دوره 16، شماره 5 - ( مرداد 1401 )
جلد 16 شماره 5 صفحات 401-390 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Alavi K. Prevalence of Depression, Anxiety, Stress, and Fear of COVID-19 Among the Students of the University of Bojnord in Iran. Qom Univ Med Sci J 2022; 16 (5) :390-401
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3457-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3457-fa.html
علوی خدیجه. بررسی شیوع افسردگی، اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 در دانشجویان دانشگاه بجنورد در سال 1400. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1401; 16 (5) :390-401
گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران. ، kh.alavi@ub.ac.ir
واژه‌های کلیدی: کووید-19، افسردگی، اضطراب، استرس، دانشجویان
متن کامل [PDF 4118 kb]
(282 دریافت)
| چکیده (HTML) (720 مشاهده)
متن کامل: (366 مشاهده)
مقدمه
کووید-19 در دسامبر سال 2019 (آذر ماه 1398) در ووهان چین آغاز و پس از آن طی چند ماه در سراسر دنیا منتشر شد [1]. پس از آنکه در 11 مارس سال 2020، سازمان بهداشت جهانی، همه‌گیری جهانی کووید-19 را اعلام کرد، دولت‌‌ها تدابیر پیشگیرانه‌ای را برای متوقف‌کردن گسترش سریع ویروس و کاهش مرگ‌ومیر ناشی از آن اتخاذ کردند. تعطیل‌کردن فضاهای عمومی، وضع کردن محدودیتهایی برای سفر، قرنطینه و جداسازی افراد مبتلا یا مشکوک به ابتلا، ازجمله این اقدامات بودند [2]. وضع این محدودیت‌‌ها و نیز ترس از ابتلا، مرگ و مواجهه با مرگ عزیزان، تأثیرات چشمگیر روانشناختی و اجتماعی را در گروههای مختلف جامعه ایجاد کرد [3-5].
همه‌گیری همچنین به تعطیلی دانشگاه‌ها منجر شد. این موضوع، دانشجویان را با استرس‌های متعددی مواجه کرد [6-9]. مطالعات نشان می‌دهند که ازمنظر سلامت روان، دانشجویان ازجمله گروه‌‌هایی هستند که بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر اثرات همه‌گیری داشته‌اند. بنابر مطالعات، اضطراب، افسردگی و استرس، واکنشهای روان شناختی رایج این گروه به همه‌گیری بوده است [2، 7، 9، 10]. به‌عنوان نمونه، پژوهشی که بر روی دانشجویان اسپانیایی انجام‌شده، نشان داده است که 43/50 درصد از دانشجویان، افسردگی، اضطراب و استرس ناشی از همه‌گیری کووید-19 را تجربه میکنند [11]. پژوهش دیگری که بر روی دانشجویان هلندی انجام شد، نشان داد 96/79 درصد از شرکت‌کنندگان، علائم آسیب‌‌شناسی روانی را دارا هستند که حاکی از رشد زیاد این علائم طی دوران همه‌گیری است [12]. یک مطالعه در ایران نیز گزارش کرد که بعد از بروز همه‌گیری 1/17 درصد تا 4/28 درصد از دانشجویان دچار افسردگی، اضطراب، اختلال خواب، و استرس شدند [13].
تعطیلی ناگهانی دانشگاه‌ها، ازدست‌دادن مشاغل پاره‌وقت به‌علت تعطیلی مشاغل محلی، دغدغه به‌خطرافتادن سلامت خود و خانواده، مواجهه با دشواری‌هایی برای دسترسی‌به کلاس‌‌های آنلاین، قرنطینه خانگی و فاصله‌گذاری اجتماعی و مسائل ناشی از آن‌ها مانند تنهایی و کاهش سطوح فعالیت جسمی و افزایش بی‌تحرکی ازجمله تبعات همه‌گیری کووید-19 در‌رابطه‌با دانشجویان بوده است. این تغییرات می‌تواند به کاهش بهزیستی و افزایش آسیب‌های روانشناختی در آن‌ها منجر شود [7-9، 14، 15].
با گذشت حدود 2 سال از شروع همه‌گیری، هرچند کووید-19 همچنان با سویه‌های جدید بر جهان سایه انداخته است، این امکان وجود دارد که با گذشت زمان، افزایش آگاهی‌ها راجع‌به این بیماری و همچنین گسترش واکسیناسیون در برابر کرونا، تغییراتی را در پیامدهای همه‌گیری ایجاد کرده باشد. گزارش‌‌ها حاکی از آن است که واکسیناسیون در برابر کووید-19 با کاهش پریشانی کاهش احساس خطر در‌رابطه‌با مبتلا شدن به کووید- 19 و بستری شدن و مرگ ناشی از آن [16] و نیز کاهش تجربه روزانه اضطراب، نگرانی، نارضایتی، افسردگی و پریشانی روانشناختی همراه است [17، 18].
براساس گزارش مرکز آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی [19] تا 28 آبان‌ماه 1400 (میانه نیم‌سال نخست تحصیلی)، 81 درصد دانشجویان وزارت‌علوم یک دُز و 64 درصد از آن‌ها دو دُز واکسن کرونا دریافت کرده‌اند. این آمار در بین جمعیت عمومی، 5/67 درصد دریافت یک دُز و حدود 53 درصد دریافت 2 دُز واکسن بوده است [20]. در این شرایط، بسیاری از مراکز عمومی و مشاغلی که با شروع کرونا، به حالت تعطیل و نیمه‌تعطیل درآمده بودند، فعالیت‌های خود را ازسر گرفته‌‌اند. بااین‌وجود، هنوز پوشش واکسیناسیون به‌حدی نرسیده که دانشگاه‌ها، امکان از سرگیری آموزش حضوری را به‌صورت کامل داشته باشند و بخش عمده آموزش برای دانشجویان کارشناسی، به‌صورت مجازی ارائه میشود.
باتوجه‌به شرایط یادشده، این سؤال مطرح میشود که در شرایط کنونی، دانشجویان به چه میزان کووید-19 را به‌عنوان یک خطر جدی ادراک میکنند و از آن ترس دارند و به چه میزان افسردگی، اضطراب و استرس (به‌عنوان واکنشهای رایج به پاندمی کووید-19، براساس مطالعات انجام‌شده در ماه‌های آغاز پاندمی) را تجربه میکنند. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی شیوع ترس از کووید-19 و شیوع افسردگی، اضطراب و استرس در بین دانشجویان، در شرایط گسترش واکسیناسیون عمومی علیه کووید-19 می‌پردازد و به این سؤال پاسخ می‌دهد که آیا بین ترس از کووید-19 و افسردگی، اضطراب و استرس رابطه وجود دارد؟
روش بررسی
پژوهش حاضر، یک مطالعه توصیفی از نوع پیمایشی و همبستگی است. 148 نفر از دانشجویان دانشگاه بجنورد در سال تحصیلی 1400 تا 1401 براساس امکانات تیم تحقیق بررسی شدند و در فاصله ماه‌های آبان تا دی 1400 به روش نمونه‌گیری دردسترس وارد مطالعه شدند.
ملاک‌های ورود عبارت بودند از دانشجو بودن، نداشتن ناتوانی‌هایی که مانع از پاسخ‌دهی به پرسش‌نامه‌های مطالعه می‌شد (مثل نابینایی یا ضعف شدید بینایی) و تمایل به شرکت در مطالعه. اجرای پرسش‌نامه‌ها به شکل آنلاین و ازطریق ارسال لینک به گروههای دانشجویان انجام شد. در فرم الکترونیک پرسش‌نامه‌ها ابتدا توضیحاتی در رابطه با هدف پژوهش ارائه شد. ضمن تعهد به رعایت اصل رازداری (انتشار نتایج به‌صورت گروهی و بینام)، رضایت شرکت‌کنندگان برای تکمیل پرسش‌نامه‌ها اخذ شد.
