دوره 16، شماره 12 - ( اسفند 1401 )
جلد 16 شماره 12 صفحات 1043-1032 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.SSU.DENTISTRY.REC.1400.040
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Owlia F, Akhvan Karbasi M H, Pachenari S H, Heidary A. An Uncommon a Giant Dentigerous Cyst Associated With Unerupted Canine: A Case Report. Qom Univ Med Sci J 2023; 16 (12) :1032-1043
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3423-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3423-fa.html
اولیا فاطمه، اخوان کرباسی محمدحسن، پاچناری سید حمید، حیدری آرزو. نمای غیرمعمول برای کیست دنتی ژروس عظیم مرتبط با دندان نیش نهفته: گزارش یک مورد و بررسی مقالات. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1401; 16 (12) :1032-1043
فاطمه اولیا1 
، محمدحسن اخوان کرباسی1 ، سید حمید پاچناری1 ، آرزو حیدری* 2
، محمدحسن اخوان کرباسی1 ، سید حمید پاچناری1 ، آرزو حیدری* 2
1- گروه بیماری‌های دهان و فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
2- گروه بیماری‌های دهان و فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران ،areooheidary84@yahoo.com
2- گروه بیماری‌های دهان و فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران ،
متن کامل [PDF 12243 kb]
(326 دریافت)
| چکیده (HTML) (742 مشاهده)
متن کامل: (241 مشاهده)
مقدمه
کیست دنتی ژروس شایع‌ترین رادیولوسنسی پاتولوژیک اطراف تاج دندان است[1، 2]. این کیست دومین کیست شایع استخوان فک است که از فولیکول دندان رویش‌نیافته منشأ می‌گیرد [3-5]. این کیست معمولاً بدون علامت است، اما ممکن است به‌صورت ضایعات وسیع، مخرب و گسترش‌یابنده استخوانی باشد و در رادیوگرافی معمولاً به‌صورت رادیولوسنسی تک‌حفره‌ای با حدود مشخص و در اطراف تاج دندان رویش‌نیافته مشاهده می‌شود. یک یافته تشخیصی مهم در مورد این کیست، اتصال آن به ناحیه CEJ است [1، 6]. این کیست در طیف وسیع سنی و اغلب در دهه دوم زندگی و با شیوع کمتر در کودکان زیر 10 سال مشاهده می‌شود و مردان را بیشتر درگیر می‌کند [6]. کیست دنتی ژروس معمولاً بدون علامت است و به‌صورت تصادفی در رادیوگرافی کشف می‌شود [1، 7]. این کیست همیشه همراه با دندان رویش نیافته یا نهفته است و به‌طور شایع‌تر در دندان مولر سوم مندیبل و پس از آن کانین‌های ماگزیلا مشاهده می‌شود [8].
روش‌های درمان‌های متفاوتی برای درمان این کیست مطرح شده است که شامل خارج کردن کیست (انوکلیشن) همراه با خارج سازی دندان مبتلا و یا مارسوپیالیزیشن یا ترکیبی از هر دو می‌باشد که بسته به شرایط سنی بیمار و اندازه کیست انتخاب می‌شود [1، 8، 9]. انوکلیشن شامل حذف کامل ضایعه از طریق جراحی است که منجر به کاهش عود آن می‌شود، اما خطر آسیب به ساختارهای حیاتی مجاور را دارد. مارسوپیالیریشن درمان محافظه‌کارانه می‌باشد که گاهی منجر به رویش خودبه‌خود دندان‌های درگیر در کیست می‌شود [4]. درمان به‌موقع و مناسب این کیست ضروری است، زیرا تأخیر در درمان منجر به تغییر شکل، از دست رفتن دندان‌ها و همچنین تبدیل به تومور وکارسینوم می‌شود [5].
المورسی و همکاران در سال 2020 یک مورد کیست دنتی ژروس عفونی که همراهی با دندان عقل نابه‌جا در سینوس ماگزیلاری داشت را در دختر 13 ساله گزارش کردند. آن‌ها دندان و کیست را هم‌زمان و با تکنیک آنتروستومی کالدواک خارج کردند و بعد از 3 ماه بیمار بهبودی کامل داشت [10].
ابومصطفی در سال 2021، 2 کیست دنتی ژروس بزرگ را که همراهی با دندان عقل نهفته داشته است، به‌صورت مارسوپیالیزیشن و سپس کشیدن دندان و درنهایت خارج کردن بقایای کیست درمان کرد. در هر دو مورد حس لب پایین و چانه طبیعی بود و ترمیم کامل استخوان حاصل شد [11].
دیو و همکاران در سال 2019 با رویکرد درمان تطابقی برای بیمار مبتلا به دنتی ژروس به نتایج زیر دست یافتند: پس از مارسوپیالیزیشن کیست در پسر 9 ساله در ناحیه کانین ماگزیلا بهبود خودبه‌خودی کیست اتفاق افتاد و نیاز به جراحی بعدی نبود. آن‌ها با انجام درمان مارسوپیالیزیشن طی یک گزارش گروهی با رویکرد برداشت پنجره‌ای برای ایجاد فرصت کوچک‌شدن کیست و اجازه رویش به دندان و نیز کاهش سایز کیست، این درمان را انجام دادند. درنهایت گزارش کردند که انجام این تکنیک در کودکان در سنین رشد می‌تواند درمان بهتری برای کیست دنتی ژروس باشد و ساختار حیاتی مجاور کیست حفظ شود [12].
شرح مورد
مورد، پسری 9 ساله با شکایت از تورم استخوانی سمت چپ فک پایین بود که از حدود 5 ماه پیش به بخش بیماری‌های دهان و فک و صورت دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد مراجعه کرده بود. بیمار هیچ‌گونه شکایتی از درد و تغییرات حسی در ناحیه مذکور نداشت.
