دانشگاه قم قرار گرفته است (کد اخلاق: IR.MUQ.REC.1397.90).
حامی مالی
معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی قم حامی مالی این پژوهش بوده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
مالتیپل اسکلروز یک بیماری اتو ایمیون است که با التهاب و دمیلینه شدن سیستم عصبی مرکزی مشخص می‌شود و با درجات مختلفی از آسیب آکسونال و نورونی همراه است [1]. این بیماری شایع‌ترین بیماری نورولوژیک پیش‌رونده در افراد جوان است که بیش از دو میلیون نفر در دنیا از این بیماری رنج می‌برند [2]. در طی قرن اخیر توجه ویژه‌ای به درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری و مدیریت عوارض ناتوان‌کننده مرتبط با ام اس به منظور بهبود کیفیت زندگی و عملکرد مستقل بیماران شده است. اختلالات خواب در بیماران ام اس شایع هستند و نقش حیاتی در سلامت و کیفیت زندگی بیماران ایفا می‌کنند. تمام انواع اختلالات خواب شامل بی‌خوابی، اختلالات ریتم خواب سیرکادین، اختلالات حرکتی مرتبط با خواب، اختلالات تنفسی مربوط به خواب، پرخوابی و پاراسومنیا در بیماران ام اس مشاهده می‌شود [3].
تخمین زده می‌شود که بیش از 50 درصد بیماران ام اس درجاتی از اختلالات خواب رنج می‌برند. با این حال، اختلالات خواب اغلب ناشناخته و بدون درمان باقی می‌مانند که ممکن است این مسئله باعث تشدید خستگی مرتبط با ام اس که خود شایع‌ترین شکایت ناتوان‌کننده بیماران ام اس است، شود [4]. هرچند اساس پاتوفیزیولوژی اختلالات خواب در بیماران ام اس به خوبی شناخته نشده، اما ممکن است با ضایعات دمیلینه هسته سوپراکیاسماتیک هیپوتالاموس تنظیم‌کننده ریتم‌های سیرکادین یا بالا رفتن سایتوکاین‌های التهابی خاص مرتبط باشد [5].
اخیراً سیمون کِرن و همکارانش نشان دادند که علی‌رغم عدم وجود شواهد یک اختلال کلی در ریتم ملاتونین در بیماران ام اس، سطح ملاتونین شبانه بیماران مبتلا به اختلالات خواب در این گروه از بیماران پایین است [6].
یادآور می‌شویم اختلالات خواب با افسردگی، دیسترس، نقص عملکرد اجتماعی و بستری شدن و بیماریهای طبی مزمن در جمعیت عمومی همراه است [7]. در بیماران ام اس اختلالات خواب ممکن است با خستگی‌پذیری که به طور بالقوه می‌تواند تأثیر بیماری را تشدید کند، مرتبط باشد. علاوه بر این، شواهد رو به رشدی وجود دارد که نقش احتمالی اختلالات خواب را در پیشگویی کاهش عملکرد شناختی در بیماران ام اس نشان می‌دهد [8].
افزایش شیوع ام اس، به‌ویژه در ایران ما را بر این داشت که این مطالعه را برای ارزیابی اختلالات خواب در بیماران ام اس به منظور مدیریت بهتر فاکتورهای مؤثر در کیفیت زندگی این گروه از افراد جامعه طراحی کنیم.
روش بررسی
طراحی مطالعه
این مطالعه در درمانگاه ام اس استان قم در سال‌های 1399-1397 انجام شد. این مطالعه از طرف کمیته اخلاق دانشگاه قم با کد اخلاق (IR.MUQ.REC.1397.90) تأییدیه دریافت کرد و رضایت‌نامه آگاهانه کتبی از تمام بیماران شرکت‌کننده در این مطالعه اخذ شد.
