دوره 15، شماره 8 - ( آبان 1400 )
جلد 15 شماره 8 صفحات 527-518 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Haddadi S, Malihi Alzakerini S, Tajbakhsh R, Tajvidi M, Kakavand A. Effectiveness of Commitment and Acceptance Therapy on Depression and Post Traumatic Growth in Hemodialysis Patients: A Randomized Clinical Trial Study. Qom Univ Med Sci J 2021; 15 (8) :518-527
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3271-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3271-fa.html
حدادی سمیرا، ملیحی الذاکرینی سعید، تاجبخش رامین، تجویدی منصوره، کاکاوند علیرضا. اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی و رشد پس از سانحه بیماران همودیالیزی: یک مطالعه کارآزمایی بالینی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1400; 15 (8) :518-527
سمیرا حدادی1 
، سعید ملیحی الذاکرینی1 ، رامین تاجبخش* 2، منصوره تجویدی3 ، علیرضا کاکاوند4
، سعید ملیحی الذاکرینی1 ، رامین تاجبخش* 2، منصوره تجویدی3 ، علیرضا کاکاوند4
1- گروه روانشناسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی،کرج، ایران.
2- گروه بیماری‌های داخلی، مرکز تحقیقات بیماری‌های غیر واگیر، دانشگاه علوم پزشکی البرز، کرج، ایران. ،r_tajbakhsh@yahoo.com
3- گروه پرستاری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
4- گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی ، قزوین، ایران.
2- گروه بیماری‌های داخلی، مرکز تحقیقات بیماری‌های غیر واگیر، دانشگاه علوم پزشکی البرز، کرج، ایران. ،
3- گروه پرستاری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
4- گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی ، قزوین، ایران.
واژه‌های کلیدی: درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، رشد پس از سانحه، افسردگی، همودیالیز
متن کامل [PDF 3834 kb]
(624 دریافت)
| چکیده (HTML) (1828 مشاهده)
متن کامل: (534 مشاهده)
مقدمه
بیماری مزمن کلیه یکی از معضلات رو به افزایش در جهان است که 10-15 درصد از جمعیت بالغ جهان را شامل می‌شود [1]. مرحله انتهایی بیماری کلیه به صورت نارسایی مداوم، پیش‌رونده و برگشت‌ناپذیر در عملکرد کلیه است [2]. همودیالیز یکی از مؤثرترین درمان‌ها برای کنترل علائم این بیماری است [3]. بیماری مزمن کلیوی و همودیالیز بر سلامت بیماران تأثیر می‌گذارد و آن‌ها را با تنش‌های روانی، از جمله افسردگی مواجه میکند. افسردگی با کیفیت پایین زندگی و نتایج پزشکی نامطلوب همراه است [4]. شایع‌ترین مشکل سلامت روانی بیماران تحت همودیالیز اختلال افسردگی با شیوع 19 تا 60 درصد است [5]. افسردگی در CKD با طیف وسیعی از پیامدهای نامطلوب، از جمله افزایش خستگی، وضعیت عملکرد پایین، کاهش فعالیت بدنی و‌کاهش کیفیت زندگی همراه است [6]. با وجود مشکلات متعدد، این بیماران برخی تغییرات مثبت روان‌شناختی را به عنوان رشد پس‌از‌سانحه تجربه می‌کنند که این تغییرات مثبت همراه با وقایع زندگی بسیار استرس‌زا، مانند مقابله با بیماری مزمن شکل می‌گیرد و درنتیجه موجب تحولاتی در مراحل زندگی، از جمله بهبود روابط اجتماعی، ارزش قائل بودن برای زندگی، پذیرفتن معنویت و آگاهی از نقاط مثبت خود و تغییر اولویت‌ها در زندگی می‌شود [7].
بیماران تحت همودیالیز با چالش‌هایی مانند تغییر نقش، تحلیل جسمی، دشواری در انجام فعالیت‌های روزمره و مراقبت از خود قرار می‌گیرند. رویارویی با این چالش‌ها وضعیت جسمانی، روانی و اجتماعی آن‌ها را به خطر می‌اندازد [8]. بنابراین می‌توان آن را به عنوان یک تروما فرض کرد که باعث می‌شود بیمار دیدگاه خود به جهان را به چالش بکشد و رشد پس از سانحه را موجب شود [9]. از میان درمان‌های روان‌شناختی برای این دسته از بیماران می‌توان به درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد اشاره کرد.روان‌درمانی افراد را ترغیب میکند تا روابط روان‌شناختی خود را با افکار و احساساسات خود از طریق مکانیسم‌های پذیرش، ذهن‌آگاهی و اقدام مبتنی بر ارزش تغییر دهند [10]. هدف اصلی ACT کاهش علائم بیماری نیست، بلکه کمک به افراد است تا در کنار پذیرش مشکلات زندگی، ارزش‌ها و معناهای شخصی زندگی خود را مشخص کنند و با اقدام در مورد آن‌ها به زندگی معنای بیشتری دهند و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی‌شان را افزایش دهند [11]. انعطاف‌پذیری روان‌شناختی، توانایی آگاهی از تجربیات در لحظه حال، از طریق پذیرش بدون قضاوت و در جهت ارزش‌های فرد است [12].پژوهش‌ها از اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش وتعهد در کاهش افسردگی در جانبازان [13]، کاهش علائم افسردگی بزرگسالان [11] و در بهبود رشد پس از سانحه افراد مبتلا به سرطان پستان [14] حکایت دارد.
به نظر می‌رسد که ACT این توان را دارد به بیمار کمک کند بیماری خود را با تغییر قواعد ذهنی و فرایند تفکر بپذیرد و بیماری را به گونه‌ای دیگر ارزیابی کند و حتی آن را فرصتی برای رشد روانی خود ببیند و با تعهد در این مسیر، برای رسیدن به رشد پس از سانحه و کاهش علائم افسردگی گام بردارد [15]. بنابراین با توجه به نقش مهم سازه‌های روان‌شناختی و اهمیت سلامت روانی بیماران تحت درمان همودیالیز لزوم و ضرورت مداخلات روان‌شناختی، به‌ویژه مداخلات مبتنی بر تجربه و توجه در این حوزه احساس می‌شود. بنابراین این مطالعه با هدف تعیین اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی و رشد پس از سانحه در بیماران تحت همودیالیز انجام شد.