در معاینه خارج دهانی اسیمتری و تورم در ناحیه زاویه مندیبل سمت راست با قوام سخت مشاهده شد (تصویر 1-a). در معاینه داخل دهانی یک تورم استخوانی باکولینگوالی در فک پایین سمت راست از مزیال دندان ثنایای طرفی سمت راست تا مزیال دندان مولر اول سمت راست به‌صورت تقریباً هم‌رنگ مخاط مشاهده شد. تورم باعث پر شدن عمق وستیبول باکال شده و دارای قوام سخت استخوانی در اکثر نواحی و در برخی نواحی قوام نرم بود. در ناحیه پری‌اپیکال دندان E، ناحیه برجسته‌ای سفید رنگ دیده می‌شد. همچنین دندان‌های مجاور پوسیدگی مختصری داشتند (تصویر 1-b). در گرافی پانورامیک مربوط به 1 سال قبل که برای درمان‌های دندانپزشکی معمول گرفته شده بود، صرفاً بزرگی فولیکول دندان 43 مشهود بود (تصویر 2-a).
پانورامیک و پری‌اپیکال برای بیمار درخواست شد. در تصویر پانورامیک جدید بیمار ضایعه لوسنت یونی لاکولاربه ابعاد 8×4سانتی‌متر با حدود تقریباً مشخص مشاهده می‌شود. ضایعه ازنظر گسترش مزیودیستالی از مجاورت جوانه دندان نیش سمت مقابل فک پایین شروع شده (به سمت مجاور دست‌اندازی کرده و از خط وسط رد شده است) و تا ناحیه پری‌اپیکال دندان مولر اول دائمی سمت راست کشیده شده است. ازنظر گسترش عمودی از قله کرست الوئول تا لبه بردر تحتانی مندیبل گسترش یافته است و باعث نازکی بردر و حالت کنگره‌ای شده است و ضایعه به‌طور کامل جوانه دندان دائمی نیش سمت راست را دربر گرفته است. همچنین تحلیل ریشه‌های شیری سمت راست و نیز جابه‌جایی جوانه‌های دندان‌های 43-45 مشهود است (تصویر 2-b).
در نمای پری‌اپیکال مشخص است که بردر ضایعه از دیستال دندان 2 شروع شده است و نمای اسکلروتیک مشخصی ندارد (تصویر2-c). تصویر شماره 2: 2-a گرافی پانورامیک 1 سال قبل، 2-b گرافی پانورامیک بیمار، 2-c گرافی پری‌اپیکال بیمار،2-d -CBCT و 2-e نمای بازسازی‌شده3 بُعدی است. باتوجه‌به نمای کاملاً لوسنت ضایعه و رعایت مراحل درمانی اسپیراسیون از ضایعه انجام شد که یک مایع زرد کهربایی آغشته به خون خارج شد (تصویر3-a).
تصویر شماره 3: a- مایع خارج‌شده در اسپیراسیون، b- نمای داخل دهانی پس از کشیدن دندان‌های شیری و قراردادن درن.
به‌منظور بررسی بهتر و دقیق‌تر ضایعه ازنظر میزان گسترش و تأثیر بر ساختارهای مجاور، رادیوگرافی (CBCT) تهیه شد (تصویر 2-d و 2-e).
در تصاویر CBCT یک ضایعه رادیولوسنت یونی لاکولار با حدود مشخص و نامنظم در فک پایین در سمت راست با گسترش از میدلاین همراه با جابه‌جایی جوانه‌های دائمی و تحلیل ریشه‌های دندان‌های شیری مشاهده شد. همچنین در تصاویر با بازسازی سه بُعدی تخریب وسیع صفحات باکال و لینگوال مشهود است.
بیمار جهت انجام درمان مناسب به جراح فک و صورت ارجاع شد. با هدف جراحی محافظه‌کارانه و باتوجه‌به اندازه بزرگ ضایعه ابتدا دندان‌های 83 و 84 تحت بی‌حسی موضعی خارج شدند و یک نمونه از جدار کیست از محل ساکت جهت بررسی هیستوپاتولوژی ارسال شد. سپس با هدف رفع فشار و کاهش سایز، یک درن در محل قرار داده شد (تصویر 3-b). در نمای میکروسکوپی اپیتلیوم مطبق سنگ‌فرشی همراه با بافت همبند فیبروواسکولار و در برخی نقاط زمینه میکسوئیدی و سلول‌های اپی‌تلیالی مشاهده شد و تشخیص نهایی کیست دنتی ژروس مطرح شد (تصویر شماره 4).
2 ماه پس از شروع درمان به‌منظور بررسی تغییرات احتمالی رادیوگرافی پانورامیک تهیه شد که در آن تغییرات مبتنی بر استخوان‌سازی و حرکت جوانه‌های دندان‌های دائمی در مسیر رویشی مشهود بود (تصویر5-a).
بیمار به‌صورت ماهانه تحت بررسی و معاینات دوره‌ای قرار گرفت. در پیگیری 1 ساله، بیمار هیچ دردی گزارش نکرد. در معاینات داخل دهانی و خارج دهانی هیچ‌گونه تورمی مشاهده نشد (تصویر شماره 5). برای بیمار، گرافی پانورامیک و CBCT درخواست شد. در گرافی پانورامیک تشکیل استخوان مشهود بود (تصویر 6-b). همچنین در CBCT تشکیل استخوان تأیید شد و هیچ فضای کیستیکی مشاهده نشد (تصویر6-c). تصویر 5- نمای بالینی بیمار پس از 1 سال: a- نمای خارح دهانی، b- نمای داخل دهانی. تصویر 6-: a-رادیوگرافی پانورامیک پس از 2 ماه، b- پانورامیک پس از 1 سال،C-CBCT پس از 1 سال.
بحث
کیست‌ها و تومورهای ادنتوژنیک بخش مهمی از ضایعات فکی و دهانی هستند که از بقایای اپیتلیوم ادنتوژنیک در مراحل مختلف به‌وجود می‌آیند [13، 14]. DCها شایع‌ترین کیست‌های ادنتوژنیک رشدی هستند. پاتوژنز DC ممکن است رشدی یا التهابی باشد [1، 2] که در مورد منشأ رشد، تجمع مایع بین مینای دندان و کاهش اپیتلیوم مینایی وجود دارد. در منشأ التهابی، عفونت پری‌آپیکال از دندان شیری نکروزه فوقانی به کیسه جوانه دندان دائمی رویش نیافته گسترش می‌یابد [4، 15، 16].