جمعیت مطالعه
حجم نمونه با توجه به مطالعه روت و همکاران، صحراییان و همکاران و رزازیان و همکاران [11-9] و با توجه به فرمول تعیین درصد در جامعه با در نظر گرفتن سطح معناداری 05/0 و با توجه به شیوع 54 درصد مربوط به اختلالات اضطرابی و خطای 9 درصد برابر با 120 نفر محاسبه شد. در مجموع 120 بیمار با تشخیص ام اس بر اساس کرایتریای مک دونالد 2017 وارد مطالعه شدند. نمونه‌گیری به روش تصادفی بر اساس لیست بیماران موجود در انجمن بیماران ام اس انجام شد. معیارهای ورود به مطالعه، داشتن سن بالای هجده سال و سابقه ابتلا به این بیماری به مدت حداقل دو سال بود. معیارهای خروج از مطالعه، فاز عود بیماری، سوءمصرف مواد، مصرف داروهای آرام‌بخش، سابقه ابتلا به بیماری روان‌پزشکی قبل از تشخیص ام اس و بارداری بود.
آزمایش و جمع‌آوری داده‌ها
ما اطلاعات مربوط به خصوصیات جمعیت‌شناختی بیماران، طول مدت بیماری و وجود بیماریهای همراه را جمع‌آوری کردیم. کیفیت خواب بیماران با اندکس کیفیت خواب پیتزبرگ ارزیابی شد. اعتبار و روایی این اندکس با چندین مطالعه تأیید شده است (Cronbach s alpha=83/0) [10 ،9]. پرسش‌نامه PSQI، کیفیت خواب را از هفت منظر توسط نوزده آیتم شامل کیفیت درون‌فردی خواب، طولانی شدن زمان شروع خواب، طول مدت خواب، بازدهی خواب، اختلالات خواب، استفاده از داروهای خواب‌آور و وجود اختلال در انجام امور روزمره ارزیابی می‌کند و هرکدام از این جنبه‌های خواب با معیاری که از عدد صفر (بدون اختلال) تا سه (اختلال شدید) درجه‌بندی شده بود، امتیازدهی شد. نمره بالا در هر جنبه از خواب یا مجموع نمرات بالای پنج نشان‌دهنده کیفیت پایین خواب بیمار است .
نوع اختلالات خواب با استفاده از پرسش‌نامه GSA ارزیابی شد [10]. پرسش‌نامه ارزیابی کلی خواب پنج، حاوی یازده آیتم ارزیابی‌کننده رفتار خواب است که اگر رفتار همواره اتفاق بیفتد، دو امتیاز و اگر هیچ‌گاه اتفاق نیفتد، صفر امتیاز می‌گیرد.
تجزیه و تحلیل
پس از جمع‌آوری داده‌ها توسط کای‌اسکوائر و تی تست با نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. P-value کمتر از 05/0 از نظر آماری با ارزش در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
میانگین سنی شرکت‌کنند‌گان در این مطالعه 01/8 ± 95/33 سال بود. از 120 بیمار بررسی‌شده، 89 نفر (2/74 درصد) خانم و 31 نفر (8/25 درصد) آقا بودند. مشخصات جمعیت‌شناختی بیماران در جدول شماره 1 آمده است
میانگین مدت ابتلا به بیماری ام اس در بیماران ما 52/595±/5 سال بود. از نظر فنوتیپ 2/89 درصد بیماران مبتلا به RRMS، 2/9 درصد بیماران مبتلا به SPMS و 6/1 درصد بیماران مبتلا به PPMS بودند. در مجموع بیماران، نود بیمار ( 75درصد) از حداقل یک اختلال خواب رنج می‌بردند. عمده‌ترین اختلالات خواب، مشکل در شروع به خواب رفتن یا حفظ ادامه خواب بود (7/51 درصد). تعداد اختلالات خواب در جدول شماره 2 خلاصه شده است. به علاوه افسردگی در 33 بیماران (5/27 درصد) مشاهده شد.
بر اساس نتایج حاصله، سن با برخی اختلالات خواب مرتبط بود. سن بیماران با کیفیت خواب نامناسب (001/0P>) مشکل در حفظ به خواب ماندن (001/0P>)، اختلال در انجام امور روزمره (025/0=P) و RLS (026/0=P) در ارتباط بود (جدول شماره 3).
