مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه
بیماری ویروس کرونا (کووید-۱۹) از دسامبر سال 2019 در ووهان چین آغاز شد. علائم این بیماری شامل تب، سرفه و مشکل در تنفس از سطح خفیف تا شدید است [1]. طبق گزارش‌ها در حال حاضر٬ همه‌گیری کووید-۱۹ خطر اختلالات روان‌شناختی از جمله اسکیزوفرنی، اضطراب، افسردگی و اختلال استرس حاد را در بین پرسنل مراقبت‌های بهداشتی و مردم افزایش می‌دهد [۲- ۴]. درعین‌حال، محققان پیش‌بینی می‌کنند که اثرات منفی همه‌گیری کووید-۱۹ منجر به افزایش ترس شدید از بیماری، عصبانیت، سوء‌مصرف الکل/دخانیات، طلاق و خودکشی می‌شود [5].
فوبی­اها انواع خاصی از اختلالات اضطرابی هستند که با ترس مداوم و بیش از حد از یک شیء یا موقعیت تعریف می‌شوند و در 3 گروه طبقه‌بندی می‌شوند [6]. هراس اجتماعی، آگورافوبیا و هراس خاص. 5 نوع هراس خاص در نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی ذکر شده است: محیط طبیعی، حیوانات، تزریق خون-آسیب (ترس از تزریق، ترس از خون، ترس از آسیب، ترس از مراقبت‌های پزشکی)، موقعیتی و سایر موارد؛ بنابراین، از «فوبیای کرونا» می‌توان به‌عنوان یک ترس مداوم و بیش از حد از ویروس جدید کرونا استفاده کرد که می‌تواند به‌عنوان نوع خاصی از هراس خاص طبق نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی طبقه‌بندی شود. فوبیاهای خاص می‌توانند باعث ایجاد سایر اختلالات اضطرابی شوند و با گرایش به خودکشی، افسردگی اساسی، اختلالات اضطرابی و اختلالات جسمی، روحی یا خلقی همراه است [۷-۱۰]. فوبیای خاص ممکن است بسته به سابقه مزاج، ژنتیک و فیزیولوژیکی و همچنین تأثیر شرایط محیطی ظاهر شود [6]. به این معنا، فجایع یا بلایای طبیعی بزرگ مانند همه‌گیری کووید-۱۹ می‌تواند محرک محیطی شرایط فوبی باشد. افراد نسبت به اشیاء و موقعیت‌هایی که با همه‌گیری کووید-۱۹ مرتبط هستند واکنش‌های شناختی، عاطفی یا رفتاری نامتناسبی از خود نشان می‌دهند و ممکن است در عملکردهای فیزیولوژیکی و روانی وخامت شدید رخ دهد. بر این اساس، ازآنجاکه همه‌گیری کووید-۱۹ باعث ترس، اضطراب و واکنش‌های شدید می‌شود، پژوهشگران آن را به‌عنوان نوع دیگری از «هراس خاص» بررسی می‌کنند. از سوی دیگر، در تجربیات روایت‌شده مردم غالباً گفته‌اند که از آلوده شدن به کووید-۱۹ می‌ترسند. با گسترش سریع همه‌گیری، ممکن است کووید-۱۹به‌دلیل احتمال انتقال آسان، درمان نکردن و سطوح بالاتر مرگ‌و‌میر ناشی از ویروس، منجر به افزایش مشکلات روانی شود [۱۱-۱۲].


تشخیص زودهنگام فوبیای کووید-۱۹ به‌منظور ارائه حمایت روانی به‌موقع برای افرادی که سطوح بالاتری از آن را نشان می‌دهند، بسیار مهم است [۱۱-۱۳]. بااین‌حال، ازآنجاکه این یک مشکل نسبتاً جدید است، ابزار ارزیابی و سنجش سطوح فوبیای کووید-۱۹ خیلی کم است. ازهمین رو، انجمن روان‌پزشکی آمریکا تدوین ابزارهای ارزیابی متناسب با معیارهای نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی را برای اختلالات فوبیای خاص توصیه می‌کند. در خارج از کشور اخیراً چندین پرسش‌نامه برای این منظور تدوین شده است. یکی از این مقیاس‌ها، مقیاس فوبیای کرونا است که آرپاسیا و همکاران [14] آن را تدوین کرده‌اند، اما در ایران نسخه فارسی این مقیاس هنجاریابی نشده است. بنابراین در راستای پر کردن خلأ پژوهشی کشور درزمینه معرفی و بررسی ویژگی‌­های روان‌سنجی٬ پرسش‌نامه­‌هایی تدوین شده است که صرفاً به‌منظور ارزیابی فوبیای کرونا تهیه شده‌اند.