تشخیص دقیق DC از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این کیست یکی از مواردی است که در جدار آن ممکن است تغییرات کیستیک رخ دهد و در سیر رشد و تکامل ضایعه تبدیل به تومورهای ادنتوژنیک مثل مورال آملوبلاستوما شود [5]؛ بنابراین باید ازنظر بالینی، رادیوگرافی و هیستولوژی به دقت ارزیابی شود. رد کردن تشخیص‌های موضعی مهاجم مانند ادنتوژنیک کراتوسیست، آملوبلاستوما، آملوبلاستیک فیبروما و میکسوم ادنتوژنیک قبل از رسیدن به تشخیص نهایی الزامی است [16].
بررسی متون نشان داد سن وقوع DC در سال‌های 20-30 زندگی و با تمایل به جنس مرد است. گزارش‌های آن وقوع در سن زیر10 سال زندگی بسیار اندک است. شیوع DC در دهه اول در دوره دندانی مختلط کمتر شایع است. گرچه شایع‌ترین محل بروز کیست ناحیه فک پایین است، اما به‌ندرت ناحیه قدامی گزارش شده است [16].
در بیمار گزارش‌شده یک ضایعه لوسنت با حدود تقریباً نامشخص در اطراف جوانه دندان 43 بود. باتوجه‌به نمای رادیوگرافی برای بیمار تشخیص‌های افتراقی شامل کیست دنتی ژروس، ادنتوژنیک کراتوسیست و مورال املوبلاستوما مطرح شد. باتوجه‌به سن پایین که در محدوده سنی ادنتوژنیک کراتوسیست قرار می‌گرفت، این کیست می‌توانست در تشخیص افترافی قرار بگیرد. همچنین گسترش بیشتر این ضایعه در بعد مزیودیستالی نسبت به تورم باکولینگوالی به نفع ادنتوژنیک کراتوسیست بود. ازطرفی نمای کاملاً لوسنت ضایعه تا حدودی تشخیص ادنتوژنیک کراتوسیست را کم‌رنگ می‌کند؛ زیرا باتوجه‌به محتوای غلیظ کراتینی ادنتوژنیک کراتوسیست نمای داخلی ضایعه معمولاً به‌صورت مه‌آلود دیده می‌شود مگر در مراحل اولیه تشکیل ادنتوژنیک کراتوسیست که رادیولوسنت دیده می‌شود. از دیگر تشخیص‌های افتراقی برای این ضایعه AOT است. یافته‌های رادیوگرافیک AOT گاهی شبیه کیست دنتی ژروس است. نوع فولیکولی AOT، همراه با دندان رویش‌نیافته دیده می‌شود.AOT به‌صورت رادیولوسنسی یک‌طرفه یا گاهی اوقات رادیواپک یا مخلوط دیده می‌شود. گاهی اوقات نواحی کلسیفیکاسیون پراکنده در ضایعه دیده می‌شود [17]. یک ضایعه رادیولوسنت با مرز اسکلروتیک یا کورتیکه مشخص توأم با دندان رویش‌نیافته دندان نیش در اکثر درصد موارد است [18]. عموماً جدار DC در ناحیه CEJ تا CEJ دندان بالغ را دربر می‌گیرد، اما در مورد جوانه نابالغ معمولاً جوانه در کیست قرار می‌گیرد. موارد گزارش‌شده AOT اغلب در جنس مؤنث، اکثراً در فک بالا و در ناحیه دندان‌های قدامی اتفاق می‌افتد [19].
باتوجه‌به آسپیره مثبت در مورد گفته‌شده تشخیص املوبلاستوما و AOT باتوجه‌به ماهیت تومورال رد می‌شود. از طرفی، مایع آسپیره‌شده یک مایع زرد کهربایی است که با کیست‌های ادنتوژنیک هم‌خوانی داشته و با محتوای غلیظ کراتینی ادنتوژنیک کراتوسیست مغایر است. باتوجه‌به سن بیمار و ابعاد بزرگ کیست و با هدف حفظ جوانه‌های دائمی با حداقل آسیب و هدایت جوانه‌ها به محل مناسب رویش در اقدامات بعدی درمان محافظه‌کارانه شامل رفع فشار و مارسوپیالیزاسیون برای بیمار انتخاب شد.
در مطالعه دمیزی در سال 2015 یک مورد کیست دنتی ژروس مرتبط با تاج دندان پرمولر اول مندیبل راست در یک دختر 5 ساله گزارش شد. در این مورد بیمار از تورم بدون درد از 6 ماه پیش شکایت داشت. درمان انجام‌شده انوکلیشن همراه با خارج‌سازی دندان درگیر با بیهوشی عمومی بود. در این مورد باتوجه‌به سن کودک و عدم‌همکاری جهت درمان طولانی‌مدت و دومرحله‌ای منجر به انتخاب درمان انوکلیشن شد [8].
نوریاکی از یک کیست دنتی ژروس در دختر 12 ساله گزارش کرد که با شکایت از تورم لثه قدام بالا مراجعه کرده بود. در معاینه تورم اطراف کانین شیری بالا راست و دیاستم دندانی مشاهده شد. در گرافی پانورامیک یک کیست به ابعاد 30 میلی‌متر مشاهده شد. ارزیابی رادیوگرافی و هیستوپاتولوژی نشان‌دهنده یک کیست دنتی ژروس اطراف تاج دندان کانین دائمی بود. برای بیمار مارسوپیالیزاسیون با بیهوشی عمومی انجام شد و 3 ماه بعد بیمار تحت‌درمان ارتودنسی برای هدایت دندان کانین قرار گرفت [2]. باتوجه‌به ابعاد بزرگتر در کیست مورد این مطالعه و نیز مجاورت با عصب آلوئلار تحتانی درمان‌های جراحی خطر بیشتری دارند و درمان‌های محافظه‌کارانه از ارزش بیشتری برخوردارند.
