دوره 16، شماره 4 - ( تیر 1401 )
جلد 16 شماره 4 صفحات 352-342 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Jamshidzehi A, Ghalehbandi M F, Kashaninasab F, Shirazi E. Sleep-Wake Pattern of Adolescents in Makran Region of Sistan and Baluchestan Province, Iran. Qom Univ Med Sci J 2022; 16 (4) :342-352
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3391-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3391-fa.html
جمشیدزهی عبدالعزیز، قلعهبندی میرفرهاد، کاشانینسب فاطمه، شیرازی الهام. بررسی الگوی خواببیداری در نوجوانان ناحیه مکران استان سیستان و بلوچستان. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1401; 16 (4) :342-352
1- گروه روان پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علومپزشکی ایران، تهران، ایران.
2- مرکز تحقیقات سلامت روان، انستیتو روانپزشکی تهران، دانشگاه علومپزشکی ایران، تهران، ایران.
3- مرکز تحقیقات سلامت روان، انستیتو روانپزشکی تهران، دانشگاه علومپزشکی ایران، تهران، ایران. ،kashaninasab.f@iums.ac.ir
4- گروه روان پزشکی، مرکز تحقیقات بهداشت روان، انیستیتو تحقیقات سلامت روانی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علومپزشکی ایران، تهران، ایران.
2- مرکز تحقیقات سلامت روان، انستیتو روانپزشکی تهران، دانشگاه علومپزشکی ایران، تهران، ایران.
3- مرکز تحقیقات سلامت روان، انستیتو روانپزشکی تهران، دانشگاه علومپزشکی ایران، تهران، ایران. ،
4- گروه روان پزشکی، مرکز تحقیقات بهداشت روان، انیستیتو تحقیقات سلامت روانی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علومپزشکی ایران، تهران، ایران.
واژههای کلیدی: الگوی خواب و بیداری، خواب، ریتم، نوجوانان
متن کامل [PDF 4295 kb]
(269 دریافت)
| چکیده (HTML) (707 مشاهده)
متن کامل: (208 مشاهده)
مقدمه
خواب یک فرایند پیچیده زیستی با تأثیرات گسترده بر سلامت روانی و جسمی است که بهعنوان یکی از نیازهای اساسی انسان بهشمار میرود و برای حفظ سلامت، کیفیت خوب زندگی و عملکرد صحیح در طول روز ضروری است [1]. خواب در کودکان و نوجوانان اهمیت دارد و باعث کمک به رشد و نمو آنها میشود و بهطور مستقیم بر تکامل ذهنی و جسمی آنها مؤثر است. کودکانی که خواب کافی دارند، عملکرد بهتری دارند و کمتر در معرض اختلالات رفتاری و خلقی هستند [2].
خواب نقش بسیار مهمی در رشد کودکان ایفا میکند. خواب نهتنها بر رشد جسمی، رفتاری و هیجانی کودک تأثیرگذار است، بلکه با عملکرد ذهنی، یادگیری و توجه نیز ارتباط زیادی دارد [3]. مطالعات در تمام گروههای سنی نشان داده است که مدت زمان خواب ناکافی و زمان خواب در افزایش خطر بیماریهای قلبی و متابولیک، چاقی، آسیب، تصادفات و همینطور در کاهش کیفیت زندگی و کارکردهای زندگی نقش بسزایی دارند [4، 5].
مثل هر ارگانیسم دیگری، انسان هم در بسیاری از متغیرهای بیولوژیکی و رفتاری، ریتمهای شبانهروزی از خود بروز میدهد که از عوامل بیرونی (چرخه شبانهروزی) و درونی (سازوکارهای درونی بدن) متأثر است، وقتی فرد در محیطی قرار بگیرد که علائم محیطی (نور و تاریکی) حذف شده باشند، یک سیستم دورهای و خودکار 24 ساعته فعالیتهای وی را مدیریت میکند. همان سیستمی که در حالتهای عادی با دوره 24 ساعته تاریکی و روشنایی خود را هماهنگ میکند [6].
تفاوتهای بینفردی در زمان خواب وجود دارد که بهعنوان ترجیحات صبحگاهیعصری یا کورنوتایپ شناخته میشود [7]. افرادی که اغلب صبحها بسیار زود از خواب بیدار میشوند، اوایل روز خیلی فعال هستند و شب هم تمایل دارند که زودتر به خواب روند، در گروه اول قرار میگیرند که در فرهنگ عامیانه به آنها چکاوک گفته میشود. نوع عصرگاهی افرادی هستند که در نقطه مقابل گروه اول هستند، یعنی صبح زود بیدار شدن برای آنان بسیار دشوار است و معمولاً در نیمه دوم روز بسیار فعالتر از نیمه اول هستند که به آنها در زبان عامیانه جغد گفته میشود [8].
مطالعات درزمینه تیپهای شبانهروزی نشان میدهد افراد با تیپ صبحگاهی سبک زندگی سالمتری دارند، ازنظر هیجانی باثبات، جدی و قابلاعتماد هستند، وظیفهشناسی، واقعگرایی و اعتماد به نفس در آنها بیشتر است و درزمینه کاری کوشاتر هستند. درمقابل، افراد با تیپ شامگاهی، آشفتگیهای روانشناختی و روانتنی بیشتری دارند، توانایی بیشتری در تفکر خلاقانه دارند، نوآور، کنجکاوتر و برونگراتر هستند و ضریب هوشی بیشتری دارند. همچنین صبحگاهیها بیشتر افرادی درونگرا و شامگاهیها بیشتر برونگرا هستند [9]. اگرچه میانسالان و سالمندان بیشتر مستعد ابتلا به یکی از انواع بیخوابی هستند، بیخوابی اولیه یکی از شایعترین مشکلات شناختهشده بین نوجوانان و جوانان نیز محسوب میشود. در چنین شرایطی با خطر گسترش این وضعیت در چرخه زندگی مواجه هستیم و این در حالی است که بسیاری از افراد مبتلا به بیخوابی شناسایی نمیشوند [10].
مطالعات انجامشده در ایران و جهان، طول و کیفیت خواب کودکان بررسیشده، کمتر از مقادیر توصیهشده بود [11-13]. ازگلی و همکاران نشان دادند 3/36 درصد کودکان اختلالات متوسط تا شدید خواب، 9/64 درصد اختلال در بیداری در صبح و 9/28 درصد اختلال در رفتار خواب دارند [5]. کاکلی، در دانشآموزان مدارس ابتدایی شهر زابل، اختلال از نوع عادات اضطرابی و مقاومت در به خواب رفتن را شایعترین اختلالات خواب کودکان گزارش کرد [11].
بهطورکلی با وجود مطالعات انجامشده، به مشکل خواب و عواقب جدی آن بر سلامت ازطرف متخصصین کمتر توجه شده است. در چند سال اخیر، توجه به مشکل خواب در دوران کودکی افزایش یافته، اما باوجوداین، در این زمینه هنوز تحقیقات بیشتری لازم است. بدین خاطر، ضرورت عملی چنین تلاشی غیرقابل انکار است تا امکان بهکارگیری یافتهها در گستره بومی و فرهنگی فراهم شود. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی الگوی خواببیداری در نوجوانان ناحیه مکران استان سیستان و بلوچستان در سال 1400 انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه توصیفی است که در سال 1398 تا 1400 بر روی نوجوانان مقطع دبیرستانی منطقه مکران استان سیستانوبلوچستان (3 شهرستان اصلی سراوان، ایرانشهر و چابهار) در جنوبشرق ایران انجام شده است.
