جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 234-221 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mirzazadeh R, Amirfakhraei A, Haji Alizadeh K, Zarei E. Factor structure and validation of the electronic form of the Oxford Happiness Questionnaire in patients with COVID-19. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 2450.1
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3261-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3261-fa.html
میرزازاده رقیه، امیرفخرایی آزیتا، حاجی علیزاده کبری، زارعی اقبال. ساختار عاملی و اعتباریابی فرم الکترونیکی پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد در بیماران کووید-۱۹. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :221-234
1- گروه روانشناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران
2- گروه روانشناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران ،afakhraei۲۰۰۲@gmail.com
3- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
2- گروه روانشناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران ،
3- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
واژه‌های کلیدی: شادکامی، کوید ۱۹، تحلیل عاملی، اعتباریابی
متن کامل [PDF 3823 kb]
(419 دریافت)
| چکیده (HTML) (1826 مشاهده)
متن کامل: (261 مشاهده)
مقدمه
بیماری کووید-۱۹ ناشی از کرونا ویروس است و اقدامات و محدودیت‌های انجام‌شده برای جلوگیری از شیوع آن، به شدت بر هر جنبه‌ای از زندگی روزمره در سراسر جهان تأثیر گذاشته است. به‌طوری‌که موجب کاهش ارتباطات اجتماعی، بیکاری، کاهش درآمد و افزایش بدهی افراد شده است [1].
ظهور یک بیماری ناشناخته و مبهم، بی‌شک در هر جامعه‌ای سبب اضطراب و تنش می‌شود که میزان آن با ابتلا و همچنین بهبود بیماری تداوم می‌یابد. کرونا نیز یک بیماری ناشناخته و مبهم و یک اپیدمی همه‌جانبه بوده و آثار و نتایج منفی همچون آسیب‌های روانی و اجتماعی، بی‌هدفی و بی‌معنا بودن زندگی برای فرد دارد که به‌صورت عملی سلامت فرد را به مخاطره می‌اندازد [2].
کرونا ویروس شادکامی را در جامعه کاهش داده است [3] و بر اساس تحقیقات، افزایش آمار ابتلا به این بیماری با کاهش شادکامی رابطه معناداری دارد [3-4]، زیرا بر اساس نظریات موجود، شادکامی تحت تأثیر اقدامات ماست. تعاملات ما با دیگران، وضعیت اعتقاد ما به معنای زندگی است که شادکامی را تعیین می‌کند [5].
شادکامی با عنـوان داشـتن رضـایت کامل، بادوام و قانع‌کننده در زندگی تعریف می‌شود [6]. شادی، عامل مهمی در زندگی است که از طریـق آن فرد همیشه احساس خوبی درباره زندگی خود و سایر افراد خواهد داشت [7]. افراد شاد، کارآمدی بیشتر، امید بالاتر، موفقیت تحصیلی و کیفیت زندگی بهتری دارند [8] همین‌طور شادکامی دربرگیرنده چند مفهوم ذهنی مثل شادمانی، خشنودی، لذت و خوشایندی است، اما به معنای خوش‌بینی بی‌پایه، خودفریبی، انکار واقعیت‌ها و ندیدن مشکلات خود و دیگران نیست [9].
شادکامی سه جزء اساسی دارد: جزء هیجانی که فرد شادکام از نظر خلقی، شاد و خوشحال است، جزء اجتماعی که فرد شادکام از روابط اجتماعی خوبی با دیگران برخوردار است و میتواند از آن‌ها حمایت اجتماعی دریافت کند و سرانجام جزء شناختی که باعث می‌شود فرد شادکام اطلاعات را به روش خاصی پردازش کرده و تفسیر کند که در نهایت، باعث احساس شادی و خوش‌بینی در او می‌شود [10].
شادکامی ابزاری فوق‌العاده قدرتمند برای بحران است و یکی از نیازهای انسان و لازمه زندگی است و اهمیت آن تا حدی است که میتواند بیماری‌های غیرقابل علاج را درمان کند. اشخاص با شادکامی بالا معمولاً مهارت‌های خود را بهتر ارزیابی کرده و در مسائل زندگی، تصمیم‌گیری بهتری دارند و از متغیرهای مهم و تأثیرگذار در طول زندگی آدمی است و به نوعی معنای زندگی یا از معنادهندگان آن است و علاوه بر افزایش سلامت جسمی، باعث رضایت‌مندی بیشتر افراد می‌شود [11].
شیوع بالای کرونا ویروس در ایران موجب ایجاد مشکلات اقتصادی به‌واسطه محدودیت‌های وضع‌شده، تشدید اثرات تحریم‌های اقتصادی، افزایش بیکاری، تورم و مرگ‌و‌میر بالای کرونا در کشور شده است [12]. در اشخاص مبتلا به کرونا ویروس وضعیت نامطلوب اقتصادی به همراه کاهش ارتباطات خانوادگی، قرنطینه اجباری میتواند موجب کاهش شادکامی شود [13].
کمبود شادکامی موجب پیامدهای جدی مرتبط با سلامت می‌شود که میتواند با نشانه‌های افسردگی، کاهش توان شناختی، احساسات شدید تهی بودن، رهاشدگی، ملاقات مکرر با پزشک، کیفیت زندگی پایین‌تر و افزایش خطر خودکشی همراه باشد [14]. بر این اساس، شناسایی وضعیت شادکامی این اشخاص ضروری است، زیرا میتواند در شناسایی و درمان اشخاص آسیب‌پذیر کمک‌کننده باشد؛ بنابراین یک ابزار معتبر میتواند در شناسایی وضعیت شادکامی اشخاص کمک کند [12، 15]. در این زمینه پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد برای سنجش شادکامی ساخته شده است. اعتبار و روایی این پرسش‌نامه در ایران تأیید شده است [9، 11-16].
از طرفی، توزیع فرم‌های چاپی احتمال گسترش این بیماری را افزایش می‌دهد، به‌طوری‌که این خطر موجب سردرگمی بسیاری از محققان و مشاوران در‌زمینه‌های کاری خود شده است که می‌توان از طریق الکترونیکی کردن پرسش‌نامه‌ها با توجه به گسترش اینترنت در سطح کشور، خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد [17].
با توجه به عدم اعتباریابی فرم الکترونیکی پرسش‌نامه آکسفورد، کاهش شادکامی در بیماران کرونا و مزایای فراوان فرم‌های الکترونیکی مانند پیشگیری از بیماری‌های همه‌گیر، صرفه‌جویی در زمان و هزینه، افزایش اعتماد و ناشناس بودن پاسخگوها این پژوهش با هدف بررسی ساختار عاملی و اعتباریابی پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد در بیماران کرونا انجام شد.