هدف اصلی این پژوهش، بررسی ویژگی­‌های روان‌­سنجی مقیاس فوبیای ویروس کرونا در جمعیت ایرانی بود.
روش بررسی
این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و روش‌­شناسی در زمره پژوهش‌­های توصیفی از نوع همبستگی قرار می‌گیرد.
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه افراد 18 تا 60 ساله در بازه زمانی اسفند ماه سال 1400 تا اردیبهشت ‌ماه سال 1401 بودند. نمونه آماری پژوهش شامل 291 نفر بود که به‌روش نمونه‌گیری دردسترس ازطریق فراخوان اینترنتی انتخاب شدند. به این صورت که ازطریق طراحی پرسش‌نامه‌­ها در محیط گوگل فرم، لینک موردنظر به‌صورت مجازی در برنامه‌­های واتساپ، تلگرام و اینستاگرام در اختیار کاربران فضای مجازی قرار گرفت و پاسخ­‌ها دریافت شد. برای اطمینان از برگشت‌­پذیری پرسش‌نامه‌­ها 350 پرسش‌نامه بین نمونه آماری پخش شد که از این میان 291 پرسش‌نامه به‌دست آمد؛ بنابراین نمونه نهایی شامل 291 نفر بود.
حجم نمونه کافی برای مطالعه‌های تحلیل عاملی بین 3 تا 20 برابر تعداد متغیرهاست. همچنین لی و کُمری پیشنهاد کرده‌اند که حجم نمونه 100 ضعیف؛ 200 نسبتاً خوب، 300 خوب، 500 خیلی خوب و 1000 و بالاتر عالی درنظر گرفته می‌‌شود [15]. باتوجه‌به شیوع ویروس کووید-۱۹ و محدودیت‌‌های ناشی از آن، این تعداد نمونه براساس امکانات تیم تحقیق انجام شد. ملاک‌های ورود برای شرکت در پژوهش عبارت بودند از: رضایت داوطلبانه برای شرکت در پژوهش؛ نداشتن سابقه سوءمصرف مواد. ملاک‌‌های خروج نیز شامل تکمیل نکردن پرسش‌نامه پس از دریافت آن و داده­‌های مفقودی بالای 20 سؤال بود. برای جمع­‌آوری داده‌­ها نیز از ابزارهای زیر استفاده شد:
مقیاس فوبیای کرونا
 این مقیاس را آرپاسیا و همکاران [14] ساخته‌اند. این پرسش‌نامه 20 سؤال دارد و برای ارزیابی فوبیای کرونا استفاده می‌­شود. سؤالات این مقیاس٬ در طیف لیکرت 5‌ گزینه‌ای از به‌شدت مخالفم (1) تا به‌شدت موافقم (5) نمره‌گذاری می‌شود. همچنین این مقیاس دارای 4 مؤلفه: عوامل روان‌شناختی، عوامل روان­‌تنی، عوامل اقتصادی و عوامل اجتماعی است. نمرات این مقیاس می‌تواند بین 20 تا 100 متغیر باشد و نمره بالاتر نشان‌دهنده فوبیای بیشتر در خرده‌مقیاس‌ها و مقیاس کل است. در مطالعه آرپاسیا و همکاران [14] نمرات کل مقیاس بین 20 تا 100 (میانگین=۴۲/۶۵، انحراف‌معیار=۰۹/۱۴) بود. همچنین
آرپاسیا و همکاران [14] نشان دادند این مقیاس از روایی و پایایی مناسبی برخوردار است. ضریب آلفای کرونباخ 20 گویه برابر با 92/0 درصد و پایایی خرده‌مقیاس بین 85/0 درصد تا 90/0 درصد بود. علاوه‌بر‌این، همبستگی بین عوامل معنا‌دار بود (01/0>P) اما نه آن‌قدر زیاد که باعث نگرانی برای چندخطی بودن شود
(یعنی09/0>).