برای جمع‌آوری داده‌ها از ابزارهای زیر استفاده شد:
مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس
مجموعه‌ای از سه مقیاس خودگزارش‌دهی برای ارزیابی شدت افسردگی؛ اضطراب و استرس و دارای 42 ماده است (14 ماده در هر مقیاس)؛ هر ماده روی یک مقیاس لیکرت چهار درجه‌ای از صفر (اصلاً) تا 3 (خیلی زیاد) نمره‌گذاری میشود. نتایج بررسی‌ها حاکی از پایایی و روایی مناسب این ابزار است. آلفای کرونباخ برای خرده‌مقیاس‌های سه‌گانه افسردگی، اضطراب و استرس به ترتیب 97/0، 92/0 و 95/0 درصد گزارش شده است. همچنین روایی هم‌زمان مقیاس مورد تأیید قرار گرفته است [21]. در مطالعه اصغری‌مقدم و همکاران [22] روی نسخه فارسی، آلفای کرونباخ برای افسردگی 93/0، برای اضطراب 90/0 و برای استرس 92/0 به دست آمد. در این مطالعه ضرایب بازآزمایی در یک نمونه 40 نفری و به‌فاصله سه هفته برای افسردگی 84/0، برای اضطراب 89/0 و برای استرس 69/0 به دست آمد. همچنین اعتبار مقیاس ازطریق تحلیل عاملی و محاسبه همبستگی با پرسش‌نامه افسردگی بک و پرسش‌نامه چهار سامان‌های اضطراب، بررسی و تأیید شد.
مقیاس ترس از کووید-19
این مقیاس، یک مقیاس 7 آیتمی است که توسط اهورسو و همکاران [23] معرفی شده است. نمره‌گذاری روی یک مقیاس پنج درجه از 1 (کاملاً مخالفم) تا 5 (کاملاً موافقم) انجام میشود. نمرات در دامنه 7 تا 35 قرارمی‌گیرد و نمرات بالاتر نشان‌دهنده ترس بیشتر از کووید-19 است. نسخه اصلی این مقیاس به زبان‌فارسی و در نمونه ایرانی موردمطالعه قرارگرفته و پس از آن به زبان‌های مختلف ترجمه و مورد، بررسی شده است. در این مطالعه، آلفای کرونباخ 82/0 و ضریب پایایی بازآزمایی 72/0 گزارش شده است. تحلیل عاملی اکتشافی، مؤید ساختار تک‌‌عاملی مقیاس بود. در مطالعه یادشده، روایی هم‌زمان مقیاس نیز ازطریق همبستگی با مقیاس اضطراب و افسردگی بیمارستانی و مقیاس آسیب‌پذیری ادراک‌شده نسبت‌به بیماری مورد تأیید قرار گرفت.
برای تحلیل داده‌ها از آماره‌های توصیفی شامل میانگین، انحراف‌معیار، فراوانی و درصد، آزمون تی و آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. تحلیل‌ها با استفاده از نسخه 22 نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافته‌ها
نمونه مورد بررسی در پژوهش حاضر (148 نفر) شامل 127 زن (8/85 درصد) و 21 مرد (2/14 درصد) با میانگین سنی 71/19 (65/±2) بود. 136 نفر از اعضای نمونه، مجرد (9/91 درصد) و 12 نفر متأهل (1/8 درصد)، همچنین 87 نفر بومی (8/58 درصد) و 61 نفر غیربومی (2/41 درصد) بودند. جدول شماره 1 میانگین و انحراف‌معیار متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد.
مقایسه میانگین و انحراف‌معیار به‌دست‌آمده از نمونه حاضر برای افسردگی، اضطراب و استرس با میانگین و انحراف‌معیار گزارش‌شده در مطالعه نسخه فارسی مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس [22] براساس آزمون تی نشان می‌دهد که بین میانگین و انحراف‌معیار 2 نمونه در هر 3 مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس، تفاوت معناداری وجود ندارد.
برای مشخص کردن افرادی که میزان بالای افسردگی، اضطراب، استرس و ترس ازکووید-19 را تجربه میکنند، برمبنای میانگین و انحراف‌معیار به‌دست‌آمده از نمونه (جدول شماره 1)، شرکت‌‌کنندگانی که نمرات آن‌ها بیش از یک انحراف‌معیار، بالاتر از میانگین قرار می‌گرفت (Z>1)، شناسایی شدند. جدول شماره 2 میزان شیوع افسردگی، اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 را به تفکیک جنسیت نشان می‌دهد.
نتایج نشان می‌دهد که 5/15 درصد دانشجویان دچار افسردگی، 8/12 درصد آنان دچار اضطراب و 2/14 درصد آنان دچار استرس و ترس از کووید-19 هستند. شیوع افسردگی، اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 در دانشجویان زن به ترتیب 5/16 درصد، 17/14 درصد، 74/15 درصد و 74/15 درصد است. شیوع افسردگی، اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 در دانشجویان مرد به ترتیب 5/9 درصد، 7/4 درصد، 7/4 درصد و 7/4 درصد است.
برای مشخص کردن این موضوع که آیا بین نمرات دانشجویان زن و مرد در متغیرهای موردمطالعه، تفاوت معنادارای وجود دارد یا خیر، از آزمون تی برای نمونه‌های مستقل استفاده شد. مقایسه نمرات دو گروه دانشجویان زن و مرد در افسردگی (زنان:04/6±20/6؛ مردان: 02/4±8/2)، استرس (زنان: 66/8±11/11؛ مردان: 7/6±57/6) و ترس از کووید-19 (زنان: 58/4±55/15؛ مردان: 07/6±8/11)
تفاوت معناداری وجود دارد و زنان به شکل معنادار نمرات بیشتری را در مقایسه با مردان در اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 کسب کردند. با‌این‌حال، بین نمرات 2 گروه در افسردگی (05/1=t، 29/0=P) تفاوت معناداری وجود ندارد.
جدول شماره 3 نیز همبستگی بین متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد. براساس نتایج این جدول، متغیر ترس از کووید-19 با هیچ‌یک از متغیرهای افسردگی، اضطراب و استرس همبستگی معنادار ندارد.
بحث
نتایج مطالعه حاضر نشان می‌دهد نمرات افسردگی، اضطراب و استرس شرکت‌کنندگان در مطالعه حاضر با نمرات نمونه مورد مطالعه قرار گرفته در سال 1387 [22] تفاوت معناداری ندارد. میتوان گفت، نمرات افسردگی، اضطراب و استرس در مقایسه با پیش از شیوع کووید-19 افزایش نیافته است. براساس نتایج، به‌ترتیب 5/15 درصد، 8/12 درصد و 2/14 درصد دانشجویان از افسردگی، اضطراب و استرس رنج می‌برند و درمجموع 6/21 درصد آن‌ها حداقل یکی از این علائم را دارا هستند. این اندازه‌ها در مقایسه با مقادیر گزارش شده در پژوهش‌هایی که در ابتدای همه‌گیری کووید-19 انجام شده‌اند، اعم از مطالعاتی که در خارج و داخل ایران انجام شده‌اند، به‌طور معنادار کمتر است. به‌عنوان مثال مطالعه احمد و همکاران [14] که در بنگلادش انجام‌شده، شیوع اضطراب در دانشجویان را 51 درصد و شیوع افسردگی را 9/45 درصد گزارش کرده است. در مطالعه اُردیوزولا-گونزالز [11] بر روی دانشجویان اسپانیایی، گزارش شده که 43/50 درصد از دانشجویان، افسردگی، اضطراب و استرس متوسط تا بالای ناشی از همه‌گیری کووید-19 را تجربه میکنند. سان و همکاران [15] افزایش استرس و اضطراب ناشی از شیوع کووید-19 را در 71 درصد از دانشجویان آمریکایی گزارش کردند و ویچورک و همکاران [12] نیز شیوع علائم آسیب روانی در دوران کرونا در میان دانشجویان هلندی را 96/79 درصد گزارش کرده‌اند. همچنین شیوع افسردگی، اضطراب و استرس در مطالعه حاضر در مقایسه با شیوع گزارش‌شده برای این مشکلات در مطالعه میری و همکاران [13] که در ابتدای همه‌گیری در همدان انجام‌شده، کمتر است. در این مطالعه، شیوع افسردگی، اضطراب و استرس در بین دانشجویان به ترتیب 4/28 درصد، 8/21 درصد و 1/17 درصد گزارش شده است.