مواد و روش‌ها
از نظر هدف، این پژوهش در مجموعه پژوهش‌های توسعه‌ای قرار دارد و از لحاظ روش، پژوهشی روان‌سنجی است. پرسش‌نامه‌های استفاده‌شده در این پژوهش شامل مقیاس شادکامی آکسفورد و پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت رشید (۲۰۰۸) است.
پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد: این پرسش‌نامه را آرجیل و لو تهیه کرده و علی‌پور و نوربالا ترجمه کرده‌اند. این پرسش‌نامه ۲۹ گویه و ۷ مؤلفه خود‌پنداره (سؤالات ۱، ۲۳، ۲۴، ۱۹، ۱۴، ۱۳، ۱۰ و ۶)، رضایت از زندگی (سؤالات ۳، ۹ و ۱۲)، آمادگی روانی (سؤالات ۱۸، ۲۵، ۲۰ و ۲۱)، سر ذوق بودن (سؤالات ۱۱ و ۱۵)، احساس زیبایی شناختی (سؤالات ۲، ۱۶، ۲۷، ۷ و ۴)، خودکارآمدی (سؤالات ۸، ۱۷، ۲۲ و ۲۶) و امیدواری (سؤالات ۲۸ و ۲۹) دارد. پاسخ‌ها در 1 مقیاس ۴ درجه‌ای از 1 (اصلاً) تا 4 (زیاد)، نمره‌گذاری می‌شوند. در تحقیقات مختلف ضریب آلفای کرونباخ 87/0 تا 92/0، ضریب بازآزمایی 53/0 تا 91/0 در فواصل زمانی مختلف گزارش شده و ضریب پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ، تصنیف و 79/0 و 92/0 گزارش شده است. بازآزمایی، به ترتیب برابر با ضریب آلفای کرونباخ برای مؤلفه‌های شادکامی (خود‌پنداره، رضایت از زندگی، آمادگی روانی، سر ذوق بودن، احساس زیبایی شناختی، خودکارآمدی و امیدواری) به ترتیب ۶۵/۰، ۷۶/۰، ۶۶/۰، ۶۵/۰، ۷۳/۰، ۷۴/۰ و ۷۲/۰ به دست آمد [18].
پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت: این پرسش‌نامه را رشید در سال ۲۰۰۸ برای سنجش میزان شادکامی افراد ساخته است. این پرسش‌نامه ۲۱ سؤال در 1 مقیاس لیکرت ۴ گزینه‌ای (از ۰ تا ۳ امتیاز برای هر سؤال) و 3 زیر‌مقیاس زندگی خوشایند، متعهدانه و معنادار دارد. نمره‌گذاری این پرسش‌نامه شبیه پرسش‌نامه افسردگی بِک است. طیف نمره کلی این آزمون بین ۰ تا ۶۳ و طیف نمرات زیرمقیاس‌ها بین ۰ تا ۲۱ قرار دارد.نمره بالاتر حاکی از شادکامی بیشتر در حیطه موردنظر است [19، 20].
این پژوهش پس از کسب اجازه آگاهانه از شرکت‌کنندگان در مطالعه انجام شد. همه نکات مندرج در پرسش‌نامه به‌صورت محرمانه باقی خواهد ماند تا آزمودنی‌ها دقیق‌ترین پاسخ‌ها را انتخاب کنند.
جامعه موردنظر در پژوهش حاضر شامل همه بیماران کووید-۱۹ شهر تهران طی سال ۱۳۹۹ است. تعداد نمونه برای روایی همگرایی تعداد ۱۰۰ نفر بر اساس معیار سنجری و همکاران در نظر گرفته شد. همین‌طور تعداد نمونه‌های لازم در تحلیل عاملی اکتشافی برای هر سؤال ۱۰ نفر در نظر گرفته شده است که با توجه به تعداد سؤالات ۲۹۰ نفر در نظر گرفته شد که در نهایت با توجه به احتمال ریزش نمونه‌ها تعداد ۳۰۰ نفر انتخاب شدند. برای نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای استفاده شد. به این صورت که از بین ۲۲ منطقه شهر تهران ۴ منطقه به‌طور تصادفی انتخاب شد (مناطق ۴، ۱۱، ۷ و ۱۸). سپس با مراجعه به این مناطق از میان ناحیه‌های هر منطقه 1 ناحیه به‌طور تصادفی انتخاب و سپس از میان پایگاه‌های بهداشت هر ناحیه 1 پایگاه بهداشت انتخاب و با مراجعه به پایگاه‌های بهداشتی، اطلاعات تماس همه بیماران کرونایی که در سال ۱۳۹۹ تست کرونا ویروس آن‌ها مثبت شده بود، اخذ و در یک فایل اکسل لیست شد (تعداد ۱۲۰۰۰ بیمار).
در ادامه با تولید اعداد تصادفی با نرم‌افزار اکسل نسخه ۲۰۱۳ تعداد ۴۰۰ نفر از بیماران کرونایی انتخاب شدند (۱۰۰ نفر برای روایی همگرا و ۳۰۰ نفر برای تحلیل عاملی) و سپس از طریق تماس تلفنی از آن‌ها اجازه شفاهی برای شرکت در مطالعه گرفته شد و همین‌طور برای ملاحظات اخلاقی به آن‌ها اطمینان داده شد که اطلاعات به‌دست‌آمده فقط برای اهداف مطالعه استفاده می‌شود و در هر مرحله از مطالعه می‌توانند انصراف خود را اعلام و مشخصات آن‌ها به‌صورت محرمانه حفظ می‌شود.
لینک پرسش‌نامه برای بیماران کرونایی شرکت‌کننده در مطالعه از طریق رایانامه، واتس‌آپ و اینستاگرام ارسال شد و برای بیماران کرونایی که به اینترنت دسترسی نداشتند، پرسش‌نامه با مراجعه مستقیم محقق و از طریق یک تبلت تکمیل شد. در نهایت، تعداد ۲۵۱ پرسش‌نامه تکمیل شد.
تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه ۲۲ و لیزرل نسخه ۸ انجام شد. از آمار توصیفی برای برآورد تعداد و درصد استفاده شد. برای بررسی روایی محتوایی، نسبت روایی محتوایی و شاخص روایی محتوایی برآورد شد. برای بررسی روایی همگرایی از ضریب همبستگی پیرسون بین نمرات مقیاس شادکامی آکسفورد و پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت رشید (۲۰۰۸) استفاده شد. برای بررسی روایی سازه و تعیین ساختار عاملی مقیاس تحت بررسی، تحلیل عاملی اکتشافی به روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی با چرخش واریمکس انجام شد. در این تحلیل، عوامل دارای ارزش‌های ویژه بیشتر از ۱ بهعنوان عامل‌های اصلی در نظر گرفته شد [12]. تحلیل عاملی تأییدی نیز برای بررسی برازش مقیاس به کار گرفته شد.