معیارهای ورود به مطالعه شامل سن 13 تا 19 سال، تحصیل در مدارس عمومی و عادی شهرهای سراوان، ایرانشهر و چابهار (مدارس مربوط به کودکان استثنایی و مدارس شبانه ارزیابی نشدند)، عدم ابتلا به اﺧﺘﻼﻻت ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﺘﻼل ﮐﻢﺗﻮﺟﻬﯽ/بیشفعالی، اوﺗﯿﺴﻢ و عقبماندگی ذهنی، عدم ابتلا به بیماریهای ﻣـﺰﻣﻦ (ﺑﯿﻤﺎری ﻗﻠﺒﯽ، ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺸﻨﺞ، آﺳـﻢ، ﺑﯿﻤـﺎری ﮐﻠﯿـﻮی)، عدم ﻣﺼـﺮف داروﻫﺎی ﻣـﺆﺛﺮ بر ﺧﻮاب ﻣﺎﻧﻨﺪ محرکهای روان، ضدتشنج و آﻧﺘﯽﻫﯿﺴﺘﺎﻣﯿﻦ یا هرگونه دارویی که الگوی خواب را دچار اختلال کند و ساکن بودن در شهرهای سراوان، ایرانشهر و چابهار بود.
معیارهای خروج از مطالعه، عدم رضایت والدین آزمودنی پس از تکمیل پرسشنامهها و نقص اطلاعات پرسشنامه بود. حجم نمونه براساس فرمول نمونهگیری کوکران با فرض خطای نوع اول 05/0 و پارامترهای 5/0=P و 05/0=d و با استفاده از فرمول شماره 1، 384 نفر محاسبه شد [14].
1.
باتوجهبه احتمال ریزش 15 درصد در نمونهها، این تعداد به 441 نفر افزایش مییابد و چون از نمونهگیری خوشهای استفاده میشود ضریب 2/1 برای حجم نمونه منظور میشود که حجم نمونه نهایی را به 530 نفر میرساند. برای این کار از هریک از 3 شهرستان اصلی منطقه مکران استان سیستانوبلوچستان، یعنی شهرستانهای سراوان، ایرانشهر و چابهار، تعداد 177 نفر دانشآموز بررسی شدند. بدین ترتیب که از بین تمام دبیرستانهای هر 3 شهرستان، 2 دبیرستان پسرانه و 2 دبیرستان دخترانه بهطور تصادفی تعیین شدند. درنهایت، از بین دانشآموزان آن دبیرستانها بهصورت تصادفی پرسشنامهها توزیع و بررسی شدند.
پس از کسب اجازه از اداره کل آموزشوپرورش استان سیستان و بلوچستان و ادارات آموزشوپرورش شهرستانهای سراوان، ایرانشهر و چابهار نمونهگیری بهصورت روش نمونهگیری چندمرحلهای انجام شد که از بین تمام دبیرستانهای این 3 شهر بهطور تصادفی انتخاب شدند و از میان آنها نسبت مدارس پسرانه و دخترانه نیز رعایت شد. شرکتکنندگان پس از تکمیل رضایتنامه و بهصورت داوطلبانه و پس از کسب معیارهای ورود به مطالعه حاضر، وارد مطالعه شدند.
همه پرسشنامهها بینام بودند و به همه شرکتکنندگان اطمینان داده شد که تمام اطلاعات شخصی آنها نزد گروه تحقیق طرح محفوظ میماند. آزمودنیها پرسشنامه مطالعه را تکمیل کردند. برای جمعآوری اطلاعات از پرسشنامه ویژگیهای جمعیتشناختی و پرسشنامه صبحگاهیشامگاهی، استفاده شد.
پرسشنامه ویژگیهای جمعیتشناختی
ویژگیهای جمعیتشناختی شامل جنسیت، سن، مقطع تحصیلی، تحصیلات والدین، تعداد فرزندان خانوار، وضعیت اقتصادیاجتماعی، سابقه بیماری جسمی شناختهشده، سابقه اختلال روانپزشکی شناختهشده، سابقه اختلالات روانپزشکی در خانواده و تعداد افراد ساکن خانوار است.
پرسشنامه صبحگاهیشامگاهی
هورن و استبرگ این پرسشنامه را در سال 1976 ساختهاند که از 19 گویه و 3 خردهمقیاس ترجیح بیداری (7 سؤال)، ترجیح خواب (4 سؤال) و ترجیح عملکرد بهینه (4 سؤال) تشکیل شدهاست که بهمنظور مشخص کردن ریخت شبانهروزی خواب افراد بهکار میرود. توجه شود که این ابعاد سؤالات پرسشنامه، گزینههای متفاوت و نمرهگذاری اختصاصی دارد و با پرسش از ساعات خواب و بیداری و ترجیحات ساعات بدنی برای کارهای بدنی و ذهنی، ریخت شبانهروزی فرد را تعیین میکند.
گزینههای پرسشنامه ارزشهای مساوی ندارد و براساس تحلیلهای اولیه سازندگان آن به گزینههای برخی از سؤالات ارزشهای متفاوتی از سایر سؤالات داده شد. توجه به این نکته ضروری است که 3 عامل روی 15 سؤال از 19 سؤال پرسشنامه صبحگاهیشامگاهی بار میدهند. دامنه نمرات از 16 تا 86 متغیر است و نمره بالاتر نشاندهنده صبحگاهی بودن بیشتر است و نمره پایینتر نشانه شامگاهی بودن بیشتر است. نسخه اصلی پرسشنامه صبحگاهیشامگاهی افراد را در 5 طبقه برحسب نمره آنها دستهبندی میکند. مجموع امتیازات به شرح ذیل است:
- 16-31 نوع بعدازظهری (شامگاهی)
- 31-41 نسبتاً بعدازظهری (نسبتاً شامگاهی)
- 42-58 معتدل
-59-69 نسبتاً صبحگاهی
- 70-86 کاملاً صبحگاهی
اندرسون و همکاران، ضریب پایایی اندازهگیری مکرر آزمون را 77/0 درصد گزارش کردند. در ایران نیز در پژوهش رهافر و همکاران بهمنظور بررسی شواهد همگرا و واگرا برای متغیر ریختهای شبانهروزی از 3 پرسشنامه معتبر افسردگی بک، سلامت عمومی و شادکامی آکسفورد استفاده شد. ضرایب پایایی پرسشنامه در کل مقیاس و ابعاد آن (بهجز عامل ترجیح خواب) رضایتبخش بود (7/0α<) [15].
تحلیل دادهها
دادهها با نرمافزار آماری SPSS نسخه 21 تجزیهوتحلیل شد. توزیع نرمالیتی دادهها در گروههای مطالعه با آزمون شاپیرو ویلک بررسی شد. ابتدا برای توصیف متغیر کیفی (اسمی و رتبهای) از تعداد و درصد تعداد و برای توصیف متغیرهای کمّی از میانگین انحرافمعیار استفاده میشود. از آزمون تیتست و آنووا برای مقایسه شهرستانهای مختلف و جنسیت استفاده شدهاست. سطح معناداری 05/0 درنظر گرفته شد.