در مطالعه دیپا در سال 2021 یک کیست دنتی ژروس در دختر 10 ساله در ناحیه دندان E سمت راست مندیبل و به ابعاد تقریبی 3×3 سانتی‌متر گزارش شد. بیمار با شکایت از تورم بدون درد در سمت راست فک پایین و مشکل در جویدن از 3 ماه پیش مراجعه کرده بود. درمان شامل انوکلیشن کیست همراه با خارج کردن دندان متصل بود [16]؛ باتوجه‌به سایز کوچک‌تر کیست نسبت به مورد حاضر قابل‌توجیه است.
در مطالعه سندس در سال 2019 یک کیست بزرگ در قدام فک پایین در یک کودک 10 ساله با مارسوپیالیزیشن و خارج‌سازی دندان‌های درگیر در کیست درمان شد [20] که این درمان باتوجه‌به سایز بزرگ ضایعه و همچنین سن رشد کودک انتخاب شد که با مطالعه حاضر هم‌سو می‌باشد.
در سال 2021، رجایی و همکاران یک مورد کیست دنتی ژروس در بیمار 25 ساله گزارش کردند. بیمار از تورم و احساس ناراحتی در طی 1 ماه اخیر شکایت داشت. در معاینه تورم در ناحیه دندان کانین نهفته مندیبل مشاهده شد. در پانورامیک یک کیست از ناحیه کانین چپ تا مولر راست مشهود بود. آن‌ها اقدام به حذف کامل کیست همراه با خارج کردن دندان کانین کردند [5]. ابعاد و حدود کیست در این مطالعه مشابه مورد گزارش‌شده در مطالعه حاضر بود. در این کیس اگرچه درمان ایده‌ال مارسوپیالیزیشن بود، اما باتوجه‌به شرایط اجتماعی-اقتصادی بیمار و عدم امکان پیگیری‌های منظم به‌علت مسافرت طولانی درمان 1 جلسه‌ای انتخاب شد.
رخداد کیست‌های دنتی ژروس در بیماران اطفال و در دهه اول زندگی و در دوره دندان‌های مختلط بسیار نادر است. ازطرفی کیست دنتی ژور تشخیص داده‌نشده و درمان‌نشده می‌تواند منجر به عوارض بالقوه شود، اما در کودکان به این دلیل که توان و انرژی بیشتری برای بازسازی ساختار استخوان نسبت به بزرگسالان دارند، پیش‌آگهی بهتر می‌تواند موردانتظار باشد. بنابراین، یک ارزیابی کامل و به‌موقع از شرح حال بیمار همراه با معاینه بالینی و رادیوگرافی و بررسی هیستولوژی به تشخیص و درمان زودرس کمک خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
درمان‌های محافظه‌کارانه در کیست دنتی ژروس التهابی بزرگ در کودکان باعث نتایج خوب و با حداقل مداخله، اطمینان از تکامل نرمال دندان‌ها و ترمیم مناسب استخوان می‌شود. وضعیت عمومی بیمار می‌تواند در انتخاب درمان مناسب اثر بگذارد. بیمار باید تا زمان رویش دندان دائمی جابه‌جا شده و ترمیم استخوان پیگیری شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
نویسندگان گواهی می‌دهند که تمام فرم‌های رضایت بیمار مناسب را دریافت کرده‌اند. والدین رضایت داده‌اند تا تصاویر و سایر اطلاعات بالینی در مجله علمی گزارش شود. والدین می‌دانند که نام و حروف اول آن‌ها منتشر نخواهد شد و تلاش‌های لازم برای پنهان کردن هویت آن‌ها انجام خواهد شد. این مطالعه در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با شماره IR.SSU.DENTISTRY.REC.1400.040 تصویب شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله هیچ‌گونه تضاد منافعی ندارد.
تشکر و قدردانی
از بخش پاتولوژی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد و والدین بیمار برای همکاری کامل، تشکر و قدردانی می‌شود.
کیست دنتی ژروس شایع‌ترین رادیولوسنسی پاتولوژیک اطراف تاج دندان است[1، 2]. این کیست دومین کیست شایع استخوان فک است که از فولیکول دندان رویش‌نیافته منشأ می‌گیرد [3-5]. این کیست معمولاً بدون علامت است، اما ممکن است به‌صورت ضایعات وسیع، مخرب و گسترش‌یابنده استخوانی باشد و در رادیوگرافی معمولاً به‌صورت رادیولوسنسی تک‌حفره‌ای با حدود مشخص و در اطراف تاج دندان رویش‌نیافته مشاهده می‌شود. یک یافته تشخیصی مهم در مورد این کیست، اتصال آن به ناحیه CEJ است [1، 6]. این کیست در طیف وسیع سنی و اغلب در دهه دوم زندگی و با شیوع کمتر در کودکان زیر 10 سال مشاهده می‌شود و مردان را بیشتر درگیر می‌کند [6]. کیست دنتی ژروس معمولاً بدون علامت است و به‌صورت تصادفی در رادیوگرافی کشف می‌شود [1، 7]. این کیست همیشه همراه با دندان رویش نیافته یا نهفته است و به‌طور شایع‌تر در دندان مولر سوم مندیبل و پس از آن کانین‌های ماگزیلا مشاهده می‌شود [8].
روش‌های درمان‌های متفاوتی برای درمان این کیست مطرح شده است که شامل خارج کردن کیست (انوکلیشن) همراه با خارج سازی دندان مبتلا و یا مارسوپیالیزیشن یا ترکیبی از هر دو می‌باشد که بسته به شرایط سنی بیمار و اندازه کیست انتخاب می‌شود [1، 8، 9]. انوکلیشن شامل حذف کامل ضایعه از طریق جراحی است که منجر به کاهش عود آن می‌شود، اما خطر آسیب به ساختارهای حیاتی مجاور را دارد. مارسوپیالیریشن درمان محافظه‌کارانه می‌باشد که گاهی منجر به رویش خودبه‌خود دندان‌های درگیر در کیست می‌شود [4]. درمان به‌موقع و مناسب این کیست ضروری است، زیرا تأخیر در درمان منجر به تغییر شکل، از دست رفتن دندان‌ها و همچنین تبدیل به تومور وکارسینوم می‌شود [5].