مقیاس ترس از کرونا
 این مقیاس را آهورسو و همکاران [16] برای بررسی میزان ترس افراد از کرونا ویروس در جمعیت ایرانی در سال 2020 ساخته‌اند. جواب‌­ها براساس لیکرت 5‌ درجه‌ای و شامل کاملاً مخالفم، مخالفم، نه موافقم نه مخالف، موافقم و کاملاً موافقم هستند. حداقل و حداکثر نمره برای هر سؤال به‌ترتیب 1 و 5 و نمره کل، طیفی از 7 تا 35 است. نمره بالاتر نشان‌دهنده ترس بیشتر از ویروس کرونا است. این مقیاس ویژگی‌های روان‌سنجی خوبی را نشان داده است. همبستگی‌های هر آیتم با نمره کل از 47/0 درصد تا 56/0 درصد و بارگیری عامل از 66/0 درصد تا 74/0 درصد متغیر بود. همسانی درونی 82/0 درصد و پایایی آزمون بازآزمون 72/0 درصد برای این مقیاس به‌ دست آمده است. مقیاس ترس از کرونا با آسیب‌­پذیری درک‌شده، اضطراب بیمارستانی و افسردگی ارتباط مثبت داشت [16].
مقیاس دشواری در تنظیم هیجان
 این ابزار شامل 16 گزاره است که بیوربرگ و همکاران [17] آن را براساس پرسش‌نامه 36 سؤالی و اصلی دشواری در تنظیم هیجان [18] تدوین کردند. درواقع، این ابزار نسخه کوتاه‌شده مقیاس دشواری در تنظیم هیجان 36 سؤالی است. برای امتیازبندی هر گویه براساس طیف 5 درجه‌ای لیکرت، بین 1 تا 5 (تقریباً هرگز، گاهی اوقات، تقریباً در نیمی از مواقع، بیشتر اوقات، تقریباً همیشه) به هر گویه تعلق می‌گیرد. این مقیاس از 5 عامل اصلی نپذیرش پاسخ‌های هیجانی، دشواری در کنترل تکانه‌­ها، دسترسی محدود به راهبردهای مؤثر تنظیم هیجان، دشواری در انجام رفتارهای هدفمند، نداشتن وضوح هیجانی تشکیل شده است. گویه‌های 1 و 2 مربوط به نبود وضوح هیجانی، گویه‌­های 3، 7 و 15 مربوط به دشواری در انجام رفتار هدفمند، گویه‌­های 4، 8 و 11 مربوط به دشواری در کنترل تکانه­‌ها، گویه‌­های 5، 6، 12، 14 و 16 مربوطه به دسترسی محدود به راهبردهای مؤثر تنظیم هیجان، گویه‌­های 9، 10 و 13 مربوط به نپذیرفتن پاسخ‌های هیجانی هستند.
همسانی درونی این پرسش‌نامه در پژوهش بیوربرگ و همکاران [17]، به روش آلفای کرونباخ 92/0 درصد به ‌دست آمد. همچنین پایایی این پرسش‌نامه به‌روش بازآزمایی 85/0 درصد گزارش شد [17]. علاوه‌براین، نتایج روایی هم‌زمان این مقیاس٬ براساس همبستگی این پرسش‌نامه با پرسش‌نامه افسردگی، اضطراب و استرس 56/0درصد، با پرسش‌نامه حساسیت اضطرابی 57/0 درصد و با پرسش‌نامه پذیرش و عمل 72/0 درصد بوده است. اکبری و همکاران [۱۹] این پرسش‌نامه را در ایران هنجاریابی کرده‌اند. روایی واگرای این پرسش‌نامه ازطریق بررسی همبستگی آن با انعطاف‌­پذیری روان‌شناختی برابر با 52/0- درصد به‌ دست آمد. روایی همگرای آن نیز با افسردگی، اضطراب و استرس به‌ترتیب برابر با 63/0 درصد، 44/0 درصد و 40/0 درصد به ‌دست آمد. همچنین پایایی این پرسش‌نامه ازطریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برابر با 84/0 درصد و به روش بازآزمایی برابر با 72/0 درصد گزارش شده است.