ارتباط آماری معناداری بین جنسیت و جنبه‌های اختلال خواب مشاهده نشد. همچنین ما یک ارتباط آماری معناداری بین فنوتیپ ام اس و مشکل در حفظ خواب ماندن (038/0=P) و بین دوره ابتلا به ام اس و کیفیت نامناسب خواب (001/0P>) پیدا کردیم. علاوه بر این، تأثیر مثبت سطح تحصیلات بیمار را بر اختلال خواب نشان دادیم، زیرا سطح بالای تحصیلات با پرخوابی کمتر (012/0=P) و مشکل کمتر در حفظ خواب (012/0=P) در ارتباط بود. بیماران مجرد شکایت کمتری در حفظ به خواب رفتن داشتند (030/0=P). وضعیت شغلی به طور معنادار با هیچ یک از جنبه‌های خواب در ارتباط نبود (جدول شماره 4).
بحث
هدف این مطالعه تعیین کیفیت خواب و بررسی میزان اختلالات خواب در بیماران ام اس استان قم بود. نتایج این مطالعه نشان داد که 75 درصد بیماران ام اس حداقل یک جنبه از اختلالات خواب را که به طور عمده شامل مشکل در شروع به خواب رفتن یا حفظ ادامه خواب (7/51 درصد) هستند، تجربه می‌کنند.
مطالعات قبلی، از‌جمله مطالعه دکتر صحراییان و همکاران که با بررسی هشتاد بیمار مبتلا به RRMS که (چهل نفر از آنها در فاز عود و چهل نفر در فاز خاموشی بیماری بودند، انجام شده و کیفیت کم خواب را بر بیماران ام اس تأیید کرده بود. نتایج بررسی آنها نشان داد که 5/87 درصد بیماران درگیر در فاز عود و 50 درصد بیماران در فاز خاموشی بیماری با کیفیت کم خواب درگیر بودند. با این حال، برخلاف نتایج ما هیچ ارتباطی بین کیفیت پایین خواب، جنسیت، سن و طول مدت بیماری وجود نداشت [11].
به طور مشابه دکتر رزازیان و همکاران نشان دادند که 87 درصد بیماران مبتلا به ام اس دچار اختلالات خواب هستند که نوع این اختلال خواب به طور چشمگیری تحت تأثیر وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، وضعیت شغلی و نوع بیماری است [12].مطالعات کشورهای دیگر شیوع اختلالات خواب در بیماران ام اس را در طیف وسیع 4/44 درصد تا 64 درصد بیان کردند [14 ،13].
شیوع اختلالات خواب تشخیص داده‌نشده در بیماران مبتلا به ام اس از جمعیت عمومی بیشتر است که این امر به علل متنوعی، از‌جمله فاکتورهای روانی، جسمی چون درد، شب ادراری، عوارض DMT، طول بیماری، خستگی و افسردگی مرتبط است [16 ،15]. از سوی دیگر، اختلالات خواب ممکن است با خواب‌آلودگی روزانه، فعالیت کم روزانه و خستگی که همگی کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مرتبط باشد [16].
تلاش‌های زیادی در جهت یافتن فاکتورهای تأثیرگذار بر کیفیت خواب انجام شده است. بر اساس نتایج ما، سن، قوی‌ترین عامل پیشگویی‌کننده ایجاد اختلال خواب بود که این نتیجه در راستای مطالعات قبلی که تأثیر سن را بر اختلالات خواب نشان داده بودند، است [17]. با افزایش سن تغییرات روانی و فیزیولوژیک اتفاق می‌افتد که بدن برای ایجاد اختلالات خواب آسیب‌پذیر‌تر می‌کند. به علاوه با افزایش سن شیوع بیماریهای همراه، مصرف داروها، تغییرات ریتم سیرکادین و سبک زندگی اتفاق می‌افتد [18].
علاوه بر این، ارتباط چشمگیری بین جنسیت و اختلال خواب نیافتیم. گویا تفاوت‌های جنسیتی در مورد خواب در زمان شروع بلوغ سیکل ماهانه و یائسگی اتفاق می‌افتد و می‌تواند ساختار خواب را تغییر دهد. با اینکه خانم‌ها کیفیت خواب بهتری در مقایسه با آقایان دارند، شکایات بیشتری در مورد خواب می‌کنند [19].
