دوره 15، شماره 9 - ( آذر 1400 )
جلد 15 شماره 9 صفحات 627-618 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khodaparast S, Farajpour Pirbasti M, Bakhshalipour V. Investigating the Correlation between Health Literacy and Mental Health and Quality of Life Indicators of Inactive Elderly to Lahijan City in 2021. Qom Univ Med Sci J 2021; 15 (9) :618-627
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3286-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3286-fa.html
خداپرست سیاوش، فرج‌پور پیربستی مقداد، بخشعلی پور وحید. بررسی همبستگی بین سواد سلامت با سلامت روانی و شاخص‌های کیفیت زندگی سالمندان غیرفعال شهرستان لاهیجان در سال 1400. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1400; 15 (9) :618-627
1- گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لاهیجان، لاهیجان، ایران
2- گروه مدیریت، مؤسسه آموزش عالی مهر آستان، آستانه اشرفیه، ایران
3- گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما سیاهکل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لاهیجان، سیاهکل، ایران ،vahidbakhshalipour@yahoo.com
2- گروه مدیریت، مؤسسه آموزش عالی مهر آستان، آستانه اشرفیه، ایران
3- گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما سیاهکل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لاهیجان، سیاهکل، ایران ،
واژه‌های کلیدی: سلامت، شادکامی، کیفیت زندگی، سالمندان
متن کامل [PDF 4752 kb]
(594 دریافت)
| چکیده (HTML) (1766 مشاهده)
متن کامل: (818 مشاهده)
مقدمه
امروزه، سواد سلامت به عنوان یک مسئله جهانی مطرح است [1]. سازمان بهداشت جهانی، سواد سلامت را به عنوان مهارت‌های شناختی و اجتماعی که انگیزه و توانایی افراد را برای به دست آوردن، درک و استفاده از اطلاعات بهداشتی در راه ارتقا و حفظ سلامت خوب تعیین می‌کنند، تعریف می‌کند [2].
این تعریف تنها به دانش فرد نپرداخته و انگیزه و توانایی افراد برای دسترسی، درک و استفاده از اطلاعات سلامت را نیز در نظر گرفته است [3]. در طول دهه گذشته اهمیت و اثرات سطح پایین سواد سلامت بر وضعیت سلامت افراد، بسیار مورد توجه قرار گرفته است [4].
سطح پایین سواد سلامت با مسائلی چون درک ناکافی اطلاعات بهداشتی، آموزش‌های پزشکی و پیروی از آن‌ها، مشارکت کمتر جهت انجام رفتارهای پیشگیرانه و عدم تبعیت از رفتارهای سبک زندگی سالم است [8-5]. یکی از عواملی که از سواد سلامت پایین تأثیر می‌پذیرد، سلامت روانی افراد است [9].
امروزه، یکی از آشکارترین مسائلی که ذهن هر شخصی را مشغول می‌کند، مسئله سلامت روانی است [10]. سلامت روانی مفهومی کلی از جنبه‌های سلامت است که می‌تواند بر بُعد روانی و اجتماعی تأثیر داشته باشد [11]. می‌توان به صراحت اظهار داشت که اصلی‌ترین هدف انسان در امر توسعه سلامت، کیفیت زندگی است [12]؛ امروزه، چالش قرن جدید زندگی با کیفیت برتر است [13]. از سوی دیگر، سلامت مطلوب جسم و روان، پیامد مهم کیفیت زندگی است [14].
شواهد تحقیقاتی نشان می دهد که سبک زندگی سالم منبعی ارزشمند برای ارتقای سلامت روانی و بهبود کیفیت زندگی سالمندان است [15]. امروزه، توانمندسازی در سالمندان از نیازهای بسیار مهم است [16]. سواد سلامت به عنوان انگیزه، به منظور تصمیم‌گیری و به‌کارگیری در مورد مراقبت‌های سلامت در سالمندان به کار گرفته می‌شود [18 ،17].
از سوی دیگر، سالمندی دوره حساسی از زندگی بشر است و توجه به مسائل و نیازهای این مرحله یک ضرورت اجتماعی است و آنچه که دانش امروز بدان توجه می‌کند، تنها طولانی کردن دوران زندگی نیست، بلکه باید توجه داشت که سال‌های اضافی عمر در نهایت آرامش و سلامت جسمی و روانی سپری شود و در صورتی که چنین شرایطی تأمین نشود، پیشرفت‌های علمی برای تأمین زندگی طولانی‌تر بی‌نتیجه و مخاطره‌آمیز خواهد بود [19].
امروزه سالمندی پویا هدف است، یعنی با افزایش جمعیت سالمندی به کیفیت زندگی آنان نیز باید توجه شود [20]. نتایج مطالعه ملی در آمریکا نشان داد که 36 درصد از بالغین، سواد سلامت محدود دارند و همچنین در مطالعه‌ای در ایران نشان داده شد که 1/28 درصد از افراد مورد مطالعه سواد سلامت در حد کافی، 3/15 درصد سواد سلامت مرزی و 6/56 درصد سواد سلامت کافی نداشتند [8].
سیدالشهدایی و همکاران نشان دادند که مشکلات روانی و جسمانی به‌طور مستقیم بر سواد سلامت و کیفیت زندگی و جنبه‌های سلامت تأثیر منفی می‌گذارد [8]. نتایج پژوهش خالقی و همکاران نشان داد سواد سلامت، عامل مؤثری بر ارتقای کیفیت زندگی دانشجویان و سلامت جسمی و روانی آنان است [14]. استبان و همکاران نشان دادند که افراد دیابتی از سطح سلامت و کیفیت زندگی مناسبی برخوردار نیستند [16]. ناتون و همکاران در پژوهشی نشان دادند که سواد سلامت پایین‌تر در بیماران با نارسایی قلبی با خطر مرگ آن‌ها رابطه مثبت دارد [21].
بنابراین برای حفظ و ارتقای سلامت روانی و بهبود کیفیت زندگی و نیز افزایش سواد سلامت ضروری است تحقیقاتی در این زمینه صورت گیرد. از این رو، این پژوهش با هدف بررسی همبستگی بین سواد سلامت با سلامت روانی و شاخص‌های کیفیت زندگی سالمندان غیرفعال شهرستان لاهیجان در سال 1400 انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش به روش توصیفی از نوع همبستگی در سال 1400 انجام شد. جامعه آماری پژوهش، 408 سالمند غیرفعال شهرستان لاهیجان بودند که دویست سالمند بر اساس امکانات تیم تحقیق انتخاب شدند که برای احتیاط شرط پژوهشی، از‌جمله عدم پاسخگویی یا کم میل بودن در مشارکت، تعداد 213 پرسش‌نامه توزیع شد. نداشتن اختلالات شناخته‌شده روانی و عاطفی (طبق تشخیص پزشک) و عدم فعالیت بدنی به صورت منظم از معیارهای ورود مطالعه بود. در این تحقیق از روش نمونه‌گیری در دسترس استفاده شد و تمام انتخاب نمونه‌ها در مرکز سالمندان شهرستان لاهیجان انجام شد.
در این پژوهش، از ابزار اندازه‌گیری استاندارد و معتبر استفاده شد. جهت احصای اطلاعات آزمودنی‌ها از پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی استفاده شد و برای اندازه‌گیری سواد سلامت از پرسش‌نامه معتبر و استاندارد سواد سلامت استفاده شد. این پرسش‌نامه دارای 33 سؤال بوده و پنج بُعد اصلی خواندن (چهار سؤال)، دسترسی (شش سؤال)، درک و فهم (هفت سؤال)، ارزیابی (چهار سؤال) و تصمیم‌گیری و کاربرد اطلاعات سلامت (دوازده سؤال) را می‌سنجد [23].