پرسش‌نامه پذیرش و عمل-نسخه دوم
 این پرسش‌نامه را باند و همکاران [20] ساخته‌اند و یک نسخه­ ۱۰ ماده‌­ای از پرسش‌نامه‌ اصلی است (نسخه اول پرسش‌نامه پذیرش و عمل) که هیز آن را ساخته بود. این پرسش‌نامه سازه­‌ای را می‌سنجد که به تنوع، پذیرش، اجتناب تجربی و انعطاف‌­پذیری روان‌شناختی برمی‌گردد. نمرات بالاتر نشان‌دهنده‌ انعطاف‌­پذیری روانی بیشتر است. مشخصات روان­‌سنجی نسخه اصلی نیز بدین شرح است: نتایج ۲۸۱۶ شرکت‌کننده در طول ۶ نمونه نشان داد که این ابزار پایایی، روایی و اعتبار سازه­ رضایت‌بخشی دارد. میانگین ضریب آلفا 84/0درصد (78/0-88/0) و پایایی بازآزمایی در فاصله ۳ و ۱۲ ماه به‌ترتیب 81/0 درصد و 79/0 درصد به ‌دست آمد. نتایج نشان داد نسخه دوم پرسش‌نامه پذیرش و عمل به‌صورت هم‌زمان، طولی و افزایشی دامنه‌ای از نتایج از سلامت ذهنی تا میزان غیبت از کار را پیش‌بینی می‌­کند که با نظریه­ زیربنایی‌­اش همسان است. این ابزار همچنین اعتبار تمییزی مناسبی را نشان می‌­دهد. به نظر می­‌رسد نسخه دوم پرسش‌نامه پذیرش و عمل مفهوم مشابه با نسخه اول پرسش‌نامه پذیرش و عمل را اندازه می‌­گیرد، اما ثبات روان­­‌سنجی بهتری دارد [20]. در ایران عباسی و همکاران [21] همسانی درونی این ابزار را بین 71/0 درصد تا 89/0 درصد گزارش کردند.
روش اجرا
پس از ترجمه فارسی مقیاس فوبیای کرونا، نسخه ترجمه‌شده ابتدا با همکاری یکی از متخصصان روان‌شناسی بررسی و اصلاح شد. سپس برای اطمینان بیشتر در مورد صحت ترجمه و مطابقت 2 نسخه انگلیسی و فارسی، در اختیار 2 نفر از متخصصان زبان انگلیسی قرار داده شد تا با استفاده از روش ترجمه معکوس آن را به فارسی برگردانند. بدین‌ترتیب، پس از چند مرحله بررسی، بازبینی و اعمال تغییرات و اصلاحات و تأیید نهایی، بررسی پایایی و روایی فارسی مقیاس فوبیای کرونا در پژوهش حاضر آغاز شد. پس از اتمام مراحل مربوط به ترجمه پرسش‌نامه و تأیید آن، با طراحی پرسش‌نامه‌­ها در فضای گوگل فرم، لینک آن در برنامه‌­های واتساپ، تلگرام و اینستاگرام انتشار یافت و پاسخ‌­ها از این طریق جمع­‌آوری شد. به‌منظور کنترل اثر ترتیب و خستگی، مقیاس‌ها٬ به تناسب با ترتیب‌های متفاوت طبقه‌­بندی شده بودند. برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل عاملی تائیدی (برای بررسی روایی سازه مشترک جامعه ایرانی با جامعه اصلی پرسش‌نامه) و نرم‌افزار لیزرل ۸/۸ و ضرایب همبستگی پیرسون (برای به‌دست آوردن روایی همگرا) از نسخه 22 نرم­‌افزار SPSS استفاده شد.