روش بررسی
مطالعه حاضر از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی (IRCT 20201118049430N1) است که با پیش‌آزمون و پس‌آزمون و با گروه کنترل و دوره پیگیری انجام شد. جامعه آماری شامل تمامی زنان تحت همودیالیز بود که به بخش دیالیز بیمارستان امام علی (ع) و شهید رجایی شهر کرج در نیمه دوم سال 1399 مراجعه کرده بودند. برای طرح‌های آزمایشی حجم نمونه حداقل 12 نفر پیشنهاد داده شده است [16]. در این مطالعه برای هر گروه 18 نفر با احتمال ریزش، به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند. درنتیجه 36 نفر از زنان دارای شرایط ورود به مطالعه به صورت در‌دسترس انتخاب و به صورت تصادفی (قرعه‌کشی) در دو گروه گمارش شدند. معیارهای ورود بیماران به‌مطالعه: سن بالای 30 سال، گذشت حداقل 3 ماه ازشروع همودیالیز، انجام همودیالیزحداقل 3-2 بار درهفته به مدت 3 الی 4 ساعت و عدم مصرف داروهای روانی بنا به اظهار بیمار. معیار خروج: مهاجرت یا فوت بیمار و تغییر روش درمانی به دیالیز صفاقی یا پیوند کلیه.
پرسش‌نامه رشد پس از سانحه
این پرسش‌نامه توسط تدسچی و همکاران (در سال 1996) معرفی شد.این مقیاس دارای 21 سؤال است که در ابعاد پنجگانه قدر دانستن زندگی، تنظیم موقعیت‌های جدید، حس قوی‌تر شدن شخصی، ارتباط بهتر با دیگران و تغییرات معنوی است. این ابزار به صورت لیکرتی6قسمتی، با دامنه صفر تا 5 است. به این صورت که «من هیچ تحولی را به عنوان نتیجه بحرانم تجربه نکرده‌ام» نمره صفر می‌گیرد و «من تحول بسیار زیادی را به عنوان نتیجه بحرانم تجربه کرده‌ام» نمره 5 می‌گیرد. کل نمرات مقیاس 105 و نمره بیشتر نشان‌دهنده رشد پس از سانحه بالاتر است [17]. اعتبار و اعتماد این ابزار در ایران چنین بوده است: ضریب آلفا برای کل ابزار 87/0 و ضرایب مؤلفه‌های مقیاس بین 57/0-77/0 بوده است [18].
پرسش‌نامه افسردگی بک (BDI_II)
دومین ویرایش این پرسش‌نامه در سال 2000 توسط بک و همکاران انجام شد. این پرسش‌نامه شامل 21 ماده است که شدت افسردگی را می‌سنجد و هر ماده بر اساس شدت آن به 4 درجه تقسیم شده و از صفر تا 3 نمره می‌گیرد. نمره صفر نشان‌دهنده پایین‌ترین و نمره 3 نشان‌دهنده بالاترین میزان تجربه افسردگی است. در این آزمون جمع نمرات می‌تواند بین 0 تا 63 باشد. ثبات درونی ابزار 73/0 تا 92/0و میانگین 86/0 است [19]. دابسون و محمد‌خانی ضریب آلفای 92/0 برای بیماران سرپایی و 93/0 را برای دانشجویان و ضریب باز‌آزمایی به فاصله یک هفته را 93/0 به دست آورده‌اند [20]. پرسش‌نامه مشخصات فردی در این مطالعه مواردی مانند، سن، تحصیلات، تعداد و زمان جلسات همودیالیز بود.
این پژوهش با گرفتن تأییدیه بیمارستان‌های یاد‌شده به مرحله اجرا رسید. پس از تکمیل رضایت‌نامه کتبی آگاهانه و قبل از مداخله به صورت انفرادی حین همودیالیز، پرسش‌نامه از طریق مصاحبه توسط پژوهشگر تکمیل شد. پس از تکمیل پرسش‌نامه و تخصیص تصادفی، شرکت‌کنندگان بر اساس قرعه‌کشی در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. در این مطالعه شرکت‌کنندگان گروه آزمایش علاوه بر درمان‌های همیشگی خود، در جلسات درمانی نیز شرکت کردند. در حالی که شرکت‌کنندگان گروه کنترل تنها درمان‌های همیشگی خود را دریافت کردند. جلسات درمانی در قالب 8 جلسه به طور هفتگی (به مدت 90 دقیقه) و یک جلسه پیگیری در بخش دیالیز انجام گرفت. این طرح پژوهشی، بر مبنای پروتکل درمانی مبتنی بر پذیرش وتعهد هیس و همکاران بود [21]. جلسات مداخله به صورت انفرادی طی 6 روزدر هفته، بر اساس ساعات تعیین‌شده برای هر فرد، در فاصله زمانی مهر ماه تا آذر 1399، توسط دانشجوی دکتری روانشناسی سلامت برگزار شد. برگزارکننده جلسات قبلاً دوره درمانی ACT را گذرانده بود و تحت نظارت تیم تحقیق، ازجمله دکتر متخصص روانشناسی سلامت و سایر متخصصین تیم تحقیق بود. پس از پایان جلسات مداخله و 3 ماه بعد از مداخله نیز مجدداً پرسش‌نامه افسردگی و رشد پس از سانحه به صورت مصاحبه با بیماران دو گروه کنترل و آزمایش توسط پژوهشگر تکمیل شد. در طی این 3 ماه پژوهشگر با کلیه شرکت‌کنندگان در گروه آزمایش هر هفته تماس می‌گرفت و طی تماس تلفنی ضمن تأکید بر انجام تمرینات آموزش داده‌شده به سؤالات آنان پاسخ می‌داد. جهت تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 استفاده شد. تحلیل کوواریانس و تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر با رعایت پیشفرضهای آماری در سطح معناداری 05/0=α انجام شد.
محتوای جلسات درمانی
جلسه اول: آشنایی اعضا با درمانگر،آشنایی و توصیف کلی از رویکرد درمانی و ایجاد درماندگی خلاق. جلسه دوم: بررسی دنیای درون وبیرون در درمان ACT، ایجاد تمایل به ترک برنامه ناکارآمد تغییر و تفهیم این موضوع که کنترل، مسئله است، نه راه‌حل و معرفی جایگزینی برای کنترل یعنی تمایل. جلسه سوم: شناسایی ارزش‌های افراد، تصریح ارزش‌ها، تصریح اهداف، تصریح اعمال و تصریح موانع. جلسه چهارم: بررسی ارزش‌های هریک از افراد و تعمیق مفاهیم قبلی. جلسه پنجم: تفهیم آمیختگی و گسلش و انجام تمرین‌هایی برای گسلش. جلسه ششم: تفهیم آمیختگی به خود مفهوم‌سازی‌شده و آموزش چگونگی گسلش از آن. جلسه هفتم: ذهن‌آگاهی و تأکید برای در زمان حال بودن. جلسه هشتم: بررسی داستان زندگی و عمل متعهدانه.
یافته‌ها
در مطالعه حاضر، 36 بیمار درگروه آزمایش و کنترل (هر گروه 18 نفر) مورد مطالعه قرارگرفتند. که میانگین و انحراف معیار سن در گروه آزمایش و کنترل به ترتیب برابر با 91/8±3/53 و 53/11±11/54 بود. در زمینه میزان تحصیلات شرکت‌کنندگان 22/22 درصد (8 نفر) دانشگاهی، 44/ 19 درصد (7 نفر) دیپلم و 33/58 درصد (21 نفر) زیر دیپلم بودند. از کلیه بیماران مورد‌مطالعه 23 نفر (88/ 63درصد) طی 3 جلسه در یک هفته و 13 نفر (11/36 درصد) طی 2 جلسه در هفته برای انجام همودیالیز به بیمارستان مراجعه می‌کردند. از مجموع افراد شرکت‌کننده، 25 نفر (4/ 69 درصد) خانه‌دار بودند.