مقیاس نمره‌دهی این پرسش‌نامه، لیکرت پنج گزینه‌ای است؛ بدین صورت که امتیاز پنج به گزینه کاملاً آسان؛ چهار به گزینه آسان؛ سه به گزینه نه آسان و نه سخت؛ دو به گزینه سخت و یک به گزینه کاملاً سخت اختصاص می‌یابد. نحوه امتیازدهی در این ابزار بدین شکل است که ابتدا امتیاز خام هر فرد در هریک از حیطه‌ها از جمع جبری امتیازات به دست می‌آید و سپس برای تبدیل این امتیاز به طیف صفر تا صد از فرمول تفاضل نمره خام بهدستآمده از حداقل نمره خام ممکن تقسیم بر تفاضل حداکثر امتیاز ممکن از حداقل امتیاز ممکن استفاده می‌شود.
در‌نهایت برای محاسبه امتیاز کل، امتیازات تمام ابعاد (بر اساس طیف لیکرت صفر تا صد) جمع شده و بر تعداد ابعاد (پنج بُعد) تقسیم می‌شود که نمرات صفر تا پنجاه به عنوان سواد سلامت ناکافی، 1/50 تا 66 به عنوان سواد سلامت نه چندان کافی، 1/66 تا 84 به عنوان سواد سلامت کافی و 1/84 تا صد به عنوان سواد سلامت عالی در نظر گرفته می‌شوند. این پرسش‌نامه ها استاندارد بوده و روایی و پایایی آن‌ها در مطالعات توسط پژوهشگران مورد تأیید قرار گرفته که در پژوهش منتظری و همکاران پایایی و روایی آن 86/0 و 79/0 تأیید شده است [23].
برای اندازه‌گیری سطح سلامت روانی نمونههای مورد مطالعه از پرسش‌نامه سلامت روانی گلدبرگ 1989 استفاده شد. این پرسش‌نامه 28 سؤالی و مبتنی بر خود‌گزارش‌دهی است که در مجموعه‌های بالینی با هدف شناسایی کسانی که یک اختلال روانی دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در پرسش‌نامه سلامت عمومی به دو طبقه اصلی از پدیده‌ها توجه می‌شود: ناتوانی فرد در برخورداری از یک رفتار سالم و بروز پدیده‌های جدید با ماهیت معلول‌کننده. در بین ابزارهای غربالگری سلامت روانی، پرسش‌نامه سلامت عمومی، یکی از ابزارهایی است که به‌طور وسیعی در سراسر جهان از آن استفاده می‌شود. به عبارت دیگر، معتبرترین ابزار غربالگری و تعیین مشکلات روان‌شناختی و شناسایی موارد مثبت در جمعیت عمومی است [24].
این پرسش‌نامه شامل چهار مقیاس سلامت جسمانی (هفت سؤال)، اضطراب (هفت سؤال)، افسردگی (هفت سؤال) و اختلال عملکرد اجتماعی (هفت سؤال) است. نمره هر فرد در هریک از خرده‌مقیاس‌ها از صفر تا 21 و در کل پرسش‌نامه از صفر تا 84 خواهد بود و نمرات هر آزمودنی به‌طور جداگانه محاسبه و پس از آن نمرات چهار زیر مقیاس را جمع کرده و نمره کلی به دست می‌آید. در این پرسش‌نامه نمره کمتر بیانگر سلامت روان بهتر است. تقوی پایایی این پرسش‌نامه را در تحقیق خود 87 درصد گزارش کرد [25].
علاوه بر این، به منظور سنجش کیفیت زندگی از پرسش‌نامه دوازده سؤالی کیفیت زندگی استفاده شد. این پرسش‌نامه به‌طور گسترده‌ای در مطالعات مختلف استفاده شده است. منتظری و همکاران روایی و پایایی این پرسش‌نامه را در ایران بررسی کردند که پایایی دوازده سؤال مؤلفه‌های جسمانی و روانی به ترتیب معادل 73/0 و 72/0 گزارش شد [26].
این پرسش‌نامه دارای هشت زیرمقیاس درک کلی از سلامت خود، عملکرد فیزیک، سلامت جسمانی، درد جسمانی، مشکلات هیجانی، عملکرد اجتماعی، نشاط و انرژی حیاتی و سلامت روان است که چهار زیرمقیاس اول مؤلفه جسمانی و چهار زیرمقیاس دوم مؤلفه روانی کیفیت زندگی را تشکیل می‌دهند. دامنه امتیازات این پرسش‌نامه بین 12 تا 48 نمره است [26].
پژوهشگران بعد از کسب مجوز از کمیته تخصصی اعطای مجوز اخلاق در پژوهش در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان و اخذ معرفی‌نامه از معاونت پژوهشی و پس از گرفتن رضایت‌نامه آگاهانه از نمونههای پژوهش، پرسش‌نامه‌ها را توزیع و بعد از تکمیل آن‌ها را جمع‌آوری کردند. در مورد سالمندان کم‌بینا توسط کارشناس پرسش‌نامه تکمیل شد. شرح هدف از انجام مطالعه و شرکت در پژوهش در صورت تمایل، اطمینان دادن به افراد شرکت‌کننده که تمام داده‌ها و مطالب جمع‌آوری شده به صورت محرمانه باقی خواهد ماند، قرار دادن نتایج پژوهش در اختیار شرکت‌کنندگان در صورت تمایل و قدردانی از همه افرادی که در مطالعه شرکت داشتند، از‌جمله ملاحظات اخلاقی مورد توجه در این پژوهش بود.
داده‌های جمع‌آوری‌شده با آمار توصیفی میانگین و انحراف معیار مشخص شد و برای نرمال بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنف استفاده شد و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های تحلیل واریانس، t-testو ضریب همبستگی پیرسون به کار گرفته شد و همه عملیات آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 صورت گرفت.
یافته‌ها
میانگین و انحراف معیار سنی واحدهای پژوهش2/6±9/64 سال است که حداقل و حداکثر سن افراد به ترتیب 60 و 82 سال بوده است که از این تعداد 42 (21 درصد) نفر مجرد (به صورت تنها) و 158 (79 درصد) نفر متأهل بودند و از نظر سطح تحصیلات 172 (86 درصد) نفر دارای دیپلم و 28 (14 درصد) نفر دارای سطح تحصیلات دانشگاهی بودند (جدول شماره 1).
نتایج آزمون کولموگروف-اسمیرنف است که نتایج توزیع نمرات متغیرهای تحقیق قابل مشاهده است (جدول شماره 2).
بر اساس نتایج مطالعه حاضر، میانگین نمره سواد سلامت 1/28±2/58 بود. در سطح‌بندی سواد سلامت، 5/36 درصد اطلاعات ناکافی، 7/23 درصد نه چندان کافی، 4/25 درصد در حد کافی و 4/14 درصد عالی داشتند. میانگین نمره سواد سلامت به تفکیک ابعاد سلامت شامل دسترسی به اطلاعات سلامت 4/61، فهم و درک اطلاعات 7/66، مهارت خواندن اطلاعات 8/62، ارزیابی اطلاعات 6/54 و تصمیم‌گیری و رفتار اطلاعات 8/45 است. در جدول شماره 3 میانگین نمره سواد سلامت و سطوح سواد سلامت به تفکیک ابعاد سواد سلامت آورده شده است.