المورسی و همکاران در سال 2020 یک مورد کیست دنتی ژروس عفونی که همراهی با دندان عقل نابه‌جا در سینوس ماگزیلاری داشت را در دختر 13 ساله گزارش کردند. آن‌ها دندان و کیست را هم‌زمان و با تکنیک آنتروستومی کالدواک خارج کردند و بعد از 3 ماه بیمار بهبودی کامل داشت [10].
ابومصطفی در سال 2021، 2 کیست دنتی ژروس بزرگ را که همراهی با دندان عقل نهفته داشته است، به‌صورت مارسوپیالیزیشن و سپس کشیدن دندان و درنهایت خارج کردن بقایای کیست درمان کرد. در هر دو مورد حس لب پایین و چانه طبیعی بود و ترمیم کامل استخوان حاصل شد [11].
دیو و همکاران در سال 2019 با رویکرد درمان تطابقی برای بیمار مبتلا به دنتی ژروس به نتایج زیر دست یافتند: پس از مارسوپیالیزیشن کیست در پسر 9 ساله در ناحیه کانین ماگزیلا بهبود خودبه‌خودی کیست اتفاق افتاد و نیاز به جراحی بعدی نبود. آن‌ها با انجام درمان مارسوپیالیزیشن طی یک گزارش گروهی با رویکرد برداشت پنجره‌ای برای ایجاد فرصت کوچک‌شدن کیست و اجازه رویش به دندان و نیز کاهش سایز کیست، این درمان را انجام دادند. درنهایت گزارش کردند که انجام این تکنیک در کودکان در سنین رشد می‌تواند درمان بهتری برای کیست دنتی ژروس باشد و ساختار حیاتی مجاور کیست حفظ شود [12].
شرح مورد
مورد، پسری 9 ساله با شکایت از تورم استخوانی سمت چپ فک پایین بود که از حدود 5 ماه پیش به بخش بیماری‌های دهان و فک و صورت دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد مراجعه کرده بود. بیمار هیچ‌گونه شکایتی از درد و تغییرات حسی در ناحیه مذکور نداشت.
در معاینه خارج دهانی اسیمتری و تورم در ناحیه زاویه مندیبل سمت راست با قوام سخت مشاهده شد (تصویر 1-a). در معاینه داخل دهانی یک تورم استخوانی باکولینگوالی در فک پایین سمت راست از مزیال دندان ثنایای طرفی سمت راست تا مزیال دندان مولر اول سمت راست به‌صورت تقریباً هم‌رنگ مخاط مشاهده شد. تورم باعث پر شدن عمق وستیبول باکال شده و دارای قوام سخت استخوانی در اکثر نواحی و در برخی نواحی قوام نرم بود. در ناحیه پری‌اپیکال دندان E، ناحیه برجسته‌ای سفید رنگ دیده می‌شد. همچنین دندان‌های مجاور پوسیدگی مختصری داشتند (تصویر 1-b). در گرافی پانورامیک مربوط به 1 سال قبل که برای درمان‌های دندانپزشکی معمول گرفته شده بود، صرفاً بزرگی فولیکول دندان 43 مشهود بود (تصویر 2-a).
پانورامیک و پری‌اپیکال برای بیمار درخواست شد. در تصویر پانورامیک جدید بیمار ضایعه لوسنت یونی لاکولاربه ابعاد 8×4سانتی‌متر با حدود تقریباً مشخص مشاهده می‌شود. ضایعه ازنظر گسترش مزیودیستالی از مجاورت جوانه دندان نیش سمت مقابل فک پایین شروع شده (به سمت مجاور دست‌اندازی کرده و از خط وسط رد شده است) و تا ناحیه پری‌اپیکال دندان مولر اول دائمی سمت راست کشیده شده است. ازنظر گسترش عمودی از قله کرست الوئول تا لبه بردر تحتانی مندیبل گسترش یافته است و باعث نازکی بردر و حالت کنگره‌ای شده است و ضایعه به‌طور کامل جوانه دندان دائمی نیش سمت راست را دربر گرفته است. همچنین تحلیل ریشه‌های شیری سمت راست و نیز جابه‌جایی جوانه‌های دندان‌های 43-45 مشهود است (تصویر 2-b).
در نمای پری‌اپیکال مشخص است که بردر ضایعه از دیستال دندان 2 شروع شده است و نمای اسکلروتیک مشخصی ندارد (تصویر2-c). تصویر شماره 2: 2-a گرافی پانورامیک 1 سال قبل، 2-b گرافی پانورامیک بیمار، 2-c گرافی پری‌اپیکال بیمار،2-d -CBCT و 2-e نمای بازسازی‌شده3 بُعدی است. باتوجه‌به نمای کاملاً لوسنت ضایعه و رعایت مراحل درمانی اسپیراسیون از ضایعه انجام شد که یک مایع زرد کهربایی آغشته به خون خارج شد (تصویر3-a).
تصویر شماره 3: a- مایع خارج‌شده در اسپیراسیون، b- نمای داخل دهانی پس از کشیدن دندان‌های شیری و قراردادن درن.
به‌منظور بررسی بهتر و دقیق‌تر ضایعه ازنظر میزان گسترش و تأثیر بر ساختارهای مجاور، رادیوگرافی (CBCT) تهیه شد (تصویر 2-d و 2-e).
در تصاویر CBCT یک ضایعه رادیولوسنت یونی لاکولار با حدود مشخص و نامنظم در فک پایین در سمت راست با گسترش از میدلاین همراه با جابه‌جایی جوانه‌های دائمی و تحلیل ریشه‌های دندان‌های شیری مشاهده شد. همچنین در تصاویر با بازسازی سه بُعدی تخریب وسیع صفحات باکال و لینگوال مشهود است.