همچنین گزارشات بحث برانگیزی در مورد جنسیت و اختلالات خواب در بیماران ام اس وجود دارد. به عنوان مثال، در مطالعه شنگلی‌ما و همکاران نشان داده شد جنسیت مؤنث، درمان با داروهای ضدافسردگی و عوارض بالاتر روانی ام اس، فاکتورهای مؤثر بالقوه در کیفیت خواب بیماران ام اس هستند [20].
در‌نهایت، یک ارتباط مثبت بین سطح تحصیلات و متغیرهای مختلف اختلالات خواب پیدا کردیم. با در نظر گرفتن همه ملاحظات با توجه به عدم تشخیص اختلالات خواب در بیماران ام اس، این گروه از بیماران باید به طور روزمره از نظر این اختلالات بررسی شوند تا از عوارض بعدی در کیفیت زندگی این بیماران پیشگیری شود.
با این حال، کار ما محدودیت‌‌‌هایی دارد، از‌جمله اینکه ما گروه کنترلی در نظر نگرفتیم و نتایج به اندازه کافی قوی نیست. به علاوه خصوصیات بالینی بیماران ام اس را با جنبه‌های مختلف اختلالات خواب مفصلاً بررسی نکردیم. تمرکز بر فاکتورهای بالقوه مرتبط با پاتوفیزیولوژی بیماری که با اختلال خواب و خستگی در ارتباط هستند، مطالعه را جالب‌تر می‌کرد.
نتیجه‌گیری
اختلالات خواب در بیماران مبتلا به ام اس با اینکه می‌توانند بر کیفیت زندگی بیماران مؤثر باشند، به طور گسترده‌ای بدون تشخیص باقی می‌مانند. نتایج نشان داد که 75 درصد بیماران حداقل یک جنبه از اختلالات خواب را تجربه می‌کنند. مطالعه نشان داد که سن، فاکتور اصلی ایجاد اختلال خواب و در مقابل سطح تحصیلات بالا، فاکتور اصلی بهبود کیفیت خواب است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه مورد تایید کمیته اخلاق دانشگاه قم قرار گرفته است (کد اخلاق: IR.MUQ.REC.1397.90).
حامی مالی
معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی قم حامی مالی این پژوهش بوده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
داخلی اعصاب
دریافت: 1400/2/21 | پذیرش: 1400/7/3 | انتشار: 1400/7/10
دریافت: 1400/2/21 | پذیرش: 1400/7/3 | انتشار: 1400/7/10
فهرست منابع
1. Nourbakhsh B, Mowry EM. Multiple sclerosis risk factors and pathogenesis. Continuum. 2019; 25(3):596-610. [DOI:10.1212/CON.0000000000000725] [PMID] [DOI:10.1212/CON.0000000000000725]
2. American Academy of Sleep Medicine. The international classification of sleep disorders, revised diagnostic and coding manual. Westchester, IL: American Academy of Sleep Medicine; 2001. https://vct.iums.ac.ir/uploads/icsd.pdf
3. Lunde HMB, Bjorvatn B, Myhr KM, Bø L. Clinical assessment and management of sleep disorders in multiple sclerosis: A literature review. Acta Neurol Scand. 2013; 127(s196):24-30. [DOI:10.1111/ane.12046] [PMID] [DOI:10.1111/ane.12046]
4. Aldughmi M, Huisinga J, Lynch SG, Siengsukon CF. The relationship between fatigability and sleep quality in people with multiple sclerosis. Mult Scler J Exp Transl Clin. 2016; 2. [DOI:10.1177/2055217316682774] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1177/2055217316682774]
5. Kern S, Geiger M, Paucke M, Kästner A, Akgün K, Ziemssen T. Clinical relevance of circadian melatonin release in relapsing-remitting multiple sclerosis. J Mol Med. 2019; 97(11):1547-55. [DOI:10.1007/s00109-019-01821-w] [PMID] [DOI:10.1007/s00109-019-01821-w]
6. Bamer AM, Johnson KL, Amtmann D, Kraft GH. Prevalence of sleep problems in individuals with multiple sclerosis. Mult Scler. 2008; 14(8):1127-30. [DOI:10.1177/1352458508092807] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1177/1352458508092807]