نتایج آماری نشان داد که میانگین سلامت روانی 1/25 و حد متوسط بین کارکنان را نشان می‌دهد. فراوانی پاسخگویان در متغیر مقیاس کلی سلامت روانی نشان داد که 2/61 درصد از سلامت روانی مطلوب برخوردار بودند و 8/38 درصد از سلامت روانی مطلوب برخوردار نبودند. همچنین در بررسی خرده‌مقیاس‌ها نشان داده شد که 4/44 درصد شرکت‌کنندگان از نظر جسمی 60 درصد شرکت‌کنندگان از نظر اضطراب و اختلال خواب، 6/45 درصد شرکت‌کنندگان از نظر کارکرد اجتماعی و 2/32 درصد شرکت‌کنندگان از نظر علائم افسردگی، از سلامت مطلوب برخوردار نیستند (جدول شماره 4).
نتایج نشان داد که میانگین نمره سلامت جسمانی 8/16 درصد، درد جسمانی 2/13، عملکرد اجتماعی 7/3، نشاط و شادکامی 02/2، مشکلات هیجانی 2، سلامت عمومی 1/3 و کیفیت زندگی 7/40 است. بیشترین و کمترین میانگین مربوط به سلامت جسمانی با نمره 8/16 درصد و نشاط و شادکامی 02/2 است (جدول شماره 5).
خروجی نتایج آماری بین مشخصات جمعیت‌شناختی نمونههای مورد مطالعه با متغیرهای اصلی نشان داد که بین سواد سلامت با تحصیلات (001/0=P)، بین سلامت روانی با سن و تحصیلات (001/0=P) و بین کیفیت زندگی با وضعیت تأهل (001/0=P) سالمندان غیرفعال ارتباط معناداری وجود دارد (جدول شماره 6).
همان‌طور که از جدول شماره 7 ملاحظه می‌شود، ضریب همبستگی پیرسون بین سواد سلامت و سلامت روانی و کیفیت زندگی در کل نمونه مورد مطالعه در سطح 001/0 بررسی شده است؛ بنابراین مطابق قاعده آزمون همبستگی پیرسون رابطه‌هایی که مقدار سطح معناداری آن‌ها در سطح 001/0 کمتر از این مقدار است و نیز همبستگی پیرسون رابطه‌هایی که در مقدار سطح معناداری آن‌ها در همین سطح کمتر از این مقدار است، معنادار است. ضریب همبستگی بهدستآمده از متغیرهای تحقیق نشان داد که میزان همبستگی بین سواد سلامت و سلامت روانی 64/0 درصد، سواد سلامت با سلامت جسمانی 79/0، سواد سلامت با درد جسمانی 58/0، سواد سلامت با عملکرد اجتماعی 82/0، سواد سلامت با نشاط و شادکامی 46/0، سواد سلامت با مشکلات هیجانی 53/0، سواد سلامت با سلامت روانی 44/0 و سواد سلامت با کیفیت زندگی 56/0 است (جدول شماره 7).
بحث
هدف از انجام این پژوهش بررسی همبستگی بین سواد سلامت با سلامت روانی و شاخص‌های کیفیت زندگی سالمندان غیرفعال شهرستان لاهیجان در سال 1400 بود. نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که بین سواد سلامت و سلامت روانی سالمندان غیرفعال ارتباط معناداری وجود دارد که نشان می‌دهد با افزایش و ارتقای سطح سواد سلامت در سالمندان می‌توان بر سلامت روانی تأثیر گذاشت که نتایج این پژوهش با تحقیقات پناهی و همکاران، کوچر و همکاران هم‌خوانی دارد [13 ،12].
در تبیین علت هم‌خوانی می‌توان این‌گونه استنباط کرد که خرده‌مقیاس‌های سواد سلامت نقش مؤثری در ارتقای دانش و یادگیری مفاهیم سلامت سالمندان دارند و با ارتقای سطح سواد سلامت در سالمندان جامعه، می‌توان در جهت تقویت رفتارهای ارتقادهنده سلامت گام محکمی برداشت، به طوری که هرچه نمره سواد سلامت افراد بیشتر باشد، نمره سلامت روانی بالاتری دارند.
نتایج پژوهش حوساین و همکاران با عنوان تأثیر سواد سلامت بر تبعیت از مصرف دارو در زنان مسن مبتلا به دیابت نوع دو نشان داد که افراد با سواد سلامت کافی در مقایسه با افراد با سواد کم، بیشتر مصرف دارو را به خاطر می‌آورند و بدون نظارت پزشک مورد نظر و متخصص سلامت در دُز مصرف دارو تغییری ایجاد نمی‌کنند [27]. دلایل زیادی حاکی از آن است که بسیاری از نتایج ناخوشایند مرتبط با سلامت، در‌نتیجه سواد سلامت ناکافی است که طبق مطالعات مرکز راهبردهای مراقبت سلامت آمریکا، افراد با سواد سلامت پایین، وضعیت سلامت ضعیف‌تری دارند [28].
یافته‌های حاصل از تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که بین سواد سلامت و کیفیت زندگی با سن آزمودنی‌های مورد مطالعه، ارتباط معناداری به لحاظ آماری مشاهده نشد که با تحقیقات کوشیار و افتیمو هم‌خوانی داشت [20 ،15]. به نظر می‌رسد با گذشت زمان، عوامل متغیر سواد سلامت از دوران سالمندی تأثیر می‌پذیرند که می‌تواند بر مشکلات شناختی افزایش دهد که یکی از عوامل ناهم‌خوانی باشد.
درواقع، مطالعاتی که ارتباط ما بین سطح سواد و سلامت را بررسی می‌کنند، سه نتیجه مهم دارند: 1- درک بهتر در مورد علت واقعی برآیندهای ضعیف تندرستی، 2- مشخص کردن شاخص‌های بالقوه بالینی در افراد در معرض خطر و 3- دادن آگاهی بالا برای توسعه آزمایشات بهداشتی. سواد سلامت پایین با فعالیت فیزیکی پایین در ارتباط است و با افزایش سواد سلامت، شخص از قرار گرفتن در موقعیت استرس‌زا جلوگیری می‌کند، فعالیت‌هایی از قبیل تماس منظم با دوستان و خانواده را افزایش داده، استفاده می‌کند [22-10]. با توجه به معنادار بودن رابطه سواد سلامت با سلامت روانی به نظر می‌رسد افرادی که از سطوح بالای سواد سلامت برخوردار هستند، توانایی بهتری در کنترل مشکلات روانی دارند.
نتایج نشان داد که بین سواد سلامت یا شاخص‌های کیفیت زندگی سالمندان غیرفعال ارتباط معناداری وجود دارد که با نتایج خالقی و همکاران و استبان و همکاران هم‌خوانی دارد [16 ،14]. نتایج این پژوهش در میان افراد تحت مطالعه، آن‌هایی که دچار مشکلات جسمی و عملکردی بوده‌اند، تلاش بیشتری برای دست یافتن به اطلاعات سلامت و ارزیابی و فهم آن‌ها داشته‌اند. پناهی و همکاران به این نتیجه رسیدند که بین ابعاد سواد سلامت و کیفیت زندگی ارتباط و همبستگی معناداری وجود دارد به گونه‌ای که در تحقیق خود نشان داده‌اند که ابعاد سواد سلامت پایین با کیفیت زندگی ضعیف در ارتباط است و نیز دریافتند که بُعد دسترسی بیشترین ضریب همبستگی را دارد [12].
مطالعه طاهری و همکاران با نتایج این پژوهش مغایرت داشت و هم‌خوان نبود که در آن کیفیت زندگی پایین‌تر از سطح متوسط گزارش، مغایرت دارد. از دلایل احتمالی این مغایرت می‌توان به تفاوت مطالعه ذکرشده با پژوهش حاضر در موضوعاتی همچون دامنه سنی افراد شرکت‌کننده، ابزار سنجش کیفیت زندگی، منطقه سکونت و میزان تحصیلات افراد اشاره کرد. به نظر می‌رسد افراد با دامنه سواد کم، کمتر با روش‌های حل مشکل آشنایی دارند [29]. از طرفی، در بیشتر مواقع وضعیت اقتصادی افراد کم‌سواد، نامناسب است که این مسائل موجب می‌شود تا این افراد بیشتر در معرض استرس بوده و کیفیت زندگی پایین‌تری داشته باشند.
