دوره 15، شماره 6 - ( شهریور 1400 )
جلد 15 شماره 6 صفحات 403-394 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Pasyar N, Gholamzadeh S. The Role of Self-esteem and Field of Study in Predicting Mental Health of Undergraduate Health-professional Students. Qom Univ Med Sci J 2021; 15 (6) :394-403
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3186-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3186-fa.html
پاسیار نیلوفر، غلام زاده سکینه. نقش پیشبینیکنندگی عزت نفس و رشته تحصیلی بر سلامت روان دانشجویان مقطع کارشناسی حرف بهداشتی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1400; 15 (6) :394-403
نیلوفر پاسیار1 
، سکینه غلام زاده* 2
، سکینه غلام زاده* 2
1- مرکز تحقیقات مراقبتهای روان جامعه نگر، دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه (س)، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.
2- مرکز تحقیقات مراقبتهای روان جامعه نگر، دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه (س)، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران. ،gholamzadeh.med@gmail.com
2- مرکز تحقیقات مراقبتهای روان جامعه نگر، دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه (س)، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران. ،
متن کامل [PDF 4649 kb]
(544 دریافت)
| چکیده (HTML) (1558 مشاهده)
متن کامل: (526 مشاهده)
مقدمه
سلامت روان یکی از مؤلفههای اصلی سلامتی است که با مؤلفههای بهزیستی روانشناختی موجود در تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامتی مرتبط است [1]. طبق پیشبینی برخی مطالعات، سطح بالایی از پریشانی روانشناختی و اختلال روانی میتواند در دانشجویان حرف مراقبت بهداشتی رخ دهد [2] و این دانشجویان نسبت به سالهای گذشته تحصیل خود مشکلات بهداشت روان بیشتری را تجربه خواهند کرد [3]. دانشجویان حرف مراقبت بهداشتی در طی تجارب آموزشی خود با عوامل استرسزای زیادی روبهرو هستند [6-4]. مواردی چون پاندمیهای مختلف مثل کووید 19 [8 ،7]، محیط بیمارستان، مراقبت از بیماران مشرف به موت، مهارتها و روشهای بالینی خاص، تعامل با دیگران، زندگی در خوابگاه، ارزیابی مستمر توسط اساتید، فعالیتهای علمی متعدد و کمبود وقت کافی میتواند از جمله این استرسورها باشند [10 ،9]. این مشکلات میتواند در مواردی چنان جدی شود که پیامدهایی چون افسردگی را در پی داشته باشد و دانشجو افکار خودکشی را در سر بپروراند [11].
بدینترتیب درجات بالای استرس در دانشجویان تبعاتی چون ایجاد اختلال در وضعیت سلامت روانی فیزیولوژیکی را خواهد داشت [12] و این پریشانی میتواند بر کیفیت مراقبت از بیمار نیز تأثیرات منفی داشته باشد [13]. به طوری که گزارش شده دانشجویان با تجربه سطح بالایی از استرس، انگیزه کمتری برای انجام فعالیتهای بالینی داشتند [14] و اعتماد به نفس کمتری را نیز در عمل نشان میدادند [15]. درجات بالای استرس میتواند نهتنها عملکرد تحصیلی [16]، بلکه تمامی ابعاد سلامت دانشجویان را تحتالشعاع قرار دهد که مواردی چون پرفشاری خون، بیماریهای قلبی و مشکلات نقص ایمنی بدن [17] در دانشجویان از آن جمله است. سلامت روانشناختی ممکن است با پیشرفت تحصیلی دانشجویان نیز ارتباط زیادی داشته باشد [18]. شواهدی موجود است که نشان میدهد پریشانی در دوره تحصیلات، ممکن است منجر به اختلالات روانی یا عاطفی در زندگی حرفهای پرستاران شود و نهایتاً بر کیفیت ارائه خدمات مراقبتهای پرستاری تأثیر بگذارد [19]. بنابراین شناسایی عوامل مؤثر بر افسردگی و شناخت عوامل محافظتی احتمالی میتواند در انتقال مثبت دانشجویان به زندگی علمی بسیار مهم باشد [20].
عزت نفس عامل مهم روانشناختی است که سلامت و کیفیت زندگی دانشجویان را تحت تأثیر قرار میدهد [21 ،12] و به ارزیابی فرد از ویژگیهای خودش نظر دارد. به عبارتی، به احترامی تلقی میشود که افراد برای خویشتن قائل هستند و ظرفیتی که فرد برای دریافت عشق و احترام دارد [22]. برخی نویسندگان بر این اعتقادند که افزایش عزت نفس تغییرات مثبتی چون پیشرفت تحصیلی، افزایش تلاش برای موفقیت، اعتماد به نفس بالا، تعهد طولانیمدت و تمایل به ارتقای سلامتی را در پی دارد [23] و دانشجویان با عزت نفس بالاتر، در برابر حوادث زندگی مقاومت بیشتری دارند [24 ،12]. برخی محققان نیز به تعیین ارتباط بین استرس در محیطهای کاری، عزت نفس و افسردگی در دانشجویان پرداختهاند [25].
در همین راستا، نگووان و باگانا نشان دادند دانشجویان مبتلا به افسردگی از اعتماد به نفس نامطلوبتری نسبت به سایرین برخوردار هستند [26] و رضایی و همکاران سلامت روان دانشجویان را بر اساس متغیرهای عزت نفس، رضایت از زندگی و امید قابل پیشبینی ذکر کردند [27]. ساکلاری و همکاران نیز با مطالعه روی دانشجویان پرستاری و مددکاری اجتماعی در یکی از دانشگاههای قبرس، ارتباط مثبت و معنیداری را بین افسردگی و استرس گزارش کردند و در نتایج مطالعه خود سطح بالاتر عزت نفس را با سطح افسردگی پایینتر مرتبط و دارای همبستگی دانستند و نیاز به مداخله زودهنگام به منظور ارتقای سلامت روان دانشجویان را ضروری مطرح کردند [28]. در مرور، غالب مطالعات به بیان ارتباط بین عزت نفس و سلامت عمومی دانشجویان [29 ،12] پرداخته شده یا به مقایسه خصوصیات سلامت روان و استرس بین دانشجویان کارشناسی پرستاری و دانشجویان غیرپرستاری [30] توجه شده است. مطالعهای نیز به بررسی نقش عزت نفس جهانی در پیشبینی رضایت از زندگی دانشجویان پرستاری [31] پرداخته بود. بنابراین این مطالعه به منظور تعیین نقش پیشبینیکنندگی عزت نفس و رشته تحصیلی بر وضعیت سلامت روان دانشجویان مقطع کارشناسی حرف بهداشتی انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه از نوع توصیفی تحلیلی و همبستگی بود که به صورت مقطعی روی دانشجویان مقطع کارشناسی حرف مختلف بهداشتی در دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه(س) دانشگاه علومپزشکی شیراز در سال تحصیلی 1397 انجام شد. شرکتکنندگان در این مطالعه 184 دانشجوی مشغول به تحصیل در حرف مختلف بهداشتی بودند که به صورت سرشماری وارد مطالعه شدند و ضمن داشتن رضایت آگاهانه، معیارهای ورود به مطالعه را نیز دارا بودند. این معیارها شامل اشتغال به تحصیل در دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه(س) شیراز، تحصیل در یکی از رشتههای پرستاری، مامایی، اتاق عمل و فوریتهای پزشکی حداقل به مدت یک سال و نداشتن تجربه هرگونه بحران روحی روانی در طی شش ماه گذشته بودند. از این تعداد مشارکتکنندگان، 52 نفر در سال اول، 25 نفر در سال دوم، 56 نفر در سال سوم و 51 نفردر سال چهارم مشغول به تحصیل بودند.
در این مطالعه از پرسشنامه تعیین ویژگیهای جمعیتشناختی، پرسشنامه سلامت عمومی 28 سؤالی (GHQ-28) [32] و پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت استفاده شد. با استفاده از پرسشنامه اول، ویژگیهای جمعیتشناختی مشارکتکنندگان مانند سن، جنس، رشته تحصیلی، علاقه به رشته تحصیلی، سال تحصیلی و انتخاب شغل آینده تعیین شد. سلامت روان نیز با استفاده از نسخه فارسی پرسشنامه سلامت عمومی مورد سنجش قرار گرفت. این ابزار معیاری 28 گزینهای برای تعیین پریشانی روانشناختی است که به چهار زیرمقیاس تقسیم میشود: علائم بدنی (گویههای 1 تا 7)، اضطراب / بیخوابی (گویههای 8 تا 14)، اختلال عملکرد اجتماعی (گویههای 15 تا 21) و افسردگی شدید (گویههای 22 تا 28). هر گویه در مقیاس چهارنقطهای لیکرت قابل ارزیابی است. بدینصورت ابزار به طور بالقوه نمره صفر تا 84 را نمایان میکند که نمرات بالاتر حاکی از پریشانی بالاتری است [33]. در این مطالعه، از نقطه برش 23 برای برآورد شیوع استفاده شد. بدینصورت که اگر نمره کل 23 یا کمتر از آن بود، فرد سلامت به حساب میآمد. در این ابزار هرچه نمره کسبشده، بالاتر باشد. اختلال روان مشارکتکننده محتملتر است. هنجاریابی پرسشنامه سلامت عمومی روی دانشجویان دانشگاه شیراز در سال 2008 انجام شد [34]. در مطالعه حاضر، ثبات درونی مقیاس 93/0 و برای چهار خردهمقیاس بیش از 84/0 بود که نشاندهنده قابلیت اطمینان ابزار است.
از پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت [35] نیز برای اندازهگیری عزت نفس دانشجویان استفاده شد. این مقیاس شامل 58 گویه است که 8 گویه آن، دروغسنج و 50 گویه آن برای اندازهگیری عزت نفس است. امتیاز صفر برای گویه «مثل من نیست؛ not like me» و امتیاز یک برای گویه «مثل من؛ like me» لحاظ میشود. بدینصورت جمع امتیاز حاصل از این ابزار بین صفر تا 50 است. نمرات 26 یا کمتر از آن بیانگر عزت نفس ضعیف، نمرات بین 27 تا 43 حاکی از سطح متوسط عزت نفس و نمرات 44 و بالاتر از آن، نشاندهنده سطح عزت نفس بالاتر است [36]. همانگونه که اشاره شد برخی گویهها دارای امتیازات معکوس هستند. در صورت انتخاب 4 گویه از 8 گویه دروغسنج توسط مشارکتکننده، وی از مطالعه خارج میشد. مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت شامل چهار زیرمقیاس عزت نفس عمومی، عزت نفس اجتماعی (همسالان)، عزت نفس خانوادگی و عزت نفس آموزشی (مدرسه) است. این ابزار به طور مکرر مورد استفاده قرار گرفته و اعتبار و قابلیت اطمینان نسخه اصلی [37] و نسخه فارسی [38] آن قبلاً تأیید شده است. در مطالعه حاضر، قابلیت اطمینان این ابزار در انجام آزمون آزمون مجدد 77/0 بود. دادههای جمعآوریشده با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 19 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از روشهای آمار توصیفی (میانگین، درصد، انحرافمعیار) و تحلیلی (آزمونهای آنووا، همبستگی پیرسون و رگرسیون) استفاده شد.
یافتهها
اکثریت مشارکتکنندگان در مطالعه حاضر (8/78 درصد) در محدوده سنی 20 تا 25 سال بودند و میانگین سنی ایشان 4/2±5/22 سال بود. 3/81 درصد از شرکتکنندگان در مطالعه زن و 7/18 درصد مرد بودند. از نظر رشته تحصیلی، 9/42 درصد در رشته پرستاری، 5/31 درصد در رشته مامایی، 5/12 درصد در رشته اتاق عمل و 13 درصد در رشته فوریتهای پزشکی مشغول به تحصیل بودند.
نتایج آمار توصیفی در خصوص نگرش دانشجویان نسبت به رشته و اشتغال آتی در رشته تحصیلی نشان داد 7/28 درصد دانشجویان پرستاری نسبت به رشته تحصیلی خود نگرش مثبت داشتند، این در حالی بود که سایر دانشجویان دیدگاه مثبتتری نسبت به رشته تحصیلی خود داشتند، به طوری که 64 درصد از دانشجویان فوریتهای پزشکی، 2/58 درصد از دانشجویان مامایی و 7/41 درصد از دانشجویان اتاق عمل، نگرش مثبتی را نسبت به رشته تحصیلی خود گزارش نمودند. قابل ذکر است اکثر دانشجویان در رشتههای اتاق عمل (3/83 درصد) و فوریتهای پزشکی (72 درصد) اشتغال آتی در رشته تحصیلی خود را محتمل دانستند.
یافتههای مطالعه نشاندهنده ضعف سلامت روان در دانشجویان بود، به طوری که 1/44 درصد از مشارکتکنندگان در تکمیل پرسشنامه سلامت عمومی دارای نمرات مساوی و بالاتر از 23 بودند. همچنین اکثر دانشجویان (6/63 درصد) سطح عزت نفس متوسطی را گزارش کردند، در حالی که در نتایج، اقلیت مشارکتکنندگان (7/20 درصد) سطح بالایی از عزت نفس داشتند (جدول شماره 1). همچنین در خردهمقیاسهای سلامت عمومی، خردهمقیاس افسردگی کمترین و خردهمقیاس اختلال عملکرد اجتماعی بالاترین میانگین نمره را به خود اختصاص دادند (جدول شماره 2).
تجزیه و تحلیل واریانس یکطرفه، اختلاف آماری معنیداری را در میانگین نمره سلامت عمومی بین چهار گروه مشارکتکنندگان از نظر رشته تحصیلی نشان داد (05/0>P)، به طوری که آزمون توکی و LSD مؤید تفاوت معنیدار آماری بین میانگین نمره سلامت عمومی دانشجویان فوریتهای پزشکی (6/15±2/19) با دانشجویان پرستاری، مامایی و اتاق عمل بود که نشاندهنده سطح پایینتری از پریشانی روانشناختی در این گروه از مشارکتکنندگان است. آزمون تحلیل واریانس یکطرفه اختلاف معنیداری را در میانگین نمره عزت نفس بین چهار گروه مشارکتکننده در مطالعه نشان نداد (06/0=P) (جدول شماره 3).
با این حال، بین وضعیت سلامت عمومی دانشجویان و عزت نفس آنها همبستگی معکوس و معنیداری یافت شد (556/0-=r، 001/0>P)، به طوری که دانشجویانی که عزت نفس کمتری داشتند، پریشانی روانی بیشتری را تجربه میکردند. با توجه به تجزیه و تحلیل رگرسیون، عزت نفس 9/30 درصد از واریانس نمره سلامت عمومی دانشجویان را تبیین میکرد (309/0=R2، 001/0>P) (جدول شماره 4).
بحث
یافتههای مطالعه حاضر میتواند نشاندهنده ضعف سلامت روان و مشکلات احتمالی روانپزشکی در دانشجویان باشد، به طوری که تنها 1/44 درصد از مشارکتکنندگان در تکمیل پرسشنامه سلامت عمومی نمرات مساوی و کمتر از 23 را گزارش کردند. در نمره سلامت عمومی بین رشتههای مختلف تحصیلی نیز تفاوت آماری معنیداری مشاهده شد که بالاترین نمرات پرسشنامه سلامت عمومی مربوط به دانشجویان پرستاری، مامایی و اتاق عمل و کمترین نمره متعلق به دانشجویان فوریتهای پزشکی بود. این نتایج مؤیدی بر یافتههای مطالعات گذشته است. سالوارانی و همکاران در یک مطالعه مقطعی چندمرکزی با استفاده از پرسشنامه سلامت عمومی، به بررسی سلامت روان 622 نفر از دانشجویان پرستاری در پنج بیمارستان آموزشی مرتبط با یک دانشگاه دولتی در شمال ایتالیا پرداختند و گزارش کردند که بیش از 70 درصد دانشجویان پرستاری در سطح معنیداری از پریشانی روانی رنج میبرند [39]. وو و همکاران نیز در یک مطالعه مقطعی روی 724 دانشجوی کاردانی پرستاری در جنوب تایوان، نتایج نمرات وضعیت سلامت را در محدوده 28 تا 139 با میانگین 7/75±4/68 گزارش کردند [40].
در این مقوله، تلخی و همکاران در یک مطالعه توصیفی تحلیلی که به صورت مقطعی روی 250 دانشجوی دانشگاه علومپزشکی مشهد انجام شد، میانگین نمره سلامت عمومی دانشجویان را 13/6±3/13 (از 36) گزارش نمودند [41]. شاهحسینی و همکاران نیز میانگین نمره سلامت عمومی در 400 نفر از دانشجویان رشتههای مختلف تحت مطالعه خود اعم از پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، بهداشت عمومی، پرستاری، مامایی و پیراپزشکی دانشگاه علومپزشکی مازندران را 73/6±3/16 گزارش کردند [42]. آیناسی معتقد است که دانشجوی پرستاری بودن، یک روند استرسزاست و لزوم ارتقای آگاهی و تعامل در جوانانی که به پرستاری وارد میشوند را مطرح کرد. بدینصورت سنگ بنای خدمات بهداشتی مستحکمتر خواهد بود [43].
در مطالعه یوسفی و محمدخانی در ایران، شیوع مشکلات روحی در دانشجویان پرستاری و مامایی به ترتیب 7/56 و 2/45 درصد گزارش شده است [44]. در مطالعه حسینی و موسوی نیز در زمینه بررسی و مقایسه میزان سلامت روانی و همچنین ابعاد چهارگانه آزمون سلامت عمومی، در بعد مشکلات جسمانی، اختلال خواب، اضطراب و عدم کارکرد اجتماعی هیچ تفاوتی بین دو گروه دانشجویان پزشکی و پیراپزشکی مشاهده نشد، ولی در بعد افسردگی شیوع آن در دانشجویان پزشکی بیشتر از دانشجویان پیراپزشکی گزارش شد که این تفاوت از نظر آماری معنیدار بود [45]. پاپازیسیس و همکاران در یونان از پرسشنامه سلامت عمومی-30 برای بررسی 170 دانشجوی پرستاری استفاده نموده و گزارش کردند که 2/35 درصد دانشجویان دارای اختلال روانپزشکی و 4/52 درصد با تجربه علائم افسردگی هستند [46]. در این مقوله، پریجماچوک و همکاران در انگستان، ضمن اینکه استرس را در 1/43 درصد از دانشجویان مامایی با استفاده از پرسشنامه سلامت عمومی-12 گزارش کردند، معتقدند که این نتایج باید یک علامت هشداردهنده تلقی شود و میبایست این مشکل در دانشجویان حل شود، چون دستیابی به سطح سلامتی در حد مطلوب از جمله شرایطی است که تضمین میکند ایشان قادر به ارائه مراقبت از زندگی بیماران خود هستند [47].