بر اساس داده‌های جدول شماره 1، میانگین نمرات رشد پس از سانحه و افسردگی در گروه آزمایش ACT در مرحله پس‌آزمون و پیگیری بعد از 3 ماه در مقایسه با گروه کنترل به ترتیب افزایش و کاهش نشان داده است. پیشفرضهای آزمون تحلیل واریانس تک‌متغیره مورد سنجش قرار‌گرفت. بر همین اساس نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف نشان داد پیش‌فرض نرمال بودن توزیع نمونه‌ای داده‌ها برقرار است (05/P>0). پیش‌فرض همگنی واریانس نیز با استفاده از آزمون لوین و ام‌باکس ارزیابی شد و نشان داد که پیش‌فرض همگنی واریانس‌ها رعایت شده است (05/P>0).
نتایج آزمون لامبدای ویلکز نشان داد که در مرحله پس‌آزمون و پیگیری در دو گروه آزمایش و‌کنترل در مؤلفه‌های افسردگی و رشد پس از سانحه تفاوت آماری معناداری وجود دارد (001/P≤0) بنابراین جهت بررسی تفاوت آماری معنادار بین دو گروه آزمایش و کنترل از تحلیل کوواریانس تک‌متغیره استفاده شد (جدول شماره 2).
نتایج آزمون بین‌گروهی حاکی از آن بود که تفاوت میان گروه‌های آزمایش و کنترل از نظر میانگین افسردگی (001/P≤0) و رشد پس از سانحه (001/P≤0) معنی‌دار است. نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر با آزمون کرویت موچلی نیز حاکی از برقراری فرض کرویت است (05/P<0) .
نتایج جدول شماره 3 نشان می‌دهد اثر تعاملی گروه و زمان بر متغیر افسردگی و رشد پس از سانحه معنی‌دار است (001/0(P≤. شیب تغییرات میانگین متغیر افسردگی و رشد پس از سانحه، در دوگروه آزمایش و کنترل مشابه نبوده است.
جدول شماره 4، این نتایج برای مقایسه جفت میانگین‌ها در 3 زمان پیش‌آزمون،پس‌آزمون و پیگیری در گروه آزمایش را نشان می‌دهد. اختلاف میانگین درافسردگی و رشد پس از سانحه معنی‌دار بوده است (001/0(P≤. نتیجه گرفته می‌شود درمان ACT باعث افزایش مؤلفه رشد پس از سانحه و کاهش علائم افسردگی در زنان تحت همودیالیز شده است.
بحث
نتایج پژوهش حاضر حاکی از اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برافسردگی و رشد‌پس از سانحه بیماران تحت دیالیز بود. یافته‌های این پژوهش همسو با مطالعات قبلی نشان داد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش افسردگی بیماران همو دیالیز تأثیر معنادار دارد [23 ،22]. در این درمان افراد رفتارشان را بر اساس اینکه آیا راهکارهاریی که به کار می‌برند مؤثر است یا نه، ارزیابی می‌کنند. بیمار افسرده با پردازش متفاوت اطلاعات باعث افزایش نشخوار فکری می‌شود و تجارب خود را مورد انتقاد قرار می‌دهد [24]. به بیان دیگر با آموزش مهارت‌های ذهن‌آگاهی می‌توان با تغییر نگاه بیمار نسبت به رنج و بیماری و پذیرش آن و عمل متعهدانه نسبت به این پذیرش و بر اساس ارزش‌های شخصی، افکار و عواطف منفی و علائم افسردگی را در این بیماران کاهش داد. کاهش علائم افسردگی، منجر به سازگاری با بیماری می‌شود و درنتیجه بیماران اهداف روشن‌تری را برای زندگی خود خلق می‌کنند [23]. همچنین نتایج مطالعه حاضر در تأیید نتایج مطالعات قبلی نشان داد تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر رشد پس از سانحه بیماران مبتلا به سندروم فیبرومیالیژیا و سرطان مؤثر بوده و منجر به ارتقای رشد پس از سانحه می‌شود [25 ،14]. همچنین مطالعه کیو و همکاران در بیماران تحت همودیالیز نشان داد آموزش مداخلات روان‌شناختی می‌توانند در بهبودی رشد پس از سانحه بیماران مؤثر باشند [3]. تحقیقات نشان می‌دهند که این خود تروما نیست که تبعات روان‌شناختی منفی برای بیمار به همراه دارد، بلکه رفتار و فرایند ارزیابی بیمار است که نتایج روان‌شناختی بیمار را مشخص میکند [26]. رشد پس از سانحه فرد را وادار میکند در پردازش شناختی تروما شرکت کند و با وضعیت جدید سازگار شود. این تفکرات نشخوار‌کننده در ابتدا منفی هستند و با گذشت زمان برای یافتن معنای تروما و اولویت‌های جدید در زندگی مثبت می‌شوند [7]. بر اساس نتایج این مطالعه، به نظر می‌رسد از طریق آموزش بیماران تحت درمان همودیالیز و افزایش انعطاف‌پذیری روان‌شناختی آنان، به این‌گونه بیماران می‌توان فرصت داد تا فرایند ارزیابی خود از تروما را فارغ از محتوای آن، به نحوی انجام دهند که نه‌تنها مانع حرکت آنان به سمت ارزش‌هایشان نباشد، بلکه حتی آن را فرصت جدیدی در زندگی ببیند و شانس خود را برای تجربه رشد پس از سانحه افزایش‌دهند. باید توجه داشت 5 حوزه رشد پس از سانحه مستلزم اقدامات متعهدانه و داشتن هدف در زندگی است [27].درمان ACT به بیماران تحـت درمان همودیالیز کمک میکند تا یاد بگیرند چگونه از افکار و هیجانات خود و احساسات بدنی آگاه شوند و با کاهش میزان استرس پاسخ سازگارانه‌ای را نسبت به علائم بیماری نشان دهند [10]. به طور کلی می‌توان بیان کرد که علاوه براحساسات منفی، مانند افسردگی، بیماران می‌توانند تحت همودیالیز یک تغییر روانی مثبت، مانند رشد پس از سانحه را با انجام مداخلات روان‌شناختی کسب کنند. این نتیجه با مطالعه کیو و همکاران [3] مطابقت داشت.