7. Hughes AJ, Dunn KM, Chaffee T. Sleep disturbance and cognitive dysfunction in multiple sclerosis: A systematic review. Curr Neurol Neurosci Rep. 2018; 18:2. [DOI:10.1007/s11910-018-0809-7] [PMID] [DOI:10.1007/s11910-018-0809-7]
8. Buysse DJ, Reynolds III CF, Monk TH, Berman SR, Kupfer DJ. The pittsburgh sleep quality index: A new instrument for psychiatric practice and research. Psychiatry Res. 1989; 28(2):193-213. [DOI:10.1016/0165-1781(89)90047-4] [DOI:10.1016/0165-1781(89)90047-4]
9. Roth T, Zammit G, Kushida C, Doghramji K, Mathias SD, Wong JM, et al. A new questionnaire to detect sleep disorders. Sleep Med. 2002; 3(2):99-108. [DOI:10.1016/S1389-9457(01)00131-9] [DOI:10.1016/S1389-9457(01)00131-9]
10. Sahraian MA, Rezaali S, Hosseiny M, Doosti R, Tajik A, Moghadasi AN. Sleep disorder as a triggering factor for relapse in multiple sclerosis. Eur Neurol. 2017; 77(5-6):258-61. [DOI:10.1159/000470904] [PMID] [DOI:10.1159/000470904]
11. Razazian N, Najafi F, Mahdavi P, Aghaei A. [Prevalence of sleep disorders in patients with multiple sclerosis (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2014; 23(110):219-24. http://jmums.mazums.ac.ir/article-1-3384-en.html
12. Vitkova M, Rosenberger J, Gdovinova Z, Szilasiova J, Mikula P, Groothoff JW, et al. Poor sleep quality in patients with multiple sclerosis: Gender differences. Brain Behav. 2016; 6(11):e00553. [DOI:10.1002/brb3.553] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1002/brb3.553]
13. Veauthier C, Gaede G, Radbruch H, Wernecke KD, Paul F. Poor sleep in multiple sclerosis correlates with beck depression inventory values, but not with polysomnographic data. Sleep Disord. 2016; 2016:8378423. [DOI:10.1155/2016/8378423] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1155/2016/8378423]
14. Fleming WE, Pollak CP. Sleep disorders in multiple sclerosis. Semin Neurol. 2005; 25(1):64-8. [DOI:10.1055/s-2005-867075] [PMID] [DOI:10.1055/s-2005-867075]
15. Brass SD, Duquette P, Proulx-Therrien J, Auerbach S. Sleep disorders in patients with multiple sclerosis. Sleep Med Rev. 2010; 14(2):121-9. [DOI:10.1016/j.smrv.2009.07.005] [PMID] [DOI:10.1016/j.smrv.2009.07.005]
16. Leonavicius R, Adomaitiene V. Features of sleep disturbances in multiple sclerosis patients. Psychiatr Danub. 2014; 26(3):249-55. https://hrcak.srce.hr/file/239121
17. Tabrizi FM, Radfar M. Fatigue, sleep quality, and disability in relation to quality of life in multiple sclerosis. Int J MS Care. 2015; 17(6):268-74. [DOI:10.7224/1537-2073.2014-046] [PMID] [PMCID] [DOI:10.7224/1537-2073.2014-046]
18. Motaharinezhad F, Parvaneh Sh, Bakhtiary AH, Alizadeh N, Ghahari S. [The effect of mood and cognition on relationship between sleep disturbances and fatigue in people with multiple sclerosis (Persian)]. Koomesh. 2016; 17(3):613-9. http://koomeshjournal.semums.ac.ir/article-1-2894-en.html
19. Suzuki K, Miyamoto M, Hirata K. Sleep disorders in the elderly: Diagnosis and management. J Gen Fam Med. 2017; 18(2):61-71. [DOI:10.1002/jgf2.27] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1002/jgf2.27]
20. Ma S, Rui X, Qi P, Liu G, Yang J. Sleep disorders in patients with multiple sclerosis in China. Sleep Breath. 2017; 21(1):149-54. [DOI:10.1007/s11325-016-1416-y] [PMID] [DOI:10.1007/s11325-016-1416-y]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