یافتهها
504 نفر از نوجوانان مقطع دبیرستانی منطقه مکران استان سیستان و بلوچستان (3 شهرستان اصلی سراوان، ایرانشهر و چابهار) در مطالعه شرکت کردند که تعداد محل تحصیل آنها، در شهرهای سراوان (7/34 درصد)، ایرانشهر (7/32 درصد) و چابهار (8/28 درصد) بوده است. 26 نفر بهدلیل نقصان اطلاعات از مطالعه حذف شدند. بیشترین تعداد سن دانشآموزان، 17 سال (8/20 درصد) بودهاست. 53 درصد دختر و بقیه پسر بودند. 2/45 درصد در متوسطه اول (کلاس هفتم تا نهم) و 49 درصد متوسطه دوم (کلاس دهم تا دوازدهم) و مقطع تحصیلی 8/5 درصد از آنها نامشخص بود. بیش از 90 درصد از کل پاسخدهندگان هیچ اختلال جسمی و روانی نداشتند. همچنین بیش از 95 درصد از کل پاسخدهندگان دارو مصرف نمیکردند. 8/93 درصد از کل پاسخدهندگان بدون سابقه بیماری روانپزشکی در خانواده بودند.
میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی در کل برابر با 9/8±7/56 بود. بنابراین وضعیت صبحگاهیشامگاهی در کل دانشآموزان در سطح معتدل قرار داشت. میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی در دختران 4/9±9/55 (معتدل) کمتر از پسران 3/8±7/57 (معتدل) بوده است (جدول شماره 1).
بالاترین میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی مربوط به شهر سراوان با میانگین 5/8±7/57 بود که در وضعیت معتدل قرار داشتند و کمترین میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی مربوط به شهر چابهار با میانگین 6/9±2/56 بود (جدول شماره 1).
نتایج آزمون آنووا برای مقایسه میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی به تفکیک شهرستان نشان داد بین میانگین شهرستانهای مختلف ازنظر میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی اختلاف معناداری وجود ندارد (3/0=P).
نتایج آزمون تیتست مستقل نشان داد بین پسران و دختران ازنظر شاخص صبحگاهیشامگاهی اختلاف معناداری وجود دارد
(03/0=P) و پسران نسبت به دختران از وضعیت صبحگاهیتری برخوردارند (جدول شماره 1).
باتوجهبه یافتهها میانگین کل دانشآموزان الگوی ترجیح خواب را بر دیگر الگوها ترجیح دادهاند. همچنین شدت الگوی ترجیح خواب در پسران بالاتر از دختران است. نتایج آزمون تیمستقل نشان داد بین پسران و دختران ازنظر میانگین بعد ترجیحات خواب، اختلاف معناداری وجود دارد
(009/0=P). بنابراین پسران نسبت به دختران از وضعیت صبحگاهیتری برخوردارند، اما بین پسران و دختران ازنظر میانگین بعد ترجیحات بیداری و ترجیحات عملکرد بهینه اختلاف معناداری وجود نداشت (05/0 باتوجهبه یافتهها، الگوی انتخابی دانشآموزان در شهرهای ایرانشهر، سراوان و چابهار، ترجیحات خواب بوده است. میانگین ترجیحات بیداری، ترجیحات خواب و ترجیحات عملکرد بهینه در دانشآموزان ایرانشهر پایینتر از دانشآموزان شهرستانهای سراوان و چابهار بود. نتایج آزمون آنووا نشان داد بین شهرستانهای مختلف ازنظر میانگین بعد ترجیحات خواب اختلاف معناداری وجود دارد (003/0=P)، اما بین شهرستانهای مختلف ازنظر میانگین بعد ترجیحات بیداری و ترجیحات عملکرد بهینه، اختلاف معناداری وجود ندارد
(05/0<P) (جدول شماره 3).
بحث
خواب با سلامت روانی ارتباط ویژهای دارد، چون آشفتگیهای خواب معمولاً در تمام بیماریهای روانپزشکی روی میدهد و غالباً یکی از ملاکهای تشخیصی برای بیماریهای خاص است. قضاوت اینکه فردی دچار بیخوابی است کار دشواری است، بسیاری از افرادی که از بیخوابی شاکی هستند، پس از بررسی در آزمایشگاههای خواب، معلوم میشود که خواب طبیعی دارند. خواب یکی از نیازهای اساسی انسان است که برای حفظ و نگهداری انرژی، وضعیت ظاهری و رفاه جسمی لازم است.
بخشی از عملکرد تحصیلی نامطلوب دانشآموزان نوجوانان به خواب ناکافی آنها نسبت داده میشود، زیرا نبود خواب کافی در شب موجب خوابآلودگی روزانه و متعاقب آن منجر به افزایش ترجیحات خواب میشود که درنهایت ریتم شبانهروزی به هم میخورد و فرد تمرکز خود را از دست میدهد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد شاخص صبحگاهیشامگاهی در کل دانشآموزان در تیپ معتدل قرار داشت.
بالاترین میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی مربوط به شهر سراوان و در تیپ معتدل بود، اما بین میانگین شهرستانهای مختلف ازنظر میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی اختلاف معناداری وجود نداشت. بین پسران و دختران ازنظر شاخص صبحگاهیشامگاهی اختلاف معناداری وجود داشت و پسران نسبت به دختران از وضعیت صبحگاهیتری برخوردارند. در تبیین این یافتهها میتوان بیان کرد که باتوجهبه اینکه سیستم آموزشی زمانبندیهای خاصی دارد، بنابراین ریتم شبانهروزی بهناچار متأثر از آن است و نمیتوان باتوجهبه نتایج این تحقیق در معتدل بودن ریتم شبانهروزی دانشآموزان به وضعیت مطلوب ریتم شبانهروزی آنان پی برد و شاید اگر در تابستان که مدارس تعطیل است، این پژوهش انجام میشد، نتایج عکسی دربر داشت.
هاهن و همکاران [16] درباره کارکردهای اجرایی و تیپهای شبانهروزی پژوهشی انجام دادهاند، نتایج بهدستآمده حاصل از پژوهش آنان این بود که اختلال کارکردهایی اجرایی حداقل در بخشی از فعالیتهای مدرسه، ممکن است از تطابق نداشتن بین خواسته مدرسه (شروع زود) و سرعت تغییرات ریتم شبانهروزی (تغییر به سمت شامگاهی) در طول انتقال به نوجوانی باشد.بنابراین کارکردهایی اجرایی ممکن است در مدرسه به احتمال زیاد در صبح به خطر بیفتد. با رسیدن کودکان به سنین مدرسه پیشبینی میشود در ادامه روند طبیعی رشد و تکامل، الگوهای خواب تثبیتشده و رفتارهای نامطلوب خواب، بهویژه نابهنجاری خواب سیر نزولی یابند.