بنابراین با توجه به اینکه نارسایی مزمن کلیه، ازجمله بیماری‌های مزمن است که زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از این رو به نظر می‌رسد ACT با تغییر زاویه دید نسبت به رنج و بیماری و پذیرش آن و عمل متعهدانه نسبت به این پذیرش و ارزش‌های شخصی، می‌تواند افکار و عواطف منفی را در بیماران کاهش داده و باعث بهبود پیامدهای روان‌شناختی ناشی از بیماری و بهبود حال بیماران شود. انعطاف‌پذیری روان‌شناختی به بیمار کمک میکند تا بعد از وقوع تروما یک بازنگری کلی در فلسفه زندگی یا همان جهان‌بینی داشته باشد. عمل متعهدانه با چراغ راهنمایی به نام ارزش‌ها، به بیمار کمک میکند تا به موقعیت‌های جدیدی که در زندگی پیش‌رو دارد توجه داشته باشد و احتمالاً به بازنگری چگونگی برقراری ارتباط نیز بپردازد و درنتیجه احتمال افزایش رشد پس از سانحه و کاهش افسردگی به وجود آید.
نتیجه‌گیری
این پژوهش نقطه شروعی برای بررسی و حل مشکلات روان‌شناختی در بیماران تحت درمان همودیالیز است. شیوه‌های درمانی از این دست، باعث معنا‌بخشی به زندگی و افزایش بهزیستی روان‌شناختی شده و هزینه‌های مورد‌نیاز برای درمان و توان‌بخشی را کاهش می‌دهد. این مطالعه علم و آگاهی ما را در خصوص تغییر رفتار افراد مبتلا به بیماری نارسایی کلیه افزایش می‌دهد و این موضوع را تأیید میکند که مداخله‌های روان‌شناختی نقش ارزنده‌ای در پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمانی ایفا می‌کنند.
مطالعه حاضر از نقاط مثبتی برخوردار است، مانند انجام مصاحبه به صورت انفرادی، محدود بودن مطالعات مداخله‌ای در زمینه رشد پس از سانحه در بیماران همودیالیزی، عدم نیاز به تجهیزات ویژه با هزینه بالا که در دوره پیگیری نیز این شرایط در بیماران تحت همودیالیز همچنان حفظ شده است. از سوی دیگر دارای محدودیت هایی مانند عدم تعمیم‌پذیری به جامعه مردان است و تعمیم نتایج به دیگر گروه‌های جامعه با سایر اختلالات روان‌پزشکی و جسمانی باید با احتیاط صورت گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این پژوهش تمامی اصول اخلاقی مرتبط، ازجمله محرمانه بودن، رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان در پژوهش و اختیار خروج از پژوهش لحاظ شد. این پژوهش مورد تایید کمیته تخصصی اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی دانشگاه آزاد واحد کرج قرار گرفته است (کد اخلاق: 1399.006.IR.IAU.PIAU.REC).
حامی مالی
این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول در گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج است و با هزینه شخصی نویسنده اول انجام شده‌است.
مشارکت نویسندگان
مفهو‌م‌سازی، منابع، نگارش پیش‌‌نویس، ویراستاری و نهایی‌سازی: سمیراحدادی، سعید ملیحی الذاکرینی، رامین تاجبخش و منصوره تجویدی؛ تحقیق و بررسی: سمیراحدادی، سعید ملیحی الذاکرینی و رامین تاجبخش؛ روش‌شناسی، اعتبارسنجی و تحلیل: علیرضاکاکاوند؛ نظارت و مدیریت پروژه: سعید ملیحی الذاکرینی، رامین تاجبخش، منصوره تجویدی و علیرضا کاکاوند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان هیچ گونه تعارض منافعی در این مقاله وجود نداشته است.
بیماری مزمن کلیه یکی از معضلات رو به افزایش در جهان است که 10-15 درصد از جمعیت بالغ جهان را شامل می‌شود [1]. مرحله انتهایی بیماری کلیه به صورت نارسایی مداوم، پیش‌رونده و برگشت‌ناپذیر در عملکرد کلیه است [2]. همودیالیز یکی از مؤثرترین درمان‌ها برای کنترل علائم این بیماری است [3]. بیماری مزمن کلیوی و همودیالیز بر سلامت بیماران تأثیر می‌گذارد و آن‌ها را با تنش‌های روانی، از جمله افسردگی مواجه میکند. افسردگی با کیفیت پایین زندگی و نتایج پزشکی نامطلوب همراه است [4]. شایع‌ترین مشکل سلامت روانی بیماران تحت همودیالیز اختلال افسردگی با شیوع 19 تا 60 درصد است [5]. افسردگی در CKD با طیف وسیعی از پیامدهای نامطلوب، از جمله افزایش خستگی، وضعیت عملکرد پایین، کاهش فعالیت بدنی و‌کاهش کیفیت زندگی همراه است [6]. با وجود مشکلات متعدد، این بیماران برخی تغییرات مثبت روان‌شناختی را به عنوان رشد پس‌از‌سانحه تجربه می‌کنند که این تغییرات مثبت همراه با وقایع زندگی بسیار استرس‌زا، مانند مقابله با بیماری مزمن شکل می‌گیرد و درنتیجه موجب تحولاتی در مراحل زندگی، از جمله بهبود روابط اجتماعی، ارزش قائل بودن برای زندگی، پذیرفتن معنویت و آگاهی از نقاط مثبت خود و تغییر اولویت‌ها در زندگی می‌شود [7].
بیماران تحت همودیالیز با چالش‌هایی مانند تغییر نقش، تحلیل جسمی، دشواری در انجام فعالیت‌های روزمره و مراقبت از خود قرار می‌گیرند. رویارویی با این چالش‌ها وضعیت جسمانی، روانی و اجتماعی آن‌ها را به خطر می‌اندازد [8]. بنابراین می‌توان آن را به عنوان یک تروما فرض کرد که باعث می‌شود بیمار دیدگاه خود به جهان را به چالش بکشد و رشد پس از سانحه را موجب شود [9]. از میان درمان‌های روان‌شناختی برای این دسته از بیماران می‌توان به درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد اشاره کرد.روان‌درمانی افراد را ترغیب میکند تا روابط روان‌شناختی خود را با افکار و احساساسات خود از طریق مکانیسم‌های پذیرش، ذهن‌آگاهی و اقدام مبتنی بر ارزش تغییر دهند [10]. هدف اصلی ACT کاهش علائم بیماری نیست، بلکه کمک به افراد است تا در کنار پذیرش مشکلات زندگی، ارزش‌ها و معناهای شخصی زندگی خود را مشخص کنند و با اقدام در مورد آن‌ها به زندگی معنای بیشتری دهند و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی‌شان را افزایش دهند [11]. انعطاف‌پذیری روان‌شناختی، توانایی آگاهی از تجربیات در لحظه حال، از طریق پذیرش بدون قضاوت و در جهت ارزش‌های فرد است [12].پژوهش‌ها از اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش وتعهد در کاهش افسردگی در جانبازان [13]، کاهش علائم افسردگی بزرگسالان [11] و در بهبود رشد پس از سانحه افراد مبتلا به سرطان پستان [14] حکایت دارد.