یافته‌ها
در این پژوهش٬ بیشترین طبقه سنی مربوط به شرکت‌‌کنندگان 18 تا 22 ساله با تعداد 68 نفر بود که 23 درصد را دربر می‌‌گرفت. همچنین بیشترین فراوانی با 172 (55 درصد) نفر مربوط به زنان بود. میزان فراوانی برای مردان نیز برابر با 119 نفر (45 درصد) بود. علاوه‌بر‌این، بیشترین توزیع تحصیلات مربوط به لیسانس با تعداد 86 نفر بود که 29 درصد را دربر می‌­گرفت و کمترین توزیع تحصیلات مربوط به دکتری بود که با تعداد 22 نفر (8 درصد) را دربر می‌­گرفت. در جدول شماره 1، میانگین و انحراف‌معیار نمرات مقیاس فوبیای کرونا ارائه شده است. همان‌طوری که مشاهده می­‌شود، میانگین و انحراف‌معیار مقیاس فوبیای ویروس کرونا در خرده‌مقیاس عوامل روان‌شناختی، عوامل روان‌­تنی، عوامل اقتصادی و عوامل اجتماعی به‌ترتیب برابر با 03/2±87/22، 99/1±88/20، 56/2±72/22 و 40/2±56/23 به ‌دست آمد. همچنین میانگین و انحراف‌معیار نمره کلی
مقیاس فوبیای ویروس کرونا 19/3±32/48 به ‌دست آمد.
برای بررسی روایی سازه و میزان انسجام درونی مقیاس فوبیای ویروس کرونا با خرده‌مقیاس‌های آن، ضرایب همبستگی بین خرده‌مقیاس‌ها و نمره کل محاسبه شد. همان‌گونه که در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود تمام خرده‌مقیاس‌ها با نمره مقیاس فوبیای ویروس کرونا رابطه معناداری دارند. همچنین خرده‌مقیاس‌ها با یکدیگر دو به دو رابطه معناداری دارند. درمجموع، الگوی ضرایب همبستگی بین خرده‌مقیاس‌ها در جدول شماره 2 نشان می‌دهد که روابط درونی خوبی بین خرده‌مقیاس‌ها وجود دارد.
در جدول شماره 3، نتایج همبستگی مقیاس فوبیای کرونا با نسخه دوم پرسش‌نامه پذیرش و عمل، مقیاس دشواری در تنظیم هیجان، مقیاس ترس از کرونا ارائه شده است. همان‌گونه که مشاهده می‌شود نمره کلی مقیاس فوبیای کرونا با مقیاس دشواری در تنظیم هیجان (001/0>P، 57/0=r) و مقیاس ترس از کرونا (001/0>P، 59/0=r) رابطه مثبت و معنادار و با پرسش‌نامه پذیرش و عمل (001/0>P، 60/0-=r) رابطه منفی و معنادار دارد. علاوه‌براین، رابطه مثبت و معناداری بین خرده‌مقیاس‌­های
مقیاس فوبیای کرونا و مقیاس دشواری در تنظیم هیجان و مقیاس ترس از کرونا وجود دارد (001/0>P). همچنین، رابطه منفی و معناداری بین خرده‌مقیاس‌­های مقیاس فوبیای کرونا و پرسش‌نامه پذیرش و عمل وجود دارد
(001/0>P). مطابق جدول شماره 3 در بقیه موارد ضرایب همبستگی  معنادار نبود.
برای بررسی میزان برازش مدل آزمون‌شده از شاخص‌های معرفی‌شده کلاین استفاده شد. این شاخص‌­ها شاملX2/df است که مقادیر کمتر از 9/0 قابل‌پذیرش هستند. شاخص نیکویی برازش، شاخص برازش تطبیقی که مقادیر بیشتر از 9/0 درصد نشانگر برازش مناسب الگو هستند، شاخص نیکویی برازش تعدیل یافته که مقادیر بیشتر از 8/0 درصد قابل‌قبول هستند، شاخص برازش ایجاز که مقادیر بیشتر از 6/0 درصد نشانگر برازش مناسب الگو هستند و مجذور میانگین مربعات خطای تقریب که مقادیر کمتر از 08/0 درصد نشانگر برازش مناسب الگو هستند. در جدول شماره 4 شاخص‌های برازش الگو آزمون‌شده گزارش شده‌اند که باتوجه‌به معیارهای مطرح‌شده، الگو آزمون‌شده، برازش مناسبی با داده‌های گردآوری شده دارد.