یافته‌ها
نمونه پژوهش شامل ۲۹۸ نفر، ۱۴۵ نفر (۱/۶۱ درصد) زن و ۱۵۳ نفر (34/51 درصد) مرد بود. مدرک تحصیلی، ۱۱۱ نفر (25/37 درصد) کمتر از دیپلم، ۶۱ نفر (47/20 درصد) دیپلم، ۶۹ نفر (15/23 درصد) فوق دیپلم، ۴۵ نفر (1/15 درصد) لیسانس و ۱۲ نفر (02/4 درصد) بالاتر از لیسانس بود.
از نظر سن، ۵۴ نفر (12/18 درصد) کمتر از ۲۰ سال، ۵۸ نفر (46/19 درصد) بین ۲۰ تا ۳۰ سال، ۶۱ نفر (47/20 درصد) بین ۳۰ تا ۴۰ سال، ۴۱ نفر (44/15 درصد) بین ۴۰ تا ۵۰ سال و ۳۸ نفر (76/13 درصد) بالاتر از ۵۰ سال سن داشتند.
در مرحله روایی محتوایی، همه سؤالات از نظر متخصصان تأیید شدند. نسبت روایی محتوایی برای ۲۹ سؤال مقیاس در دامنه ۸۱ تا ۱۰۰ درصد قرار داشت. بر اساس جدول لاوشه برای ارزیابی ۱۰ متخصص، نسبت روایی محتوایی بالاتر از ۶۲/۰ مورد نیاز است [21].
شاخص روایی محتوایی نیز برابر با 74/0 برآورد شد که مقدار قابل‌قبولی است. حداقل مقدار قابل‌قبول شاخص روایی محتوایی برابر با 7/0 است [22]. برای بررسی همبستگی بین نمرات آزمودنی‌ها در هر گویه و نمره آن‌ها در کل مقیاس شادکامی آکسفورد از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج حاصل از همبستگی گویه‌ها با نمره کل مقیاس، بیانگر آن است که همه گویه‌ها همبستگی مثبت و معناداری با نمره کل دارند و در دامنه 31/0 تا 58/0 متغیر هستند. برای بررسی روایی همگرایی، مقیاس شادکامی آکسفورد در کنار پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت اجرا شد. نتایج نشان داد همبستگی بین مقیاس شادکامی آکسفورد و پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت، مثبت و معنادار بود
(۱/۰=P، 76/0=r).
تحلیل عاملی اکتشافی
برای پی بردن به اینکه آیا ماتریس همبستگی بین سؤالات مقیاس، از تناسب کافی برای تحلیل عاملی برخوردار است یا نه از اندازه کفایت نمونه‌گیری و آزمون کرویت بارتلت استفاده شد. نتایج نشان می‌داد مقدار KMO برای پژوهش حاضر برابر با 84/0 است که نشان‌دهنده کفایت حجم نمونه است؛ بنابراین حجم گروه نمونه برای این تحلیل کافی بوده است. آزمون کرویت بارتلت با مقدار 472/۳۶۸۵=X (۴۰۶=df، ۵/۰=P) برابر بود (جدول شماره ۱). نتایج نشان داد اجرای تحلیل عاملی برای داده‌های به‌دست‌آمده قابل توجیه است. برای انجام یک تحلیل عاملی خوب در آزمون کفایت نمونه‌برداری، ارزش‌های ۶۰/۰ و بالاتر از آن مورد نیاز است و در صورتی می‌توان گفت داده‌ها برای تحلیل عامل مناسب هستند که مقدار آزمون بارتلت در سطح معناداری قابل‌قبول باشد [23].
نتایج نشان داد مقیاس از 4 عامل اشباع است که بر اساس روش مؤلفه‌های اصلی با چرخش واریماکس در مجموع 51/58 درصد از واریانس موردنظر را تبیین می‌کند که به ترتیب عامل اول با 81/16 درصد، عامل دوم با 89/15 درصد، عامل سوم با 69/11، عامل چهارم با 77/8 و عامل چهارم با 35/5 درصد از واریانس را تبیین می‌کنند.
بار عاملی مربوط به هر سؤال طبق مدل 3 عاملی در جدول شماره ۲ ارائه شده است. بر اساس نتایج جدول شماره ۲، هیچ‌یک از گویه‌های مقیاس حذف نشد، زیرا ضرایب استخراجی سؤالات بالاتر از ۴/۰ هستند [24].
جدول شماره 3 سؤالات مربوط به هر بعد را نشان می‌دهد که این ابعاد به شرح ذیل نام‌گذاری شدند:
بُعد ۱: گویه‌های ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۱۵، ۲۴، ۲۵ و ۲۶ (رضایت‌مندی)
بُعد ۲: گویه‌های ۹، ۱۳، ۱۴، ۱۷، ۱۹، ۲۲، ۲۷ و ۲۹ (خوش‌خلقی)
بُعد ۳: گویه‌های ۱، ۷، ۸، ۱۶، ۲۳ و ۲۸ (بهزیستی)
بُعد ۴: گویه‌های ۱۲، ۱۸، ۲۰ و ۲۱ (توانمندی)
بُعد ۵: گویه‌های، ۱۰ و ۱۱ (خودکارآمدی)
تحلیل عاملی تأییدی
در ادامه، شاخص‌های کلی برازش مقیاس شادکامی آکسفورد در جدول شماره ۲ ارائه شده است. با توجه به نتایج نسبت مجذور کای به درجه آزادی، شاخص نیکویی برازش شاخص نیکویی برازش اصلاح‌شده، شاخص برازش هنجارشده، شاخص برازش تطبیقی، شاخص برازش افزایشی، شاخص برازش مقتصد هنجارشده، ریشه میانگین مجذورات خطای برآورد و نیز شاخص‌های برازش قابل‌قبول [25] می‌توان گفت که داده‌ها از مدل 3 عاملی حمایت می‌کند (جدول شماره 4 و تصویر شماره 1).
در این مطالعه برای بررسی پایایی مقیاس شادکامی آکسفورد، از روش‌های همسانی درونی استفاده شد. بدین‌منظور، ضریب آلفای به‌دست‌آمده برای کل مقیاس و ابعاد آن، ضریب تصنیفی برای نیمه اول داده‌ها، برای نیمه دوم داده‌ها و همبستگی بین دو نیمه محاسبه شد (جدول شماره 5). نتایج حاکی از ضریب همسانی درونی مطلوب برای مقیاس شادکامی آکسفورد است.