افراد با سواد سلامت بالاتر از کیفیت زندگی جسمانی و روانی و به طور کلی از کیفیت زندگی مرتبط با سلامت بالاتری برخوردار بودند. هاسوم و همکاران در پژوهش خود رابطه بین سواد سلامت کارکردی و مراقبت از منزل از طریق کاربرد تلفن را در بیماران دیابتی نوع دو بررسی کردند و به این نتیجه دست یافتند که استفاده از فناوری و مراقبت از منزل با تلفن به تنهایی بدون آموزش سواد سلامت نمی‌تواند به افزایش سواد سلامت کارکردی در بیماران منجر شود. از این رو، آموزش سواد سلامت بر همه مؤلفه‌های مراقبتی و جسمی دیگر برای کمک به بیماران مقدم است [30].
از‌جمله محدودیت‌های موجود هنگام اجرای پژوهش حاضر، دشواری در جلب همکاری بعضی از سالمندان در زمان پر کردن پرسش‌نامه‌ها بود. به علاوه، حالات روانی سالمندان در زمان تکمیل پرسش‌نامه‌ها و صداقت آنان در پاسخگویی به پرسش‌نامه، از محدودیت‌های خارج از اختیار پژوهشگران بود.
نتیجه‌گیری
در نتایج مطالعه حاضر مشاهده شد که بین سواد سلامت با سلامت روانی و شاخص‌های کیفیت زندگی سالمندان ارتباط معناداری وجود دارد. به نظر می‌رسد مؤلفه‌های سواد سلامت به عنوان یک ابزار مهم، برای افزایش سطح توانمندی سالمندان لازم است و به عنوان پیش نیاز افزایش سلامت روانی و سطح کیفیت زندگی ضروری است که ابتدا سطح سواد افراد را ارتقا دهیم. درواقع، هرچه دسترسی سالمندان به اطلاعات سلامت بالاتر باشد و آموزش در زمینه مهارت های سلامت روانی بهتر باشد، وضعیت رفاهی و کیفیت زندگی سالمندان متعاقباً بالاتر خواهد بود.
از این رو، پیشنهاد می‌شود که متخصصان و پژوهشگران حوزه سلامت و بهداشت با کمک جزوه‌ها، کتابچه‌ها، برگزاری کارگاه‌ها و ساخت فیلم‌های آموزشی به افزایش سطح سواد سلامت در جامعه کمک کنند و مطالعاتی با حجم نمونه بزرگ‌تر و محدوده جغرافیایی وسیع‌تر انجام گیرد تا ادبیات متراکم و منسجمی در خصوص نحوه به‌کارگیری متغیرهای ذکرشده فراهم شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله دارای مجوز و کد پژوهشی به کد اخلاق IR.IAU.LIAU.REC.1400.045 از کمیته تخصصی اعطای مجوز اخلاق در پژوهش در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان است.
حامی مالی
این تحقیق هیچ کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش های عمومی، تجاری یا غیر انتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌پردازی، نگارش پیش‌نویس، ویراستاری و نهایی‌سازی: سیاوش خداپرست و وحید بخشعلی‌پور؛ روش تحقیق، تجزیه و تحلیل آماری، احصای داده‌ها و فرمت‌سازی: مقداد فرج‌پور پیربستی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
امروزه، سواد سلامت به عنوان یک مسئله جهانی مطرح است [1]. سازمان بهداشت جهانی، سواد سلامت را به عنوان مهارت‌های شناختی و اجتماعی که انگیزه و توانایی افراد را برای به دست آوردن، درک و استفاده از اطلاعات بهداشتی در راه ارتقا و حفظ سلامت خوب تعیین می‌کنند، تعریف می‌کند [2].
این تعریف تنها به دانش فرد نپرداخته و انگیزه و توانایی افراد برای دسترسی، درک و استفاده از اطلاعات سلامت را نیز در نظر گرفته است [3]. در طول دهه گذشته اهمیت و اثرات سطح پایین سواد سلامت بر وضعیت سلامت افراد، بسیار مورد توجه قرار گرفته است [4].
سطح پایین سواد سلامت با مسائلی چون درک ناکافی اطلاعات بهداشتی، آموزش‌های پزشکی و پیروی از آن‌ها، مشارکت کمتر جهت انجام رفتارهای پیشگیرانه و عدم تبعیت از رفتارهای سبک زندگی سالم است [8-5]. یکی از عواملی که از سواد سلامت پایین تأثیر می‌پذیرد، سلامت روانی افراد است [9].
امروزه، یکی از آشکارترین مسائلی که ذهن هر شخصی را مشغول می‌کند، مسئله سلامت روانی است [10]. سلامت روانی مفهومی کلی از جنبه‌های سلامت است که می‌تواند بر بُعد روانی و اجتماعی تأثیر داشته باشد [11]. می‌توان به صراحت اظهار داشت که اصلی‌ترین هدف انسان در امر توسعه سلامت، کیفیت زندگی است [12]؛ امروزه، چالش قرن جدید زندگی با کیفیت برتر است [13]. از سوی دیگر، سلامت مطلوب جسم و روان، پیامد مهم کیفیت زندگی است [14].
شواهد تحقیقاتی نشان می دهد که سبک زندگی سالم منبعی ارزشمند برای ارتقای سلامت روانی و بهبود کیفیت زندگی سالمندان است [15]. امروزه، توانمندسازی در سالمندان از نیازهای بسیار مهم است [16]. سواد سلامت به عنوان انگیزه، به منظور تصمیم‌گیری و به‌کارگیری در مورد مراقبت‌های سلامت در سالمندان به کار گرفته می‌شود [18 ،17].
از سوی دیگر، سالمندی دوره حساسی از زندگی بشر است و توجه به مسائل و نیازهای این مرحله یک ضرورت اجتماعی است و آنچه که دانش امروز بدان توجه می‌کند، تنها طولانی کردن دوران زندگی نیست، بلکه باید توجه داشت که سال‌های اضافی عمر در نهایت آرامش و سلامت جسمی و روانی سپری شود و در صورتی که چنین شرایطی تأمین نشود، پیشرفت‌های علمی برای تأمین زندگی طولانی‌تر بی‌نتیجه و مخاطره‌آمیز خواهد بود [19].
امروزه سالمندی پویا هدف است، یعنی با افزایش جمعیت سالمندی به کیفیت زندگی آنان نیز باید توجه شود [20]. نتایج مطالعه ملی در آمریکا نشان داد که 36 درصد از بالغین، سواد سلامت محدود دارند و همچنین در مطالعه‌ای در ایران نشان داده شد که 1/28 درصد از افراد مورد مطالعه سواد سلامت در حد کافی، 3/15 درصد سواد سلامت مرزی و 6/56 درصد سواد سلامت کافی نداشتند [8].
سیدالشهدایی و همکاران نشان دادند که مشکلات روانی و جسمانی به‌طور مستقیم بر سواد سلامت و کیفیت زندگی و جنبه‌های سلامت تأثیر منفی می‌گذارد [8]. نتایج پژوهش خالقی و همکاران نشان داد سواد سلامت، عامل مؤثری بر ارتقای کیفیت زندگی دانشجویان و سلامت جسمی و روانی آنان است [14]. استبان و همکاران نشان دادند که افراد دیابتی از سطح سلامت و کیفیت زندگی مناسبی برخوردار نیستند [16]. ناتون و همکاران در پژوهشی نشان دادند که سواد سلامت پایین‌تر در بیماران با نارسایی قلبی با خطر مرگ آن‌ها رابطه مثبت دارد [21].