پرستاری از جمله حرف مهمی است که به سطح سلامت روانی بسیار خوبی نیاز دارد [48] و در این نقشآفرینی، دانشجویان نیز جایگاه تثبیتشده خود را در ارائه مراقبت دارند [49]. در مطالعه حاضر، هنگامی که نتیجه به طور جداگانه برای هر خردهمقیاس پرسشنامه سلامت عمومی در نظر گرفته شد، افسردگی کمترین میانگین امتیاز را داشت. در حالی که اختلال عملکرد اجتماعی بالاترین میانگین نمره را در میان خردهمقیاسها به خود اختصاص میداد. نتایج مطالعات صادقی و همکاران [50]، احمدوند [51] و جمیلیان و همکاران [52] تأییدی بر نتایج مطالعه حاضر است.
همچنین در نتایج نشان داده شد تنها 7/28 درصد از دانشجویان پرستاری نسبت به رشته تحصیلی خود نگرش مثبت دارند، در حالی که دانشجویان سایر رشتهها نظرات مثبتتری در مورد رشته تحصیلی خود داشتند. به عنوان مثال، 64 درصد دانشجویان فوریتهای پزشکی، 2/58 درصد دانشجویان مامایی و 7/41 درصد دانشجویان اتاق عمل نظرات مثبتی در مورد رشته تحصیلی خود گزارش کردند. این یافته با مطالعه جولائه و همکاران مطابقت دارد که در آن تنها 18 درصد دانشجویان پرستاری دیدگاههای مثبتی نسبت به شغل خود داشتند [53]. مواردی چون ارتباط بینحرفهای [55 ،54] و موقعیت اجتماعی نامطلوب از دلایل عدم رضایت پرستاران است که میتواند منجر به ناامیدی دانشجویان و مانع ابقای ایشان در حرفه شود [56].
در مطالعه پارسا نیز 9/50 درصد دانشجویان پرستاری عدم انگیزه و عدم رضایت از رشته تحصیلی خود را نشان دادند [57]. در مطالعه دادخواه و همکاران 8/72 درصد دانشجویان پرستاری دلیل عدم علاقه به رشته تحصیلی و نگرش منفی به آن را دیدگاه نامناسب اجتماع به پرستاری به عنوان یک حرفه ذکر کردند [58]. لاو و آرتور گزارش کردند که نگرش منفی بیش از 50 درصد دانشجویان، به موقعیت اجتماعی پایین پرستاری مربوط میشود [59]. با این حال، ژانگ و همکاران در مطالعه خود ادعا کردند که بیش از نیمی از دانشجویان پرستاری (5/53 درصد) نگرش مثبتی نسبت به رشته تحصیلی خود دارند [60]. در مطالعه چهری و همکاران نیز 39/9 درصد دانشجویان پرستاری نگرش مثبتی به رشته داشتند [61]. این تناقضات در نتایج مطالعات شاید دلایلی چون جمعیت مورد مطالعه، جامعه پژوهش متفاوت، پرسشنامههای مورد استفاده و شرایط خاص دانشجویان مورد بررسی داشته باشد.
همچنین در نتایج مطالعه حاضر نشان داده شد بین عزت نفس دانشجویان و سلامت عمومی ایشان ارتباط معنیداری به لحاظ آماری وجود دارد و عزت نفس به عنوان پیشبینیکننده قابل توجه سلامت روان دانشجویان مطرح شد. در مطالعه زارع و همکاران نیز مشخص شد سلامت عمومی دانشجویان با عزت نفس آنها ارتباط دارد [62]. جعفری و همکاران در این مقوله نشان دادند بین سلامت روان و عزت نفس در دانشجویان دختر و پسر رابطه معنیداری وجود دارد. آنها همچنین بین سلامت روان در بین دانشجویان رشتههای مختلف رابطه معنیداری یافتند [63]. در همین راستا، فورگاتو و همکاران ارتباط معنیداری را بین درک سلامت جسمی (بد و متوسط) با علاقه و حضور در دورههای این رشته نشان دادند و احتمال افسردگی را در دانشجویان پرستاری بیشتر گزارش کردند [64]. در مطالعه اردانی و همکاران نیز افسردگی در مردان، مجردها و دانشجویان رده سنی 25 تا 29 سال به طور معنیداری بیشتر گزارش شد [65].
سالوارانی و همکاران در نتایج مطالعه خود گزارش کردند که دانشجویان با نمره ذهنیت ذهنی بالاتر، پریشانی روانشناختی کمتری را نشان میدهند و بین مشکلات تنظیم عاطفی و پریشانی شخصی همدلانه با استرس درکشده ارتباط مثبتی وجود دارد [39]. رضایی و همکاران نیز در نتایج مطالعه خود، امید و رضایت از زندگی را به عنوان متغیرهای روانشناختی و عزت نفس را به عنوان یک متغیر اجتماعی بر سلامت روانی دانشجویان مؤثر دانسته و بیان کردند که سلامت روان با استفاده از این متغیرها قابل پیشبینی است. ضمن اینکه سهم متغیر عزت نفس را با ضریب رگرسیون 42/0 بیشتر ذکر نمودند [27] که این نتایج مؤیدی بر یافتههای مطالعه حاضر است.
در مطالعه حاضر، میزان عزت نفس در اکثر دانشجویان (6/63 درصد) در سطح متوسط بود و تنها 8/15 درصد از دانشجویان سطح بالاتری از عزت نفس را گزارش کردند. در حالی که اردانی و همکاران در 9/91 درصد از مشارکتکنندگان مطالعه خود، سطح بالای عزت نفس را گزارش نمودند [65]. چنین اختلافی در نتایج شاید مرتبط با تفاوت جمعیتهای مورد مطالعه و همچنین ابزارهای مورد استفاده باشد و میتواند لزوم و اهمیت بهکارگیری راهکارهایی را در جهت ارتقای عزت نفس، خودکارآمدی و اجتماعی شدن حرفهای برای رضایت پرستاران مطرح سازد [66].
نتیجهگیری
در این مطالعه نشان داده شد دانشجویان مقطع کارشناسی حرف بهداشتی، سطوح مختلفی از تنش را تجربه میکنند. شناخت زودهنگام دانشجویان تحت فشار و ارائه مشاوره و حمایت به ایشان، میتواند کمکی باشد تا با موفقیت در شرایط دشوار کار کنند و با عوامل تنشزا در آموزش پرستاری یا مامایی سازگار شوند. بنابراین بهکارگیری و توسعه حمایتهای فردی و اجتماعی برای ایشان نتایج مثبتی را به دنبال خواهد داشت. از طرفی نتایج مطالعه حاضر میتواند در جهت ارتقای درک مشکلات دانشجویان پرستاری و مامایی توسط اساتید نیز مفید باشد. بدینصورت با در نظر گرفتن نقش پیشبینیکنندگی عزت نفس در سلامت روان دانشجویان، میتوان فرصتهایی را برای ارتقای عزت نفس دانشجویان فراهم کرد. از محدودیتهای مطالعه حاضر میتوان به تفسیر شخصی سؤالات و روحیه دانشجویان در زمان پاسخ به پرسشنامه اشاره کرد. به جهت استفاده بیشتر از نتایج، انجام مطالعه در مقیاس وسیعتری با دانشجویان در گروههای مختلف پیشنهاد میشود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر مورد تأیید معاونت پژوهشی (گرانت شماره: 2653-84) و کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی شیراز (کد اخلاق: EC-84-2653) قرار گرفته است. پس از کسب معرفینامه از معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه(س) شیراز، اهداف و روند مطالعه به مشارکتکنندگان توضیح داده شد. شرکتکنندگان ضمن تکمیل فرم رضایت کتبی و آگاهانه شرکت در مطالعه از شرایط محرمانه بودن و ناشناس ماندن در طی مطالعه آگاه شدند. پژوهشگران در کلیه فرایندهای این مطالعه به اصول اخلاق در پژوهش و مندرجات عهدنامه هلسینکی متعهد بودند. به شرکتکنندگان اطمینان داده شد که شرکت در این مطالعه داوطلبانه و آزادانه است.
حامی مالی
حامی مالی این پژوهش معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شیراز میباشد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخشهای پژوهش حاضر مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مراتب تقدیر و سپاس خود را از معاونت پژوهشی دانشگاه علومپزشکی شیراز به علت حمایت مالی اعلام مینمایند. همچنین از همکاری دانشجویان مشارکتکننده در مطالعه و مساعدت جناب آقای دکتر حسن حقشناس و مرکز تحقیقات روانپزشکی شیراز صمیمانه قدردانی میشود.