نتایج مطالعات نشان میدهد با رسیدن به دوران نوجوانی، مشکلات خواب، نهتنها برطرف نشده، بلکه بهتدریج عوارض ناشی از کمخوابی عادتی و بیمارگونه در کودک پدیدار شده است. تیپهای صبحگاهی را به چکاوک و شامگاهی را به جغد تشبیه کردهاند. تیپهای صبحگاهی افرادی هستند که صبح زودتر بیدار میشوند و هنگام بیداری سرحال هستند. همچنین در اوایل روز در مقایسه با افراد شامگاهی توانایی و کارایی بیشتری دارند و اوج زمان هوشیاری این افراد در ساعات اولیه صبح (نیمه اول روز) است. تیپهای شامگاهی صبحها بهسختی بیدار میشوند، هنگام بیداری خسته هستند و تا دیروقت در شب نیز بیدار میمانند، کارایی بیشتری در زمان عصر دارند و اوج زمان هوشیاری آنها در ساعات پایانی عصر است [17].
همسو با نتایج پژوهش حاضر در مطالعه بسلاک و همکاران [18] در کالج ساکاریای ترکیه، شاخص صبحگاهیشامگاهی در بیشتر دانشآموزان دبیرستانی 17 تا 19 ساله شرکتکننده در مطالعه در سطح معتدل قرار داشت. در مطالعه نگری ریک و همکاران [19] مشاهده شد 6/51 درصد از دانشآموزان بهعنوان سطح معتدل طبقهبندی شدند و 5/61 درصد، کیفیت پایین خواب دارند. در مطالعه جیانوتی و همکاران [20] و بسلاک و همکاران [18] درکالج ساکاریای ترکیه، الگوی غالب دانشآموزان، ترجیح خواب بوده است.
باتوجهبه اینکه دانشآموزان از بیخوابی و خوابآلودگی روزانه رنج میبرند، بدون شک برای بهبود این مشکل، ترجیحات خواب در آنان بالا میرود تا بتوانند انرژی ازدسترفته را جبران کنند. آنچه بدیهی است، این است کـه کـنش انـسان در بستر زمان جریان مییابد و ازاینرو، ترجیحات زمانی هر فرد برای خواب و بیداری و انجام فعالیتهای روزمره بـه مفهومسازی ریختهای شبانهروزی و بررسی تأثیر ایـن ترجیحات بر کارکردهای شناختی، فیزیولوژیک و رفتاری مرتبط است. افراد صبحگاهی در صبح احساس بهتـری دارند، زود بیدار میشوند و زود هم میخوابند. در مقابـل شامگاهیها، فعالیتهای شبانه را تـرجیح میدهند، دیـر میخوابند و دیرتر میخیزند. معتدلها نیز بین این 2 حد قرار میگیرند.
باتوجهبه وجود اختلال در ریتمهای شبانهروزی در دختران و پسران و کیفیت پایین خواب (بیخوابی و خوابآلودگی روزانه) تنظیم ترجیحات خواببیداری از ترجیحات خواب به وضعیت بهینه با یافتن منشأ بیخوابی و درمان خوابآلودگی حل میشود. پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی عواملی که در تنظیم ریتم شبانهروزی و انتخاب ترجیحات خاص خواببیداری نقش دارند، شناسایی و برای الگوی خواب دانشآموزان مناطق مختلف مدلی طراحی شود.
مطالعه حاضر با محدودیتهایی روبهرو بود. از محدودیتهای این پژوهش، استفاده از پرسشنامه بود که نتیجه بهدستآمده از آن تا چه حد با رفتارهای واقعی و عملی میتواند هماهنگ باشد. ازطرفدیگر، تفاوتهای منحصربهفرد واحدهای مورد پژوهش که در میزان یادگیری و انجام صحیح برنامههای پیشنهادی مؤثر هستند، احتمالاً بر نتیجه پژوهش تأثیر داشته است.
نتیجهگیری
باتوجهبه یافتههای پژوهش حاضر میتوان نتیجه گرفت که الگوی خواببیداری در وضعیت معتدل قرار داشته است و کل دانشآموزان الگوی ترجیح خواب را بر دیگر الگوها ترجیح دادهاند. پسران نسبت به دختران از وضعیت صبحگاهیتری برخوردارند؛ بنابراین ضرورت دارد تا ریتمهای شبانهروزی در دانشآموزان بررسی و اقدامات لازم جهت آگاهسازی والدین انجام گیرد و احتمالاً ریتم شبانهروزی دانشآموزان با وضعیت واقعی زندگی آنان هماهنگ نیست. بنابراین بهتر است که از برنامه مدرسه و منزل برای خواب هماهنگ شود.
همچنین باتوجهبه نتایج حاصله، بهمنظور ارزیابی و بررسی دقیق الگوی خواببیداری توصیه میشود تا شاخص صبحگاهیشامگاهی برای جمعیت ایرانی، بومیشده و اعتبار، پایایی و نقطه برش آن در جامعه ایرانی بررسی شود. از طرفی، مسئولین ادارات آموزش و پرورش بهمنظور افزایش عملکرد بهینه براساس تیپهای صبحگاهی یا شامگاهی بودن دانشآموزان در مناطق مختلف درباره ساعات شروع مدرسه، برنامهریزی مطلوبتری طراحی و اجرا کنند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش توسط کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران (کد اخلاق IR.IUMS.FMD.REC.1398.164) تصویب شد.
حامی مالی
این پژوهش هیچگونه کمک مالی از سازمانهای دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آمادهسازی این مقاله مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع وجود ندارد.
خواب یک فرایند پیچیده زیستی با تأثیرات گسترده بر سلامت روانی و جسمی است که بهعنوان یکی از نیازهای اساسی انسان بهشمار میرود و برای حفظ سلامت، کیفیت خوب زندگی و عملکرد صحیح در طول روز ضروری است [1]. خواب در کودکان و نوجوانان اهمیت دارد و باعث کمک به رشد و نمو آنها میشود و بهطور مستقیم بر تکامل ذهنی و جسمی آنها مؤثر است. کودکانی که خواب کافی دارند، عملکرد بهتری دارند و کمتر در معرض اختلالات رفتاری و خلقی هستند [2].
خواب نقش بسیار مهمی در رشد کودکان ایفا میکند. خواب نهتنها بر رشد جسمی، رفتاری و هیجانی کودک تأثیرگذار است، بلکه با عملکرد ذهنی، یادگیری و توجه نیز ارتباط زیادی دارد [3]. مطالعات در تمام گروههای سنی نشان داده است که مدت زمان خواب ناکافی و زمان خواب در افزایش خطر بیماریهای قلبی و متابولیک، چاقی، آسیب، تصادفات و همینطور در کاهش کیفیت زندگی و کارکردهای زندگی نقش بسزایی دارند [4، 5].
مثل هر ارگانیسم دیگری، انسان هم در بسیاری از متغیرهای بیولوژیکی و رفتاری، ریتمهای شبانهروزی از خود بروز میدهد که از عوامل بیرونی (چرخه شبانهروزی) و درونی (سازوکارهای درونی بدن) متأثر است، وقتی فرد در محیطی قرار بگیرد که علائم محیطی (نور و تاریکی) حذف شده باشند، یک سیستم دورهای و خودکار 24 ساعته فعالیتهای وی را مدیریت میکند. همان سیستمی که در حالتهای عادی با دوره 24 ساعته تاریکی و روشنایی خود را هماهنگ میکند [6].