بنابراین برای حفظ و ارتقای سلامت روانی و بهبود کیفیت زندگی و نیز افزایش سواد سلامت ضروری است تحقیقاتی در این زمینه صورت گیرد. از این رو، این پژوهش با هدف بررسی همبستگی بین سواد سلامت با سلامت روانی و شاخص‌های کیفیت زندگی سالمندان غیرفعال شهرستان لاهیجان در سال 1400 انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش به روش توصیفی از نوع همبستگی در سال 1400 انجام شد. جامعه آماری پژوهش، 408 سالمند غیرفعال شهرستان لاهیجان بودند که دویست سالمند بر اساس امکانات تیم تحقیق انتخاب شدند که برای احتیاط شرط پژوهشی، از‌جمله عدم پاسخگویی یا کم میل بودن در مشارکت، تعداد 213 پرسش‌نامه توزیع شد. نداشتن اختلالات شناخته‌شده روانی و عاطفی (طبق تشخیص پزشک) و عدم فعالیت بدنی به صورت منظم از معیارهای ورود مطالعه بود. در این تحقیق از روش نمونه‌گیری در دسترس استفاده شد و تمام انتخاب نمونه‌ها در مرکز سالمندان شهرستان لاهیجان انجام شد.
در این پژوهش، از ابزار اندازه‌گیری استاندارد و معتبر استفاده شد. جهت احصای اطلاعات آزمودنی‌ها از پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی استفاده شد و برای اندازه‌گیری سواد سلامت از پرسش‌نامه معتبر و استاندارد سواد سلامت استفاده شد. این پرسش‌نامه دارای 33 سؤال بوده و پنج بُعد اصلی خواندن (چهار سؤال)، دسترسی (شش سؤال)، درک و فهم (هفت سؤال)، ارزیابی (چهار سؤال) و تصمیم‌گیری و کاربرد اطلاعات سلامت (دوازده سؤال) را می‌سنجد [23].
مقیاس نمره‌دهی این پرسش‌نامه، لیکرت پنج گزینه‌ای است؛ بدین صورت که امتیاز پنج به گزینه کاملاً آسان؛ چهار به گزینه آسان؛ سه به گزینه نه آسان و نه سخت؛ دو به گزینه سخت و یک به گزینه کاملاً سخت اختصاص می‌یابد. نحوه امتیازدهی در این ابزار بدین شکل است که ابتدا امتیاز خام هر فرد در هریک از حیطه‌ها از جمع جبری امتیازات به دست می‌آید و سپس برای تبدیل این امتیاز به طیف صفر تا صد از فرمول تفاضل نمره خام بهدستآمده از حداقل نمره خام ممکن تقسیم بر تفاضل حداکثر امتیاز ممکن از حداقل امتیاز ممکن استفاده می‌شود.
در‌نهایت برای محاسبه امتیاز کل، امتیازات تمام ابعاد (بر اساس طیف لیکرت صفر تا صد) جمع شده و بر تعداد ابعاد (پنج بُعد) تقسیم می‌شود که نمرات صفر تا پنجاه به عنوان سواد سلامت ناکافی، 1/50 تا 66 به عنوان سواد سلامت نه چندان کافی، 1/66 تا 84 به عنوان سواد سلامت کافی و 1/84 تا صد به عنوان سواد سلامت عالی در نظر گرفته می‌شوند. این پرسش‌نامه ها استاندارد بوده و روایی و پایایی آن‌ها در مطالعات توسط پژوهشگران مورد تأیید قرار گرفته که در پژوهش منتظری و همکاران پایایی و روایی آن 86/0 و 79/0 تأیید شده است [23].
برای اندازه‌گیری سطح سلامت روانی نمونههای مورد مطالعه از پرسش‌نامه سلامت روانی گلدبرگ 1989 استفاده شد. این پرسش‌نامه 28 سؤالی و مبتنی بر خود‌گزارش‌دهی است که در مجموعه‌های بالینی با هدف شناسایی کسانی که یک اختلال روانی دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در پرسش‌نامه سلامت عمومی به دو طبقه اصلی از پدیده‌ها توجه می‌شود: ناتوانی فرد در برخورداری از یک رفتار سالم و بروز پدیده‌های جدید با ماهیت معلول‌کننده. در بین ابزارهای غربالگری سلامت روانی، پرسش‌نامه سلامت عمومی، یکی از ابزارهایی است که به‌طور وسیعی در سراسر جهان از آن استفاده می‌شود. به عبارت دیگر، معتبرترین ابزار غربالگری و تعیین مشکلات روان‌شناختی و شناسایی موارد مثبت در جمعیت عمومی است [24].
این پرسش‌نامه شامل چهار مقیاس سلامت جسمانی (هفت سؤال)، اضطراب (هفت سؤال)، افسردگی (هفت سؤال) و اختلال عملکرد اجتماعی (هفت سؤال) است. نمره هر فرد در هریک از خرده‌مقیاس‌ها از صفر تا 21 و در کل پرسش‌نامه از صفر تا 84 خواهد بود و نمرات هر آزمودنی به‌طور جداگانه محاسبه و پس از آن نمرات چهار زیر مقیاس را جمع کرده و نمره کلی به دست می‌آید. در این پرسش‌نامه نمره کمتر بیانگر سلامت روان بهتر است. تقوی پایایی این پرسش‌نامه را در تحقیق خود 87 درصد گزارش کرد [25].
علاوه بر این، به منظور سنجش کیفیت زندگی از پرسش‌نامه دوازده سؤالی کیفیت زندگی استفاده شد. این پرسش‌نامه به‌طور گسترده‌ای در مطالعات مختلف استفاده شده است. منتظری و همکاران روایی و پایایی این پرسش‌نامه را در ایران بررسی کردند که پایایی دوازده سؤال مؤلفه‌های جسمانی و روانی به ترتیب معادل 73/0 و 72/0 گزارش شد [26].
این پرسش‌نامه دارای هشت زیرمقیاس درک کلی از سلامت خود، عملکرد فیزیک، سلامت جسمانی، درد جسمانی، مشکلات هیجانی، عملکرد اجتماعی، نشاط و انرژی حیاتی و سلامت روان است که چهار زیرمقیاس اول مؤلفه جسمانی و چهار زیرمقیاس دوم مؤلفه روانی کیفیت زندگی را تشکیل می‌دهند. دامنه امتیازات این پرسش‌نامه بین 12 تا 48 نمره است [26].
پژوهشگران بعد از کسب مجوز از کمیته تخصصی اعطای مجوز اخلاق در پژوهش در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان و اخذ معرفی‌نامه از معاونت پژوهشی و پس از گرفتن رضایت‌نامه آگاهانه از نمونههای پژوهش، پرسش‌نامه‌ها را توزیع و بعد از تکمیل آن‌ها را جمع‌آوری کردند. در مورد سالمندان کم‌بینا توسط کارشناس پرسش‌نامه تکمیل شد. شرح هدف از انجام مطالعه و شرکت در پژوهش در صورت تمایل، اطمینان دادن به افراد شرکت‌کننده که تمام داده‌ها و مطالب جمع‌آوری شده به صورت محرمانه باقی خواهد ماند، قرار دادن نتایج پژوهش در اختیار شرکت‌کنندگان در صورت تمایل و قدردانی از همه افرادی که در مطالعه شرکت داشتند، از‌جمله ملاحظات اخلاقی مورد توجه در این پژوهش بود.