نتایج مطالعه حاضر پیشنهاد می‌کند که با گذشت 2 سال از شیوع کووید-19، مشکلات روانشناختی ناشی از آن که در ابتدای همه‌گیری مشاهده شد، بهبود یافته است. هم‌راستا با نتایج مطالعه حاضر، یافته‌های یک مطالعه در آمریکا نشان می‌دهد که پریشانی روانی که در اوایل همه‌گیری در ایالات متحده به‌شدت افزایش یافته بود، به‌تدریج رو به بهبودی گذاشته است [24].
بنابر نتایج به‌دست‌آمده در مطالعه حاضر شیوع ترس از کووید-19 نیز 2/14 درصد است که بسیار کمتر از میزان گزارش شده در مطالعه احمد و همکاران [14] است. در این مطالعه گزارش شده که 86 درصد از دانشجویان، از ترس از کووید-19 رنج می‌برند. همچنین، ترس از کووید-19 با افسردگی، اضطراب و استرس رابطه معناداری نشان نداد. درحالی‌که در ابتدای همه‌گیری کووید-19، مطالعات متعدد حاکی از میزان بالای ترس از کووید-19 و افزایش مشکلات مرتبط با سلامت روان بهویژه در میان دانشجویان بود [9-15، 25]، کاهش این مشکلات همراه با کاهش ترس از کووید-19 و نیز عدم‌ارتباط مشکلات روانشناختی با ترس از کووید-19 را میتوان به سرعت گرفتن روند واکسیناسیون که به کاهش خطر ادراک‌شده ناشی از کووید-19 منجر میشود، مرتبط دانست. در این رابطه، مشخص شده است که واکسیناسیون کووید-19 با کاهش خطرات ادرک‌شده ابتلا، بستری‌شدن در بیمارستان و مرگ و به‌دنبال آن کاهش پریشانی روانشناختی همراه است [16]. با وجود نگرانی‌هایی که همواره درمورد واکسن‌ها وجود داشته است، اکنون مجموعه متقنی از شواهد از ایمنی واکسن‌های کووید-19 و همچنین کارایی آن‌ها در پیشگیری از ابتلا، شدت بیماری و احتمال بستری‌شدن در بخش مراقبت‌های ویژه و مرگ‌ومیر حمایت می‌کند. به همین جهت واکسینه‌شدن با کاهش‌دادن ترس از کووید-19، اثرات مثبتی بر سلامت روان می‌گذارد [16].
یک مطالعه در آمریکا گزارش کرده که با افزایش پوشش واکسیناسیون علیه کووید-19، به‌طور روزانه از میزان اضطراب، نگرانی، نارضایتی و افسردگی کم میشود [17]. در پژوهشی دیگر، کاهش پریشانی روانی به‌دنبال دریافت اولین دُز واکسن کرونا گزارش شده است [18]. مطالعه دیگری نیز گزارش کرده که افزایش واکسیناسیون در آمریکا با افزایش اشتغال و تولید ناخالص داخلی همراه است [26]. بر‌این‌اساس، میتوان گفت واکسیناسیون ازطریق ایجاد احساس ایمنی در برابر ویروس، کمک به بازگشایی مشاغل، کاهش مشکلات اقتصادی ناشی از ویروس به دلیل تعطیلی مشاغل، بازگشایی، هرچند محدود مراکز آموزشی و مراکز تفریحی و ورزشی، کاهش محدودیتهای سفر، کاهش احساس انزوا و تنهایی ناشی از قرنطینه و تعطیلی‌های گسترده، به کاهش مشکلات مرتبط با سلامت روان منجر میشود. گفته شده که حتی افرادی که هنوز واکسینه نشده‌اند نیز از اثرات مثبت افزایش پوشش واکسیناسیون بهره‌مند میشوند. این افراد از کاهش نرخ شیوع بیماری در جامعه، کاهش احتمال ابتلای خود و عزیزانشان باتوجه‌به کاهش شیوع، و نیز افزایش فرصت‌‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از گسترش واکسیناسیون منتفع میشوند [18]. بر‌این‌اساس، این موضوع که در مطالعه حاضر، میزان شیوع افسردگی، اضطراب و استرس شبیه به میزان‌های گزارش‌شده در مطالعات قبل از همه‌گیری است و در مقایسه با اندازه‌های گزارش‌شده در ابتدای همه‌گیری، کاهش زیادی را نشان می‌دهد، می‌تواند ناشی از گسترش واکسیناسیون در کشور بهویژه درمورد جمعیت دانشجویی باشد؛ به‌گونه‌ای که تا میانه نیم‌سال نخست تحصیلی، 81 درصد دانشجویان 1 دُز و 64 درصد آن‌ها 2 دُز واکسن کرونا دریافت کرده بودند. این آمار در بین جمعیت عمومی، 5/67 درصد دریافت 1 دُز و حدود 53 درصد دریافت 2 دُز واکسن بوده است [20]. علاوه‌بر‌این، افزایش اطلاعات راجع‌به بیماری کووید-19 و دردسترس قرار گرفتن اطلاعات راجع‌به نحوه پیشگیری و درمان هم می‌تواند به کاهش بار روانی بیماری منجر شود [27]. درواقع، افزایش دانش و شناخت متخصصان در رابطه با بیماری به کاهش ابهام راجع‌به بیماری در میان افراد جامعه می‌انجامد. این ابهام خود می‌تواند به سردرگمی، بزرگ‌نمایی تهدید و درنتیجه اضطراب منجر شود [6، 28].
عدم وجود ارتباط بین ترس از کووید-19 و علائم افسردگی، اضطراب و استرس نیز در همین راستاست و به‌معنای آن است که با افزایش واکسیناسیون و آگاهی عمومی از ویروس، ترس از کووید-19 و افسردگی، اضطراب و استرس ناشی از همه‌گیری کاهش یافته و علائم مشاهده شده مستقل از تأثیر کووید-19 است.
نتایج همچنین حاکی از این است که بین نمرات دانشجویان زن و مرد در اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین، نمرات زنان به شکل معناداری بیشتر از مردان در اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 بود. با این‌حال بین نمرات دو گروه در افسردگی تفاوت معناداری وجود ندارد. در رابطه با تفاوت دانشجویان زن و مرد در واکنشهای روانشناختی به کووید-19 یافته‌های متفاوتی وجود دارد.