به نظر می‌رسد که ACT این توان را دارد به بیمار کمک کند بیماری خود را با تغییر قواعد ذهنی و فرایند تفکر بپذیرد و بیماری را به گونه‌ای دیگر ارزیابی کند و حتی آن را فرصتی برای رشد روانی خود ببیند و با تعهد در این مسیر، برای رسیدن به رشد پس از سانحه و کاهش علائم افسردگی گام بردارد [15]. بنابراین با توجه به نقش مهم سازه‌های روان‌شناختی و اهمیت سلامت روانی بیماران تحت درمان همودیالیز لزوم و ضرورت مداخلات روان‌شناختی، به‌ویژه مداخلات مبتنی بر تجربه و توجه در این حوزه احساس می‌شود. بنابراین این مطالعه با هدف تعیین اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی و رشد پس از سانحه در بیماران تحت همودیالیز انجام شد.
روش بررسی
مطالعه حاضر از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی (IRCT 20201118049430N1) است که با پیش‌آزمون و پس‌آزمون و با گروه کنترل و دوره پیگیری انجام شد. جامعه آماری شامل تمامی زنان تحت همودیالیز بود که به بخش دیالیز بیمارستان امام علی (ع) و شهید رجایی شهر کرج در نیمه دوم سال 1399 مراجعه کرده بودند. برای طرح‌های آزمایشی حجم نمونه حداقل 12 نفر پیشنهاد داده شده است [16]. در این مطالعه برای هر گروه 18 نفر با احتمال ریزش، به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند. درنتیجه 36 نفر از زنان دارای شرایط ورود به مطالعه به صورت در‌دسترس انتخاب و به صورت تصادفی (قرعه‌کشی) در دو گروه گمارش شدند. معیارهای ورود بیماران به‌مطالعه: سن بالای 30 سال، گذشت حداقل 3 ماه ازشروع همودیالیز، انجام همودیالیزحداقل 3-2 بار درهفته به مدت 3 الی 4 ساعت و عدم مصرف داروهای روانی بنا به اظهار بیمار. معیار خروج: مهاجرت یا فوت بیمار و تغییر روش درمانی به دیالیز صفاقی یا پیوند کلیه.
پرسش‌نامه رشد پس از سانحه
این پرسش‌نامه توسط تدسچی و همکاران (در سال 1996) معرفی شد.این مقیاس دارای 21 سؤال است که در ابعاد پنجگانه قدر دانستن زندگی، تنظیم موقعیت‌های جدید، حس قوی‌تر شدن شخصی، ارتباط بهتر با دیگران و تغییرات معنوی است. این ابزار به صورت لیکرتی6قسمتی، با دامنه صفر تا 5 است. به این صورت که «من هیچ تحولی را به عنوان نتیجه بحرانم تجربه نکرده‌ام» نمره صفر می‌گیرد و «من تحول بسیار زیادی را به عنوان نتیجه بحرانم تجربه کرده‌ام» نمره 5 می‌گیرد. کل نمرات مقیاس 105 و نمره بیشتر نشان‌دهنده رشد پس از سانحه بالاتر است [17]. اعتبار و اعتماد این ابزار در ایران چنین بوده است: ضریب آلفا برای کل ابزار 87/0 و ضرایب مؤلفه‌های مقیاس بین 57/0-77/0 بوده است [18].
پرسش‌نامه افسردگی بک (BDI_II)
دومین ویرایش این پرسش‌نامه در سال 2000 توسط بک و همکاران انجام شد. این پرسش‌نامه شامل 21 ماده است که شدت افسردگی را می‌سنجد و هر ماده بر اساس شدت آن به 4 درجه تقسیم شده و از صفر تا 3 نمره می‌گیرد. نمره صفر نشان‌دهنده پایین‌ترین و نمره 3 نشان‌دهنده بالاترین میزان تجربه افسردگی است. در این آزمون جمع نمرات می‌تواند بین 0 تا 63 باشد. ثبات درونی ابزار 73/0 تا 92/0و میانگین 86/0 است [19]. دابسون و محمد‌خانی ضریب آلفای 92/0 برای بیماران سرپایی و 93/0 را برای دانشجویان و ضریب باز‌آزمایی به فاصله یک هفته را 93/0 به دست آورده‌اند [20]. پرسش‌نامه مشخصات فردی در این مطالعه مواردی مانند، سن، تحصیلات، تعداد و زمان جلسات همودیالیز بود.
این پژوهش با گرفتن تأییدیه بیمارستان‌های یاد‌شده به مرحله اجرا رسید. پس از تکمیل رضایت‌نامه کتبی آگاهانه و قبل از مداخله به صورت انفرادی حین همودیالیز، پرسش‌نامه از طریق مصاحبه توسط پژوهشگر تکمیل شد. پس از تکمیل پرسش‌نامه و تخصیص تصادفی، شرکت‌کنندگان بر اساس قرعه‌کشی در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. در این مطالعه شرکت‌کنندگان گروه آزمایش علاوه بر درمان‌های همیشگی خود، در جلسات درمانی نیز شرکت کردند. در حالی که شرکت‌کنندگان گروه کنترل تنها درمان‌های همیشگی خود را دریافت کردند. جلسات درمانی در قالب 8 جلسه به طور هفتگی (به مدت 90 دقیقه) و یک جلسه پیگیری در بخش دیالیز انجام گرفت. این طرح پژوهشی، بر مبنای پروتکل درمانی مبتنی بر پذیرش وتعهد هیس و همکاران بود [21]. جلسات مداخله به صورت انفرادی طی 6 روزدر هفته، بر اساس ساعات تعیین‌شده برای هر فرد، در فاصله زمانی مهر ماه تا آذر 1399، توسط دانشجوی دکتری روانشناسی سلامت برگزار شد. برگزارکننده جلسات قبلاً دوره درمانی ACT را گذرانده بود و تحت نظارت تیم تحقیق، ازجمله دکتر متخصص روانشناسی سلامت و سایر متخصصین تیم تحقیق بود. پس از پایان جلسات مداخله و 3 ماه بعد از مداخله نیز مجدداً پرسش‌نامه افسردگی و رشد پس از سانحه به صورت مصاحبه با بیماران دو گروه کنترل و آزمایش توسط پژوهشگر تکمیل شد. در طی این 3 ماه پژوهشگر با کلیه شرکت‌کنندگان در گروه آزمایش هر هفته تماس می‌گرفت و طی تماس تلفنی ضمن تأکید بر انجام تمرینات آموزش داده‌شده به سؤالات آنان پاسخ می‌داد. جهت تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 استفاده شد. تحلیل کوواریانس و تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر با رعایت پیشفرضهای آماری در سطح معناداری 05/0=α انجام شد.