داده‌های جمع‌آوری‌شده با آمار توصیفی میانگین و انحراف معیار مشخص شد و برای نرمال بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنف استفاده شد و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های تحلیل واریانس، t-testو ضریب همبستگی پیرسون به کار گرفته شد و همه عملیات آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 صورت گرفت.
یافته‌ها
میانگین و انحراف معیار سنی واحدهای پژوهش2/6±9/64 سال است که حداقل و حداکثر سن افراد به ترتیب 60 و 82 سال بوده است که از این تعداد 42 (21 درصد) نفر مجرد (به صورت تنها) و 158 (79 درصد) نفر متأهل بودند و از نظر سطح تحصیلات 172 (86 درصد) نفر دارای دیپلم و 28 (14 درصد) نفر دارای سطح تحصیلات دانشگاهی بودند (جدول شماره 1).
نتایج آزمون کولموگروف-اسمیرنف است که نتایج توزیع نمرات متغیرهای تحقیق قابل مشاهده است (جدول شماره 2).
بر اساس نتایج مطالعه حاضر، میانگین نمره سواد سلامت 1/28±2/58 بود. در سطح‌بندی سواد سلامت، 5/36 درصد اطلاعات ناکافی، 7/23 درصد نه چندان کافی، 4/25 درصد در حد کافی و 4/14 درصد عالی داشتند. میانگین نمره سواد سلامت به تفکیک ابعاد سلامت شامل دسترسی به اطلاعات سلامت 4/61، فهم و درک اطلاعات 7/66، مهارت خواندن اطلاعات 8/62، ارزیابی اطلاعات 6/54 و تصمیم‌گیری و رفتار اطلاعات 8/45 است. در جدول شماره 3 میانگین نمره سواد سلامت و سطوح سواد سلامت به تفکیک ابعاد سواد سلامت آورده شده است.
نتایج آماری نشان داد که میانگین سلامت روانی 1/25 و حد متوسط بین کارکنان را نشان می‌دهد. فراوانی پاسخگویان در متغیر مقیاس کلی سلامت روانی نشان داد که 2/61 درصد از سلامت روانی مطلوب برخوردار بودند و 8/38 درصد از سلامت روانی مطلوب برخوردار نبودند. همچنین در بررسی خرده‌مقیاس‌ها نشان داده شد که 4/44 درصد شرکت‌کنندگان از نظر جسمی 60 درصد شرکت‌کنندگان از نظر اضطراب و اختلال خواب، 6/45 درصد شرکت‌کنندگان از نظر کارکرد اجتماعی و 2/32 درصد شرکت‌کنندگان از نظر علائم افسردگی، از سلامت مطلوب برخوردار نیستند (جدول شماره 4).
نتایج نشان داد که میانگین نمره سلامت جسمانی 8/16 درصد، درد جسمانی 2/13، عملکرد اجتماعی 7/3، نشاط و شادکامی 02/2، مشکلات هیجانی 2، سلامت عمومی 1/3 و کیفیت زندگی 7/40 است. بیشترین و کمترین میانگین مربوط به سلامت جسمانی با نمره 8/16 درصد و نشاط و شادکامی 02/2 است (جدول شماره 5).
خروجی نتایج آماری بین مشخصات جمعیت‌شناختی نمونههای مورد مطالعه با متغیرهای اصلی نشان داد که بین سواد سلامت با تحصیلات (001/0=P)، بین سلامت روانی با سن و تحصیلات (001/0=P) و بین کیفیت زندگی با وضعیت تأهل (001/0=P) سالمندان غیرفعال ارتباط معناداری وجود دارد (جدول شماره 6).
همان‌طور که از جدول شماره 7 ملاحظه می‌شود، ضریب همبستگی پیرسون بین سواد سلامت و سلامت روانی و کیفیت زندگی در کل نمونه مورد مطالعه در سطح 001/0 بررسی شده است؛ بنابراین مطابق قاعده آزمون همبستگی پیرسون رابطه‌هایی که مقدار سطح معناداری آن‌ها در سطح 001/0 کمتر از این مقدار است و نیز همبستگی پیرسون رابطه‌هایی که در مقدار سطح معناداری آن‌ها در همین سطح کمتر از این مقدار است، معنادار است. ضریب همبستگی بهدستآمده از متغیرهای تحقیق نشان داد که میزان همبستگی بین سواد سلامت و سلامت روانی 64/0 درصد، سواد سلامت با سلامت جسمانی 79/0، سواد سلامت با درد جسمانی 58/0، سواد سلامت با عملکرد اجتماعی 82/0، سواد سلامت با نشاط و شادکامی 46/0، سواد سلامت با مشکلات هیجانی 53/0، سواد سلامت با سلامت روانی 44/0 و سواد سلامت با کیفیت زندگی 56/0 است (جدول شماره 7).
بحث
هدف از انجام این پژوهش بررسی همبستگی بین سواد سلامت با سلامت روانی و شاخص‌های کیفیت زندگی سالمندان غیرفعال شهرستان لاهیجان در سال 1400 بود. نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که بین سواد سلامت و سلامت روانی سالمندان غیرفعال ارتباط معناداری وجود دارد که نشان می‌دهد با افزایش و ارتقای سطح سواد سلامت در سالمندان می‌توان بر سلامت روانی تأثیر گذاشت که نتایج این پژوهش با تحقیقات پناهی و همکاران، کوچر و همکاران هم‌خوانی دارد [13 ،12].
در تبیین علت هم‌خوانی می‌توان این‌گونه استنباط کرد که خرده‌مقیاس‌های سواد سلامت نقش مؤثری در ارتقای دانش و یادگیری مفاهیم سلامت سالمندان دارند و با ارتقای سطح سواد سلامت در سالمندان جامعه، می‌توان در جهت تقویت رفتارهای ارتقادهنده سلامت گام محکمی برداشت، به طوری که هرچه نمره سواد سلامت افراد بیشتر باشد، نمره سلامت روانی بالاتری دارند.
نتایج پژوهش حوساین و همکاران با عنوان تأثیر سواد سلامت بر تبعیت از مصرف دارو در زنان مسن مبتلا به دیابت نوع دو نشان داد که افراد با سواد سلامت کافی در مقایسه با افراد با سواد کم، بیشتر مصرف دارو را به خاطر می‌آورند و بدون نظارت پزشک مورد نظر و متخصص سلامت در دُز مصرف دارو تغییری ایجاد نمی‌کنند [27]. دلایل زیادی حاکی از آن است که بسیاری از نتایج ناخوشایند مرتبط با سلامت، در‌نتیجه سواد سلامت ناکافی است که طبق مطالعات مرکز راهبردهای مراقبت سلامت آمریکا، افراد با سواد سلامت پایین، وضعیت سلامت ضعیف‌تری دارند [28].
یافته‌های حاصل از تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که بین سواد سلامت و کیفیت زندگی با سن آزمودنی‌های مورد مطالعه، ارتباط معناداری به لحاظ آماری مشاهده نشد که با تحقیقات کوشیار و افتیمو هم‌خوانی داشت [20 ،15]. به نظر می‌رسد با گذشت زمان، عوامل متغیر سواد سلامت از دوران سالمندی تأثیر می‌پذیرند که می‌تواند بر مشکلات شناختی افزایش دهد که یکی از عوامل ناهم‌خوانی باشد.