در مطالعه احمد و همکاران [14]، دانشجویان زن در مقایسه با دانشجویان مرد اضطراب و ترس از کووید-19 بالاتری را گزارش کردند درحالی‌که در رابطه با افسردگی، مردان نمرات بالاتری را در مقایسه با زنان کسب کردند. پاتسالی و همکاران [29] و چن و همکاران [30] گزارش داده‌اند که زنان در دوران قرنطینه، در مقایسه با مردان، افسردگی بیشتری را تجربه کرده‌اند. این در حالی است که در مطالعه میری و همکاران [13]، بین جنسیت و میزان افسردگی، اضطراب و استرس دانشجویان در دوران کرونا ارتباطی مشاهده نشد. یافته‌های متفاوت این پیشنهاد را مطرح میکنند که ممکن است ارتباط جنسیت با افسردگی، اضطراب، استرس و ترس از کووید-19، تحت‌تأثیر عوامل دیگری (به‌عنوان مثال، عوامل فرهنگی) قرار داشته باشد.
نتیجه‌گیری
میزان شیوع افسردگی، اضطراب و استرس دو سال پس از همه‌گیری با قبل از شروع آن تفاوتی ندارد. میزان شیوع ترس از کرونا نیز 2/14 درصد است. بین ترس از کرونا و افسردگی، اضطراب و استرس رابطه معنادارای یافت نشد. این درحالیست که مطالعات انجام‌شده در ابتدای همه‌گیری، حاکی از افزایش قابل‌توجه ترس از کرونا و مشکلات سلامت روان در دانشجویان بود. سرعت‌گرفتن روند واکسیناسیون در برابر کووید-19 و نیز افزایش آگاهی درباره بیماری و روش‌های پیشگیری و درمان آن می‌تواند ازجمله عوامل مهم اثرگذار بر بهبود پیامدهای روانشناختی همه‌گیری باشد. واکسیناسیون ازطریق کاهش خطرات ادرک‌شده ابتلا، بستری‌شدن در بیمارستان و مرگ، ایجاد احساس ایمنی در برابر ویروس، کمک به بازگشایی مشاغل، کاهش مشکلات اقتصادی ناشی از ویروس به‌دلیل تعطیلی مشاغل، بازگشایی -هرچند محدود- مراکز آموزشی و مراکز تفریحی، کاهش محدودیتهای سفر، کاهش احساس انزوا و تنهایی ناشی از قرنطینه و تعطیلی‌های گسترده، به کاهش مشکلات مرتبط با سلامت روان منجر میشود.
مطالعه حاضر دارای محدودیتهایی است که لازم است مورد توجه قرار گیرند.
نخست اینکه نمونه‌گیری پژوهش حاضر به شیوه دردسترس انجام شد. بنابراین تعمیم نتایج به‌دست‌آمده باید با احتیاط صورت گیرد.
دوم آنکه نسبت زنان به مردان در نمونه موردمطالعه 85 به 15 بود که دیگر محدودیت مطالعه حاضر به شمار می‌آید.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
طرح پژوهش، پیش از اجرا در کمیته اخلاق دانشگاه بجنورد مورد بررسی قرار گرفت و شناسه اخلاق
(IR.UB.REC.1400.011) دریافت کرد. در این پژوهش تمامی شرکت‌کنندگان به‌صورت داوطلبانه وارد مطالعه شدند. همچنین به شرکت‌کنندگان درمورد پژوهش توضیح داده و رضایت آگاهانه آنان اخذ شد. پرسش‌نامه‌ها به‌صورت بینام تکمیل و گزارش تحقیق به‌گونه‌ای ارائه شده که شناسایی شرکت‌کنندگان ممکن نباشد.
حامی مالی
این مطالعه هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسنده، هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از تمامی دانشجویان شرکت‌کننده در پژوهش و همچنین اساتیدی که در معرفی پژوهش به دانشجویان مشارکت داشتند، قدردانی میشود.
کووید-19 در دسامبر سال 2019 (آذر ماه 1398) در ووهان چین آغاز و پس از آن طی چند ماه در سراسر دنیا منتشر شد [1]. پس از آنکه در 11 مارس سال 2020، سازمان بهداشت جهانی، همه‌گیری جهانی کووید-19 را اعلام کرد، دولت‌‌ها تدابیر پیشگیرانه‌ای را برای متوقف‌کردن گسترش سریع ویروس و کاهش مرگ‌ومیر ناشی از آن اتخاذ کردند. تعطیل‌کردن فضاهای عمومی، وضع کردن محدودیتهایی برای سفر، قرنطینه و جداسازی افراد مبتلا یا مشکوک به ابتلا، ازجمله این اقدامات بودند [2]. وضع این محدودیت‌‌ها و نیز ترس از ابتلا، مرگ و مواجهه با مرگ عزیزان، تأثیرات چشمگیر روانشناختی و اجتماعی را در گروههای مختلف جامعه ایجاد کرد [3-5].
همه‌گیری همچنین به تعطیلی دانشگاه‌ها منجر شد. این موضوع، دانشجویان را با استرس‌های متعددی مواجه کرد [6-9]. مطالعات نشان می‌دهند که ازمنظر سلامت روان، دانشجویان ازجمله گروه‌‌هایی هستند که بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر اثرات همه‌گیری داشته‌اند. بنابر مطالعات، اضطراب، افسردگی و استرس، واکنشهای روان شناختی رایج این گروه به همه‌گیری بوده است [2، 7، 9، 10]. به‌عنوان نمونه، پژوهشی که بر روی دانشجویان اسپانیایی انجام‌شده، نشان داده است که 43/50 درصد از دانشجویان، افسردگی، اضطراب و استرس ناشی از همه‌گیری کووید-19 را تجربه میکنند [11]. پژوهش دیگری که بر روی دانشجویان هلندی انجام شد، نشان داد 96/79 درصد از شرکت‌کنندگان، علائم آسیب‌‌شناسی روانی را دارا هستند که حاکی از رشد زیاد این علائم طی دوران همه‌گیری است [12]. یک مطالعه در ایران نیز گزارش کرد که بعد از بروز همه‌گیری 1/17 درصد تا 4/28 درصد از دانشجویان دچار افسردگی، اضطراب، اختلال خواب، و استرس شدند [13].
تعطیلی ناگهانی دانشگاه‌ها، ازدست‌دادن مشاغل پاره‌وقت به‌علت تعطیلی مشاغل محلی، دغدغه به‌خطرافتادن سلامت خود و خانواده، مواجهه با دشواری‌هایی برای دسترسی‌به کلاس‌‌های آنلاین، قرنطینه خانگی و فاصله‌گذاری اجتماعی و مسائل ناشی از آن‌ها مانند تنهایی و کاهش سطوح فعالیت جسمی و افزایش بی‌تحرکی ازجمله تبعات همه‌گیری کووید-19 در‌رابطه‌با دانشجویان بوده است. این تغییرات می‌تواند به کاهش بهزیستی و افزایش آسیب‌های روانشناختی در آن‌ها منجر شود [7-9، 14، 15].
با گذشت حدود 2 سال از شروع همه‌گیری، هرچند کووید-19 همچنان با سویه‌های جدید بر جهان سایه انداخته است، این امکان وجود دارد که با گذشت زمان، افزایش آگاهی‌ها راجع‌به این بیماری و همچنین گسترش واکسیناسیون در برابر کرونا، تغییراتی را در پیامدهای همه‌گیری ایجاد کرده باشد. گزارش‌‌ها حاکی از آن است که واکسیناسیون در برابر کووید-19 با کاهش پریشانی کاهش احساس خطر در‌رابطه‌با مبتلا شدن به کووید- 19 و بستری شدن و مرگ ناشی از آن [16] و نیز کاهش تجربه روزانه اضطراب، نگرانی، نارضایتی، افسردگی و پریشانی روانشناختی همراه است [17، 18].