تفاوتهای بینفردی در زمان خواب وجود دارد که بهعنوان ترجیحات صبحگاهیعصری یا کورنوتایپ شناخته میشود [7]. افرادی که اغلب صبحها بسیار زود از خواب بیدار میشوند، اوایل روز خیلی فعال هستند و شب هم تمایل دارند که زودتر به خواب روند، در گروه اول قرار میگیرند که در فرهنگ عامیانه به آنها چکاوک گفته میشود. نوع عصرگاهی افرادی هستند که در نقطه مقابل گروه اول هستند، یعنی صبح زود بیدار شدن برای آنان بسیار دشوار است و معمولاً در نیمه دوم روز بسیار فعالتر از نیمه اول هستند که به آنها در زبان عامیانه جغد گفته میشود [8].
مطالعات درزمینه تیپهای شبانهروزی نشان میدهد افراد با تیپ صبحگاهی سبک زندگی سالمتری دارند، ازنظر هیجانی باثبات، جدی و قابلاعتماد هستند، وظیفهشناسی، واقعگرایی و اعتماد به نفس در آنها بیشتر است و درزمینه کاری کوشاتر هستند. درمقابل، افراد با تیپ شامگاهی، آشفتگیهای روانشناختی و روانتنی بیشتری دارند، توانایی بیشتری در تفکر خلاقانه دارند، نوآور، کنجکاوتر و برونگراتر هستند و ضریب هوشی بیشتری دارند. همچنین صبحگاهیها بیشتر افرادی درونگرا و شامگاهیها بیشتر برونگرا هستند [9]. اگرچه میانسالان و سالمندان بیشتر مستعد ابتلا به یکی از انواع بیخوابی هستند، بیخوابی اولیه یکی از شایعترین مشکلات شناختهشده بین نوجوانان و جوانان نیز محسوب میشود. در چنین شرایطی با خطر گسترش این وضعیت در چرخه زندگی مواجه هستیم و این در حالی است که بسیاری از افراد مبتلا به بیخوابی شناسایی نمیشوند [10].
مطالعات انجامشده در ایران و جهان، طول و کیفیت خواب کودکان بررسیشده، کمتر از مقادیر توصیهشده بود [11-13]. ازگلی و همکاران نشان دادند 3/36 درصد کودکان اختلالات متوسط تا شدید خواب، 9/64 درصد اختلال در بیداری در صبح و 9/28 درصد اختلال در رفتار خواب دارند [5]. کاکلی، در دانشآموزان مدارس ابتدایی شهر زابل، اختلال از نوع عادات اضطرابی و مقاومت در به خواب رفتن را شایعترین اختلالات خواب کودکان گزارش کرد [11].
بهطورکلی با وجود مطالعات انجامشده، به مشکل خواب و عواقب جدی آن بر سلامت ازطرف متخصصین کمتر توجه شده است. در چند سال اخیر، توجه به مشکل خواب در دوران کودکی افزایش یافته، اما باوجوداین، در این زمینه هنوز تحقیقات بیشتری لازم است. بدین خاطر، ضرورت عملی چنین تلاشی غیرقابل انکار است تا امکان بهکارگیری یافتهها در گستره بومی و فرهنگی فراهم شود. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی الگوی خواببیداری در نوجوانان ناحیه مکران استان سیستان و بلوچستان در سال 1400 انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه توصیفی است که در سال 1398 تا 1400 بر روی نوجوانان مقطع دبیرستانی منطقه مکران استان سیستانوبلوچستان (3 شهرستان اصلی سراوان، ایرانشهر و چابهار) در جنوبشرق ایران انجام شده است.
معیارهای ورود به مطالعه شامل سن 13 تا 19 سال، تحصیل در مدارس عمومی و عادی شهرهای سراوان، ایرانشهر و چابهار (مدارس مربوط به کودکان استثنایی و مدارس شبانه ارزیابی نشدند)، عدم ابتلا به اﺧﺘﻼﻻت ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﺘﻼل ﮐﻢﺗﻮﺟﻬﯽ/بیشفعالی، اوﺗﯿﺴﻢ و عقبماندگی ذهنی، عدم ابتلا به بیماریهای ﻣـﺰﻣﻦ (ﺑﯿﻤﺎری ﻗﻠﺒﯽ، ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺸﻨﺞ، آﺳـﻢ، ﺑﯿﻤـﺎری ﮐﻠﯿـﻮی)، عدم ﻣﺼـﺮف داروﻫﺎی ﻣـﺆﺛﺮ بر ﺧﻮاب ﻣﺎﻧﻨﺪ محرکهای روان، ضدتشنج و آﻧﺘﯽﻫﯿﺴﺘﺎﻣﯿﻦ یا هرگونه دارویی که الگوی خواب را دچار اختلال کند و ساکن بودن در شهرهای سراوان، ایرانشهر و چابهار بود.
معیارهای خروج از مطالعه، عدم رضایت والدین آزمودنی پس از تکمیل پرسشنامهها و نقص اطلاعات پرسشنامه بود. حجم نمونه براساس فرمول نمونهگیری کوکران با فرض خطای نوع اول 05/0 و پارامترهای 5/0=P و 05/0=d و با استفاده از فرمول شماره 1، 384 نفر محاسبه شد [14].
1.
باتوجهبه احتمال ریزش 15 درصد در نمونهها، این تعداد به 441 نفر افزایش مییابد و چون از نمونهگیری خوشهای استفاده میشود ضریب 2/1 برای حجم نمونه منظور میشود که حجم نمونه نهایی را به 530 نفر میرساند. برای این کار از هریک از 3 شهرستان اصلی منطقه مکران استان سیستانوبلوچستان، یعنی شهرستانهای سراوان، ایرانشهر و چابهار، تعداد 177 نفر دانشآموز بررسی شدند. بدین ترتیب که از بین تمام دبیرستانهای هر 3 شهرستان، 2 دبیرستان پسرانه و 2 دبیرستان دخترانه بهطور تصادفی تعیین شدند. درنهایت، از بین دانشآموزان آن دبیرستانها بهصورت تصادفی پرسشنامهها توزیع و بررسی شدند.
پس از کسب اجازه از اداره کل آموزشوپرورش استان سیستان و بلوچستان و ادارات آموزشوپرورش شهرستانهای سراوان، ایرانشهر و چابهار نمونهگیری بهصورت روش نمونهگیری چندمرحلهای انجام شد که از بین تمام دبیرستانهای این 3 شهر بهطور تصادفی انتخاب شدند و از میان آنها نسبت مدارس پسرانه و دخترانه نیز رعایت شد. شرکتکنندگان پس از تکمیل رضایتنامه و بهصورت داوطلبانه و پس از کسب معیارهای ورود به مطالعه حاضر، وارد مطالعه شدند.
همه پرسشنامهها بینام بودند و به همه شرکتکنندگان اطمینان داده شد که تمام اطلاعات شخصی آنها نزد گروه تحقیق طرح محفوظ میماند. آزمودنیها پرسشنامه مطالعه را تکمیل کردند. برای جمعآوری اطلاعات از پرسشنامه ویژگیهای جمعیتشناختی و پرسشنامه صبحگاهیشامگاهی، استفاده شد.