بحث
این مطالعه برای اولین بار اعتباریابی فرم الکترونیکی مقیاس آکسفورد را بررسی کرده است. یافته‌ها نشان داد پرسش‌نامه آکسفورد از روایی محتوای قابل‌قبولی برخوردار است و روایی همگرای آن با پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت رشید (۲۰۰۸) بررسی شد که نتایج بیانگر روایی همگرای قابل‌قبولی بود. این نتایج با نتایج حیدرزاده و همکاران [26، 27] همسویی دارد.
نتایج تحلیل عامل اکتشافی نشان داد مقیاس شادکامی آکسفورد با ۱۳ سؤال از 3 عامل ۱- رضایت‌مندی، ۲- بهزیستی و ۳- خوش‌خلقی تشکیل شده است. این ساختار عاملی با پژوهش [26] در چین که ساختار 2 عاملی شامل شادکامی از درد و شادکامی از حوادث غیرقابل پیش‌بینی معرفی کرده است، هم‌خوانی دارد، اما با پژوهش خرسندی و همکاران در ایران و [27] در یونان که یک ساختار تک‌عاملی از این مقیاس ارائه داده‌اند، هم‌خوانی ندارد.
در تبیین دلیل احتمالی ناهمسویی می‌توان به تفاوت سطح امکانات بهداشتی مکان‌های اجراشده این پژوهش‌ها با پژوهش حاضر اشاره کرد، زیرا شهر تهران یکی از شهرهای برخوردار از امکانات طبقه‌بندی‌شده است [28]. در این پژوهش، رضایت‌مندی بهعنوان مهم‌ترین بُعد تأیید شد که در بسیاری از پژوهش‌ها به رضایت‌مندی بهعنوان مهم‌ترین عامل شادکامی در بیماران کرونایی اشاره شده است [29].
نتیجه‌گیری
الکترونیکی بودن این پرسش‌نامه از نقاط قوت این پژوهش است، اما از محدودیت‌های این پژوهش اعتباریابی ابزار آکسفورد در شهر تهران انجام شده است و از آنجا که این شهر از نظر امکانات جزء شهرهای برخوردار از امکانات است در تعمیم‌پذیری نتایج به سایر شهرها و سایر بیماران کرونایی باید احتیاط بیشتری انجام شود.
پیشنهاد می‌شود تا از فرم الکترونیکی مقیاس آکسفورد در پژوهش‌های آینده در‌زمینه ارزیابی شادکامی در بیماران کرونایی استفاده شود و همین‌طور این پژوهش در شهرهای دیگر و سایر افراد نیز اجرا شود.
از طرف دیگر، ساختار عاملی استخراج‌شده از این تحقیق میتواند به‌صورت کامل‌تری شادکامی را در بیماران کرونایی ارزیابی کند و همین‌طور با کمک نتایچ این پژوهش یک چارچوب نظری امیدوارکننده برای بررسی شادکامی در بیماران کرونایی ارائه کرد. از طرفی با توجه به اینکه اولین بار است که این مقیاس در بیماران کرونایی انجام می‌شود در تحقیقات آینده این مدل در جوامع دیگر نیز اعتباریابی شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اجرای این تحقیق بر اساس اصول اخلاقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس انجام شده است.
حامی مالی
این مقاله حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
نگارش اولیه: رقیه میرزازاده؛ تجزیه‌و‌تحلیل آماری و اعتبار‌سنجی: کبری حاجی علیزاده؛ تأیید نهایی: آزیتا امیرفخرایی، اقبال زارعی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از عزیزالله محمدی سلیمانی، حسن آذرشب، ثناء لطفی مهروئیه و بیماران کووید-۱۹ برای همکاری در این پژوهش تشکر و قدردانی می‌شود.
بیماری کووید-۱۹ ناشی از کرونا ویروس است و اقدامات و محدودیت‌های انجام‌شده برای جلوگیری از شیوع آن، به شدت بر هر جنبه‌ای از زندگی روزمره در سراسر جهان تأثیر گذاشته است. به‌طوری‌که موجب کاهش ارتباطات اجتماعی، بیکاری، کاهش درآمد و افزایش بدهی افراد شده است [1].
ظهور یک بیماری ناشناخته و مبهم، بی‌شک در هر جامعه‌ای سبب اضطراب و تنش می‌شود که میزان آن با ابتلا و همچنین بهبود بیماری تداوم می‌یابد. کرونا نیز یک بیماری ناشناخته و مبهم و یک اپیدمی همه‌جانبه بوده و آثار و نتایج منفی همچون آسیب‌های روانی و اجتماعی، بی‌هدفی و بی‌معنا بودن زندگی برای فرد دارد که به‌صورت عملی سلامت فرد را به مخاطره می‌اندازد [2].
کرونا ویروس شادکامی را در جامعه کاهش داده است [3] و بر اساس تحقیقات، افزایش آمار ابتلا به این بیماری با کاهش شادکامی رابطه معناداری دارد [3-4]، زیرا بر اساس نظریات موجود، شادکامی تحت تأثیر اقدامات ماست. تعاملات ما با دیگران، وضعیت اعتقاد ما به معنای زندگی است که شادکامی را تعیین می‌کند [5].
شادکامی با عنـوان داشـتن رضـایت کامل، بادوام و قانع‌کننده در زندگی تعریف می‌شود [6]. شادی، عامل مهمی در زندگی است که از طریـق آن فرد همیشه احساس خوبی درباره زندگی خود و سایر افراد خواهد داشت [7]. افراد شاد، کارآمدی بیشتر، امید بالاتر، موفقیت تحصیلی و کیفیت زندگی بهتری دارند [8] همین‌طور شادکامی دربرگیرنده چند مفهوم ذهنی مثل شادمانی، خشنودی، لذت و خوشایندی است، اما به معنای خوش‌بینی بی‌پایه، خودفریبی، انکار واقعیت‌ها و ندیدن مشکلات خود و دیگران نیست [9].
شادکامی سه جزء اساسی دارد: جزء هیجانی که فرد شادکام از نظر خلقی، شاد و خوشحال است، جزء اجتماعی که فرد شادکام از روابط اجتماعی خوبی با دیگران برخوردار است و میتواند از آن‌ها حمایت اجتماعی دریافت کند و سرانجام جزء شناختی که باعث می‌شود فرد شادکام اطلاعات را به روش خاصی پردازش کرده و تفسیر کند که در نهایت، باعث احساس شادی و خوش‌بینی در او می‌شود [10].
شادکامی ابزاری فوق‌العاده قدرتمند برای بحران است و یکی از نیازهای انسان و لازمه زندگی است و اهمیت آن تا حدی است که میتواند بیماری‌های غیرقابل علاج را درمان کند. اشخاص با شادکامی بالا معمولاً مهارت‌های خود را بهتر ارزیابی کرده و در مسائل زندگی، تصمیم‌گیری بهتری دارند و از متغیرهای مهم و تأثیرگذار در طول زندگی آدمی است و به نوعی معنای زندگی یا از معنادهندگان آن است و علاوه بر افزایش سلامت جسمی، باعث رضایت‌مندی بیشتر افراد می‌شود [11].