در جدول شماره 5، ضرایب لامبدای y ارائه شده است. همان‌طورکه مشاهده می‌شود، تمام ضرایب لامبدای y مقادیر بالایی دارند. آزمون معناداری تی نشان می‌دهد که تمامی ضرایب مسیر با بارهای عاملی به‌دست‌آمده معنادار هستند. در تصویر شماره 1 مشاهده می‌شود تمام بارهای عاملی مقیاس فوبیای کرونا در تحلیل مرتبه اول معنادار است و تصویر شماره 2 نشان‌دهنده این است که بارهای عاملی مربوط به خرده‌مقیاس‌های عوامل روان‌شناختی، روان‌تنی، اقتصادی و اجتماعی با کل مقیاس در تحلیل مرتبه دوم معنادار است.
به‌منظور بررسی همسانی درونی پرسش‌نامه، آلفای کرونباخ محاسبه شد. براساس نتایج مندرج در جدول شماره 6، ضرایب آلفای کرونباخ مقیاس فوبیای ویروس کرونا برای کل مقیاس 90/0 درصد و برای خرده‌مقیاس‌های عوامل روان‌شناختی، عوامل روان‌‌تنی، عوامل اقتصادی و عوامل اجتماعی به‌ترتیب ضریب آلفای کرونباخ برابر با 87/0درصد، 88/0 درصد، 89/0 درصد و 91/0 درصد به ‌دست آمد. همچنین، ضریب بازآزمایی مقیاس فوبیای ویروس کرونا فاصله 4 هفته برای کل مقیاس 86/0 درصد و برای خرده‌مقیاس‌های عوامل روان‌شناختی، عوامل روان‌­تنی، عوامل اقتصادی و عوامل اجتماعی به‌ترتیب 83/0درصد، 79/0 درصد، 82/0 درصد و 88/0 درصد به ‌دست آمد. درمجموع٬ نتایج جدول شماره 6 یاددشده نشان می‌دهد که ضرایب آلفای کرونباخ و بازآزمایی به‌دست‌آمده برای کل مقیاس خرده‌مقیاس‌های آن٬ ازنظر روان‌سنجی مطلوب هستند.
بحث
هدف از پژوهش حاضر بررسی ویژگی­‌های روان‌­سنجی مقیاس فوبیای ویروس کرونا بود. به‌منظور بررسی روایی سازه، نتایج تحلیل عاملی تأییدی نشان داد 20 سؤال، دارای بار عاملی بالا با 4 مؤلفه عوامل روان‌شناختی، عوامل روان‌تنی، عوامل اقتصادی و عوامل اجتماعی است. این یافته با نتایج پژوهش آرپاسی و همکاران [14] مبنی بر 4 عاملی بودن این مقیاس همسو است. به‌‌عبارت‌‌ دیگر، یافته‌­های تحلیل عاملی تأییدی نشان داد داده‌ها با 1 مدل 4 عاملی برازش مناسبت دارد و این یافته با نتایج قبلی همسو بود. همسانی درونی گویه­‌های خرده‌مقیاس‌های مقیاس فوبیای ویروس کرونا برحسب ضرایب آلفای کرونباخ محاسبه و تأیید شد. این یافته نیز با نتایج پژوهش آرپاسی و همکاران [14] همسو است. پایایی بازآزمایی پرسش‌نامه نیز برحسب محاسبه ضرایب همبستگی بین نمره­‌های آزمودنی‌ها با فاصله 4 هفته برای خرده عوامل روان‌شناختی، عوامل روان‌تنی، عوامل اقتصادی و عوامل اجتماعی در سطح
001/0>P معنادار محاسبه شد. این ضرایب نشان­‌دهنده پایایی بازآزمایی رضایت‌بخش مقیاس فوبیای ویروس کرونا
است. این یافته‌­ها با نتایج پژوهش‌های قبلی [14] در مورد ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس فوبیای ویروس کرونا همسو است. روایی همگرا و تشخیصی (افتراقی) مقیاس فوبیای ویروس کرونا ازطریق اجرای هم‌زمان نسخه دوم پرسش‌نامه پذیرش و عمل، مقیاس ترس از کرونا و پرسش‌نامه دشواری در تنظیم هیجان
در مورد آزمودنی‌ها محاسبه شد. ضرایب همبستگی نمره­‌های آزمودنی‌ها در خرده‌مقیاس‌­های ۴ گانه مقیاس فوبیای ویروس کرونا با مقیاس ترس از کرونا مثبت و معنادار بود.