پرسشنامه ویژگیهای جمعیتشناختی
ویژگیهای جمعیتشناختی شامل جنسیت، سن، مقطع تحصیلی، تحصیلات والدین، تعداد فرزندان خانوار، وضعیت اقتصادیاجتماعی، سابقه بیماری جسمی شناختهشده، سابقه اختلال روانپزشکی شناختهشده، سابقه اختلالات روانپزشکی در خانواده و تعداد افراد ساکن خانوار است.
پرسشنامه صبحگاهیشامگاهی
هورن و استبرگ این پرسشنامه را در سال 1976 ساختهاند که از 19 گویه و 3 خردهمقیاس ترجیح بیداری (7 سؤال)، ترجیح خواب (4 سؤال) و ترجیح عملکرد بهینه (4 سؤال) تشکیل شدهاست که بهمنظور مشخص کردن ریخت شبانهروزی خواب افراد بهکار میرود. توجه شود که این ابعاد سؤالات پرسشنامه، گزینههای متفاوت و نمرهگذاری اختصاصی دارد و با پرسش از ساعات خواب و بیداری و ترجیحات ساعات بدنی برای کارهای بدنی و ذهنی، ریخت شبانهروزی فرد را تعیین میکند.
گزینههای پرسشنامه ارزشهای مساوی ندارد و براساس تحلیلهای اولیه سازندگان آن به گزینههای برخی از سؤالات ارزشهای متفاوتی از سایر سؤالات داده شد. توجه به این نکته ضروری است که 3 عامل روی 15 سؤال از 19 سؤال پرسشنامه صبحگاهیشامگاهی بار میدهند. دامنه نمرات از 16 تا 86 متغیر است و نمره بالاتر نشاندهنده صبحگاهی بودن بیشتر است و نمره پایینتر نشانه شامگاهی بودن بیشتر است. نسخه اصلی پرسشنامه صبحگاهیشامگاهی افراد را در 5 طبقه برحسب نمره آنها دستهبندی میکند. مجموع امتیازات به شرح ذیل است:
- 16-31 نوع بعدازظهری (شامگاهی)
- 31-41 نسبتاً بعدازظهری (نسبتاً شامگاهی)
- 42-58 معتدل
-59-69 نسبتاً صبحگاهی
- 70-86 کاملاً صبحگاهی
اندرسون و همکاران، ضریب پایایی اندازهگیری مکرر آزمون را 77/0 درصد گزارش کردند. در ایران نیز در پژوهش رهافر و همکاران بهمنظور بررسی شواهد همگرا و واگرا برای متغیر ریختهای شبانهروزی از 3 پرسشنامه معتبر افسردگی بک، سلامت عمومی و شادکامی آکسفورد استفاده شد. ضرایب پایایی پرسشنامه در کل مقیاس و ابعاد آن (بهجز عامل ترجیح خواب) رضایتبخش بود (7/0α<) [15].
تحلیل دادهها
دادهها با نرمافزار آماری SPSS نسخه 21 تجزیهوتحلیل شد. توزیع نرمالیتی دادهها در گروههای مطالعه با آزمون شاپیرو ویلک بررسی شد. ابتدا برای توصیف متغیر کیفی (اسمی و رتبهای) از تعداد و درصد تعداد و برای توصیف متغیرهای کمّی از میانگین انحرافمعیار استفاده میشود. از آزمون تیتست و آنووا برای مقایسه شهرستانهای مختلف و جنسیت استفاده شدهاست. سطح معناداری 05/0 درنظر گرفته شد.
یافتهها
504 نفر از نوجوانان مقطع دبیرستانی منطقه مکران استان سیستان و بلوچستان (3 شهرستان اصلی سراوان، ایرانشهر و چابهار) در مطالعه شرکت کردند که تعداد محل تحصیل آنها، در شهرهای سراوان (7/34 درصد)، ایرانشهر (7/32 درصد) و چابهار (8/28 درصد) بوده است. 26 نفر بهدلیل نقصان اطلاعات از مطالعه حذف شدند. بیشترین تعداد سن دانشآموزان، 17 سال (8/20 درصد) بودهاست. 53 درصد دختر و بقیه پسر بودند. 2/45 درصد در متوسطه اول (کلاس هفتم تا نهم) و 49 درصد متوسطه دوم (کلاس دهم تا دوازدهم) و مقطع تحصیلی 8/5 درصد از آنها نامشخص بود. بیش از 90 درصد از کل پاسخدهندگان هیچ اختلال جسمی و روانی نداشتند. همچنین بیش از 95 درصد از کل پاسخدهندگان دارو مصرف نمیکردند. 8/93 درصد از کل پاسخدهندگان بدون سابقه بیماری روانپزشکی در خانواده بودند.
میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی در کل برابر با 9/8±7/56 بود. بنابراین وضعیت صبحگاهیشامگاهی در کل دانشآموزان در سطح معتدل قرار داشت. میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی در دختران 4/9±9/55 (معتدل) کمتر از پسران 3/8±7/57 (معتدل) بوده است (جدول شماره 1).
بالاترین میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی مربوط به شهر سراوان با میانگین 5/8±7/57 بود که در وضعیت معتدل قرار داشتند و کمترین میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی مربوط به شهر چابهار با میانگین 6/9±2/56 بود (جدول شماره 1).
نتایج آزمون آنووا برای مقایسه میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی به تفکیک شهرستان نشان داد بین میانگین شهرستانهای مختلف ازنظر میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی اختلاف معناداری وجود ندارد (3/0=P).
نتایج آزمون تیتست مستقل نشان داد بین پسران و دختران ازنظر شاخص صبحگاهیشامگاهی اختلاف معناداری وجود دارد
(03/0=P) و پسران نسبت به دختران از وضعیت صبحگاهیتری برخوردارند (جدول شماره 1).
باتوجهبه یافتهها میانگین کل دانشآموزان الگوی ترجیح خواب را بر دیگر الگوها ترجیح دادهاند. همچنین شدت الگوی ترجیح خواب در پسران بالاتر از دختران است. نتایج آزمون تیمستقل نشان داد بین پسران و دختران ازنظر میانگین بعد ترجیحات خواب، اختلاف معناداری وجود دارد
(009/0=P). بنابراین پسران نسبت به دختران از وضعیت صبحگاهیتری برخوردارند، اما بین پسران و دختران ازنظر میانگین بعد ترجیحات بیداری و ترجیحات عملکرد بهینه اختلاف معناداری وجود نداشت (05/0
(05/0<P) (جدول شماره 3).
بحث
خواب با سلامت روانی ارتباط ویژهای دارد، چون آشفتگیهای خواب معمولاً در تمام بیماریهای روانپزشکی روی میدهد و غالباً یکی از ملاکهای تشخیصی برای بیماریهای خاص است. قضاوت اینکه فردی دچار بیخوابی است کار دشواری است، بسیاری از افرادی که از بیخوابی شاکی هستند، پس از بررسی در آزمایشگاههای خواب، معلوم میشود که خواب طبیعی دارند. خواب یکی از نیازهای اساسی انسان است که برای حفظ و نگهداری انرژی، وضعیت ظاهری و رفاه جسمی لازم است.