بیمار جهت انجام درمان مناسب به جراح فک و صورت ارجاع شد. با هدف جراحی محافظه‌کارانه و باتوجه‌به اندازه بزرگ ضایعه ابتدا دندان‌های 83 و 84 تحت بی‌حسی موضعی خارج شدند و یک نمونه از جدار کیست از محل ساکت جهت بررسی هیستوپاتولوژی ارسال شد. سپس با هدف رفع فشار و کاهش سایز، یک درن در محل قرار داده شد (تصویر 3-b). در نمای میکروسکوپی اپیتلیوم مطبق سنگ‌فرشی همراه با بافت همبند فیبروواسکولار و در برخی نقاط زمینه میکسوئیدی و سلول‌های اپی‌تلیالی مشاهده شد و تشخیص نهایی کیست دنتی ژروس مطرح شد (تصویر شماره 4).
2 ماه پس از شروع درمان به‌منظور بررسی تغییرات احتمالی رادیوگرافی پانورامیک تهیه شد که در آن تغییرات مبتنی بر استخوان‌سازی و حرکت جوانه‌های دندان‌های دائمی در مسیر رویشی مشهود بود (تصویر5-a).
بیمار به‌صورت ماهانه تحت بررسی و معاینات دوره‌ای قرار گرفت. در پیگیری 1 ساله، بیمار هیچ دردی گزارش نکرد. در معاینات داخل دهانی و خارج دهانی هیچ‌گونه تورمی مشاهده نشد (تصویر شماره 5). برای بیمار، گرافی پانورامیک و CBCT درخواست شد. در گرافی پانورامیک تشکیل استخوان مشهود بود (تصویر 6-b). همچنین در CBCT تشکیل استخوان تأیید شد و هیچ فضای کیستیکی مشاهده نشد (تصویر6-c). تصویر 5- نمای بالینی بیمار پس از 1 سال: a- نمای خارح دهانی، b- نمای داخل دهانی. تصویر 6-: a-رادیوگرافی پانورامیک پس از 2 ماه، b- پانورامیک پس از 1 سال،C-CBCT پس از 1 سال.
بحث
کیست‌ها و تومورهای ادنتوژنیک بخش مهمی از ضایعات فکی و دهانی هستند که از بقایای اپیتلیوم ادنتوژنیک در مراحل مختلف به‌وجود می‌آیند [13، 14]. DCها شایع‌ترین کیست‌های ادنتوژنیک رشدی هستند. پاتوژنز DC ممکن است رشدی یا التهابی باشد [1، 2] که در مورد منشأ رشد، تجمع مایع بین مینای دندان و کاهش اپیتلیوم مینایی وجود دارد. در منشأ التهابی، عفونت پری‌آپیکال از دندان شیری نکروزه فوقانی به کیسه جوانه دندان دائمی رویش نیافته گسترش می‌یابد [4، 15، 16].
تشخیص دقیق DC از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این کیست یکی از مواردی است که در جدار آن ممکن است تغییرات کیستیک رخ دهد و در سیر رشد و تکامل ضایعه تبدیل به تومورهای ادنتوژنیک مثل مورال آملوبلاستوما شود [5]؛ بنابراین باید ازنظر بالینی، رادیوگرافی و هیستولوژی به دقت ارزیابی شود. رد کردن تشخیص‌های موضعی مهاجم مانند ادنتوژنیک کراتوسیست، آملوبلاستوما، آملوبلاستیک فیبروما و میکسوم ادنتوژنیک قبل از رسیدن به تشخیص نهایی الزامی است [16].
بررسی متون نشان داد سن وقوع DC در سال‌های 20-30 زندگی و با تمایل به جنس مرد است. گزارش‌های آن وقوع در سن زیر10 سال زندگی بسیار اندک است. شیوع DC در دهه اول در دوره دندانی مختلط کمتر شایع است. گرچه شایع‌ترین محل بروز کیست ناحیه فک پایین است، اما به‌ندرت ناحیه قدامی گزارش شده است [16].
در بیمار گزارش‌شده یک ضایعه لوسنت با حدود تقریباً نامشخص در اطراف جوانه دندان 43 بود. باتوجه‌به نمای رادیوگرافی برای بیمار تشخیص‌های افتراقی شامل کیست دنتی ژروس، ادنتوژنیک کراتوسیست و مورال املوبلاستوما مطرح شد. باتوجه‌به سن پایین که در محدوده سنی ادنتوژنیک کراتوسیست قرار می‌گرفت، این کیست می‌توانست در تشخیص افترافی قرار بگیرد. همچنین گسترش بیشتر این ضایعه در بعد مزیودیستالی نسبت به تورم باکولینگوالی به نفع ادنتوژنیک کراتوسیست بود. ازطرفی نمای کاملاً لوسنت ضایعه تا حدودی تشخیص ادنتوژنیک کراتوسیست را کم‌رنگ می‌کند؛ زیرا باتوجه‌به محتوای غلیظ کراتینی ادنتوژنیک کراتوسیست نمای داخلی ضایعه معمولاً به‌صورت مه‌آلود دیده می‌شود مگر در مراحل اولیه تشکیل ادنتوژنیک کراتوسیست که رادیولوسنت دیده می‌شود. از دیگر تشخیص‌های افتراقی برای این ضایعه AOT است. یافته‌های رادیوگرافیک AOT گاهی شبیه کیست دنتی ژروس است. نوع فولیکولی AOT، همراه با دندان رویش‌نیافته دیده می‌شود.AOT به‌صورت رادیولوسنسی یک‌طرفه یا گاهی اوقات رادیواپک یا مخلوط دیده می‌شود. گاهی اوقات نواحی کلسیفیکاسیون پراکنده در ضایعه دیده می‌شود [17]. یک ضایعه رادیولوسنت با مرز اسکلروتیک یا کورتیکه مشخص توأم با دندان رویش‌نیافته دندان نیش در اکثر درصد موارد است [18]. عموماً جدار DC در ناحیه CEJ تا CEJ دندان بالغ را دربر می‌گیرد، اما در مورد جوانه نابالغ معمولاً جوانه در کیست قرار می‌گیرد. موارد گزارش‌شده AOT اغلب در جنس مؤنث، اکثراً در فک بالا و در ناحیه دندان‌های قدامی اتفاق می‌افتد [19].