سلامت روان یکی از مؤلفههای اصلی سلامتی است که با مؤلفههای بهزیستی روانشناختی موجود در تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامتی مرتبط است [1]. طبق پیشبینی برخی مطالعات، سطح بالایی از پریشانی روانشناختی و اختلال روانی میتواند در دانشجویان حرف مراقبت بهداشتی رخ دهد [2] و این دانشجویان نسبت به سالهای گذشته تحصیل خود مشکلات بهداشت روان بیشتری را تجربه خواهند کرد [3]. دانشجویان حرف مراقبت بهداشتی در طی تجارب آموزشی خود با عوامل استرسزای زیادی روبهرو هستند [6-4]. مواردی چون پاندمیهای مختلف مثل کووید 19 [8 ،7]، محیط بیمارستان، مراقبت از بیماران مشرف به موت، مهارتها و روشهای بالینی خاص، تعامل با دیگران، زندگی در خوابگاه، ارزیابی مستمر توسط اساتید، فعالیتهای علمی متعدد و کمبود وقت کافی میتواند از جمله این استرسورها باشند [10 ،9]. این مشکلات میتواند در مواردی چنان جدی شود که پیامدهایی چون افسردگی را در پی داشته باشد و دانشجو افکار خودکشی را در سر بپروراند [11].
بدینترتیب درجات بالای استرس در دانشجویان تبعاتی چون ایجاد اختلال در وضعیت سلامت روانی فیزیولوژیکی را خواهد داشت [12] و این پریشانی میتواند بر کیفیت مراقبت از بیمار نیز تأثیرات منفی داشته باشد [13]. به طوری که گزارش شده دانشجویان با تجربه سطح بالایی از استرس، انگیزه کمتری برای انجام فعالیتهای بالینی داشتند [14] و اعتماد به نفس کمتری را نیز در عمل نشان میدادند [15]. درجات بالای استرس میتواند نهتنها عملکرد تحصیلی [16]، بلکه تمامی ابعاد سلامت دانشجویان را تحتالشعاع قرار دهد که مواردی چون پرفشاری خون، بیماریهای قلبی و مشکلات نقص ایمنی بدن [17] در دانشجویان از آن جمله است. سلامت روانشناختی ممکن است با پیشرفت تحصیلی دانشجویان نیز ارتباط زیادی داشته باشد [18]. شواهدی موجود است که نشان میدهد پریشانی در دوره تحصیلات، ممکن است منجر به اختلالات روانی یا عاطفی در زندگی حرفهای پرستاران شود و نهایتاً بر کیفیت ارائه خدمات مراقبتهای پرستاری تأثیر بگذارد [19]. بنابراین شناسایی عوامل مؤثر بر افسردگی و شناخت عوامل محافظتی احتمالی میتواند در انتقال مثبت دانشجویان به زندگی علمی بسیار مهم باشد [20].
عزت نفس عامل مهم روانشناختی است که سلامت و کیفیت زندگی دانشجویان را تحت تأثیر قرار میدهد [21 ،12] و به ارزیابی فرد از ویژگیهای خودش نظر دارد. به عبارتی، به احترامی تلقی میشود که افراد برای خویشتن قائل هستند و ظرفیتی که فرد برای دریافت عشق و احترام دارد [22]. برخی نویسندگان بر این اعتقادند که افزایش عزت نفس تغییرات مثبتی چون پیشرفت تحصیلی، افزایش تلاش برای موفقیت، اعتماد به نفس بالا، تعهد طولانیمدت و تمایل به ارتقای سلامتی را در پی دارد [23] و دانشجویان با عزت نفس بالاتر، در برابر حوادث زندگی مقاومت بیشتری دارند [24 ،12]. برخی محققان نیز به تعیین ارتباط بین استرس در محیطهای کاری، عزت نفس و افسردگی در دانشجویان پرداختهاند [25].
در همین راستا، نگووان و باگانا نشان دادند دانشجویان مبتلا به افسردگی از اعتماد به نفس نامطلوبتری نسبت به سایرین برخوردار هستند [26] و رضایی و همکاران سلامت روان دانشجویان را بر اساس متغیرهای عزت نفس، رضایت از زندگی و امید قابل پیشبینی ذکر کردند [27]. ساکلاری و همکاران نیز با مطالعه روی دانشجویان پرستاری و مددکاری اجتماعی در یکی از دانشگاههای قبرس، ارتباط مثبت و معنیداری را بین افسردگی و استرس گزارش کردند و در نتایج مطالعه خود سطح بالاتر عزت نفس را با سطح افسردگی پایینتر مرتبط و دارای همبستگی دانستند و نیاز به مداخله زودهنگام به منظور ارتقای سلامت روان دانشجویان را ضروری مطرح کردند [28]. در مرور، غالب مطالعات به بیان ارتباط بین عزت نفس و سلامت عمومی دانشجویان [29 ،12] پرداخته شده یا به مقایسه خصوصیات سلامت روان و استرس بین دانشجویان کارشناسی پرستاری و دانشجویان غیرپرستاری [30] توجه شده است. مطالعهای نیز به بررسی نقش عزت نفس جهانی در پیشبینی رضایت از زندگی دانشجویان پرستاری [31] پرداخته بود. بنابراین این مطالعه به منظور تعیین نقش پیشبینیکنندگی عزت نفس و رشته تحصیلی بر وضعیت سلامت روان دانشجویان مقطع کارشناسی حرف بهداشتی انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه از نوع توصیفی تحلیلی و همبستگی بود که به صورت مقطعی روی دانشجویان مقطع کارشناسی حرف مختلف بهداشتی در دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه(س) دانشگاه علومپزشکی شیراز در سال تحصیلی 1397 انجام شد. شرکتکنندگان در این مطالعه 184 دانشجوی مشغول به تحصیل در حرف مختلف بهداشتی بودند که به صورت سرشماری وارد مطالعه شدند و ضمن داشتن رضایت آگاهانه، معیارهای ورود به مطالعه را نیز دارا بودند. این معیارها شامل اشتغال به تحصیل در دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه(س) شیراز، تحصیل در یکی از رشتههای پرستاری، مامایی، اتاق عمل و فوریتهای پزشکی حداقل به مدت یک سال و نداشتن تجربه هرگونه بحران روحی روانی در طی شش ماه گذشته بودند. از این تعداد مشارکتکنندگان، 52 نفر در سال اول، 25 نفر در سال دوم، 56 نفر در سال سوم و 51 نفردر سال چهارم مشغول به تحصیل بودند.
در این مطالعه از پرسشنامه تعیین ویژگیهای جمعیتشناختی، پرسشنامه سلامت عمومی 28 سؤالی (GHQ-28) [32] و پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت استفاده شد. با استفاده از پرسشنامه اول، ویژگیهای جمعیتشناختی مشارکتکنندگان مانند سن، جنس، رشته تحصیلی، علاقه به رشته تحصیلی، سال تحصیلی و انتخاب شغل آینده تعیین شد. سلامت روان نیز با استفاده از نسخه فارسی پرسشنامه سلامت عمومی مورد سنجش قرار گرفت. این ابزار معیاری 28 گزینهای برای تعیین پریشانی روانشناختی است که به چهار زیرمقیاس تقسیم میشود: علائم بدنی (گویههای 1 تا 7)، اضطراب / بیخوابی (گویههای 8 تا 14)، اختلال عملکرد اجتماعی (گویههای 15 تا 21) و افسردگی شدید (گویههای 22 تا 28). هر گویه در مقیاس چهارنقطهای لیکرت قابل ارزیابی است. بدینصورت ابزار به طور بالقوه نمره صفر تا 84 را نمایان میکند که نمرات بالاتر حاکی از پریشانی بالاتری است [33]. در این مطالعه، از نقطه برش 23 برای برآورد شیوع استفاده شد. بدینصورت که اگر نمره کل 23 یا کمتر از آن بود، فرد سلامت به حساب میآمد. در این ابزار هرچه نمره کسبشده، بالاتر باشد. اختلال روان مشارکتکننده محتملتر است. هنجاریابی پرسشنامه سلامت عمومی روی دانشجویان دانشگاه شیراز در سال 2008 انجام شد [34]. در مطالعه حاضر، ثبات درونی مقیاس 93/0 و برای چهار خردهمقیاس بیش از 84/0 بود که نشاندهنده قابلیت اطمینان ابزار است.
از پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت [35] نیز برای اندازهگیری عزت نفس دانشجویان استفاده شد. این مقیاس شامل 58 گویه است که 8 گویه آن، دروغسنج و 50 گویه آن برای اندازهگیری عزت نفس است. امتیاز صفر برای گویه «مثل من نیست؛ not like me» و امتیاز یک برای گویه «مثل من؛ like me» لحاظ میشود. بدینصورت جمع امتیاز حاصل از این ابزار بین صفر تا 50 است. نمرات 26 یا کمتر از آن بیانگر عزت نفس ضعیف، نمرات بین 27 تا 43 حاکی از سطح متوسط عزت نفس و نمرات 44 و بالاتر از آن، نشاندهنده سطح عزت نفس بالاتر است [36]. همانگونه که اشاره شد برخی گویهها دارای امتیازات معکوس هستند. در صورت انتخاب 4 گویه از 8 گویه دروغسنج توسط مشارکتکننده، وی از مطالعه خارج میشد. مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت شامل چهار زیرمقیاس عزت نفس عمومی، عزت نفس اجتماعی (همسالان)، عزت نفس خانوادگی و عزت نفس آموزشی (مدرسه) است. این ابزار به طور مکرر مورد استفاده قرار گرفته و اعتبار و قابلیت اطمینان نسخه اصلی [37] و نسخه فارسی [38] آن قبلاً تأیید شده است. در مطالعه حاضر، قابلیت اطمینان این ابزار در انجام آزمون آزمون مجدد 77/0 بود. دادههای جمعآوریشده با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 19 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از روشهای آمار توصیفی (میانگین، درصد، انحرافمعیار) و تحلیلی (آزمونهای آنووا، همبستگی پیرسون و رگرسیون) استفاده شد.
یافتهها
اکثریت مشارکتکنندگان در مطالعه حاضر (8/78 درصد) در محدوده سنی 20 تا 25 سال بودند و میانگین سنی ایشان 4/2±5/22 سال بود. 3/81 درصد از شرکتکنندگان در مطالعه زن و 7/18 درصد مرد بودند. از نظر رشته تحصیلی، 9/42 درصد در رشته پرستاری، 5/31 درصد در رشته مامایی، 5/12 درصد در رشته اتاق عمل و 13 درصد در رشته فوریتهای پزشکی مشغول به تحصیل بودند.
نتایج آمار توصیفی در خصوص نگرش دانشجویان نسبت به رشته و اشتغال آتی در رشته تحصیلی نشان داد 7/28 درصد دانشجویان پرستاری نسبت به رشته تحصیلی خود نگرش مثبت داشتند، این در حالی بود که سایر دانشجویان دیدگاه مثبتتری نسبت به رشته تحصیلی خود داشتند، به طوری که 64 درصد از دانشجویان فوریتهای پزشکی، 2/58 درصد از دانشجویان مامایی و 7/41 درصد از دانشجویان اتاق عمل، نگرش مثبتی را نسبت به رشته تحصیلی خود گزارش نمودند. قابل ذکر است اکثر دانشجویان در رشتههای اتاق عمل (3/83 درصد) و فوریتهای پزشکی (72 درصد) اشتغال آتی در رشته تحصیلی خود را محتمل دانستند.
یافتههای مطالعه نشاندهنده ضعف سلامت روان در دانشجویان بود، به طوری که 1/44 درصد از مشارکتکنندگان در تکمیل پرسشنامه سلامت عمومی دارای نمرات مساوی و بالاتر از 23 بودند. همچنین اکثر دانشجویان (6/63 درصد) سطح عزت نفس متوسطی را گزارش کردند، در حالی که در نتایج، اقلیت مشارکتکنندگان (7/20 درصد) سطح بالایی از عزت نفس داشتند (جدول شماره 1). همچنین در خردهمقیاسهای سلامت عمومی، خردهمقیاس افسردگی کمترین و خردهمقیاس اختلال عملکرد اجتماعی بالاترین میانگین نمره را به خود اختصاص دادند (جدول شماره 2).
تجزیه و تحلیل واریانس یکطرفه، اختلاف آماری معنیداری را در میانگین نمره سلامت عمومی بین چهار گروه مشارکتکنندگان از نظر رشته تحصیلی نشان داد (05/0>P)، به طوری که آزمون توکی و LSD مؤید تفاوت معنیدار آماری بین میانگین نمره سلامت عمومی دانشجویان فوریتهای پزشکی (6/15±2/19) با دانشجویان پرستاری، مامایی و اتاق عمل بود که نشاندهنده سطح پایینتری از پریشانی روانشناختی در این گروه از مشارکتکنندگان است. آزمون تحلیل واریانس یکطرفه اختلاف معنیداری را در میانگین نمره عزت نفس بین چهار گروه مشارکتکننده در مطالعه نشان نداد (06/0=P) (جدول شماره 3).
با این حال، بین وضعیت سلامت عمومی دانشجویان و عزت نفس آنها همبستگی معکوس و معنیداری یافت شد (556/0-=r، 001/0>P)، به طوری که دانشجویانی که عزت نفس کمتری داشتند، پریشانی روانی بیشتری را تجربه میکردند. با توجه به تجزیه و تحلیل رگرسیون، عزت نفس 9/30 درصد از واریانس نمره سلامت عمومی دانشجویان را تبیین میکرد (309/0=R2، 001/0>P) (جدول شماره 4).
بحث
یافتههای مطالعه حاضر میتواند نشاندهنده ضعف سلامت روان و مشکلات احتمالی روانپزشکی در دانشجویان باشد، به طوری که تنها 1/44 درصد از مشارکتکنندگان در تکمیل پرسشنامه سلامت عمومی نمرات مساوی و کمتر از 23 را گزارش کردند. در نمره سلامت عمومی بین رشتههای مختلف تحصیلی نیز تفاوت آماری معنیداری مشاهده شد که بالاترین نمرات پرسشنامه سلامت عمومی مربوط به دانشجویان پرستاری، مامایی و اتاق عمل و کمترین نمره متعلق به دانشجویان فوریتهای پزشکی بود. این نتایج مؤیدی بر یافتههای مطالعات گذشته است. سالوارانی و همکاران در یک مطالعه مقطعی چندمرکزی با استفاده از پرسشنامه سلامت عمومی، به بررسی سلامت روان 622 نفر از دانشجویان پرستاری در پنج بیمارستان آموزشی مرتبط با یک دانشگاه دولتی در شمال ایتالیا پرداختند و گزارش کردند که بیش از 70 درصد دانشجویان پرستاری در سطح معنیداری از پریشانی روانی رنج میبرند [39]. وو و همکاران نیز در یک مطالعه مقطعی روی 724 دانشجوی کاردانی پرستاری در جنوب تایوان، نتایج نمرات وضعیت سلامت را در محدوده 28 تا 139 با میانگین 7/75±4/68 گزارش کردند [40].
در این مقوله، تلخی و همکاران در یک مطالعه توصیفی تحلیلی که به صورت مقطعی روی 250 دانشجوی دانشگاه علومپزشکی مشهد انجام شد، میانگین نمره سلامت عمومی دانشجویان را 13/6±3/13 (از 36) گزارش نمودند [41]. شاهحسینی و همکاران نیز میانگین نمره سلامت عمومی در 400 نفر از دانشجویان رشتههای مختلف تحت مطالعه خود اعم از پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، بهداشت عمومی، پرستاری، مامایی و پیراپزشکی دانشگاه علومپزشکی مازندران را 73/6±3/16 گزارش کردند [42]. آیناسی معتقد است که دانشجوی پرستاری بودن، یک روند استرسزاست و لزوم ارتقای آگاهی و تعامل در جوانانی که به پرستاری وارد میشوند را مطرح کرد. بدینصورت سنگ بنای خدمات بهداشتی مستحکمتر خواهد بود [43].
در مطالعه یوسفی و محمدخانی در ایران، شیوع مشکلات روحی در دانشجویان پرستاری و مامایی به ترتیب 7/56 و 2/45 درصد گزارش شده است [44]. در مطالعه حسینی و موسوی نیز در زمینه بررسی و مقایسه میزان سلامت روانی و همچنین ابعاد چهارگانه آزمون سلامت عمومی، در بعد مشکلات جسمانی، اختلال خواب، اضطراب و عدم کارکرد اجتماعی هیچ تفاوتی بین دو گروه دانشجویان پزشکی و پیراپزشکی مشاهده نشد، ولی در بعد افسردگی شیوع آن در دانشجویان پزشکی بیشتر از دانشجویان پیراپزشکی گزارش شد که این تفاوت از نظر آماری معنیدار بود [45]. پاپازیسیس و همکاران در یونان از پرسشنامه سلامت عمومی-30 برای بررسی 170 دانشجوی پرستاری استفاده نموده و گزارش کردند که 2/35 درصد دانشجویان دارای اختلال روانپزشکی و 4/52 درصد با تجربه علائم افسردگی هستند [46]. در این مقوله، پریجماچوک و همکاران در انگستان، ضمن اینکه استرس را در 1/43 درصد از دانشجویان مامایی با استفاده از پرسشنامه سلامت عمومی-12 گزارش کردند، معتقدند که این نتایج باید یک علامت هشداردهنده تلقی شود و میبایست این مشکل در دانشجویان حل شود، چون دستیابی به سطح سلامتی در حد مطلوب از جمله شرایطی است که تضمین میکند ایشان قادر به ارائه مراقبت از زندگی بیماران خود هستند [47].