بخشی از عملکرد تحصیلی نامطلوب دانشآموزان نوجوانان به خواب ناکافی آنها نسبت داده میشود، زیرا نبود خواب کافی در شب موجب خوابآلودگی روزانه و متعاقب آن منجر به افزایش ترجیحات خواب میشود که درنهایت ریتم شبانهروزی به هم میخورد و فرد تمرکز خود را از دست میدهد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد شاخص صبحگاهیشامگاهی در کل دانشآموزان در تیپ معتدل قرار داشت.
بالاترین میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی مربوط به شهر سراوان و در تیپ معتدل بود، اما بین میانگین شهرستانهای مختلف ازنظر میانگین شاخص صبحگاهیشامگاهی اختلاف معناداری وجود نداشت. بین پسران و دختران ازنظر شاخص صبحگاهیشامگاهی اختلاف معناداری وجود داشت و پسران نسبت به دختران از وضعیت صبحگاهیتری برخوردارند. در تبیین این یافتهها میتوان بیان کرد که باتوجهبه اینکه سیستم آموزشی زمانبندیهای خاصی دارد، بنابراین ریتم شبانهروزی بهناچار متأثر از آن است و نمیتوان باتوجهبه نتایج این تحقیق در معتدل بودن ریتم شبانهروزی دانشآموزان به وضعیت مطلوب ریتم شبانهروزی آنان پی برد و شاید اگر در تابستان که مدارس تعطیل است، این پژوهش انجام میشد، نتایج عکسی دربر داشت.
هاهن و همکاران [16] درباره کارکردهای اجرایی و تیپهای شبانهروزی پژوهشی انجام دادهاند، نتایج بهدستآمده حاصل از پژوهش آنان این بود که اختلال کارکردهایی اجرایی حداقل در بخشی از فعالیتهای مدرسه، ممکن است از تطابق نداشتن بین خواسته مدرسه (شروع زود) و سرعت تغییرات ریتم شبانهروزی (تغییر به سمت شامگاهی) در طول انتقال به نوجوانی باشد.بنابراین کارکردهایی اجرایی ممکن است در مدرسه به احتمال زیاد در صبح به خطر بیفتد. با رسیدن کودکان به سنین مدرسه پیشبینی میشود در ادامه روند طبیعی رشد و تکامل، الگوهای خواب تثبیتشده و رفتارهای نامطلوب خواب، بهویژه نابهنجاری خواب سیر نزولی یابند.
نتایج مطالعات نشان میدهد با رسیدن به دوران نوجوانی، مشکلات خواب، نهتنها برطرف نشده، بلکه بهتدریج عوارض ناشی از کمخوابی عادتی و بیمارگونه در کودک پدیدار شده است. تیپهای صبحگاهی را به چکاوک و شامگاهی را به جغد تشبیه کردهاند. تیپهای صبحگاهی افرادی هستند که صبح زودتر بیدار میشوند و هنگام بیداری سرحال هستند. همچنین در اوایل روز در مقایسه با افراد شامگاهی توانایی و کارایی بیشتری دارند و اوج زمان هوشیاری این افراد در ساعات اولیه صبح (نیمه اول روز) است. تیپهای شامگاهی صبحها بهسختی بیدار میشوند، هنگام بیداری خسته هستند و تا دیروقت در شب نیز بیدار میمانند، کارایی بیشتری در زمان عصر دارند و اوج زمان هوشیاری آنها در ساعات پایانی عصر است [17].
همسو با نتایج پژوهش حاضر در مطالعه بسلاک و همکاران [18] در کالج ساکاریای ترکیه، شاخص صبحگاهیشامگاهی در بیشتر دانشآموزان دبیرستانی 17 تا 19 ساله شرکتکننده در مطالعه در سطح معتدل قرار داشت. در مطالعه نگری ریک و همکاران [19] مشاهده شد 6/51 درصد از دانشآموزان بهعنوان سطح معتدل طبقهبندی شدند و 5/61 درصد، کیفیت پایین خواب دارند. در مطالعه جیانوتی و همکاران [20] و بسلاک و همکاران [18] درکالج ساکاریای ترکیه، الگوی غالب دانشآموزان، ترجیح خواب بوده است.
باتوجهبه اینکه دانشآموزان از بیخوابی و خوابآلودگی روزانه رنج میبرند، بدون شک برای بهبود این مشکل، ترجیحات خواب در آنان بالا میرود تا بتوانند انرژی ازدسترفته را جبران کنند. آنچه بدیهی است، این است کـه کـنش انـسان در بستر زمان جریان مییابد و ازاینرو، ترجیحات زمانی هر فرد برای خواب و بیداری و انجام فعالیتهای روزمره بـه مفهومسازی ریختهای شبانهروزی و بررسی تأثیر ایـن ترجیحات بر کارکردهای شناختی، فیزیولوژیک و رفتاری مرتبط است. افراد صبحگاهی در صبح احساس بهتـری دارند، زود بیدار میشوند و زود هم میخوابند. در مقابـل شامگاهیها، فعالیتهای شبانه را تـرجیح میدهند، دیـر میخوابند و دیرتر میخیزند. معتدلها نیز بین این 2 حد قرار میگیرند.
باتوجهبه وجود اختلال در ریتمهای شبانهروزی در دختران و پسران و کیفیت پایین خواب (بیخوابی و خوابآلودگی روزانه) تنظیم ترجیحات خواببیداری از ترجیحات خواب به وضعیت بهینه با یافتن منشأ بیخوابی و درمان خوابآلودگی حل میشود. پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی عواملی که در تنظیم ریتم شبانهروزی و انتخاب ترجیحات خاص خواببیداری نقش دارند، شناسایی و برای الگوی خواب دانشآموزان مناطق مختلف مدلی طراحی شود.
مطالعه حاضر با محدودیتهایی روبهرو بود. از محدودیتهای این پژوهش، استفاده از پرسشنامه بود که نتیجه بهدستآمده از آن تا چه حد با رفتارهای واقعی و عملی میتواند هماهنگ باشد. ازطرفدیگر، تفاوتهای منحصربهفرد واحدهای مورد پژوهش که در میزان یادگیری و انجام صحیح برنامههای پیشنهادی مؤثر هستند، احتمالاً بر نتیجه پژوهش تأثیر داشته است.
نتیجهگیری
باتوجهبه یافتههای پژوهش حاضر میتوان نتیجه گرفت که الگوی خواببیداری در وضعیت معتدل قرار داشته است و کل دانشآموزان الگوی ترجیح خواب را بر دیگر الگوها ترجیح دادهاند. پسران نسبت به دختران از وضعیت صبحگاهیتری برخوردارند؛ بنابراین ضرورت دارد تا ریتمهای شبانهروزی در دانشآموزان بررسی و اقدامات لازم جهت آگاهسازی والدین انجام گیرد و احتمالاً ریتم شبانهروزی دانشآموزان با وضعیت واقعی زندگی آنان هماهنگ نیست. بنابراین بهتر است که از برنامه مدرسه و منزل برای خواب هماهنگ شود.