 همچنین یافته­‌ها نشان داد بین فوبیای ویروس کرونا با انعطاف­‌پذیری روان‌شناختی رابطه‌ای منفی و معناداری وجود دارد؛ به‌عبارت ‌دیگر با افزایش فوبیای ویروس کرونا به همان میزان انعطاف­‌پذیری روان‌شناختی کاهش می‌یابد. این یافته‌‌ها با پژوهش‌­های دیگر همسو است. داوسون و همکاران [22] نشان دادند انعطاف‌پذیری روان‌شناختی به‌طور معنا‌دار و مثبت با بهزیستی روان‌شناختی بیشتر و به‌طور معکوس با اضطراب، افسردگی و پریشانی مرتبط با کووید-۱۹ همراه بود. اوغور و همکاران [23] در پژوهش خود نشان دادند انعطاف‌پذیری روان‌شناختی٬ ارزیابی منفی از ترس و آسیب‌پذیری روان‌شناختی را میانجی‌گری می‌کند. هوانگ و همکاران [24] نیز در پژوهش خود نشان دادند انعطاف‌پذیری روان‌شناختی ترس ادراک‌شده و اضطراب فراگیر و افسردگی را در بین بیماران مشکوک به کووید-۱۹ میانجی‌گری می‌کند. سچر و همکاران [25] نیز نشان دادند انعطاف‌ناپذیری روان‌شناختی در تأثیر ترس از کووید-۱۹ بر مهارت‌های سازگاری روان‌شناختی متخصصان مراقبت‌های بهداشتی نقش میانجی را ایفا می‌کند. نداشتن انعطاف‌­پذیری روان‌شناختی به‌عنوان فرایند اساسی در اختلالات متعدد، از قبیل استرس پس از سانحه شناخته شده است [26]. مطالعات نشان داده‌اند افرادی که انعطاف‌­پذیری روان‌شناختی بالایی ندارند، تجارب هیجانی بیشتری را نسبت به محرک­‌ها نشان می­‌دهند و سطح افسردگی و اضطراب بالاتری را گزارش می­‌کنند [27].
همچنین، نتایج نشان داد بین فوبیای ویروس کرونا و دشواری در تنظیم هیجان٬ رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؛ به‌عبارت ‌دیگر، با افزایش فوبیای ویروس کرونا به همان میزان دشواری در تنظیم هیجان افزایش می­‌یابد؛ یعنی به هر میزان که افراد از کرونا در موقعیت­‌های مختلف ترس بیشتری داشته باشند، به همان میزان در تنظیم هیجان قدرت کمتری خواهند داشت و در ابعاد مختلف بدتنظیمی هیجان نداشتن وضوح هیجانی، دشواری در انجام رفتارهای هدفمند، دشواری در کنترل تکانه­‌ها، دسترسی محدود به راهبردهای مؤثر تنظیم هیجان و  نپذیرفتن پاسخ‌های هیجانی نمرات بالاتری خواهند گرفت. این یافته با یافته‌های دیگر همسو است.
ولوتی و همکاران [28] در پژوهش خود نشان دادند دشواری در تنظیم هیجان در رابطه بین ترس از علائم کووید-۱۹ و اختلال استرس پس از آسیب نقش میانجی دارد. نتایج پژوهش اکبری و همکاران [29] نیز حاکی از آن بود که دشواری در تنظیم هیجان نقش واسطه‌ای در بین رابطه ترس از کووید-۱۹ و اضطراب سلامت در خانواده‌های مبتلا به کووید-۱۹ دارد. دشواری در تنظیم هیجان به معنی ناتوانی فرد در تغییر هیجانات برای دنبال کردن اهداف مربوط به ارزش‌های خود است. دشواری در تنظیم هیجان٬ یک آسیب‌پذیری شناختی است که در آسیب‌شناسی روانی به اثبات رسیده است [18]. به‌طور خاص، ناتوانی فرد در تنظیم هیجانات می‌تواند به‌عنوان یک عامل اساسی در افزایش اجتناب از محرک و تجربه شدیدتر هیجانات درنظر گرفته شود [18]. بسیاری از اختلال­‌های روان‌پزشکی با بی‌­ثباتی عاطفی و بدتنظیمی هیجانی ارتباط دارند [30]. دشواری در تنظیم هیجان به‌طور خاص با اختلال افسردگی و اختلال­‌های اضطرابی رابطه زیادی دارد [31، 32]. نمره مقیاس فوبیای کرونا با پیامدهای روان‌شناختی منفی و راهبردهای ناسازگارانه مثل دشواری در تنظیم هیجان در بحران ویروس کرونا مرتبط است [33].