پرستاری از جمله حرف مهمی است که به سطح سلامت روانی بسیار خوبی نیاز دارد [48] و در این نقشآفرینی، دانشجویان نیز جایگاه تثبیتشده خود را در ارائه مراقبت دارند [49]. در مطالعه حاضر، هنگامی که نتیجه به طور جداگانه برای هر خردهمقیاس پرسشنامه سلامت عمومی در نظر گرفته شد، افسردگی کمترین میانگین امتیاز را داشت. در حالی که اختلال عملکرد اجتماعی بالاترین میانگین نمره را در میان خردهمقیاسها به خود اختصاص میداد. نتایج مطالعات صادقی و همکاران [50]، احمدوند [51] و جمیلیان و همکاران [52] تأییدی بر نتایج مطالعه حاضر است.
همچنین در نتایج نشان داده شد تنها 7/28 درصد از دانشجویان پرستاری نسبت به رشته تحصیلی خود نگرش مثبت دارند، در حالی که دانشجویان سایر رشتهها نظرات مثبتتری در مورد رشته تحصیلی خود داشتند. به عنوان مثال، 64 درصد دانشجویان فوریتهای پزشکی، 2/58 درصد دانشجویان مامایی و 7/41 درصد دانشجویان اتاق عمل نظرات مثبتی در مورد رشته تحصیلی خود گزارش کردند. این یافته با مطالعه جولائه و همکاران مطابقت دارد که در آن تنها 18 درصد دانشجویان پرستاری دیدگاههای مثبتی نسبت به شغل خود داشتند [53]. مواردی چون ارتباط بینحرفهای [55 ،54] و موقعیت اجتماعی نامطلوب از دلایل عدم رضایت پرستاران است که میتواند منجر به ناامیدی دانشجویان و مانع ابقای ایشان در حرفه شود [56].
در مطالعه پارسا نیز 9/50 درصد دانشجویان پرستاری عدم انگیزه و عدم رضایت از رشته تحصیلی خود را نشان دادند [57]. در مطالعه دادخواه و همکاران 8/72 درصد دانشجویان پرستاری دلیل عدم علاقه به رشته تحصیلی و نگرش منفی به آن را دیدگاه نامناسب اجتماع به پرستاری به عنوان یک حرفه ذکر کردند [58]. لاو و آرتور گزارش کردند که نگرش منفی بیش از 50 درصد دانشجویان، به موقعیت اجتماعی پایین پرستاری مربوط میشود [59]. با این حال، ژانگ و همکاران در مطالعه خود ادعا کردند که بیش از نیمی از دانشجویان پرستاری (5/53 درصد) نگرش مثبتی نسبت به رشته تحصیلی خود دارند [60]. در مطالعه چهری و همکاران نیز 39/9 درصد دانشجویان پرستاری نگرش مثبتی به رشته داشتند [61]. این تناقضات در نتایج مطالعات شاید دلایلی چون جمعیت مورد مطالعه، جامعه پژوهش متفاوت، پرسشنامههای مورد استفاده و شرایط خاص دانشجویان مورد بررسی داشته باشد.
همچنین در نتایج مطالعه حاضر نشان داده شد بین عزت نفس دانشجویان و سلامت عمومی ایشان ارتباط معنیداری به لحاظ آماری وجود دارد و عزت نفس به عنوان پیشبینیکننده قابل توجه سلامت روان دانشجویان مطرح شد. در مطالعه زارع و همکاران نیز مشخص شد سلامت عمومی دانشجویان با عزت نفس آنها ارتباط دارد [62]. جعفری و همکاران در این مقوله نشان دادند بین سلامت روان و عزت نفس در دانشجویان دختر و پسر رابطه معنیداری وجود دارد. آنها همچنین بین سلامت روان در بین دانشجویان رشتههای مختلف رابطه معنیداری یافتند [63]. در همین راستا، فورگاتو و همکاران ارتباط معنیداری را بین درک سلامت جسمی (بد و متوسط) با علاقه و حضور در دورههای این رشته نشان دادند و احتمال افسردگی را در دانشجویان پرستاری بیشتر گزارش کردند [64]. در مطالعه اردانی و همکاران نیز افسردگی در مردان، مجردها و دانشجویان رده سنی 25 تا 29 سال به طور معنیداری بیشتر گزارش شد [65].
سالوارانی و همکاران در نتایج مطالعه خود گزارش کردند که دانشجویان با نمره ذهنیت ذهنی بالاتر، پریشانی روانشناختی کمتری را نشان میدهند و بین مشکلات تنظیم عاطفی و پریشانی شخصی همدلانه با استرس درکشده ارتباط مثبتی وجود دارد [39]. رضایی و همکاران نیز در نتایج مطالعه خود، امید و رضایت از زندگی را به عنوان متغیرهای روانشناختی و عزت نفس را به عنوان یک متغیر اجتماعی بر سلامت روانی دانشجویان مؤثر دانسته و بیان کردند که سلامت روان با استفاده از این متغیرها قابل پیشبینی است. ضمن اینکه سهم متغیر عزت نفس را با ضریب رگرسیون 42/0 بیشتر ذکر نمودند [27] که این نتایج مؤیدی بر یافتههای مطالعه حاضر است.
در مطالعه حاضر، میزان عزت نفس در اکثر دانشجویان (6/63 درصد) در سطح متوسط بود و تنها 8/15 درصد از دانشجویان سطح بالاتری از عزت نفس را گزارش کردند. در حالی که اردانی و همکاران در 9/91 درصد از مشارکتکنندگان مطالعه خود، سطح بالای عزت نفس را گزارش نمودند [65]. چنین اختلافی در نتایج شاید مرتبط با تفاوت جمعیتهای مورد مطالعه و همچنین ابزارهای مورد استفاده باشد و میتواند لزوم و اهمیت بهکارگیری راهکارهایی را در جهت ارتقای عزت نفس، خودکارآمدی و اجتماعی شدن حرفهای برای رضایت پرستاران مطرح سازد [66].
نتیجهگیری
در این مطالعه نشان داده شد دانشجویان مقطع کارشناسی حرف بهداشتی، سطوح مختلفی از تنش را تجربه میکنند. شناخت زودهنگام دانشجویان تحت فشار و ارائه مشاوره و حمایت به ایشان، میتواند کمکی باشد تا با موفقیت در شرایط دشوار کار کنند و با عوامل تنشزا در آموزش پرستاری یا مامایی سازگار شوند. بنابراین بهکارگیری و توسعه حمایتهای فردی و اجتماعی برای ایشان نتایج مثبتی را به دنبال خواهد داشت. از طرفی نتایج مطالعه حاضر میتواند در جهت ارتقای درک مشکلات دانشجویان پرستاری و مامایی توسط اساتید نیز مفید باشد. بدینصورت با در نظر گرفتن نقش پیشبینیکنندگی عزت نفس در سلامت روان دانشجویان، میتوان فرصتهایی را برای ارتقای عزت نفس دانشجویان فراهم کرد. از محدودیتهای مطالعه حاضر میتوان به تفسیر شخصی سؤالات و روحیه دانشجویان در زمان پاسخ به پرسشنامه اشاره کرد. به جهت استفاده بیشتر از نتایج، انجام مطالعه در مقیاس وسیعتری با دانشجویان در گروههای مختلف پیشنهاد میشود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر مورد تأیید معاونت پژوهشی (گرانت شماره: 2653-84) و کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی شیراز (کد اخلاق: EC-84-2653) قرار گرفته است. پس از کسب معرفینامه از معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه(س) شیراز، اهداف و روند مطالعه به مشارکتکنندگان توضیح داده شد. شرکتکنندگان ضمن تکمیل فرم رضایت کتبی و آگاهانه شرکت در مطالعه از شرایط محرمانه بودن و ناشناس ماندن در طی مطالعه آگاه شدند. پژوهشگران در کلیه فرایندهای این مطالعه به اصول اخلاق در پژوهش و مندرجات عهدنامه هلسینکی متعهد بودند. به شرکتکنندگان اطمینان داده شد که شرکت در این مطالعه داوطلبانه و آزادانه است.