شیوع بالای کرونا ویروس در ایران موجب ایجاد مشکلات اقتصادی به‌واسطه محدودیت‌های وضع‌شده، تشدید اثرات تحریم‌های اقتصادی، افزایش بیکاری، تورم و مرگ‌و‌میر بالای کرونا در کشور شده است [12]. در اشخاص مبتلا به کرونا ویروس وضعیت نامطلوب اقتصادی به همراه کاهش ارتباطات خانوادگی، قرنطینه اجباری میتواند موجب کاهش شادکامی شود [13].
کمبود شادکامی موجب پیامدهای جدی مرتبط با سلامت می‌شود که میتواند با نشانه‌های افسردگی، کاهش توان شناختی، احساسات شدید تهی بودن، رهاشدگی، ملاقات مکرر با پزشک، کیفیت زندگی پایین‌تر و افزایش خطر خودکشی همراه باشد [14]. بر این اساس، شناسایی وضعیت شادکامی این اشخاص ضروری است، زیرا میتواند در شناسایی و درمان اشخاص آسیب‌پذیر کمک‌کننده باشد؛ بنابراین یک ابزار معتبر میتواند در شناسایی وضعیت شادکامی اشخاص کمک کند [12، 15]. در این زمینه پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد برای سنجش شادکامی ساخته شده است. اعتبار و روایی این پرسش‌نامه در ایران تأیید شده است [9، 11-16].
از طرفی، توزیع فرم‌های چاپی احتمال گسترش این بیماری را افزایش می‌دهد، به‌طوری‌که این خطر موجب سردرگمی بسیاری از محققان و مشاوران در‌زمینه‌های کاری خود شده است که می‌توان از طریق الکترونیکی کردن پرسش‌نامه‌ها با توجه به گسترش اینترنت در سطح کشور، خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد [17].
با توجه به عدم اعتباریابی فرم الکترونیکی پرسش‌نامه آکسفورد، کاهش شادکامی در بیماران کرونا و مزایای فراوان فرم‌های الکترونیکی مانند پیشگیری از بیماری‌های همه‌گیر، صرفه‌جویی در زمان و هزینه، افزایش اعتماد و ناشناس بودن پاسخگوها این پژوهش با هدف بررسی ساختار عاملی و اعتباریابی پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد در بیماران کرونا انجام شد.
مواد و روش‌ها
از نظر هدف، این پژوهش در مجموعه پژوهش‌های توسعه‌ای قرار دارد و از لحاظ روش، پژوهشی روان‌سنجی است. پرسش‌نامه‌های استفاده‌شده در این پژوهش شامل مقیاس شادکامی آکسفورد و پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت رشید (۲۰۰۸) است.
پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد: این پرسش‌نامه را آرجیل و لو تهیه کرده و علی‌پور و نوربالا ترجمه کرده‌اند. این پرسش‌نامه ۲۹ گویه و ۷ مؤلفه خود‌پنداره (سؤالات ۱، ۲۳، ۲۴، ۱۹، ۱۴، ۱۳، ۱۰ و ۶)، رضایت از زندگی (سؤالات ۳، ۹ و ۱۲)، آمادگی روانی (سؤالات ۱۸، ۲۵، ۲۰ و ۲۱)، سر ذوق بودن (سؤالات ۱۱ و ۱۵)، احساس زیبایی شناختی (سؤالات ۲، ۱۶، ۲۷، ۷ و ۴)، خودکارآمدی (سؤالات ۸، ۱۷، ۲۲ و ۲۶) و امیدواری (سؤالات ۲۸ و ۲۹) دارد. پاسخ‌ها در 1 مقیاس ۴ درجه‌ای از 1 (اصلاً) تا 4 (زیاد)، نمره‌گذاری می‌شوند. در تحقیقات مختلف ضریب آلفای کرونباخ 87/0 تا 92/0، ضریب بازآزمایی 53/0 تا 91/0 در فواصل زمانی مختلف گزارش شده و ضریب پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ، تصنیف و 79/0 و 92/0 گزارش شده است. بازآزمایی، به ترتیب برابر با ضریب آلفای کرونباخ برای مؤلفه‌های شادکامی (خود‌پنداره، رضایت از زندگی، آمادگی روانی، سر ذوق بودن، احساس زیبایی شناختی، خودکارآمدی و امیدواری) به ترتیب ۶۵/۰، ۷۶/۰، ۶۶/۰، ۶۵/۰، ۷۳/۰، ۷۴/۰ و ۷۲/۰ به دست آمد [18].
پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت: این پرسش‌نامه را رشید در سال ۲۰۰۸ برای سنجش میزان شادکامی افراد ساخته است. این پرسش‌نامه ۲۱ سؤال در 1 مقیاس لیکرت ۴ گزینه‌ای (از ۰ تا ۳ امتیاز برای هر سؤال) و 3 زیر‌مقیاس زندگی خوشایند، متعهدانه و معنادار دارد. نمره‌گذاری این پرسش‌نامه شبیه پرسش‌نامه افسردگی بِک است. طیف نمره کلی این آزمون بین ۰ تا ۶۳ و طیف نمرات زیرمقیاس‌ها بین ۰ تا ۲۱ قرار دارد.نمره بالاتر حاکی از شادکامی بیشتر در حیطه موردنظر است [19، 20].
این پژوهش پس از کسب اجازه آگاهانه از شرکت‌کنندگان در مطالعه انجام شد. همه نکات مندرج در پرسش‌نامه به‌صورت محرمانه باقی خواهد ماند تا آزمودنی‌ها دقیق‌ترین پاسخ‌ها را انتخاب کنند.
جامعه موردنظر در پژوهش حاضر شامل همه بیماران کووید-۱۹ شهر تهران طی سال ۱۳۹۹ است. تعداد نمونه برای روایی همگرایی تعداد ۱۰۰ نفر بر اساس معیار سنجری و همکاران در نظر گرفته شد. همین‌طور تعداد نمونه‌های لازم در تحلیل عاملی اکتشافی برای هر سؤال ۱۰ نفر در نظر گرفته شده است که با توجه به تعداد سؤالات ۲۹۰ نفر در نظر گرفته شد که در نهایت با توجه به احتمال ریزش نمونه‌ها تعداد ۳۰۰ نفر انتخاب شدند. برای نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای استفاده شد. به این صورت که از بین ۲۲ منطقه شهر تهران ۴ منطقه به‌طور تصادفی انتخاب شد (مناطق ۴، ۱۱، ۷ و ۱۸). سپس با مراجعه به این مناطق از میان ناحیه‌های هر منطقه 1 ناحیه به‌طور تصادفی انتخاب و سپس از میان پایگاه‌های بهداشت هر ناحیه 1 پایگاه بهداشت انتخاب و با مراجعه به پایگاه‌های بهداشتی، اطلاعات تماس همه بیماران کرونایی که در سال ۱۳۹۹ تست کرونا ویروس آن‌ها مثبت شده بود، اخذ و در یک فایل اکسل لیست شد (تعداد ۱۲۰۰۰ بیمار).