براساس گزارش مرکز آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی [19] تا 28 آبان‌ماه 1400 (میانه نیم‌سال نخست تحصیلی)، 81 درصد دانشجویان وزارت‌علوم یک دُز و 64 درصد از آن‌ها دو دُز واکسن کرونا دریافت کرده‌اند. این آمار در بین جمعیت عمومی، 5/67 درصد دریافت یک دُز و حدود 53 درصد دریافت 2 دُز واکسن بوده است [20]. در این شرایط، بسیاری از مراکز عمومی و مشاغلی که با شروع کرونا، به حالت تعطیل و نیمه‌تعطیل درآمده بودند، فعالیت‌های خود را ازسر گرفته‌‌اند. بااین‌وجود، هنوز پوشش واکسیناسیون به‌حدی نرسیده که دانشگاه‌ها، امکان از سرگیری آموزش حضوری را به‌صورت کامل داشته باشند و بخش عمده آموزش برای دانشجویان کارشناسی، به‌صورت مجازی ارائه میشود.
باتوجه‌به شرایط یادشده، این سؤال مطرح میشود که در شرایط کنونی، دانشجویان به چه میزان کووید-19 را به‌عنوان یک خطر جدی ادراک میکنند و از آن ترس دارند و به چه میزان افسردگی، اضطراب و استرس (به‌عنوان واکنشهای رایج به پاندمی کووید-19، براساس مطالعات انجام‌شده در ماه‌های آغاز پاندمی) را تجربه میکنند. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی شیوع ترس از کووید-19 و شیوع افسردگی، اضطراب و استرس در بین دانشجویان، در شرایط گسترش واکسیناسیون عمومی علیه کووید-19 می‌پردازد و به این سؤال پاسخ می‌دهد که آیا بین ترس از کووید-19 و افسردگی، اضطراب و استرس رابطه وجود دارد؟
روش بررسی
پژوهش حاضر، یک مطالعه توصیفی از نوع پیمایشی و همبستگی است. 148 نفر از دانشجویان دانشگاه بجنورد در سال تحصیلی 1400 تا 1401 براساس امکانات تیم تحقیق بررسی شدند و در فاصله ماه‌های آبان تا دی 1400 به روش نمونه‌گیری دردسترس وارد مطالعه شدند.
ملاک‌های ورود عبارت بودند از دانشجو بودن، نداشتن ناتوانی‌هایی که مانع از پاسخ‌دهی به پرسش‌نامه‌های مطالعه می‌شد (مثل نابینایی یا ضعف شدید بینایی) و تمایل به شرکت در مطالعه. اجرای پرسش‌نامه‌ها به شکل آنلاین و ازطریق ارسال لینک به گروههای دانشجویان انجام شد. در فرم الکترونیک پرسش‌نامه‌ها ابتدا توضیحاتی در رابطه با هدف پژوهش ارائه شد. ضمن تعهد به رعایت اصل رازداری (انتشار نتایج به‌صورت گروهی و بینام)، رضایت شرکت‌کنندگان برای تکمیل پرسش‌نامه‌ها اخذ شد.
برای جمع‌آوری داده‌ها از ابزارهای زیر استفاده شد:
مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس
مجموعه‌ای از سه مقیاس خودگزارش‌دهی برای ارزیابی شدت افسردگی؛ اضطراب و استرس و دارای 42 ماده است (14 ماده در هر مقیاس)؛ هر ماده روی یک مقیاس لیکرت چهار درجه‌ای از صفر (اصلاً) تا 3 (خیلی زیاد) نمره‌گذاری میشود. نتایج بررسی‌ها حاکی از پایایی و روایی مناسب این ابزار است. آلفای کرونباخ برای خرده‌مقیاس‌های سه‌گانه افسردگی، اضطراب و استرس به ترتیب 97/0، 92/0 و 95/0 درصد گزارش شده است. همچنین روایی هم‌زمان مقیاس مورد تأیید قرار گرفته است [21]. در مطالعه اصغری‌مقدم و همکاران [22] روی نسخه فارسی، آلفای کرونباخ برای افسردگی 93/0، برای اضطراب 90/0 و برای استرس 92/0 به دست آمد. در این مطالعه ضرایب بازآزمایی در یک نمونه 40 نفری و به‌فاصله سه هفته برای افسردگی 84/0، برای اضطراب 89/0 و برای استرس 69/0 به دست آمد. همچنین اعتبار مقیاس ازطریق تحلیل عاملی و محاسبه همبستگی با پرسش‌نامه افسردگی بک و پرسش‌نامه چهار سامان‌های اضطراب، بررسی و تأیید شد.
مقیاس ترس از کووید-19
این مقیاس، یک مقیاس 7 آیتمی است که توسط اهورسو و همکاران [23] معرفی شده است. نمره‌گذاری روی یک مقیاس پنج درجه از 1 (کاملاً مخالفم) تا 5 (کاملاً موافقم) انجام میشود. نمرات در دامنه 7 تا 35 قرارمی‌گیرد و نمرات بالاتر نشان‌دهنده ترس بیشتر از کووید-19 است. نسخه اصلی این مقیاس به زبان‌فارسی و در نمونه ایرانی موردمطالعه قرارگرفته و پس از آن به زبان‌های مختلف ترجمه و مورد، بررسی شده است. در این مطالعه، آلفای کرونباخ 82/0 و ضریب پایایی بازآزمایی 72/0 گزارش شده است. تحلیل عاملی اکتشافی، مؤید ساختار تک‌‌عاملی مقیاس بود. در مطالعه یادشده، روایی هم‌زمان مقیاس نیز ازطریق همبستگی با مقیاس اضطراب و افسردگی بیمارستانی و مقیاس آسیب‌پذیری ادراک‌شده نسبت‌به بیماری مورد تأیید قرار گرفت.
برای تحلیل داده‌ها از آماره‌های توصیفی شامل میانگین، انحراف‌معیار، فراوانی و درصد، آزمون تی و آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. تحلیل‌ها با استفاده از نسخه 22 نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافته‌ها
نمونه مورد بررسی در پژوهش حاضر (148 نفر) شامل 127 زن (8/85 درصد) و 21 مرد (2/14 درصد) با میانگین سنی 71/19 (65/±2) بود. 136 نفر از اعضای نمونه، مجرد (9/91 درصد) و 12 نفر متأهل (1/8 درصد)، همچنین 87 نفر بومی (8/58 درصد) و 61 نفر غیربومی (2/41 درصد) بودند. جدول شماره 1 میانگین و انحراف‌معیار متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد.
مقایسه میانگین و انحراف‌معیار به‌دست‌آمده از نمونه حاضر برای افسردگی، اضطراب و استرس با میانگین و انحراف‌معیار گزارش‌شده در مطالعه نسخه فارسی مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس [22] براساس آزمون تی نشان می‌دهد که بین میانگین و انحراف‌معیار 2 نمونه در هر 3 مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس، تفاوت معناداری وجود ندارد.
برای مشخص کردن افرادی که میزان بالای افسردگی، اضطراب، استرس و ترس ازکووید-19 را تجربه میکنند، برمبنای میانگین و انحراف‌معیار به‌دست‌آمده از نمونه (جدول شماره 1)، شرکت‌‌کنندگانی که نمرات آن‌ها بیش از یک انحراف‌معیار، بالاتر از میانگین قرار می‌گرفت (Z>1)، شناسایی شدند. جدول شماره 2 میزان شیوع افسردگی، اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 را به تفکیک جنسیت نشان می‌دهد.