حامی مالی
حامی مالی این پژوهش معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شیراز میباشد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخشهای پژوهش حاضر مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مراتب تقدیر و سپاس خود را از معاونت پژوهشی دانشگاه علومپزشکی شیراز به علت حمایت مالی اعلام مینمایند. همچنین از همکاری دانشجویان مشارکتکننده در مطالعه و مساعدت جناب آقای دکتر حسن حقشناس و مرکز تحقیقات روانپزشکی شیراز صمیمانه قدردانی میشود.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
پرستاری-جراحی-ویژه-کودکان
دریافت: 1400/4/15 | پذیرش: 1400/6/22 | انتشار: 1400/6/10
دریافت: 1400/4/15 | پذیرش: 1400/6/22 | انتشار: 1400/6/10
فهرست منابع
1. Yang HH, Ward MP, Fawcett A. DVM students report higher psychological distress than the Australian public, medical students, junior medical officers and practicing veterinarians. Aust Vet J. 2019; 97(10):373-81. [DOI:10.1111/avj.12845] [PMID] [DOI:10.1111/avj.12845]
2. Gorczynski P, Sims-Schouten W, Hill D, Wilson JC. Examining mental health literacy, help seeking behaviours, and mental health outcomes in UK university students. J Ment Health Train Educ Pract. 2017. [DOI:10.1108/JMHTEP-05-2016-0027] [DOI:10.1108/JMHTEP-05-2016-0027]
3. Hill MR, Goicochea S, Merlo LJ. In their own words: Stressors facing medical students in the millennial generation. Med Educ Online. 2018; 23(1):1530558. [PMID] [PMCID] [DOI:10.1080/10872981.2018.1530558]
4. Rezaei B, Falahati J, Beheshtizadeh R. Stress, stressors and related factors in clinical learning of midwifery students in Iran: A cross sectional study. BMC Med Educ. 2020; 20(1):78. [DOI:10.1186/s12909-020-1970-7] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s12909-020-1970-7]
5. Ahmed WAM, Mohammed BMA. Nursing students' stress and coping strategies during clinical training in KSA. J Taibah Univ Med Sci. 2019; 14(2):116-22. [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.jtumed.2019.02.002]
6. Halliburton AE, Hill MB, Dawson BL, Hightower JM, Rueden H. Increased Stress, Declining Mental Health: Emerging Adults' Experiences in College During COVID-19. EmergAdulthood. 2021; 9(5):433-48. [DOI:10.1177/21676968211025348] [DOI:10.1177/21676968211025348]
7. Nodine PM, Arbet J, Jenkins PA, Rosenthal L, Carrington S, Purcell SK, et al. Graduate nursing student stressors during the COVID-19 pandemic. J Prof Nurs. 2021; 37(4):721-8. [PMID] [DOI:10.1016/j.profnurs.2021.04.008]
8. Rafati F, Nouhi E, Sabzehvari S, Dehghan-Nayyeri N. Iranian nursing students' experience of stressors in their first clinical experience. J Prof Nurs. 2017; 33(3):250-7. [PMID] [DOI:10.1016/j.profnurs.2016.09.003]
9. Yasmin S, Hussain M, Parveen K, Gilani SA. Coping strategies of nursing student against academic and clinical stress at public sector Lahore. Int J Soc Sci Manag. 2018; 5(3):209-18. [DOI:10.3126/ijssm.v5i3.20613] [DOI:10.3126/ijssm.v5i3.20613]
10. Lamis DA, Ballard ED, May AM, Dvorak RD. Depressive symptoms and suicidal ideation in college students: The mediating and moderating roles of hopelessness, alcohol problems, and social support. J Clin Psychol. 2016; 72(9):919-32. [DOI:10.1002/jclp.22295] [PMID] [DOI:10.1002/jclp.22295]
11. Karaca A, Yildirim N, Cangur S, Acikgoz F, Akkus D. Relationship between mental health of nursing students and coping, self-esteem and social support. Nurse Educ Today. 2019; 76:44-50. [PMID] [DOI:10.1016/j.nedt.2019.01.029]
12. Al‐Gamal E, Alhosain A, Alsunaye K. Stress and coping strategies among Saudi nursing students during clinical education. Perspect Psychiatr Care. 2018; 54(2):198-205. [DOI:10.1111/ppc.12223] [PMID] [DOI:10.1111/ppc.12223]
13. Graham MM, Lindo J, Bryan VD, Weaver S. Factors associated with stress among second year student nurses during clinical training in Jamaica. J Prof Nurs. 2016; 32(5):383-91. [PMID] [DOI:10.1016/j.profnurs.2016.01.004]
14. Üzen Cura Ş, Kocatepe V, Yıldırım D, Küçükakgün H, Atay S, Ünver V. Examining knowledge, skill, stress, satisfaction, and self-confidence levels of nursing students in three different simulation modalities. Asian Nurs Res (Korean Soc Nurs Sci). 2020; 14(3):158-64. [DOI:10.1016/j.anr.2020.07.001] [PMID] [DOI:10.1016/j.anr.2020.07.001]
15. Melaku L, Mossie A, Negash A. Stress among medical students and its association with substance use and academic performance. J Biomed Educ. 2015; 2015:149509. [DOI:10.1155/2015/149509] [DOI:10.1155/2015/149509]
16. Lee MH, Holzemer WL, Faucett J. Psychometric evaluation of the Nursing Stress Scale (NSS) among Chinese nurses in Taiwan. J Nurs Meas. 2007; 15(2):133-44. [DOI:10.1891/106137407782156381] [PMID] [DOI:10.1891/106137407782156381]
17. Xiang M, Gu X, Jackson A, Zhang T, Wang X, Guo Q. Understanding adolescents' mental health and academic achievement: Does physical fitness matter? Sch Psychol Int. 2017; 38(6):647-63. [DOI:10.1177/0143034317717582] [DOI:10.1177/0143034317717582]
18. Sasso L, Bagnasco A, Bianchi M, Bressan V, Carnevale F. Moral distress in undergraduate nursing students: A systematic review. Nurs Ethics. 2016; 23(5):523-34. [DOI:10.1177/0969733015574926] [PMID] [DOI:10.1177/0969733015574926]
19. Weston JF, Gardner D, Yeung P. Stressors and protective factors among veterinary students in New Zealand. J Vet Med Educ. 2017; 44(1):22-8. [DOI:10.3138/jvme.0116-014R1] [PMID] [DOI:10.3138/jvme.0116-014R1]
20. Brajsa-Zganec A, Lipovcan LK, Ivanovic D, Larsen ZP. Well-being of nursing students: Role of affect regulation, self-esteem, family cohesion and social support. Open Public Health J. 2017; 10(1):69-79. [DOI:10.2174/1874944501710010069] [DOI:10.2174/1874944501710010069]
21. Rosenberg M. The measurment of self-esteem. In: Rosenberg M, editor. Society and the adolescent self-image. New Jersey: Princeton University Press; 2015. p. 16-36. https://www.google.com/books/edition/Society_and_the_Adolescent_Self_Image/YR3WCgAAQBAJ?hl=en&gbpv=0
22. Hosseini MA, Dejkam M, Mirlashari J. [Correlation between academic achievement and self-esteem in rehabilitation students in Tehran University of Social Welfare & Rehabilitation (Persian)]. Iran J Med Educ. 2007; 7(1):137-42. http://ijme.mui.ac.ir/article-1-637-en.html
23. Fernández González L, González Hernández A, Trianes Torres MV. [Relationships between academic stress, social support, optimism-pessimism and self-esteem in college students (Spanish)]. Electron J Res Educ Psychol. 2015; 13(1):111-30. [DOI:10.14204/ejrep.35.14053] [DOI:10.14204/ejrep.35.14053]
24. So Young K, Sun Young L, Hye mi C. [The relationship among stress in clinical practice, depression and self-esteem in nursing college students (Korean)]. J Convergence Cult Technol. 2015; 1(4):59-64. [DOI:10.17703/JCCT.2015.1.4.59] [DOI:10.17703/JCCT.2015.1.4.59]
25. Negovan V, Bagana E. A comparison of relationship between self esteem and vulnerability to depression among high school and freshmen university students. Procedia-Soc Behav Sci. 2011; 30:1324-30. [DOI:10.1016/j.sbspro.2011.10.257] [DOI:10.1016/j.sbspro.2011.10.257]
26. Rezaei T, Bayani AA, Shariatnia K. [The prediction of mental health based on variables of Self-esteem, life satisfaction and hope among College students (Persian)]. Iran J Health Educ Health Promot. 2015; 3(3):242-52. http://journal.ihepsa.ir/article-1-253-en.html
27. Sakellari E, Psychogiou M, Georgiou A, Papanidi M, Vlachou V, Sapountzi-Krepia D. Exploring religiosity, self-esteem, stress, and depression among students of a Cypriot University. J Relig Health. 2018; 57(1):136-45. [DOI:10.1007/s10943-017-0410-4] [PMID] [DOI:10.1007/s10943-017-0410-4]
28. Yıldırım N, Karaca A, Cangur S, Acıkgoz F, Akkus D. The relationship between educational stress, stress coping, self-esteem, social support, and health status among nursing students in Turkey: A structural equation modeling approach. Nurse Educ Today. 2017; 48:33-9. [DOI:10.1016/j.nedt.2016.09.014] [PMID] [DOI:10.1016/j.nedt.2016.09.014]
29. Bartlett ML, Taylor H, Nelson JD. Comparison of mental health characteristics and stress between baccalaureate nursing students and non-nursing students. J Nurs Educ. 2016; 55(2):87-90. [DOI:10.3928/01484834-20160114-05] [PMID] [DOI:10.3928/01484834-20160114-05]
30. Kupcewicz E, Grochans E, Mikla M, Kadučáková H, Jóźwik M. Role of global self-esteem in predicting life satisfaction of nursing students in Poland, Spain and Slovakia. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(15):5392. [DOI:10.3390/ijerph17155392] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/ijerph17155392]
31. Goldberg DP, Hillier VF. A scaled version of the General Health Questionnaire. Psychol Med. 1979; 9(1):139-45. [DOI:10.1017/S0033291700021644] [PMID] [DOI:10.1017/S0033291700021644]