نتیجه‌گیری
درمجموع نتایج حاصل از تحلیل عاملی تأییدی نشان داد مقیاس فوبیای ویروس کرونا از 20 گویه و 4 عامل تشکیل شده است. پژوهشی در رابطه با سنجش ویژگی­‌های روان‌سنجی مقیاس فوبیای ویروس کرونا در ایران وجود ندارد و این پژوهش اولین پژوهش در این راستا است. علاوه‌براین، ساختار عاملی که آرپاچی و همکاران [14] گزارش کردند با یافته‌­های پژوهش حاضر مشابه است. پس از بررسی ساختار ابزار با استفاده از تحلیل عاملی، مدل تأییدی آن نیز بررسی شد. شاخص‌­های برازش به‌دست‌آمده نشان داد مدل موردنظر قابل‌تأیید است. باتوجه‌به اینکه یکی از روش‌های بررسی روایی سازه، استفاده از تحلیل عاملی است، درنتیجه می‌­توان گفت که مطابق با تأیید عامل‌های مقیاس فوبیای ویروس کرونا، این ابزار واجد روایی سازه است. نتایج این پژوهش می­‌تواند درزمینه سنجش فوبیای کرونا مفید واقع شود و بسیاری از درمانگران با استفاده از این مقیاس در کارهای درمانی و پژوهشی از آن سود برند. همان‌­گونه که یکی از اهداف علم٬ کمک کردن به توسعه و تکمیل یافته­‌های قبلی است، این پژوهش با هنجاریابی این پرسش‌نامه در داخل کشور به ضرورت اهمیت ترس از کرونا پرداخته است و با بررسی این پرسش‌نامه به یاری محققان و درمانگران آمده است تا در به‌کارگیری ابزار جدید برای سنجش ترس از کرونا کارآمدتر عمل کنند. همچنین، یافته­‌های این پژوهش با تأیید اعتبار و پایایی پرسش‌نامه فوبیای کرونا، حمایت پژوهشی از سازندگان اصلی این مقیاس را فراهم می‌کند.
بااین‌حال، نتایج پژوهش حاضر در تأیید پایایی و روایی مقیاس فوبیای ویروس کرونا با محدودیت‌هایی همراه بود. پژوهش حاضر به‌صورت نمونه‌گیری دردسترس و ازطریق فراخوان اینترنتی اجرا شد. بنابراین پیشنهاد می­‌شود به‌منظور تکمیل روند اعتباریابی پژوهش‌های متعددی در سایر مناطق جغرافیایی کشور انجام شود. علاوه‌براین، پژوهش‌های مربوط به ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس فوبیای ویروس کرونا درمورد نمونه‌­های مختلف بهنجار و بالینی نیز گام‌های دیگری است که باید برداشته شوند تا بتوان در آینده به‌عنوان فرایندی متمایز از اعتباریابی٬ مقدمات لازم را برای هنجاریابی مقیاس فوبیای ویروس کرونا فراهم ساخت.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مقاله حاضر برگرفته از طرح پژوهشی مصوب دانشگاه محقق اردبیلی و با حمایت مالی حوزه معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه و با اخذ کد اخلاق IR.UMA.REC.1401.006 اجرا شد.
حامی مالی
این طرح با حمایت دانشگاه محقق اردبیلی انجام شد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: نادر حاجلو؛ روش‌شناسی و نگار‌ش‌ـ پیش‌نویس اصلی: سعید پورعبدل؛ تحقیق: مهدی بیکی و امیرمحسن راه نجات؛ نگارش، نقد و تدوین: نادر حاجلو و سعید پورعبدل.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر برگرفته از طرح پژوهشی مصوب دانشگاه محقق اردبیلی و با حمایت مالی حوزه معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه اجرا شد. از کلیه افرادی که در اجرای این پژوهش ما را یاری کردند، کمال تشکر و قدردانی می‌شود.