نتایج نشان می‌دهد که 5/15 درصد دانشجویان دچار افسردگی، 8/12 درصد آنان دچار اضطراب و 2/14 درصد آنان دچار استرس و ترس از کووید-19 هستند. شیوع افسردگی، اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 در دانشجویان زن به ترتیب 5/16 درصد، 17/14 درصد، 74/15 درصد و 74/15 درصد است. شیوع افسردگی، اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 در دانشجویان مرد به ترتیب 5/9 درصد، 7/4 درصد، 7/4 درصد و 7/4 درصد است.
برای مشخص کردن این موضوع که آیا بین نمرات دانشجویان زن و مرد در متغیرهای موردمطالعه، تفاوت معنادارای وجود دارد یا خیر، از آزمون تی برای نمونه‌های مستقل استفاده شد. مقایسه نمرات دو گروه دانشجویان زن و مرد در افسردگی (زنان:04/6±20/6؛ مردان: 02/4±8/2)، استرس (زنان: 66/8±11/11؛ مردان: 7/6±57/6) و ترس از کووید-19 (زنان: 58/4±55/15؛ مردان: 07/6±8/11)
تفاوت معناداری وجود دارد و زنان به شکل معنادار نمرات بیشتری را در مقایسه با مردان در اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 کسب کردند. با‌این‌حال، بین نمرات 2 گروه در افسردگی (05/1=t، 29/0=P) تفاوت معناداری وجود ندارد.
جدول شماره 3 نیز همبستگی بین متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد. براساس نتایج این جدول، متغیر ترس از کووید-19 با هیچ‌یک از متغیرهای افسردگی، اضطراب و استرس همبستگی معنادار ندارد.
بحث
نتایج مطالعه حاضر نشان می‌دهد نمرات افسردگی، اضطراب و استرس شرکت‌کنندگان در مطالعه حاضر با نمرات نمونه مورد مطالعه قرار گرفته در سال 1387 [22] تفاوت معناداری ندارد. میتوان گفت، نمرات افسردگی، اضطراب و استرس در مقایسه با پیش از شیوع کووید-19 افزایش نیافته است. براساس نتایج، به‌ترتیب 5/15 درصد، 8/12 درصد و 2/14 درصد دانشجویان از افسردگی، اضطراب و استرس رنج می‌برند و درمجموع 6/21 درصد آن‌ها حداقل یکی از این علائم را دارا هستند. این اندازه‌ها در مقایسه با مقادیر گزارش شده در پژوهش‌هایی که در ابتدای همه‌گیری کووید-19 انجام شده‌اند، اعم از مطالعاتی که در خارج و داخل ایران انجام شده‌اند، به‌طور معنادار کمتر است. به‌عنوان مثال مطالعه احمد و همکاران [14] که در بنگلادش انجام‌شده، شیوع اضطراب در دانشجویان را 51 درصد و شیوع افسردگی را 9/45 درصد گزارش کرده است. در مطالعه اُردیوزولا-گونزالز [11] بر روی دانشجویان اسپانیایی، گزارش شده که 43/50 درصد از دانشجویان، افسردگی، اضطراب و استرس متوسط تا بالای ناشی از همه‌گیری کووید-19 را تجربه میکنند. سان و همکاران [15] افزایش استرس و اضطراب ناشی از شیوع کووید-19 را در 71 درصد از دانشجویان آمریکایی گزارش کردند و ویچورک و همکاران [12] نیز شیوع علائم آسیب روانی در دوران کرونا در میان دانشجویان هلندی را 96/79 درصد گزارش کرده‌اند. همچنین شیوع افسردگی، اضطراب و استرس در مطالعه حاضر در مقایسه با شیوع گزارش‌شده برای این مشکلات در مطالعه میری و همکاران [13] که در ابتدای همه‌گیری در همدان انجام‌شده، کمتر است. در این مطالعه، شیوع افسردگی، اضطراب و استرس در بین دانشجویان به ترتیب 4/28 درصد، 8/21 درصد و 1/17 درصد گزارش شده است.
نتایج مطالعه حاضر پیشنهاد می‌کند که با گذشت 2 سال از شیوع کووید-19، مشکلات روانشناختی ناشی از آن که در ابتدای همه‌گیری مشاهده شد، بهبود یافته است. هم‌راستا با نتایج مطالعه حاضر، یافته‌های یک مطالعه در آمریکا نشان می‌دهد که پریشانی روانی که در اوایل همه‌گیری در ایالات متحده به‌شدت افزایش یافته بود، به‌تدریج رو به بهبودی گذاشته است [24].
بنابر نتایج به‌دست‌آمده در مطالعه حاضر شیوع ترس از کووید-19 نیز 2/14 درصد است که بسیار کمتر از میزان گزارش شده در مطالعه احمد و همکاران [14] است. در این مطالعه گزارش شده که 86 درصد از دانشجویان، از ترس از کووید-19 رنج می‌برند. همچنین، ترس از کووید-19 با افسردگی، اضطراب و استرس رابطه معناداری نشان نداد. درحالی‌که در ابتدای همه‌گیری کووید-19، مطالعات متعدد حاکی از میزان بالای ترس از کووید-19 و افزایش مشکلات مرتبط با سلامت روان بهویژه در میان دانشجویان بود [9-15، 25]، کاهش این مشکلات همراه با کاهش ترس از کووید-19 و نیز عدم‌ارتباط مشکلات روانشناختی با ترس از کووید-19 را میتوان به سرعت گرفتن روند واکسیناسیون که به کاهش خطر ادراک‌شده ناشی از کووید-19 منجر میشود، مرتبط دانست. در این رابطه، مشخص شده است که واکسیناسیون کووید-19 با کاهش خطرات ادرک‌شده ابتلا، بستری‌شدن در بیمارستان و مرگ و به‌دنبال آن کاهش پریشانی روانشناختی همراه است [16]. با وجود نگرانی‌هایی که همواره درمورد واکسن‌ها وجود داشته است، اکنون مجموعه متقنی از شواهد از ایمنی واکسن‌های کووید-19 و همچنین کارایی آن‌ها در پیشگیری از ابتلا، شدت بیماری و احتمال بستری‌شدن در بخش مراقبت‌های ویژه و مرگ‌ومیر حمایت می‌کند. به همین جهت واکسینه‌شدن با کاهش‌دادن ترس از کووید-19، اثرات مثبتی بر سلامت روان می‌گذارد [16].
یک مطالعه در آمریکا گزارش کرده که با افزایش پوشش واکسیناسیون علیه کووید-19، به‌طور روزانه از میزان اضطراب، نگرانی، نارضایتی و افسردگی کم میشود [17]. در پژوهشی دیگر، کاهش پریشانی روانی به‌دنبال دریافت اولین دُز واکسن کرونا گزارش شده است [18]. مطالعه دیگری نیز گزارش کرده که افزایش واکسیناسیون در آمریکا با افزایش اشتغال و تولید ناخالص داخلی همراه است [26]. بر‌این‌اساس، میتوان گفت واکسیناسیون ازطریق ایجاد احساس ایمنی در برابر ویروس، کمک به بازگشایی مشاغل، کاهش مشکلات اقتصادی ناشی از ویروس به دلیل تعطیلی مشاغل، بازگشایی، هرچند محدود مراکز آموزشی و مراکز تفریحی و ورزشی، کاهش محدودیتهای سفر، کاهش احساس انزوا و تنهایی ناشی از قرنطینه و تعطیلی‌های گسترده، به کاهش مشکلات مرتبط با سلامت روان منجر میشود. گفته شده که حتی افرادی که هنوز واکسینه نشده‌اند نیز از اثرات مثبت افزایش پوشش واکسیناسیون بهره‌مند میشوند. این افراد از کاهش نرخ شیوع بیماری در جامعه، کاهش احتمال ابتلای خود و عزیزانشان باتوجه‌به کاهش شیوع، و نیز افزایش فرصت‌‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از گسترش واکسیناسیون منتفع میشوند [18]. بر‌این‌اساس، این موضوع که در مطالعه حاضر، میزان شیوع افسردگی، اضطراب و استرس شبیه به میزان‌های گزارش‌شده در مطالعات قبل از همه‌گیری است و در مقایسه با اندازه‌های گزارش‌شده در ابتدای همه‌گیری، کاهش زیادی را نشان می‌دهد، می‌تواند ناشی از گسترش واکسیناسیون در کشور بهویژه درمورد جمعیت دانشجویی باشد؛ به‌گونه‌ای که تا میانه نیم‌سال نخست تحصیلی، 81 درصد دانشجویان 1 دُز و 64 درصد آن‌ها 2 دُز واکسن کرونا دریافت کرده بودند. این آمار در بین جمعیت عمومی، 5/67 درصد دریافت 1 دُز و حدود 53 درصد دریافت 2 دُز واکسن بوده است [20]. علاوه‌بر‌این، افزایش اطلاعات راجع‌به بیماری کووید-19 و دردسترس قرار گرفتن اطلاعات راجع‌به نحوه پیشگیری و درمان هم می‌تواند به کاهش بار روانی بیماری منجر شود [27]. درواقع، افزایش دانش و شناخت متخصصان در رابطه با بیماری به کاهش ابهام راجع‌به بیماری در میان افراد جامعه می‌انجامد. این ابهام خود می‌تواند به سردرگمی، بزرگ‌نمایی تهدید و درنتیجه اضطراب منجر شود [6، 28].