32. Goldberg D, Williams P. General health questionnaire (GHQ). Swindon, Wiltshire, UK: NferNelson; 2000. https://bsw.ugent.be/VVGP/structuurfiche_GHQ.pdf
33. Taghavi SMR. [The normalization of General Health Questionnaire for Shiraz University Students (GHQ-28) (Persian)]. Daneshvar Raftar. 2008; 15(28):1-12. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=257832
34. Coopersmith S. The antecedents of self-esteem. New York: W. H. Freeman and Company; 1967. https://www.google.com/books/edition/The_Antecedents_of_Self_esteem/4dHvwQEACAAJ?hl=en
35. Mousavi Gilani SR, Dashipour AR. The effects of physical activity on self-esteem: A comparative study. Int J High Risk Behav Addict. 2017 ; 6(1):e35955. [DOI:10.5812/ijhrba.35955] [DOI:10.5812/ijhrba.35955]
36. Duruk N, Kurban NK, Kurban O. An example of nursing students' self-esteem: Does university education make a difference? Int J Caring Sci. 2017; 10(3):1577. http://www.internationaljournalofcaringsciences.org/docs/52_duruk_original_10_3.pdf
37. Hosseini M, Basiri-Moghadam M, Graminejad N, SoleimaniMoghaddam R. [Studying the self-esteem of Gonabad University of Medical Sciences Students participating in the I'tikaf Ceremony in 2015: A descriptive study (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2019; 17(10):901-12. http://journal.rums.ac.ir/article-1-4084-en.html
38. Salvarani V, Ardenghi S, Rampoldi G, Bani M, Cannata P, Ausili D, et al. Predictors of psychological distress amongst nursing students: A multicenter cross-sectional study. Nurse Educ Pract. 2020; 44:102758. [DOI:10.1016/j.nepr.2020.102758] [PMID] [DOI:10.1016/j.nepr.2020.102758]
39. Wu CS, Rong JR, Huang MZ. Factors associated with perceived stress of clinical practice among associate degree nursing students in Taiwan. BMC Nurs. 2021; 20(1):89. [DOI:10.1186/s12912-021-00602-6] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s12912-021-00602-6]
40. Talkhi N, Ghavami V, Jamali MR, Jamali H, Jamali J. Relationship between minor psychiatric disorders and health literacy among students: A latent class regression. J Health Lit. 2020; 5(2):11-20. [DOI:10.22038/JHL.2020.49782.1118]
41. Shahhosseini Z, Hamzehgardeshi Z, Marzband R, Azizi M. Meaning in life as a predictor of the general health among medical sciences students: A cross‐sectional study. Nurs Open. 2021; 8(3):1175-82. [DOI:10.1002/nop2.731] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1002/nop2.731]
42. Aynaci G. Investigation of the stress index, general health and affecting parameters of student nurses in Turkey. Acıbadem Üniv Sağlık Bilimleri Derg. 2021; 12(1):100-7. [DOI:10.31067/acusaglik.831865] [DOI:10.31067/acusaglik.831865]
43. Yousefi F, Mohamadkhani M. [Investigation of students' mental health at Kurdistan University of Medical Science and it related with age, gender and their academic courses (Persian)]. Med J Mashhad Univ Med Sci. 2014; 56(6):354-61. [DOI:10.22038/MJMS.2014.2173]
44. Hosseini SH, Mousavi MH. [The comparative study of health status of medical students and para-medical students trainee (Persian)]. Scientific J Gorgan Univ Med Sci. 2004; 6(1):101-7. http://goums.ac.ir/journal/article-1-156-en.html
45. Papazisis G, Tsiga E, Papanikolaou N, Vlasiadis I, Sapountzi-Krepia D. Psychological distress, anxiety and depression among nursing students in Greece. Int J Caring Sci. 2008; 1(1):42-6. https://www.proquest.com/openview/e49da0810a21a719fdf7193b39115605/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1606338
46. Pryjmachuk S, Richards DA. Predicting stress in pre-registration midwifery students attending a university in Northern England. Midwifery. 2008; 24(1):108-22. [DOI:10.1016/j.midw.2006.07.006] [PMID] [DOI:10.1016/j.midw.2006.07.006]
47. Ni C, Liu X, Hua Q, Lv A, Wang B, Yan Y. Relationship between coping, self-esteem, individual factors and mental health among Chinese nursing students: A matched case-control study. Nurse Educ Today. 2010; 30(4):338-43. [DOI:10.1016/j.nedt.2009.09.003] [PMID] [DOI:10.1016/j.nedt.2009.09.003]
48. Pasyar N, Khayyer M. [Students' perception of nursing role function (SP-NRF): Development and psychometric testing (Persian)]. Sadra Med Sci J. 2019; 7(2):185-200. [DOI:10.30476/SMSJ.2019.81895.1011]
49. Sadeghi H, Abedini Z, Norouzi M. [Assessment of relationship between mental health and educational success in the students of Qom University of Medical Sciences (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2013;7(S1):17-22. http://journal.muq.ac.ir/article-1-252-en.html
50. Ahmadvand A, Sepehrmanesh Z, Ghoreyshi F, Assarian F, Moosavi G A, Saee R, et al. [Prevalence of mental disorders in general population of Kashan City (Persian)]. Iran J Epidemiol. 2008; 2:16-24. http://irje.tums.ac.ir/article-1-81-fa.html
51. Jamilian HR, Fathabadi J, Khansari MR. [The Prevalence of Behavioral and Mental Disorders among the Youth of Markazi Province (Persian)]. Iran J Psychiatry Clin Psychol. 2009; 14(4):454-8. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-616-fa.html
52. Julae S, Mehrdad N, Bahrani N. [A survey on nursing student's opinions toward nursing and reasons for giving it up (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2006; 1(1):21-8. http://ijnr.ir/article-1-5-fa.html
53. Pasyar N, Rambod M, Gholamzadeh S, Sharif F. [Correlation between nurse/manager professional collaborative behaviors and nurses' job satisfaction (Persian)]. Iran J Nurs. 2018; 31(112):32-43. [DOI:10.29252/ijn.31.112.32] [DOI:10.29252/ijn.31.112.32]
54. Pasyar N, Sharif F, Rambod M. [Nurses and physicians' collaborative behaviors in intensive care units (Persian)]. Sadra Med Sci J. 2017; 5(4):239-50. https://smsj.sums.ac.ir/article_43953.html?lang=en
55. Woo MWJ, Newman SA. The experience of transition from nursing students to newly graduated registered nurses in Singapore. Int J Nurs Sci. 2019; 7(1):81-90. [DOI:10.1016/j.ijnss.2019.11.002] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.ijnss.2019.11.002]
56. Parsa P. [A study on the prevalence of stress and mental disorders in students of nursing and midwifery faculty (Persian)]. Q J Fundamentals Ment Health. 2000; 2(5-6):25-30. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=72402
57. Dadkhah B, Mohammadi M, Mozaffari N. [Mental health status of the students in Ardabil university of medical sciences, 2004 (Persian)]. J Ardabil Univ Med Sci. 2006; 6(1):31-6. http://jarums.arums.ac.ir/article-1-475-en.html
58. Law W, Arthur D. What factors influence Hong Kong school students in their choice of a career in nursing? Int J Nurs Stud. 2003; 40(1):23-32. [DOI:10.1016/S0020-7489(02)00029-9] [DOI:10.1016/S0020-7489(02)00029-9]
59. Zhang MF, Petrini MA. Factors influencing Chinese undergraduate nursing students' perceptions of the nursing profession. Int Nurs Rev. 2008; 55(3):274-80. [DOI:10.1111/j.1466-7657.2008.00634.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1466-7657.2008.00634.x]
60. Chehri MS, Ebadi A, Mahmoudi H, Sepahvand MJ. A comparative study of the attitudes of freshman and senior nursing students towards nursing discipline. Iran J Nurse. 2014; 27(89):61-8. http://ijn.iums.ac.ir/article-1-1855-en.html [DOI:10.29252/ijn.27.89.61]
61. Zare N, Daneshpajooh F, Amini M, Razeghi M, Fallahzadeh MH. [The relationship between self-esteem, general health and academic achievement in students of Shiraz University of Medical Sciences (Persian)]. Iran J Med Educ. 2007; 7(1):59-67. http://ijme.mui.ac.ir/article-1-627-en.html
62. Ashouri Chamanabadi AA. Investigating the relationship between self-esteem and mental health of students of Payame Noor University of Torbat-e Heydarieh. Paper presented at: 2nd National Conference on Sustainable Development in Educational Sciences and Psychology, Social and Cultural Studies. Tehran; 2016. https://civilica.com/doc/394483/
63. Furegato AR, Santos JL, Silva EC. Depression among nursing students associated to their self-esteem, health perception and interest in mental health. Rev Lat Am Enfermagem. 2008; 16(2):198-204. [DOI:10.1590/S0104-11692008000200005] [PMID] [DOI:10.1590/S0104-11692008000200005]
64. Talaei A, Fayazi BM, Rezaei AA. Depression and its correlation with self-esteem and social support among Iranian university students. Iran J Psychiatry. 2009; 4(1):17-22. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=159957
65. Myoung-Sook K. [Moderating effects of self-esteem and self-efficacy in the relationship between professional self-concept and satisfaction in their major among nursing students (Korean). J Korean Acad Soc Nurs Educ. 2011; 17(2):159-67. [DOI:10.5977/JKASNE.2011.17.2.159] [DOI:10.5977/JKASNE.2011.17.2.159]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