محتوای جلسات درمانی
جلسه اول: آشنایی اعضا با درمانگر،آشنایی و توصیف کلی از رویکرد درمانی و ایجاد درماندگی خلاق. جلسه دوم: بررسی دنیای درون وبیرون در درمان ACT، ایجاد تمایل به ترک برنامه ناکارآمد تغییر و تفهیم این موضوع که کنترل، مسئله است، نه راه‌حل و معرفی جایگزینی برای کنترل یعنی تمایل. جلسه سوم: شناسایی ارزش‌های افراد، تصریح ارزش‌ها، تصریح اهداف، تصریح اعمال و تصریح موانع. جلسه چهارم: بررسی ارزش‌های هریک از افراد و تعمیق مفاهیم قبلی. جلسه پنجم: تفهیم آمیختگی و گسلش و انجام تمرین‌هایی برای گسلش. جلسه ششم: تفهیم آمیختگی به خود مفهوم‌سازی‌شده و آموزش چگونگی گسلش از آن. جلسه هفتم: ذهن‌آگاهی و تأکید برای در زمان حال بودن. جلسه هشتم: بررسی داستان زندگی و عمل متعهدانه.
یافته‌ها
در مطالعه حاضر، 36 بیمار درگروه آزمایش و کنترل (هر گروه 18 نفر) مورد مطالعه قرارگرفتند. که میانگین و انحراف معیار سن در گروه آزمایش و کنترل به ترتیب برابر با 91/8±3/53 و 53/11±11/54 بود. در زمینه میزان تحصیلات شرکت‌کنندگان 22/22 درصد (8 نفر) دانشگاهی، 44/ 19 درصد (7 نفر) دیپلم و 33/58 درصد (21 نفر) زیر دیپلم بودند. از کلیه بیماران مورد‌مطالعه 23 نفر (88/ 63درصد) طی 3 جلسه در یک هفته و 13 نفر (11/36 درصد) طی 2 جلسه در هفته برای انجام همودیالیز به بیمارستان مراجعه می‌کردند. از مجموع افراد شرکت‌کننده، 25 نفر (4/ 69 درصد) خانه‌دار بودند.
بر اساس داده‌های جدول شماره 1، میانگین نمرات رشد پس از سانحه و افسردگی در گروه آزمایش ACT در مرحله پس‌آزمون و پیگیری بعد از 3 ماه در مقایسه با گروه کنترل به ترتیب افزایش و کاهش نشان داده است. پیشفرضهای آزمون تحلیل واریانس تک‌متغیره مورد سنجش قرار‌گرفت. بر همین اساس نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف نشان داد پیش‌فرض نرمال بودن توزیع نمونه‌ای داده‌ها برقرار است (05/P>0). پیش‌فرض همگنی واریانس نیز با استفاده از آزمون لوین و ام‌باکس ارزیابی شد و نشان داد که پیش‌فرض همگنی واریانس‌ها رعایت شده است (05/P>0).
نتایج آزمون لامبدای ویلکز نشان داد که در مرحله پس‌آزمون و پیگیری در دو گروه آزمایش و‌کنترل در مؤلفه‌های افسردگی و رشد پس از سانحه تفاوت آماری معناداری وجود دارد (001/P≤0) بنابراین جهت بررسی تفاوت آماری معنادار بین دو گروه آزمایش و کنترل از تحلیل کوواریانس تک‌متغیره استفاده شد (جدول شماره 2).
نتایج آزمون بین‌گروهی حاکی از آن بود که تفاوت میان گروه‌های آزمایش و کنترل از نظر میانگین افسردگی (001/P≤0) و رشد پس از سانحه (001/P≤0) معنی‌دار است. نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر با آزمون کرویت موچلی نیز حاکی از برقراری فرض کرویت است (05/P<0) .
نتایج جدول شماره 3 نشان می‌دهد اثر تعاملی گروه و زمان بر متغیر افسردگی و رشد پس از سانحه معنی‌دار است (001/0(P≤. شیب تغییرات میانگین متغیر افسردگی و رشد پس از سانحه، در دوگروه آزمایش و کنترل مشابه نبوده است.
جدول شماره 4، این نتایج برای مقایسه جفت میانگین‌ها در 3 زمان پیش‌آزمون،پس‌آزمون و پیگیری در گروه آزمایش را نشان می‌دهد. اختلاف میانگین درافسردگی و رشد پس از سانحه معنی‌دار بوده است (001/0(P≤. نتیجه گرفته می‌شود درمان ACT باعث افزایش مؤلفه رشد پس از سانحه و کاهش علائم افسردگی در زنان تحت همودیالیز شده است.
بحث
نتایج پژوهش حاضر حاکی از اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برافسردگی و رشد‌پس از سانحه بیماران تحت دیالیز بود. یافته‌های این پژوهش همسو با مطالعات قبلی نشان داد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش افسردگی بیماران همو دیالیز تأثیر معنادار دارد [23 ،22]. در این درمان افراد رفتارشان را بر اساس اینکه آیا راهکارهاریی که به کار می‌برند مؤثر است یا نه، ارزیابی می‌کنند. بیمار افسرده با پردازش متفاوت اطلاعات باعث افزایش نشخوار فکری می‌شود و تجارب خود را مورد انتقاد قرار می‌دهد [24]. به بیان دیگر با آموزش مهارت‌های ذهن‌آگاهی می‌توان با تغییر نگاه بیمار نسبت به رنج و بیماری و پذیرش آن و عمل متعهدانه نسبت به این پذیرش و بر اساس ارزش‌های شخصی، افکار و عواطف منفی و علائم افسردگی را در این بیماران کاهش داد. کاهش علائم افسردگی، منجر به سازگاری با بیماری می‌شود و درنتیجه بیماران اهداف روشن‌تری را برای زندگی خود خلق می‌کنند [23]. همچنین نتایج مطالعه حاضر در تأیید نتایج مطالعات قبلی نشان داد تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر رشد پس از سانحه بیماران مبتلا به سندروم فیبرومیالیژیا و سرطان مؤثر بوده و منجر به ارتقای رشد پس از سانحه می‌شود [25 ،14]. همچنین مطالعه کیو و همکاران در بیماران تحت همودیالیز نشان داد آموزش مداخلات روان‌شناختی می‌توانند در بهبودی رشد پس از سانحه بیماران مؤثر باشند [3]. تحقیقات نشان می‌دهند که این خود تروما نیست که تبعات روان‌شناختی منفی برای بیمار به همراه دارد، بلکه رفتار و فرایند ارزیابی بیمار است که نتایج روان‌شناختی بیمار را مشخص میکند [26]. رشد پس از سانحه فرد را وادار میکند در پردازش شناختی تروما شرکت کند و با وضعیت جدید سازگار شود. این تفکرات نشخوار‌کننده در ابتدا منفی هستند و با گذشت زمان برای یافتن معنای تروما و اولویت‌های جدید در زندگی مثبت می‌شوند [7]. بر اساس نتایج این مطالعه، به نظر می‌رسد از طریق آموزش بیماران تحت درمان همودیالیز و افزایش انعطاف‌پذیری روان‌شناختی آنان، به این‌گونه بیماران می‌توان فرصت داد تا فرایند ارزیابی خود از تروما را فارغ از محتوای آن، به نحوی انجام دهند که نه‌تنها مانع حرکت آنان به سمت ارزش‌هایشان نباشد، بلکه حتی آن را فرصت جدیدی در زندگی ببیند و شانس خود را برای تجربه رشد پس از سانحه افزایش‌دهند. باید توجه داشت 5 حوزه رشد پس از سانحه مستلزم اقدامات متعهدانه و داشتن هدف در زندگی است [27].درمان ACT به بیماران تحـت درمان همودیالیز کمک میکند تا یاد بگیرند چگونه از افکار و هیجانات خود و احساسات بدنی آگاه شوند و با کاهش میزان استرس پاسخ سازگارانه‌ای را نسبت به علائم بیماری نشان دهند [10]. به طور کلی می‌توان بیان کرد که علاوه براحساسات منفی، مانند افسردگی، بیماران می‌توانند تحت همودیالیز یک تغییر روانی مثبت، مانند رشد پس از سانحه را با انجام مداخلات روان‌شناختی کسب کنند. این نتیجه با مطالعه کیو و همکاران [3] مطابقت داشت.