عدم وجود ارتباط بین ترس از کووید-19 و علائم افسردگی، اضطراب و استرس نیز در همین راستاست و به‌معنای آن است که با افزایش واکسیناسیون و آگاهی عمومی از ویروس، ترس از کووید-19 و افسردگی، اضطراب و استرس ناشی از همه‌گیری کاهش یافته و علائم مشاهده شده مستقل از تأثیر کووید-19 است.
نتایج همچنین حاکی از این است که بین نمرات دانشجویان زن و مرد در اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین، نمرات زنان به شکل معناداری بیشتر از مردان در اضطراب، استرس و ترس از کووید-19 بود. با این‌حال بین نمرات دو گروه در افسردگی تفاوت معناداری وجود ندارد. در رابطه با تفاوت دانشجویان زن و مرد در واکنشهای روانشناختی به کووید-19 یافته‌های متفاوتی وجود دارد.
در مطالعه احمد و همکاران [14]، دانشجویان زن در مقایسه با دانشجویان مرد اضطراب و ترس از کووید-19 بالاتری را گزارش کردند درحالی‌که در رابطه با افسردگی، مردان نمرات بالاتری را در مقایسه با زنان کسب کردند. پاتسالی و همکاران [29] و چن و همکاران [30] گزارش داده‌اند که زنان در دوران قرنطینه، در مقایسه با مردان، افسردگی بیشتری را تجربه کرده‌اند. این در حالی است که در مطالعه میری و همکاران [13]، بین جنسیت و میزان افسردگی، اضطراب و استرس دانشجویان در دوران کرونا ارتباطی مشاهده نشد. یافته‌های متفاوت این پیشنهاد را مطرح میکنند که ممکن است ارتباط جنسیت با افسردگی، اضطراب، استرس و ترس از کووید-19، تحت‌تأثیر عوامل دیگری (به‌عنوان مثال، عوامل فرهنگی) قرار داشته باشد.
نتیجه‌گیری
میزان شیوع افسردگی، اضطراب و استرس دو سال پس از همه‌گیری با قبل از شروع آن تفاوتی ندارد. میزان شیوع ترس از کرونا نیز 2/14 درصد است. بین ترس از کرونا و افسردگی، اضطراب و استرس رابطه معنادارای یافت نشد. این درحالیست که مطالعات انجام‌شده در ابتدای همه‌گیری، حاکی از افزایش قابل‌توجه ترس از کرونا و مشکلات سلامت روان در دانشجویان بود. سرعت‌گرفتن روند واکسیناسیون در برابر کووید-19 و نیز افزایش آگاهی درباره بیماری و روش‌های پیشگیری و درمان آن می‌تواند ازجمله عوامل مهم اثرگذار بر بهبود پیامدهای روانشناختی همه‌گیری باشد. واکسیناسیون ازطریق کاهش خطرات ادرک‌شده ابتلا، بستری‌شدن در بیمارستان و مرگ، ایجاد احساس ایمنی در برابر ویروس، کمک به بازگشایی مشاغل، کاهش مشکلات اقتصادی ناشی از ویروس به‌دلیل تعطیلی مشاغل، بازگشایی -هرچند محدود- مراکز آموزشی و مراکز تفریحی، کاهش محدودیتهای سفر، کاهش احساس انزوا و تنهایی ناشی از قرنطینه و تعطیلی‌های گسترده، به کاهش مشکلات مرتبط با سلامت روان منجر میشود.
مطالعه حاضر دارای محدودیتهایی است که لازم است مورد توجه قرار گیرند.
نخست اینکه نمونه‌گیری پژوهش حاضر به شیوه دردسترس انجام شد. بنابراین تعمیم نتایج به‌دست‌آمده باید با احتیاط صورت گیرد.
دوم آنکه نسبت زنان به مردان در نمونه موردمطالعه 85 به 15 بود که دیگر محدودیت مطالعه حاضر به شمار می‌آید.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
طرح پژوهش، پیش از اجرا در کمیته اخلاق دانشگاه بجنورد مورد بررسی قرار گرفت و شناسه اخلاق
(IR.UB.REC.1400.011) دریافت کرد. در این پژوهش تمامی شرکت‌کنندگان به‌صورت داوطلبانه وارد مطالعه شدند. همچنین به شرکت‌کنندگان درمورد پژوهش توضیح داده و رضایت آگاهانه آنان اخذ شد. پرسش‌نامه‌ها به‌صورت بینام تکمیل و گزارش تحقیق به‌گونه‌ای ارائه شده که شناسایی شرکت‌کنندگان ممکن نباشد.