در ادامه با تولید اعداد تصادفی با نرم‌افزار اکسل نسخه ۲۰۱۳ تعداد ۴۰۰ نفر از بیماران کرونایی انتخاب شدند (۱۰۰ نفر برای روایی همگرا و ۳۰۰ نفر برای تحلیل عاملی) و سپس از طریق تماس تلفنی از آن‌ها اجازه شفاهی برای شرکت در مطالعه گرفته شد و همین‌طور برای ملاحظات اخلاقی به آن‌ها اطمینان داده شد که اطلاعات به‌دست‌آمده فقط برای اهداف مطالعه استفاده می‌شود و در هر مرحله از مطالعه می‌توانند انصراف خود را اعلام و مشخصات آن‌ها به‌صورت محرمانه حفظ می‌شود.
لینک پرسش‌نامه برای بیماران کرونایی شرکت‌کننده در مطالعه از طریق رایانامه، واتس‌آپ و اینستاگرام ارسال شد و برای بیماران کرونایی که به اینترنت دسترسی نداشتند، پرسش‌نامه با مراجعه مستقیم محقق و از طریق یک تبلت تکمیل شد. در نهایت، تعداد ۲۵۱ پرسش‌نامه تکمیل شد.
تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه ۲۲ و لیزرل نسخه ۸ انجام شد. از آمار توصیفی برای برآورد تعداد و درصد استفاده شد. برای بررسی روایی محتوایی، نسبت روایی محتوایی و شاخص روایی محتوایی برآورد شد. برای بررسی روایی همگرایی از ضریب همبستگی پیرسون بین نمرات مقیاس شادکامی آکسفورد و پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت رشید (۲۰۰۸) استفاده شد. برای بررسی روایی سازه و تعیین ساختار عاملی مقیاس تحت بررسی، تحلیل عاملی اکتشافی به روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی با چرخش واریمکس انجام شد. در این تحلیل، عوامل دارای ارزش‌های ویژه بیشتر از ۱ بهعنوان عامل‌های اصلی در نظر گرفته شد [12]. تحلیل عاملی تأییدی نیز برای بررسی برازش مقیاس به کار گرفته شد.
یافته‌ها
نمونه پژوهش شامل ۲۹۸ نفر، ۱۴۵ نفر (۱/۶۱ درصد) زن و ۱۵۳ نفر (34/51 درصد) مرد بود. مدرک تحصیلی، ۱۱۱ نفر (25/37 درصد) کمتر از دیپلم، ۶۱ نفر (47/20 درصد) دیپلم، ۶۹ نفر (15/23 درصد) فوق دیپلم، ۴۵ نفر (1/15 درصد) لیسانس و ۱۲ نفر (02/4 درصد) بالاتر از لیسانس بود.
از نظر سن، ۵۴ نفر (12/18 درصد) کمتر از ۲۰ سال، ۵۸ نفر (46/19 درصد) بین ۲۰ تا ۳۰ سال، ۶۱ نفر (47/20 درصد) بین ۳۰ تا ۴۰ سال، ۴۱ نفر (44/15 درصد) بین ۴۰ تا ۵۰ سال و ۳۸ نفر (76/13 درصد) بالاتر از ۵۰ سال سن داشتند.
در مرحله روایی محتوایی، همه سؤالات از نظر متخصصان تأیید شدند. نسبت روایی محتوایی برای ۲۹ سؤال مقیاس در دامنه ۸۱ تا ۱۰۰ درصد قرار داشت. بر اساس جدول لاوشه برای ارزیابی ۱۰ متخصص، نسبت روایی محتوایی بالاتر از ۶۲/۰ مورد نیاز است [21].
شاخص روایی محتوایی نیز برابر با 74/0 برآورد شد که مقدار قابل‌قبولی است. حداقل مقدار قابل‌قبول شاخص روایی محتوایی برابر با 7/0 است [22]. برای بررسی همبستگی بین نمرات آزمودنی‌ها در هر گویه و نمره آن‌ها در کل مقیاس شادکامی آکسفورد از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج حاصل از همبستگی گویه‌ها با نمره کل مقیاس، بیانگر آن است که همه گویه‌ها همبستگی مثبت و معناداری با نمره کل دارند و در دامنه 31/0 تا 58/0 متغیر هستند. برای بررسی روایی همگرایی، مقیاس شادکامی آکسفورد در کنار پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت اجرا شد. نتایج نشان داد همبستگی بین مقیاس شادکامی آکسفورد و پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت، مثبت و معنادار بود
(۱/۰=P، 76/0=r).
تحلیل عاملی اکتشافی
برای پی بردن به اینکه آیا ماتریس همبستگی بین سؤالات مقیاس، از تناسب کافی برای تحلیل عاملی برخوردار است یا نه از اندازه کفایت نمونه‌گیری و آزمون کرویت بارتلت استفاده شد. نتایج نشان می‌داد مقدار KMO برای پژوهش حاضر برابر با 84/0 است که نشان‌دهنده کفایت حجم نمونه است؛ بنابراین حجم گروه نمونه برای این تحلیل کافی بوده است. آزمون کرویت بارتلت با مقدار 472/۳۶۸۵=X (۴۰۶=df، ۵/۰=P) برابر بود (جدول شماره ۱). نتایج نشان داد اجرای تحلیل عاملی برای داده‌های به‌دست‌آمده قابل توجیه است. برای انجام یک تحلیل عاملی خوب در آزمون کفایت نمونه‌برداری، ارزش‌های ۶۰/۰ و بالاتر از آن مورد نیاز است و در صورتی می‌توان گفت داده‌ها برای تحلیل عامل مناسب هستند که مقدار آزمون بارتلت در سطح معناداری قابل‌قبول باشد [23].
نتایج نشان داد مقیاس از 4 عامل اشباع است که بر اساس روش مؤلفه‌های اصلی با چرخش واریماکس در مجموع 51/58 درصد از واریانس موردنظر را تبیین می‌کند که به ترتیب عامل اول با 81/16 درصد، عامل دوم با 89/15 درصد، عامل سوم با 69/11، عامل چهارم با 77/8 و عامل چهارم با 35/5 درصد از واریانس را تبیین می‌کنند.