باتوجه‌به آسپیره مثبت در مورد گفته‌شده تشخیص املوبلاستوما و AOT باتوجه‌به ماهیت تومورال رد می‌شود. از طرفی، مایع آسپیره‌شده یک مایع زرد کهربایی است که با کیست‌های ادنتوژنیک هم‌خوانی داشته و با محتوای غلیظ کراتینی ادنتوژنیک کراتوسیست مغایر است. باتوجه‌به سن بیمار و ابعاد بزرگ کیست و با هدف حفظ جوانه‌های دائمی با حداقل آسیب و هدایت جوانه‌ها به محل مناسب رویش در اقدامات بعدی درمان محافظه‌کارانه شامل رفع فشار و مارسوپیالیزاسیون برای بیمار انتخاب شد.
در مطالعه دمیزی در سال 2015 یک مورد کیست دنتی ژروس مرتبط با تاج دندان پرمولر اول مندیبل راست در یک دختر 5 ساله گزارش شد. در این مورد بیمار از تورم بدون درد از 6 ماه پیش شکایت داشت. درمان انجام‌شده انوکلیشن همراه با خارج‌سازی دندان درگیر با بیهوشی عمومی بود. در این مورد باتوجه‌به سن کودک و عدم‌همکاری جهت درمان طولانی‌مدت و دومرحله‌ای منجر به انتخاب درمان انوکلیشن شد [8].
نوریاکی از یک کیست دنتی ژروس در دختر 12 ساله گزارش کرد که با شکایت از تورم لثه قدام بالا مراجعه کرده بود. در معاینه تورم اطراف کانین شیری بالا راست و دیاستم دندانی مشاهده شد. در گرافی پانورامیک یک کیست به ابعاد 30 میلی‌متر مشاهده شد. ارزیابی رادیوگرافی و هیستوپاتولوژی نشان‌دهنده یک کیست دنتی ژروس اطراف تاج دندان کانین دائمی بود. برای بیمار مارسوپیالیزاسیون با بیهوشی عمومی انجام شد و 3 ماه بعد بیمار تحت‌درمان ارتودنسی برای هدایت دندان کانین قرار گرفت [2]. باتوجه‌به ابعاد بزرگتر در کیست مورد این مطالعه و نیز مجاورت با عصب آلوئلار تحتانی درمان‌های جراحی خطر بیشتری دارند و درمان‌های محافظه‌کارانه از ارزش بیشتری برخوردارند.
در مطالعه دیپا در سال 2021 یک کیست دنتی ژروس در دختر 10 ساله در ناحیه دندان E سمت راست مندیبل و به ابعاد تقریبی 3×3 سانتی‌متر گزارش شد. بیمار با شکایت از تورم بدون درد در سمت راست فک پایین و مشکل در جویدن از 3 ماه پیش مراجعه کرده بود. درمان شامل انوکلیشن کیست همراه با خارج کردن دندان متصل بود [16]؛ باتوجه‌به سایز کوچک‌تر کیست نسبت به مورد حاضر قابل‌توجیه است.
در مطالعه سندس در سال 2019 یک کیست بزرگ در قدام فک پایین در یک کودک 10 ساله با مارسوپیالیزیشن و خارج‌سازی دندان‌های درگیر در کیست درمان شد [20] که این درمان باتوجه‌به سایز بزرگ ضایعه و همچنین سن رشد کودک انتخاب شد که با مطالعه حاضر هم‌سو می‌باشد.
در سال 2021، رجایی و همکاران یک مورد کیست دنتی ژروس در بیمار 25 ساله گزارش کردند. بیمار از تورم و احساس ناراحتی در طی 1 ماه اخیر شکایت داشت. در معاینه تورم در ناحیه دندان کانین نهفته مندیبل مشاهده شد. در پانورامیک یک کیست از ناحیه کانین چپ تا مولر راست مشهود بود. آن‌ها اقدام به حذف کامل کیست همراه با خارج کردن دندان کانین کردند [5]. ابعاد و حدود کیست در این مطالعه مشابه مورد گزارش‌شده در مطالعه حاضر بود. در این کیس اگرچه درمان ایده‌ال مارسوپیالیزیشن بود، اما باتوجه‌به شرایط اجتماعی-اقتصادی بیمار و عدم امکان پیگیری‌های منظم به‌علت مسافرت طولانی درمان 1 جلسه‌ای انتخاب شد.
رخداد کیست‌های دنتی ژروس در بیماران اطفال و در دهه اول زندگی و در دوره دندان‌های مختلط بسیار نادر است. ازطرفی کیست دنتی ژور تشخیص داده‌نشده و درمان‌نشده می‌تواند منجر به عوارض بالقوه شود، اما در کودکان به این دلیل که توان و انرژی بیشتری برای بازسازی ساختار استخوان نسبت به بزرگسالان دارند، پیش‌آگهی بهتر می‌تواند موردانتظار باشد. بنابراین، یک ارزیابی کامل و به‌موقع از شرح حال بیمار همراه با معاینه بالینی و رادیوگرافی و بررسی هیستولوژی به تشخیص و درمان زودرس کمک خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
درمان‌های محافظه‌کارانه در کیست دنتی ژروس التهابی بزرگ در کودکان باعث نتایج خوب و با حداقل مداخله، اطمینان از تکامل نرمال دندان‌ها و ترمیم مناسب استخوان می‌شود. وضعیت عمومی بیمار می‌تواند در انتخاب درمان مناسب اثر بگذارد. بیمار باید تا زمان رویش دندان دائمی جابه‌جا شده و ترمیم استخوان پیگیری شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
نویسندگان گواهی می‌دهند که تمام فرم‌های رضایت بیمار مناسب را دریافت کرده‌اند. والدین رضایت داده‌اند تا تصاویر و سایر اطلاعات بالینی در مجله علمی گزارش شود. والدین می‌دانند که نام و حروف اول آن‌ها منتشر نخواهد شد و تلاش‌های لازم برای پنهان کردن هویت آن‌ها انجام خواهد شد. این مطالعه در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با شماره IR.SSU.DENTISTRY.REC.1400.040 تصویب شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله هیچ‌گونه تضاد منافعی ندارد.