حامی مالی
این مطالعه هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسنده، هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از تمامی دانشجویان شرکت‌کننده در پژوهش و همچنین اساتیدی که در معرفی پژوهش به دانشجویان مشارکت داشتند، قدردانی میشود.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1401/2/9 | پذیرش: 1401/4/28 | انتشار: 1401/5/10
دریافت: 1401/2/9 | پذیرش: 1401/4/28 | انتشار: 1401/5/10
فهرست منابع
1. Wu YC, Chen CS, Chan YJ. The outbreak of COVID-19: An overview. J Chin Med Assoc. 2020; 83(3):217-20. [DOI:10.1097/JCMA.0000000000000270] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1097/JCMA.0000000000000270]
2. Wang C, Pan R, Wan X, Tan Y, Xu L, McIntyre RS, et al. A longitudinal study on the mental health of general population during the COVID-19 epidemic in China. Brain Behav. Immun.2020; 87:40-8. [DOI:10.1016/j.bbi.2020.04.028] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.bbi.2020.04.028]
3. Castelpietra G, Colli C, Tossut D, Furlan M, Balestrieri M, Starace F, et al. The impact of Covid-19 pandemic on community-oriented mental health services: The experience of Friuli Venezia Giulia region, Italy. Health Policy Technol. 2021; 10(1):143-50. [DOI:10.1016/j.hlpt.2020.12.002] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.hlpt.2020.12.002]
4. Schweda A, Weismüller B, Bäuerle A, Dörrie N, Musche V, Fink M, et al. Phenotyping mental health: Age, community size, and depression differently modulate COVID-19-related fear and generalized anxiety. Compr Psychiatry .2021; 104:152218. [DOI:10.1016/j.comppsych.2020.152218] [PMID] [DOI:10.1016/j.comppsych.2020.152218]
5. Chen S, Jones PB, Underwood BR, Moore A, Bullmore ET, Banerjee S, et al. The early impact of COVID-19 on mental health and community physical health services and their patients' mortality in Cambridgeshire and Peterborough, UK. J Psychiatr Res. 2020; 131:244-54. [DOI:10.1016/j.jpsychires.2020.09.020] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.jpsychires.2020.09.020]
6. Jiang R. Knowledge, attitudes and mental health of university students during the COVID-19 pandemic in China. Child Youth Serv Rev. 2020; 119:105494. [DOI:10.1016/j.childyouth.2020.105494] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.childyouth.2020.105494]
7. Savage MJ, James R, Magistro D, Donaldson J, Healy LC, Nevill M, et al. Mental health and movement behaviour during the COVID-19 pandemic in UK university students: Prospective cohort study. Ment Health Phys Act .2020; 19:100357. [DOI:10.1016/j.mhpa.2020.100357] [DOI:10.1016/j.mhpa.2020.100357]
8. Khodabakhshi-koolaee A. Living in home quarantine: Analyzing psychological experiences of college students during COVID-19 pandemic. J Mil Med. 2020; 22(2):130-38. [Persian]. [Link]
9. Horita R, Nishio A, Yamamoto M. The effect of remote learning on the mental health of first year university students in Japan. Psychiatry Res. 2020; 295:113561. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113561] [PMID] [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113561]
10. Porru F, Robroek SJW, Bültmann U, Portoghese I, Campagna M, Burdorf A. Mental health among university students: The associations of effort-reward imbalance and overcommitment with psychological distress. J Affect Disord. 2021; 282:953-961. [DOI:10.1016/j.jad.2020.12.183] [PMID] [DOI:10.1016/j.jad.2020.12.183]
11. Odriozola-González P, Planchuelo-Gómez Á, Irurtia MJ, de Luis-García R. Psychological effects of the COVID-19 outbreak and lockdown among students and workers of a Spanish university. Psychiatry Res. 2020; 290:113108. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113108] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113108]
12. Wieczorek T, Kołodziejczyk A, Ciułkowicz M, et al. Class of 2020 in Poland: Students' mental health during the COVID-19 outbreak in an academic setting. Int J Environ Res Public Health. 2021; 18(6):2884. [DOI:10.3390/ijerph18062884] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/ijerph18062884]
13. Miri Z, Razavi Z, Mohammadi S. [Evaluation of stress, anxiety, depression, and sleep disorders in medical students of Hamadan University of Medical Sciences, Iran, during the COVID-19 pandemic(Persian)]. Avicenna J Clin Med. 2021; 27(4):232-38. [DOI:10.52547/ajcm.27.4.238] [DOI:10.52547/ajcm.27.4.238]
14. Ahammed B, Jahan N, Seddeque A, Hossain MT, Shovo TE, Khan B, et al. Exploring the association between mental health and subjective sleep quality during the COVID-19 pandemic among Bangladeshi university students. Heliyon. 2021; 7(5):e07082. [DOI:10.1016/j.heliyon.2021.e07082] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.heliyon.2021.e07082]
15. Son C, Hegde S, Smith A, Wang X, Sasangohar F. Effects of COVID-19 on college students' mental health in the United States: Interview survey study. J Med Internet Res. 2020; 22(9):e21279. [DOI:10.2196/21279] [PMID] [PMCID] [DOI:10.2196/21279]
16. Koltai J, Raifman J, Bor J, McKee M, Stuckler D. COVID-19 vaccination and mental health: A difference-in-difference analysis of the understanding America study. Am J Prev Med. 2021; 62(5):679-87. [DOI:10.1016/j.amepre.2021.11.006] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.amepre.2021.11.006]
17. Nguyen M, Burns CJ. The psychological benefits of COVID-19 vaccination. Adv public health. 2021; 2021:1-9. [DOI:10.1155/2021/1718800] [DOI:10.1155/2021/1718800]
18. Perez-Arce F, Angrisani M, Bennett D, Darling J, Kapteyn A, Thomas K. COVID-19 vaccines and mental distress. PloS one. 2021; 16(9):e0256406. [DOI:10.1371/journal.pone.0256406] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1371/journal.pone.0256406]
19. IRNA. [Statistics and Information Technology Management Center of the Ministry of Health and Medical Education. Vaccination statistics of the country's education system(Persian)] [Internet]. 2022[Updated 2022 Desember 11] Available from: [Link]
20. Our word in data. Coronavirus (COVID-19) vaccinations. [Intrnet]. 2020. Available from: [Link]
21. Antony MM, Bieling PJ, Cox BJ, Enns MW, Swinson RP. Psychometric properties of the 42-item and 21-item version of the depression anxiety stress scale in clinical groups and a community sample. Psychol Assess. 1998; 10(2):176-81. [DOI:10.1037/1040-3590.10.2.176] [DOI:10.1037/1040-3590.10.2.176]
22. Asghari Moghaddam MA, Saed F, Dibajnia P, Zangeneh J. [A preliminary validation of the Depression, Anxiety and Stress Scales (DASS) in non-clinical sample(Persian)]. clin psyhol personal . 2008; 6(2):23-38. [Link].
23. Ahorsu DK, Lin CY, Imani V, Saffari M, Griffiths MD, Pakpour AH. The Fear of COVID-19 Scale: Development and initial validation. Int J Ment Health Addict. 2020; 20(3):1-9.[DOI:10.1007/s11469-020-00270-8] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s11469-020-00270-8]
24. Riehm KE, Holingue C, Smail EJ, Kapteyn A, Bennett D, Thrul J et al. Trajectories of mental distress among U.S. adults during the COVID-19 pandemic. Annals of behavioral medicine: a publication of the Society of Behav Med. 2021; 55(2):93-102. [DOI:10.1093/abm/kaaa126] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1093/abm/kaaa126]
25. Abdolahnezhad F, Andam R, Rajabi M. [The impact of COVID 19 concerns on the mental health of athlete students with the modifying role of social support in a multi-group analysis by gender (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2021; 15(3):198-209. [DOI:10.52547/qums.15.3.198] [DOI:10.52547/qums.15.3.198]
26. Penn Wharton Budget Model. Epidemiological and economic effects of the COVID-19 vaccine in 2021. [Intrnet]. 2021[Updated 2021 March 1] Available from: [Link]
27. Hyland-Wood B, Gardner J, Leask J, & Ecker UK. Toward effective government communication strategies in the era of COVID-19. Humanit. soc. sci. 2021; 8(1):1-11. [DOI:10.1057/s41599-020-00701-w] [DOI:10.1057/s41599-020-00701-w]
28. Chen S, Bonanno GA. Psychological adjustment during the global outbreak of COVID-19: A resilience perspective. Psychol Trauma. 2020; 12(S1):S51-S4. [DOI:10.1037/tra0000685] [PMID] [DOI:10.1037/tra0000685]
29. Patsali ME, Mousa DV, Papadopoulou E, Papadopoulou K, Kaparounaki CK, Diakogiannis I, et al. University students' changes in mental health status and determinants of behavior during the COVID-19 lockdown in Greece. Psychiatry Res. 2020; 292:113298. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113298] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113298]
30. Chen RN, Liang SW, Peng Y, Li XG, Chen JB, Tang SY, et al. Mental health status and change in living rhythms among college students in China during the COVID-19 pandemic: A large-scale survey. J Psychosom Res. 2020; 137:110219. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2020.110219] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.jpsychores.2020.110219]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