درواقع، مطالعاتی که ارتباط ما بین سطح سواد و سلامت را بررسی می‌کنند، سه نتیجه مهم دارند: 1- درک بهتر در مورد علت واقعی برآیندهای ضعیف تندرستی، 2- مشخص کردن شاخص‌های بالقوه بالینی در افراد در معرض خطر و 3- دادن آگاهی بالا برای توسعه آزمایشات بهداشتی. سواد سلامت پایین با فعالیت فیزیکی پایین در ارتباط است و با افزایش سواد سلامت، شخص از قرار گرفتن در موقعیت استرس‌زا جلوگیری می‌کند، فعالیت‌هایی از قبیل تماس منظم با دوستان و خانواده را افزایش داده، استفاده می‌کند [22-10]. با توجه به معنادار بودن رابطه سواد سلامت با سلامت روانی به نظر می‌رسد افرادی که از سطوح بالای سواد سلامت برخوردار هستند، توانایی بهتری در کنترل مشکلات روانی دارند.
نتایج نشان داد که بین سواد سلامت یا شاخص‌های کیفیت زندگی سالمندان غیرفعال ارتباط معناداری وجود دارد که با نتایج خالقی و همکاران و استبان و همکاران هم‌خوانی دارد [16 ،14]. نتایج این پژوهش در میان افراد تحت مطالعه، آن‌هایی که دچار مشکلات جسمی و عملکردی بوده‌اند، تلاش بیشتری برای دست یافتن به اطلاعات سلامت و ارزیابی و فهم آن‌ها داشته‌اند. پناهی و همکاران به این نتیجه رسیدند که بین ابعاد سواد سلامت و کیفیت زندگی ارتباط و همبستگی معناداری وجود دارد به گونه‌ای که در تحقیق خود نشان داده‌اند که ابعاد سواد سلامت پایین با کیفیت زندگی ضعیف در ارتباط است و نیز دریافتند که بُعد دسترسی بیشترین ضریب همبستگی را دارد [12].
مطالعه طاهری و همکاران با نتایج این پژوهش مغایرت داشت و هم‌خوان نبود که در آن کیفیت زندگی پایین‌تر از سطح متوسط گزارش، مغایرت دارد. از دلایل احتمالی این مغایرت می‌توان به تفاوت مطالعه ذکرشده با پژوهش حاضر در موضوعاتی همچون دامنه سنی افراد شرکت‌کننده، ابزار سنجش کیفیت زندگی، منطقه سکونت و میزان تحصیلات افراد اشاره کرد. به نظر می‌رسد افراد با دامنه سواد کم، کمتر با روش‌های حل مشکل آشنایی دارند [29]. از طرفی، در بیشتر مواقع وضعیت اقتصادی افراد کم‌سواد، نامناسب است که این مسائل موجب می‌شود تا این افراد بیشتر در معرض استرس بوده و کیفیت زندگی پایین‌تری داشته باشند.
افراد با سواد سلامت بالاتر از کیفیت زندگی جسمانی و روانی و به طور کلی از کیفیت زندگی مرتبط با سلامت بالاتری برخوردار بودند. هاسوم و همکاران در پژوهش خود رابطه بین سواد سلامت کارکردی و مراقبت از منزل از طریق کاربرد تلفن را در بیماران دیابتی نوع دو بررسی کردند و به این نتیجه دست یافتند که استفاده از فناوری و مراقبت از منزل با تلفن به تنهایی بدون آموزش سواد سلامت نمی‌تواند به افزایش سواد سلامت کارکردی در بیماران منجر شود. از این رو، آموزش سواد سلامت بر همه مؤلفه‌های مراقبتی و جسمی دیگر برای کمک به بیماران مقدم است [30].
از‌جمله محدودیت‌های موجود هنگام اجرای پژوهش حاضر، دشواری در جلب همکاری بعضی از سالمندان در زمان پر کردن پرسش‌نامه‌ها بود. به علاوه، حالات روانی سالمندان در زمان تکمیل پرسش‌نامه‌ها و صداقت آنان در پاسخگویی به پرسش‌نامه، از محدودیت‌های خارج از اختیار پژوهشگران بود.
نتیجه‌گیری
در نتایج مطالعه حاضر مشاهده شد که بین سواد سلامت با سلامت روانی و شاخص‌های کیفیت زندگی سالمندان ارتباط معناداری وجود دارد. به نظر می‌رسد مؤلفه‌های سواد سلامت به عنوان یک ابزار مهم، برای افزایش سطح توانمندی سالمندان لازم است و به عنوان پیش نیاز افزایش سلامت روانی و سطح کیفیت زندگی ضروری است که ابتدا سطح سواد افراد را ارتقا دهیم. درواقع، هرچه دسترسی سالمندان به اطلاعات سلامت بالاتر باشد و آموزش در زمینه مهارت های سلامت روانی بهتر باشد، وضعیت رفاهی و کیفیت زندگی سالمندان متعاقباً بالاتر خواهد بود.
از این رو، پیشنهاد می‌شود که متخصصان و پژوهشگران حوزه سلامت و بهداشت با کمک جزوه‌ها، کتابچه‌ها، برگزاری کارگاه‌ها و ساخت فیلم‌های آموزشی به افزایش سطح سواد سلامت در جامعه کمک کنند و مطالعاتی با حجم نمونه بزرگ‌تر و محدوده جغرافیایی وسیع‌تر انجام گیرد تا ادبیات متراکم و منسجمی در خصوص نحوه به‌کارگیری متغیرهای ذکرشده فراهم شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله دارای مجوز و کد پژوهشی به کد اخلاق IR.IAU.LIAU.REC.1400.045 از کمیته تخصصی اعطای مجوز اخلاق در پژوهش در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان است.
حامی مالی
این تحقیق هیچ کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش های عمومی، تجاری یا غیر انتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌پردازی، نگارش پیش‌نویس، ویراستاری و نهایی‌سازی: سیاوش خداپرست و وحید بخشعلی‌پور؛ روش تحقیق، تجزیه و تحلیل آماری، احصای داده‌ها و فرمت‌سازی: مقداد فرج‌پور پیربستی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
بهداشت عمومی
دریافت: 1400/7/29 | پذیرش: 1400/9/3 | انتشار: 1400/9/10
دریافت: 1400/7/29 | پذیرش: 1400/9/3 | انتشار: 1400/9/10
فهرست منابع
1. Nutbeam D, McGill B, Premkumar P. Improving health literacy in community populations: A review of progress. Health Promot Int. 2018; 33(5):901-11. [DOI:10.1093/heapro/dax015] [DOI:10.1093/heapro/dax015]
2. Chen X, Hay JL, Waters EA, Kiviniemi MT, Biddle C, Schofield E, et al. Health literacy and use and trust in health information. J Health Commun. 2018; 23(8):724-34. [DOI:10.1080/10810730.2018.1511658] [DOI:10.1080/10810730.2018.1511658]
3. Eden K, Mann M, Miller G, Abraham S. Health literacy and use of preventative care of female undergraduate nursing vs. non-nursing students. Int J Nurs Stud. 2017; 3(1):22-33. [DOI:10.20849/ijsn.v3i1.230] [DOI:10.20849/ijsn.v3i1.230]
4. Kim KA, Kim YJ, Choi M. Association of electronic health literacy with health-promoting behaviors in patients with type 2 diabetes: A cross-sectional study. Comput Inform Nurs. 2018; 36(9):438-47. [DOI:10.1097/CIN.0000000000000438] [DOI:10.1097/CIN.0000000000000438]
5. Morrison AK, Glick A, Yin HS. Health literacy: Implications for child health. Pediatr Rev. 2019; 40(6):263-77. [DOI:10.1542/pir.2018-0027] [DOI:10.1542/pir.2018-0027]
6. Ghazimirsaeed SJ, Ghaemizade M. [E-health literacy among postgraduate students in Tehran university of medical sciences, Iran, during 2015-2016 (Persian)]. Health Inf Manage. 2018; 14(6):243-8. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=577568
7. Farin E, Ullrich A, Nagl M. Health education literacy in patients with chronic musculoskeletal diseases: Development of a new questionnaire and sociodemographic predictors. Health Educ Res. 2013; 28(6):1080-91. [DOI:10.1093/her/cyt095] [DOI:10.1093/her/cyt095]
8. Seyedoshohadaee M, Kaghanizade M, Nezami M, Hamedani B, Barasteh S. [The relationship between health literacy and general health in patients with type 2 diabetes (Persian)]. Iran J Diabetes Metab. 2016; 15(5):312-9. https://ijdld.tums.ac.ir/browse.php?a_id=5446&sid=1&slc_lang=en
9. Nadi T, Poorolajal J, Doosti-Irani A. Socioeconomic inequality in health literacy, self-rated health, and general health in Arak, Iran: A population-based cross-sectional study. J Educ Community Health. 2021; 8(1):59-64. [DOI:10.52547/jech.8.1.59] [DOI:10.52547/jech.8.1.59]