بنابراین با توجه به اینکه نارسایی مزمن کلیه، ازجمله بیماری‌های مزمن است که زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از این رو به نظر می‌رسد ACT با تغییر زاویه دید نسبت به رنج و بیماری و پذیرش آن و عمل متعهدانه نسبت به این پذیرش و ارزش‌های شخصی، می‌تواند افکار و عواطف منفی را در بیماران کاهش داده و باعث بهبود پیامدهای روان‌شناختی ناشی از بیماری و بهبود حال بیماران شود. انعطاف‌پذیری روان‌شناختی به بیمار کمک میکند تا بعد از وقوع تروما یک بازنگری کلی در فلسفه زندگی یا همان جهان‌بینی داشته باشد. عمل متعهدانه با چراغ راهنمایی به نام ارزش‌ها، به بیمار کمک میکند تا به موقعیت‌های جدیدی که در زندگی پیش‌رو دارد توجه داشته باشد و احتمالاً به بازنگری چگونگی برقراری ارتباط نیز بپردازد و درنتیجه احتمال افزایش رشد پس از سانحه و کاهش افسردگی به وجود آید.
نتیجه‌گیری
این پژوهش نقطه شروعی برای بررسی و حل مشکلات روان‌شناختی در بیماران تحت درمان همودیالیز است. شیوه‌های درمانی از این دست، باعث معنا‌بخشی به زندگی و افزایش بهزیستی روان‌شناختی شده و هزینه‌های مورد‌نیاز برای درمان و توان‌بخشی را کاهش می‌دهد. این مطالعه علم و آگاهی ما را در خصوص تغییر رفتار افراد مبتلا به بیماری نارسایی کلیه افزایش می‌دهد و این موضوع را تأیید میکند که مداخله‌های روان‌شناختی نقش ارزنده‌ای در پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمانی ایفا می‌کنند.
مطالعه حاضر از نقاط مثبتی برخوردار است، مانند انجام مصاحبه به صورت انفرادی، محدود بودن مطالعات مداخله‌ای در زمینه رشد پس از سانحه در بیماران همودیالیزی، عدم نیاز به تجهیزات ویژه با هزینه بالا که در دوره پیگیری نیز این شرایط در بیماران تحت همودیالیز همچنان حفظ شده است. از سوی دیگر دارای محدودیت هایی مانند عدم تعمیم‌پذیری به جامعه مردان است و تعمیم نتایج به دیگر گروه‌های جامعه با سایر اختلالات روان‌پزشکی و جسمانی باید با احتیاط صورت گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این پژوهش تمامی اصول اخلاقی مرتبط، ازجمله محرمانه بودن، رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان در پژوهش و اختیار خروج از پژوهش لحاظ شد. این پژوهش مورد تایید کمیته تخصصی اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی دانشگاه آزاد واحد کرج قرار گرفته است (کد اخلاق: 1399.006.IR.IAU.PIAU.REC).
حامی مالی
این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول در گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج است و با هزینه شخصی نویسنده اول انجام شده‌است.
مشارکت نویسندگان
مفهو‌م‌سازی، منابع، نگارش پیش‌‌نویس، ویراستاری و نهایی‌سازی: سمیراحدادی، سعید ملیحی الذاکرینی، رامین تاجبخش و منصوره تجویدی؛ تحقیق و بررسی: سمیراحدادی، سعید ملیحی الذاکرینی و رامین تاجبخش؛ روش‌شناسی، اعتبارسنجی و تحلیل: علیرضاکاکاوند؛ نظارت و مدیریت پروژه: سعید ملیحی الذاکرینی، رامین تاجبخش، منصوره تجویدی و علیرضا کاکاوند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان هیچ گونه تعارض منافعی در این مقاله وجود نداشته است.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1400/7/15 | پذیرش: 1400/8/11 | انتشار: 1400/9/10
دریافت: 1400/7/15 | پذیرش: 1400/8/11 | انتشار: 1400/9/10
فهرست منابع
1. Goh ZS, Griva K. Anxiety and depression in patients with end-stage renal disease: Impact and management challenges a narrative review. Int J Nephrol Renovasc Dis. 2018; 11:93-102. [DOI:10.2147/IJNRD.S126615] [PMID] [PMCID] [DOI:10.2147/IJNRD.S126615]
2. Turkistani I, Nuqali A, Badawi M, Taibah O, Alserihy O, Morad M, et al. The prevalence of anxiety and depression among end-stage renal disease patients on hemodialysis in Saudi Arabi. Ren Fail. 2014; 36(10):1510-15. [DOI:10.3109/0886022X.2014.949761] [PMID] [DOI:10.3109/0886022X.2014.949761]
3. Cui C, Wang K, An J, Jin C. Current status and influencing factors of post-traumatic growth in maintenance hemodialysis. Int J Nurs Sci. 2017; 4(4):362-6. [DOI:10.1016/j.ijnss.2017.09.008] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.ijnss.2017.09.008]
4. Shirazian S, Grant CD, Aina O, Mattana J, Khorassani F, Ricardo AC. Depression in chronic kidney disease and end-stage renal disease: Similarities and differences in diagnosis, epidemiology, and management. Kidney Int Rep. 2016; 2(1):94-107. [DOI:10.1016/j.ekir.2016.09.005] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.ekir.2016.09.005]
5. Dziubek W, Kowalska J, Kusztal M, Rogowski Ł, Gołębiowski T, Nikifur M, et al. The level of anxiety and depression in dialysis patients undertaking regular physical exercise training -- a preliminary study. Kidney Blood Press Res. 2016; 41(1):86-98. [DOI:10.1159/000368548] [PMID] [DOI:10.1159/000368548]
6. Chan L, Tummalapalli SL, Ferrandino R, Poojary P, Saha A, Chauhan K, et.al. The Effect of depression in chronic hemodialysis patients on inpatient hospitalization outcomes. Blood Purif. 2017; 43(1-3):226-34. [DOI:10.1159/000452750] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1159/000452750]
7. Sörensen J, Rzeszutek M, Gasik R. ocial support and post-traumatic growth among a sample of arthritis patients: Analysis in light of conservation of resources theory. Curr Psychol. 2021; 40:2017-25. [DOI:10.1007/s12144-019-0131-9] [DOI:10.1007/s12144-019-0131-9]
8. Qiu Y, Hong Y, Wang Y, Ren L, Jiang H, Zhang L, et al. The role of socioeconomic status, family resilience, and social support in predicting psychological resilience among Chinese maintenance hemodialysis patients. Front Psychiatry. 2021; 12:723344. [DOI:10.3389/fpsyt.2021.723344] [DOI:10.3389/fpsyt.2021.723344]