بار عاملی مربوط به هر سؤال طبق مدل 3 عاملی در جدول شماره ۲ ارائه شده است. بر اساس نتایج جدول شماره ۲، هیچ‌یک از گویه‌های مقیاس حذف نشد، زیرا ضرایب استخراجی سؤالات بالاتر از ۴/۰ هستند [24].
جدول شماره 3 سؤالات مربوط به هر بعد را نشان می‌دهد که این ابعاد به شرح ذیل نام‌گذاری شدند:
بُعد ۱: گویه‌های ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۱۵، ۲۴، ۲۵ و ۲۶ (رضایت‌مندی)
بُعد ۲: گویه‌های ۹، ۱۳، ۱۴، ۱۷، ۱۹، ۲۲، ۲۷ و ۲۹ (خوش‌خلقی)
بُعد ۳: گویه‌های ۱، ۷، ۸، ۱۶، ۲۳ و ۲۸ (بهزیستی)
بُعد ۴: گویه‌های ۱۲، ۱۸، ۲۰ و ۲۱ (توانمندی)
بُعد ۵: گویه‌های، ۱۰ و ۱۱ (خودکارآمدی)
تحلیل عاملی تأییدی
در ادامه، شاخص‌های کلی برازش مقیاس شادکامی آکسفورد در جدول شماره ۲ ارائه شده است. با توجه به نتایج نسبت مجذور کای به درجه آزادی، شاخص نیکویی برازش شاخص نیکویی برازش اصلاح‌شده، شاخص برازش هنجارشده، شاخص برازش تطبیقی، شاخص برازش افزایشی، شاخص برازش مقتصد هنجارشده، ریشه میانگین مجذورات خطای برآورد و نیز شاخص‌های برازش قابل‌قبول [25] می‌توان گفت که داده‌ها از مدل 3 عاملی حمایت می‌کند (جدول شماره 4 و تصویر شماره 1).
در این مطالعه برای بررسی پایایی مقیاس شادکامی آکسفورد، از روش‌های همسانی درونی استفاده شد. بدین‌منظور، ضریب آلفای به‌دست‌آمده برای کل مقیاس و ابعاد آن، ضریب تصنیفی برای نیمه اول داده‌ها، برای نیمه دوم داده‌ها و همبستگی بین دو نیمه محاسبه شد (جدول شماره 5). نتایج حاکی از ضریب همسانی درونی مطلوب برای مقیاس شادکامی آکسفورد است.
بحث
این مطالعه برای اولین بار اعتباریابی فرم الکترونیکی مقیاس آکسفورد را بررسی کرده است. یافته‌ها نشان داد پرسش‌نامه آکسفورد از روایی محتوای قابل‌قبولی برخوردار است و روایی همگرای آن با پرسش‌نامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت رشید (۲۰۰۸) بررسی شد که نتایج بیانگر روایی همگرای قابل‌قبولی بود. این نتایج با نتایج حیدرزاده و همکاران [26، 27] همسویی دارد.
نتایج تحلیل عامل اکتشافی نشان داد مقیاس شادکامی آکسفورد با ۱۳ سؤال از 3 عامل ۱- رضایت‌مندی، ۲- بهزیستی و ۳- خوش‌خلقی تشکیل شده است. این ساختار عاملی با پژوهش [26] در چین که ساختار 2 عاملی شامل شادکامی از درد و شادکامی از حوادث غیرقابل پیش‌بینی معرفی کرده است، هم‌خوانی دارد، اما با پژوهش خرسندی و همکاران در ایران و [27] در یونان که یک ساختار تک‌عاملی از این مقیاس ارائه داده‌اند، هم‌خوانی ندارد.
در تبیین دلیل احتمالی ناهمسویی می‌توان به تفاوت سطح امکانات بهداشتی مکان‌های اجراشده این پژوهش‌ها با پژوهش حاضر اشاره کرد، زیرا شهر تهران یکی از شهرهای برخوردار از امکانات طبقه‌بندی‌شده است [28]. در این پژوهش، رضایت‌مندی بهعنوان مهم‌ترین بُعد تأیید شد که در بسیاری از پژوهش‌ها به رضایت‌مندی بهعنوان مهم‌ترین عامل شادکامی در بیماران کرونایی اشاره شده است [29].
نتیجه‌گیری
الکترونیکی بودن این پرسش‌نامه از نقاط قوت این پژوهش است، اما از محدودیت‌های این پژوهش اعتباریابی ابزار آکسفورد در شهر تهران انجام شده است و از آنجا که این شهر از نظر امکانات جزء شهرهای برخوردار از امکانات است در تعمیم‌پذیری نتایج به سایر شهرها و سایر بیماران کرونایی باید احتیاط بیشتری انجام شود.
پیشنهاد می‌شود تا از فرم الکترونیکی مقیاس آکسفورد در پژوهش‌های آینده در‌زمینه ارزیابی شادکامی در بیماران کرونایی استفاده شود و همین‌طور این پژوهش در شهرهای دیگر و سایر افراد نیز اجرا شود.
از طرف دیگر، ساختار عاملی استخراج‌شده از این تحقیق میتواند به‌صورت کامل‌تری شادکامی را در بیماران کرونایی ارزیابی کند و همین‌طور با کمک نتایچ این پژوهش یک چارچوب نظری امیدوارکننده برای بررسی شادکامی در بیماران کرونایی ارائه کرد. از طرفی با توجه به اینکه اولین بار است که این مقیاس در بیماران کرونایی انجام می‌شود در تحقیقات آینده این مدل در جوامع دیگر نیز اعتباریابی شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اجرای این تحقیق بر اساس اصول اخلاقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس انجام شده است.