همچنین باتوجهبه نتایج حاصله، بهمنظور ارزیابی و بررسی دقیق الگوی خواببیداری توصیه میشود تا شاخص صبحگاهیشامگاهی برای جمعیت ایرانی، بومیشده و اعتبار، پایایی و نقطه برش آن در جامعه ایرانی بررسی شود. از طرفی، مسئولین ادارات آموزش و پرورش بهمنظور افزایش عملکرد بهینه براساس تیپهای صبحگاهی یا شامگاهی بودن دانشآموزان در مناطق مختلف درباره ساعات شروع مدرسه، برنامهریزی مطلوبتری طراحی و اجرا کنند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش توسط کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران (کد اخلاق IR.IUMS.FMD.REC.1398.164) تصویب شد.
حامی مالی
این پژوهش هیچگونه کمک مالی از سازمانهای دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آمادهسازی این مقاله مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع وجود ندارد.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانپزشک
دریافت: 1400/11/12 | پذیرش: 1401/4/11 | انتشار: 1401/4/10
دریافت: 1400/11/12 | پذیرش: 1401/4/11 | انتشار: 1401/4/10
فهرست منابع
1. Fernandez-Mendoza J, Vgontzas AN. Insomnia and its impact on physical and mental health. Curr Psychiatry Rep. 2013; 15(12):418. [DOI:10.1007/s11920-013-0418-8] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s11920-013-0418-8]
2. Ward TM, Rankin S, Lee KA. Caring for children with sleep problems. J Pediatr Nurs. 2007; 22(4):283-96. [DOI:10.1016/j.pedn.2007.02.006] [PMID] [DOI:10.1016/j.pedn.2007.02.006]
3. Lewin DS, Wang G, Chen YI, Skora E, Hoehn J, Baylor A, et al. Variable school start times and middle school student's sleep health and academic performance. J Adolesc Health. 2017; 61(2):205-11. [DOI:10.1016/j.jadohealth.2017.02.017] [PMID] [DOI:10.1016/j.jadohealth.2017.02.017]
4. Vorona RD, Szklo-Coxe M, Lamichhane R, Ware JC, McNallen A, Leszczyszyn D. Adolescent crash rates and school start times in two central Virginia counties, 2009-2011: A follow-up study to a southeastern Virginia study, 2007-2008. J Clin Sleep Med. 2014; 10(11):1169-77. [DOI:10.5664/jcsm.4192] [PMID] [PMCID] [DOI:10.5664/jcsm.4192]
5. Ozgoli G, Sheikhan Z, Soleimani F, Mirzaee S, Janatiataee P, Ziaie T, et al. [Prevalence of sleep disorders and its related factors among preschool children (Persian)]. J Health Care. 2015; 17(3):198-206. [Link]
6. Esposito G, Scuderi C, Savani C, Steardo Jr L, De Filippis D, Cottone P, et al. Cannabidiol in vivo blunts β‐amyloid induced neuroinflammation by suppressing IL‐1β and iNOS expression. Br J Pharmacol. 2007; 151(8):1272-9. [DOI:10.1038/sj.bjp.0707337] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1038/sj.bjp.0707337]
7. Taillard J, Sagaspe P, Philip P, Bioulac S. Sleep timing, chronotype and social jetlag: Impact on cognitive abilities and psychiatric disorders. Biochem Pharmacol. 2021; 191:114438. [DOI:10.1016/j.bcp.2021.114438] [PMID] [DOI:10.1016/j.bcp.2021.114438]
8. Fiorentino L, Martin JL. Awake at 4 AM: Treatment of insomnia with early morning awakenings among older adults. J Clin Psychol. 2010; 66(11):1161-74. [DOI:10.1002/jclp.20734] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1002/jclp.20734]
9. Breslin D. Group creativity and the time of the day. Stud High Educ. 2019; 44(7):1103-18. [DOI:10.1080/03075079.2017.1413082] [DOI:10.1080/03075079.2017.1413082]
10. Shafaat N, Makvand Hosseini S, Rezaie AM. [Effectiveness of multi-components cognitive-behavioral therapy on insomnia intensity and quality of sleep among breast cancer patients after surgery (Persian)]. J Res Phisyol Health. 2017; 11(2):82-91. [DOI: 10.29252/rph.11.2.82] [DOI:10.29252/rph.11.2.82]
11. Kakoli Z, Hojjatzadeh N, Freeze Jarahi J. [Prevalence of sleep disorders in children in primary school students (case study of primary schools in Zabol) (Persian)]. Paper presented at: The 2nd International Congress on Community Empowerment in the Field of Social Sciences, Psychology and Educational Sciences. 8 January 2017; Tehran, Iran. [Link]
12. Gharamaleki AS, Hoseini SM, Zamani A, Vaezzadeh F, Djafarian K. [Sleep pattern in 6-9 years old students living in Tehran city (Persian)]. J Isfahan Med Sch. 2011; 29(154):13455. [Link]
13. Williams SJ, Coveney C, Meadows R. M-apping sleep? Trends and transformations in the digital age. Sociol Health Illn. 2015; 37(7):1039-54. [DOI:10.1111/1467-9566.12283] [PMID] [DOI:10.1111/1467-9566.12283]
14. Hajian-Tilaki K. Sample size estimation in epidemiologic studies. Caspian J Intern Med. 2011; 2(4):289-98. [PMID] [PMCID]
15. Rahafar A, Sadeghi jujilee M, Sadeghpour A, Mirzaei S. [Surveying psychometric features of Persian version of morning-eventide questionnaire (MEQ) (Persian)]. Clin Psychol Pers. 2013; 11(1):109-22. [Link]
16. Hahn C, Cowell JM, Wiprzycka UJ, Goldstein D, Ralph M, Hasher L, et al. Circadian rhythms in executive function during the transition to adolescence: The effect of synchrony between chronotype and time of day. Dev Sci. 2012; 15(3):408-16. [DOI:10.1111/j.1467-7687.2012.01137.x] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1111/j.1467-7687.2012.01137.x]
17. Ziaei M, Amiri S, Molavi H. [Relationship between score of circadian types and time of student reaction at morning and evening (Persian)]. Adv Cogn Psychol. 2007; 9(2):47-53. [Link]
18. Beşoluk Ş. Morningness-eveningness preferences and university entrance examination scores of high school students. Pers Individ Differ. 2011; 50(2):248-52. [DOI:10.1016/j.paid.2010.09.038] [DOI:10.1016/j.paid.2010.09.038]
19. Rique GL, Fernandes Filho GM, Ferreira AD, de Sousa-Muñoz RL. Relationship between chronotype and quality of sleep in medical students at the Federal University of Paraiba, Brazil. Sleep Sci. 2014; 7(2):96-102. [DOI:10.1016/j.slsci.2014.09.004] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.slsci.2014.09.004]
20. Giannotti F, Cortesi F, Sebastiani T, Ottaviano S. Circadian preference, sleep and daytime behaviour in adolescence. J Sleep Res. 2002; 11(3):191-9. [DOI:10.1046/j.1365-2869.2002.00302.x] [PMID] [DOI:10.1046/j.1365-2869.2002.00302.x]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