تشکر و قدردانی
از بخش پاتولوژی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد و والدین بیمار برای همکاری کامل، تشکر و قدردانی می‌شود.
نوع مطالعه: مقاله گزارش مورد |
موضوع مقاله:
دندانپزشکی
دریافت: 1400/12/21 | پذیرش: 1401/12/27 | انتشار: 1401/12/10
دریافت: 1400/12/21 | پذیرش: 1401/12/27 | انتشار: 1401/12/10
فهرست منابع
1. Imani Moghaddam M, Mojeri Khazani T. [The evaluation of 41 panoramic radiographic cases of dentigerous cysts and odontogenic keratocysts (Persian)]. J Mashhad Dent Sch. 2007; 31(1, 2):1-6. [DOI:0.22038/JMDS.2007.1396]
2. Aoki N, Ise K, Inoue A, Kosugi Y, Koyama C, Iida M, et al. Multidisciplinary approach for treatment of a dentigerous cyst - marsupialization, orthodontic treatment, and implant placement: A case report. J Med Case Rep. 2018; 12(1):305. [DOI:10.1186/s13256-018-1829-2] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s13256-018-1829-2]
3. Seyed Majidi M, Shafahi S, Sharifi Z. [Immunohistochemical evaluation of MIB-1 expression in dental follicle and dentigerous cyst (Persian)]. J Mash Dent Sch. 2009; 32(4):293-300. [DOI:10.22038/JMDS.2008.1302]
4. Shahrabi S, Lotfalian MT. [Pigmented dentigerous cyst in a patient with multiple dentigerous cysts of jaws: A case report (Persian)]. J Dent Med. 2006; 19(2):37-41. [Link]
5. Rajae EG, Karima EH. Dentigerous cyst: Enucleation or marsupialization? (A case report). Pan Afr Med J. 2021; 40:149.[DOI:10.11604/pamj.2021.40.149.28645] [PMID] [PMCID]
6. Forouzandeh A. [Odontogenic cysts (Persian)]. J Dent Med. 1998; 11(4):41-51. [Link]
7. Rajendra Santosh AB. Odontogenic cysts. Dent Clin North Am. 2020; 64(1):105-19. [DOI:10.1016/j.cden.2019.08.002] [PMID] [DOI:10.1016/j.cden.2019.08.002]
8. Demiriz L, Ferhat Misir A, Ilker Gorur D. Dentigerous cyst in a young child. Eur J Dent. 2015; 9(4):599-602. [DOI:10.4103/1305-7456.172619] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4103/1305-7456.172619]
9. Irimia A, Moraru L, Ciubotaru DA, Caruntu C, Farcasiu AT, Caruntu A. Minimally invasive two-staged surgery in the treatment of large cystic lesions of the jaw. Healthcare. 2021; 9(11):1531. [DOI:10.3390/healthcare9111531] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/healthcare9111531]
10. Elmorsy K, Elsayed LK, El Khateeb SM. Case report: Ectopic third molar in the maxillary sinus with infected dentigerous cyst assessed by cone beam CT. F1000Res. 2020; 9:209. [DOI:10.12688/f1000research.22466.1] [PMID] [PMCID] [DOI:10.12688/f1000research.22466.1]
11. Abu-Mostafa N. Marsupialization of dentigerous cysts followed by enucleation and extraction of deeply impacted third molars: A report of two cases. Cureus. 2022; 14(4):e23772. [DOI:10.7759/cureus.23772] [PMID] [PMCID] [DOI:10.7759/cureus.23772]
12. Dave M, Clarke L, Grindrod M , Kandiah P, Petersen HJ. Adapting treatment approaches for dentigerous cysts in paediatric and adult patients: A case series. Oral Surg. 2021; 14(3):277-84. [DOI:10.1111/ors.12575] [DOI:10.1111/ors.12575]
13. Nahvi A, Hali H, Armin M, Hemmati S. [Odontogenic cysts in children: Report of two cases (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2016; 27(148):154-60. [Link]
14. Arakeri G, Kumar Rai K, Rudraswami Shivakumar H, I Khaji S. A massive dentigerous cyst of the mandible in a young patient: A case report. Plast Aesthetic Res. 2015; 2(5):294-8. [DOI:10.4103/2347-9264.165439] [DOI:10.4103/2347-9264.165439]
15. Bassetti MA, Kuttenberger J, Novak J, Bassetti RG. [The dentigerous cyst: Two different treatment options illustrated by two cases (German)]. Swiss Dent J. 2019; 129(3):193-203. [PMID]
16. Deepa KK, Jannu A, Kulambi M, Shalini HS. A case of dentigerous cyst in a pediatric patient - with an insight into differential diagnostic entities. Adv Oral Maxillofac Surg. 2021; 3:100130. [DOI:10.1016/j.adoms.2021.100130] [DOI:10.1016/j.adoms.2021.100130]
17. Vasudevan K, Kumar S, Vijayasamundeeswari, Vigneswari S. Adenomatoid odontogenic tumor, an uncommon tumor. Contemp Clin Dent. 2012; 3(2):245-7. [DOI:10.4103/0976-237X.96837] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4103/0976-237X.96837]
18. More CB, Das S, Gupta S, Bhavsar K. Mandibular adenomatoid odontogenic tumor: Radiographic and pathologic correlation. J Nat Sci Biol Med. 2013; 4(2):457-62. [DOI:10.4103/0976-9668.116965] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4103/0976-9668.116965]
19. Roza ALOC, Carlos R, van Heerden WFP, de Andrade BAB, Mosqueda-Taylor A, Santos-Silva AR, et al. An international collaborative study of 105 new cases of adenomatoid odontogenic tumors. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol. 2021; 132(3):327-38. [DOI:10.1016/j.oooo.2020.06.001] [PMID] [DOI:10.1016/j.oooo.2020.06.001]
20. Briki S, Elleuch W, Karray F, Abdelmoula M, Tanoubi I. Cysts and tumors of the jaws treated by marsupialization: A description of 4 clinical cases. J Clin Exp Dent. 2019; 11(6):e565-9. [DOI:10.4317/jced.55563] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4317/jced.55563]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