9. Rzeszutek M, Oniszczenko W, Firląg-Burkacka E. Social support, stress coping strategies, resilience and posttraumatic growth in a Polish sample of HIV-infected individuals: Results of a 1 year longitudinal study. J Behav Med. 2017; 40(6):942-54. [DOI:10.1007/s10865-017-9861-z] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s10865-017-9861-z]
10. Bai Z, Luo S, Zhang L, Wu S, Chi I. Acceptance and Commitment Therapy (ACT) to reduce depression: Systematic review and meta-analysis. J Affect Disord. 2020; 260:728-37. [DOI:10.1016/j.jad.2019.09.040] [PMID] [DOI:10.1016/j.jad.2019.09.040]
11. Levin ME, Pistorello J, Seeley JR, Hayes SC. Feasibility of a prototype web-based acceptance and commitment therapy prevention program for college students. J Am Coll Health. 2014; 62(1):20-30. [DOI:10.1080/07448481.2013.843533] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1080/07448481.2013.843533]
12. Moghadamfar N, Amraei R, Asadi F, Amani O. [The efficacy of Acceptance and Commitment Therapy (ACT) on hope and psychological well-being in women with breast cancer under chemotherapy (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2018; 6(5):1-7. http://ijpn.ir/article-1-1155-en.html
13. Karlin BE, Walser RD , Yesavage J, Zhang A, Trockel M, Taylor CB. Affectiveness of acceptance and commitment therapy for depression: Comparison among older and younger veterans. Aging Ment Health. 2013; 17(5):555-63. [DOI:10.1080/13607863.2013.789002] [PMID] [DOI:10.1080/13607863.2013.789002]
14. Sarizadeh MS, Mozaffari S, Rahimian Boogar I. [Effectiveness of acceptance and commitment therapy on the fear of cancer recurrence and post-traumatic growth among patients with breast cancer (Persian)]. Koomesh. 2018; 20(4):626-32. http://koomeshjournal.semums.ac.ir/browse.php?a_id=3879&slc_lang=en&sid=1&printcase=1&hbnr=1&hmb=1
15. Stanton AL, Luecken LJ, MacKinnon DP, Thompson EH. Mechanisms in psychosocial interventions for adults living with cancer: Opportunity for integration of theory, research, and practice. J Consult Clin Psychol. 2013; 81(2):318-35. [DOI:10.1037/a0028833] [PMID] [DOI:10.1037/a0028833]
16. Oreizy H, Farahani H. [Applied research methods in counseling and clinical psychology (Persian)]. Tehran: Danjeh; 2008. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1071040
17. Tedeschi RG, Calhoun LG. The posttraumatic growth inventory: Measuring the positive legacy of trauma. J Trauma Stress. 1996; 9(3):455-71. [DOI:10.1002/jts.2490090305] [PMID] [DOI:10.1002/jts.2490090305]
18. Heidarzadeh M, Rassouli M, Mohammadi Shahbolaghi F, Alavi Majd H, Mirzaeei H, Tahmasebi M. [Validation of the Persian version of the posttraumatic growth inventory in patients with cancer (Persian)]. Payesh. 2015; 14(4):467-73. [DOI:20.1001.1.16807626.1394.14.4.7.6]
19. Steer RA, Rissmiller DJ, Beck AT. Use of the Beck Depression Inventory-II with depressed geriatric inpatients. Behav Res Ther. 2000; 38(3):311-8. [DOI:10.1016/S0005-7967(99)00068-6] [PMID] [DOI:10.1016/S0005-7967(99)00068-6]
20. Stefan-Dabson K, Mohammadkhani P, Massah-Choulabi O. [Psychometric characteristic of Beck Depression Inventory-II in patients with major depressive disorder (Persian)]. Arch Rehabil. 2007; 8:80-6. https://rehabilitationj.uswr.ac.ir/browse.php?a_id=135&sid=1&slc_lang=en
21. Hayes SC, Levin ME, Plumb-Vilardaga J, Villatte JL, Pistorello J. Acceptance and commitment therapy and contextual behavioral science: Examining the progress of a distinctive model of behavioral and cognitive therapy. Behav Ther. 2013; 44(2):180-98. [DOI:10.1016/j.beth.2009.08.002] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.beth.2009.08.002]
22. Azemi Zeynal A, Ghaffari A, Sharghi A. [The effectiveness of acceptance and commitment therapy based on depression, mental health and physically health in hemodialysis patients (Persian)]. J Fundam Mental Health. 2016; 18:412-8. [DOI:10.22038/JFMH.2016.7859]
23. Dehghani Y. [The Effectiveness of acceptance and commitment group therapy on depression and quality of life in women with dialysis patients (Persian)]. J Clin Psychol. 2016; 8(3):1-10. [DOI:10.22075/JCP.2017.2240]
24. Ezadee M, Rasouli A. [Effectiveness of acceptance and commitment psychotherapy in improving depression and quality of sleep in women with postpartum depression (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2019; 14(1):22-8. http://ijnr.ir/article-1-2159-en.html
25. Ezzat Panah F, Latifi Z. [Effectiveness training based on acceptance, commitment and compassion on pain catastrophizing, distress tolerance and post traumatic growth in patients with fibromyalgia syndrome (Persian)]. Q J Health Psychol. 2020; 8(32):127-42. [DOI:10.30473/HPJ.2020.43700.4227]
26. Hulbert-Williams N, Neal R, Morrison V, Hood K, Wilkinson C. Anxiety, depression and quality of life after cancer diagnosis: What psychosocial variables best predict how patients adjust? Psychooncology. 2012; 21(8):857-67. [DOI:10.1002/pon.1980] [PMID] [DOI:10.1002/pon.1980]
27. Twohig MP, Hayes SC, Plumb JC, Pruitt LD, Collins AB, Azlett-stevens H, et al. A randomize clinical trial of acceptance and commitment therapy versus progressive relaxation training in the treatment of obsessive-compulsive disorder. J consult clin psychol. 2010; 78(5):705-16. [DOI:10.1037/a0020508] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1037/a0020508]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