10. Chan CQH, Lee KH, Low LL. A systematic review of health status, health seeking behaviour and healthcare utilisation of low socioeconomic status populations in urban Singapore. Int J Equity Health. 2018; 17(1):39. [DOI:10.1186/s12939-018-0751-y] [DOI:10.1186/s12939-018-0751-y]
11. Isazadeh M, Asadi ZS, Jamshidian A, Khademi Geshlaghe R. [The relationship between students' e-health literacy and general health in a military university of medical sciences (Persian)]. Mil Caring Sci. 2019; 6(3):228-37. [DOI:10.29252/mcs.6.3.9] [DOI:10.29252/mcs.6.3.9]
12. Panahi R, Osmani F, Sahraei M, Ebrahimi S, Shamsinejad Gashti M, Javanmardi E. [Relationship of health literacy and quality of life in adults residing in Karaj, Iran (Persian)]. J Educ Community Health. 2018; 4(4):13-9. [DOI:10.21859/jech.4.4.13] [DOI:10.21859/jech.4.4.13]
13. Couture E, Chouinard M, Fortin M, Hudon C. The relationship between health literacy and quality of life among frequent users of health care services: A cross-sectional study. Health Qual Life Outcomes. 2017; 15(1):137. [DOI:10.1186/s12955-017-0716-7] [DOI:10.1186/s12955-017-0716-7]
14. Khaleghi M, Amin Shokravi F, Peyman N. [The relationship between health literacy and health-related quality of life in students (Persian)]. Iran J Health Educ Health Promot. 2019; 7(1):66-73. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=683280 [DOI:10.30699/ijhehp.7.1.66]
15. Kooshyar H, Shoorvazi M, Dalir Z, Hosseini M. [Health literacy and its relationship with medical adherence and health-related quality of life in diabetic community-residing elderly (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2014; 23(1):134-43. http://jmums.mazums.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-1256-117&slc_lang=en&sid=1
16. Esteban y Peña MM, Hernandez Barrera V, Fernández Cordero X, Gil de Miguel A, Rodríguez Pérez M, Lopez-de Andres A, et al. Self-perception of health status, mental health and quality of life among adults with diabetes residing in a metropolitan area. Diabetes Metab. 2010; 36(4):305-11. [DOI:10.1016/j.diabet.2010.02.003] [DOI:10.1016/j.diabet.2010.02.003]
17. De Leo D, Diekstra RF, Lonnqvist J, Trabucchi M, Cleiren MH, Frisoni GB, et al. LEIPAD , an internationally applicable instrument to access quality of life in elderly. Behav Med. 2018; 42(1):17-27. [DOI:10.1080/08964289809596377] [DOI:10.1080/08964289809596377]
18. Yeghaneh B, Einalia J, Charaghi M, Eskandari Shahraki Z. [Evaluation of quality of life and vulnerability components of elderly women in rural areas case study: Zanjan city (Persian)]. J Gerontol. 2019; 3(4):67-77. http://joge.ir/article-1-280-en.html
19. Mosallanezhad Z, Sotoudeh GR, Jutengren G, Salavati M, Harms-Ringdahl K, Nilsson Wikmaret L, et al. A structural equation model of the relation between socioeconomic status, physical activity level, independence and health status in older Iranian people. Arch Gerontol Geriatr. 2017; 70:123-9. [DOI:10.1016/j.archger.2017.01.004] [DOI:10.1016/j.archger.2017.01.004]
20. Efthymiou A, Middleton N, Charalambous A, Papastavrou E. The association of health literacy and electronic health literacy with self-efficacy, coping, and caregiving perceptions among carers of people with dementia: Research protocol for a descriptive correlational study. JMIR Res Protoc. 2017; 6(11):e221. [DOI:10.2196/resprot.8080] [DOI:10.2196/resprot.8080]
21. McNaughton CD, Cawthon C, Kripalani S, Liu D, Storrow AB, Roumie CL. Health literacy and mortality: A cohort study of patients hospitalized for acute heart failure. J Am Heart Assoc. 2015; 4:e001799. https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/jaha.115.001799https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/jaha.115.001799 [DOI:10.1161/JAHA.115.001799]
22. Chaleshgar-kordasiabi M, Ramezani A, Bakhshavand A. [Relationship between health literacy and self-care behaviors in patients with type 2 diabetes (Persian)]. J Health Syst Res. 2020; 15(4):262-71. [DOI:10.32592/hsr.2020.15.4.102] [DOI:10.32592/hsr.2020.15.4.102]
23. Montazeri A, Tavousi M, Rakhshani F, Azin SA, Jahangiri K, Ebadi M, et al. [Health Literacy for Iranian Adults (HELIA): Development and psychometric properties (Persian)]. Payesh. 2014; 13(5):589-99. http://payeshjournal.ir/browse.php?a_id=279&sid=1&slc_lang=en
24. Sedigh Arfaei F, Rahimi H, Ghodusi Z. [Relationship between attachment styles and mental health among nurses (Persian)]. Iran J Nurs. 2014; 27(88):11-21. [DOI:10.29252/ijn.27.88.11] [DOI:10.29252/ijn.27.88.11]
25. Taghavi SMR. [Validity and reliability of the general health questionnaire (ghq-28) in college students of Shiraz university (Persian)]. J Psychol. 2000; 5(4):381-98. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=39078
26. Montazeri A, Vahdaninia M, Mousavi SJ, Omidvari S. The Iranian version of 12-item Short Form Health Survey (SF-12): Factor structure, internal consistency and construct validity. BMC Public Health. 2009; 9:341. [DOI:10.1186/1471-2458-9-341] [DOI:10.1186/1471-2458-9-341]
27. Hussain N, Said ASA, Khan Z. Influence of health literacy on medication adherence among elderly females with type 2 diabetes in Pakistan. Int Q Community Health Educ. 2020; 41(1):35-44. [DOI:10.1177/0272684X19896724] [DOI:10.1177/0272684X19896724]
28. Arbabi H, Mansouri A, Nooshirvani S, Arbab A. [The relationship between health literacy and general health in patients with type II diabetes referring to diabetes clinic of Zabol in 2016 (Persian)]. J Diabetes Nurs. 2017; 5(1):29-39. https://jdn.zbmu.ac.ir/article-1-233-en.html
29. Tahery N, Ghajari H, Shahbazi H. [The association of health literacy with self-efficacy and self-care, in type 2 diabetes patients (Persian)]. Iran J Endocrinol Metab. 2018; 20(3):135-41. http://ijem.sbmu.ac.ir/article-1-2353-fa.html
30. Korsbakke Emtekaer Haesum L, Ehlers L, Hejlesen OK. Interaction between functional health literacy and telehomecare: Short-term effects from a randomized trial. Nurs Health Sci. 2016; 18(3):328-33. [DOI:10.1111/nhs.12272] [DOI:10.1111/nhs.12272]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