حامی مالی
این مقاله حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
نگارش اولیه: رقیه میرزازاده؛ تجزیه‌و‌تحلیل آماری و اعتبار‌سنجی: کبری حاجی علیزاده؛ تأیید نهایی: آزیتا امیرفخرایی، اقبال زارعی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از عزیزالله محمدی سلیمانی، حسن آذرشب، ثناء لطفی مهروئیه و بیماران کووید-۱۹ برای همکاری در این پژوهش تشکر و قدردانی می‌شود.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1400/6/29 | پذیرش: 1400/10/11 | انتشار: 1400/10/10
دریافت: 1400/6/29 | پذیرش: 1400/10/11 | انتشار: 1400/10/10
فهرست منابع
1. Brown M. Coronavirus (COVID-19): Evidence relevant to critical care cochrane [Internet]. 2020 [Updated 2023 َAugust 26]. Available from: [Link]
2. Yıldırım M, Güler A. COVID-19 severity, self-efficacy, knowledge, preventive behaviors, and mental health in Turkey. Death Stud. 2022; 46(4):979-86. [DOI:10.1080/07481187.2020.1793434] [PMID] [DOI:10.1080/07481187.2020.1793434]
3. Iranmanesh M, Rajaei M. [Relationships, homelessness due to the outbreak of the Corona virus and the experience of happiness of drug use among adolescents (case study of Kerman) (Persian)]. Kerman J Discip Knowledge. 2021; 33(33):165-90. [Link]
4. Rostami H, Fatehi M, Fathi A, Moradi A. [Comparison of resilience, happiness and lifestyle in healthy individuals and coronary patients admitted to Al-Ghadir Hospital in NAJA (Persian)].Armaghan-e-Danesh. 2021; 25(1):945-57. [DOI:10.52547/armaghanj.25.S1.945] [DOI:10.52547/armaghanj.25.S1.945]
5. Greyling T, Rossouw S, Adhikari T. Happiness-lost: Did governments make the right decisions to combat Covid-19? Geneva: Global Labor Organization; 2020. [Link]
6. Ghazavi Z, Mardany Z, Pahlavanzadeh S. [Effect of happiness educational program of fordyce on the level of nurses happiness (Persian)]. J Health Care. 2017; 19(3):117-24. [Link]
7. Deci EL, Ryan RM. Facilitating optimal motivation and psychological well-being across lifes domains. Can Psychol Can. 2008; 49(1):14-23. [DOI:10.1037/0708-5591.49.1.14] [DOI:10.1037/0708-5591.49.1.14]
8. Barekzaei F, Navidian A, Rezaee N. [The effect of fordyce happiness training on the depression of the mothers of premature infants admitted to the neonatal intensive care unit (Persian)]. Iran J Nurs. 2020; 33(124):1-12. [Link]
9. Sabet M, Kashani FL. [Standardization of Oxford happiness inventory (Persian)]. Thought Behav Clin Psychol. 2010; 4(15):7. [Link]
10. Mikaeili N, Samadifard H. [The prediction of suicidal thoughts based on happiness, self-esteem and spiritual health among female teenagers (Persian)]. J Pizhūhish dar dīn va Salāmat. 2019; 20(5):64-71. [Link]
11. Abedi MR, Mirshah Jafari E, Liaghatdar MJ. [Standardization of the Oxford happiness inventory in students of isfahan university (Persian)]. Iran J Psychiatry Clin Psychol. 2006; 12(2):95-100. [Link]
12. Sanjari S, Kamali A, Amir Fakhraei A, Mohamadi Solymane MR, Karimi Afshar E. [Construction and validation of a self-report violence scale in Iranian women (Persian)]. J Fundamentals Ment Health. 2021; 23(3):181-9. [DOI:10.22038/JFMH.2021.18583]
13. Verhoef AH. Sisyphus, happiness and transcendence. S Afr J Philos. 2014; 33(4):537-46. [DOI:10.1080/02580136.2014.976757] [DOI:10.1080/02580136.2014.976757]
14. Heravi M, Hatami M, Ahadi H. [Designing a happiness questionnaire for the elderly in iran and determining its psychometric properties (Persian)]. Salmand. 2020; 15(3):380-95. [DOI:10.32598/sija.15.3.2749.1]
15. Sanjari S, Rafati F, Amirfakhraei A, Mohamadi Solymane M, Karimi Afshar E. [Investigating the factor and credit structure of the caq fear of childbirth pregnancy questionnaire (Persian)]. J Health Psychol. 2021; 10(38):57-70. [DOI:10.30473/hpj.2021.53031.4830]
16. Alipour A, Agah Heris M. [Reliability and validity of the oxford happiness inventory among iranians (Persian)]. J Dev Psychol. 2007; 3(12):287-98. [Link]
17. Sanjari S, Mohammidi Soleimani MR, Keramat A. Development and validation of an electronic scale of sexual violence experiences in Iranian women. Crescent J Med Biol Sci. 2021; 10(1):27-35. [DOI:10.34172/cjmb.2023.05] [DOI:10.34172/cjmb.2023.05]
18. Alipoor A, Noorbala AA. [A preliminary evaluation of the validity and reliability of the Oxford happiness questionnaire in students in the Universities of Tehran (Persian)]. Iran J Psychiatry Clin Psychol. 1999; 5(1 and 2):55-66. [Link]
19. Rashid T. Positive psychotherapy. In: Lopez SJ, editor. Positive psychology: Exploring the best in people, Vol. 4. Pursuing human flourishing. Westport: Greenwood Publishing Group; 2008. [Link]
20. Ghorbani Z, Banijamali S, Ameri F, Khosravi Z, Dehshiri GR. [Investigating Psychometric properties of the Persian version of positive psychotherapy inventory (Persian)]. Posit Psychol Res. 2015; 1(2):15-26. [Link]
21. Hall DE, Lynn JM, Altieri J, Segers VD, Conti D. Inter-intrajudge reliability of the stuttering severity instrument. J Fluency Disord. 1987; 12(3):167-73. [DOI:10.1016/0094-730X(87)90023-4] [DOI:10.1016/0094-730X(87)90023-4]
22. Lawshe CH. A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology. 1975. 28:563-75. [DOI:10.1111/j.1744-6570.1975.tb01393.x] [DOI:10.1111/j.1744-6570.1975.tb01393.x]
23. Alipour A, Ghadami A, Alipour Z, Abdollahzadeh H. [Preliminary validation of the Corona Disease Anxiety Scale (CDAS) in the Iranian sample (Persian)]. J Health Psychol. 2019; 8(4):163-75. [DOI:10.30473/hpj.2020.52023.4756]
24. Aliakbari Dehkordi M, Mohtashami T, TadrisI Tabrizi M. [Developing, validity and validated Lifestyle Scale During COVID-19 Disease Pandemic (Persian)]. Health Psychol. 2020; 9(33):161-77. [DOI:10.30473/hpj.2020.53009.4819]
25. Nouhi S, Janbozorgi M, Agahharis M, Najimi A. Standardization of children›s eating behavior questionnaire (CEBQ). J Health Psychol. 1399; 9(2):41-56. [DOI:10.30473/hpj.2020.42927.4189]
26. Abedi MR, Mirshah Jafari E, Liaghatdar MJ. [Standardization of the Oxford happiness inventory in students of Isfahan University (Persian)]. Iran J Psychiatry Clin Psychol. 2006; 12(2):95-100. [Link]
27. Hadinezhad H, Zaree F. Reliability, validity, and normalization of the Oxford Happiness Questionnaire. Psychol Res. 2009; 12(1-2):62-77. [Link]
28. Hoseini SY, Eskandari A. Ranking of the provinces of the country in terms of having socio-economic indicators. J Plan Budgeting. 2000; 5(1):101-21. [Link]
29. Nelson CI. Effects of appalachian culture and pregnancy status on pain-related fear [MS. thesis]. Morgantown: Eberly College of Arts and Sciences; 2020. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
