مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

سالمندی جمعیت از یک‌سو ناشی از کاهش میزان متغیرهای حیاتی، مرگ‌ومیر و باروری در سنین سالخوردگی و افزایش نسبت‌های بازماندگی در فواصل سنی است. از سوی دیگر، مهاجرت‌ها و جابه‌جایی‌های مکانی و استمرار ماندگاری آنان در جمعیت میزبان (مقصد)، هر دو قطب گیرنده و فرستنده را از لحاظ ساختار سنی تحت‌تأثیر قرار می‌دهد [1، 2]. کاهش مرگ‌ومیر انسان‌ها به‌دلیل بهبود وضعیت بهداشتی و درمانی در چند دهه اخیر سبب افزایش تعداد سالمندان در جهان شده است [3-5].
یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده کیفیت زندگی در دوران سالمندی، وضعیت سلامت است که با افزایش سن، کاهش می‌یابد. از این‌رو، سالمندان با مجموعه‌ای از مشکلات مربوط به سن مواجه‌اند. این مشکلات با اصلاح سبک زندگی قابل‌پیشگیری خواهد بود. اتخاذ سبک زندگی سالم در دوران سالمندی به‌دلیل قابلیت آن در پیشگیری از بیماری‌ها، ارتقاء سطح کیفیت زندگی، افزایش امید زندگی و بهبود سلامت جسم و روان اهمیت بسیاری دارد [3، ۶، ۷].
با افزایش نسبت جمعیتی سالمندان، مشکلات سلامتی آنان اهمیت می‌یابد. برطبق تعریف سازمان بهداشت جهانی سلامت عمومی، احساس خوب‌بودن کامل ازنظر جسمی، روانی و اجتماعی درنظر گرفته شده است. عوامل متعددی مانند عوامل روانی، محیطی، اقتصادی و اجتماعی، خدمات بهداشتی و درمانی، و سبک زندگی بر روی سلامت عمومی تأثیر می‌گذارند [7، 8].
مطالعات مرگ‌ومیر و سلامت نشان می‌دهد که اختلالات در سلامتی مانند بیماری‌های مزمن در سنین سالمندی به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از دیگر سنین است. بنابراین با بالارفتن امید زندگی در سنین سالمندی، دوره سپری‌شده همراه با ناتوانی و ناخوشی بیشتر می‌شود. هزینه‌های اجتماعی-اقتصادی سلامت سالمندان و نیازهای آنان به خدمات بیمارستانی نسبت به دیگر گروه‌های سنی به‌مراتب بیشتر است. پس باتوجه‌به ماهیت متفاوت بیماری‌های تهدیدکننده سلامت سالمندان، اهمیت بررسی ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی سلامت سالمندان بیشتر آشکار می‌شود [9، 10]. مطالعات در کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد سبک زندگی سالمندان بر میزان سلامت روحی و جسمی آن‌ها تأثیر دارد و سبب تغییر الگوی ارتباطی یا حضور آنان در فعالیت‌های اجتماعی می‌شود. از طرف دیگر، انتخاب سبک زندگی به دلیل قابلیت آن در پیش‌گیری از بیماری‌ها و بهبود سلامت جسم و روان از اهمیت بالایی برخوردار است [11].
بنابراین باتوجه‌به مطالب ذکرشده و شناخت اهمیت اتخاذ سبک زندگی سالم در ارتقای وضعیت سلامت سالمندان که درنهایت باعث افزایش امید زندگی و بهتر شدن کیفیت زندگی آنان می‌شود، ارزیابی سبک زندگی سالمندان و اثر آن بر کیفیت زندگی آنان ضروری به‌نظر می‌رسد. مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر سبک زندگی بر کیفیت زندگی و اختلال در سلامتی جمعیت سالمند شهر اهواز در سال 1399، انجام شد.
روش بررسی
تحقیق حاضر از نوع توصیفی-پیمایشی می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش سالمندان بالای 60 سال ساکن شهر اهواز بود. بنابر سرشماری نفوس و مسکن سال 1395، جمعیت 60 سال به بالای شهر اهواز برابر 55597 نفر است. به تفکیک رده‏های سنی پنج‌ساله (شامل64-60، 69-65، 74-70، ... الی 100 سال و بالاتر)، جنسیت (زن، مرد) و محل سکونت (شهر، روستا) گزارش شد. حجم نمونه براساس روش معادلات ساختاری به ازای سؤالات پرسش‌نامه‌ها انتخاب می‌شود (برای هر سؤال 10 نفر درنظر گرفته شد). درمجموع، حجم نمونه تعداد 1000 نفر می‌باشد. محیط پژوهش کانون‌های سالمندی (شامل صندوق‌های بازنشستگی، کانون بازنشستگان ادارات دولتی، شهرداری‌ها و غیره) واقع در شهر اهواز و آسایشگاه‌های سالمندان بود. پیش از انجام مطالعه، ضمن بیان اهـداف و اهمیـت مطالعه از داوطلبان رضایت آگاهانه گرفته شد و به آنان درخصوص محرمانه ماندن اطلاعات اطمینان‌خاطر داده شد.
معیار ورود و خروج مطالعه
معیارهای ورود به مطالعه، شامل سن 60 سال یا بالاتر، سکونت در شهر اهواز، توانایی برقراری ارتباط و تمایل به شرکت در پژوهش (رضایت داوطلبانه کتبی) بود.
معیارهای خروج عبارت از عدم‌تمایل به ادامه همکاری، بیماری تأیید شده روانی (براساس پرونده پزشکی)، وجود افسردگی شدید و داشتن اختلالات شناختی بود.
ابزار گردآوری اطلاعات
مصاحبه‌گر با مراجعه به صندوق‌های بازنشستگی، کانون‌های سالمندی و آسایشگاه‌های سالمندان شهر اهواز با استفاده از پرسش‌نامه‌های طراحی‌شده کیفیت زندگی، سبک زندگی و اختلال در سلامتی (که دارای پرسش‌ها به‌صورت بسته می‌باشد) نظرات آنان را جمع‌آوری کردند. در مطالعه حاضر از پرسش‌نامه‌ای شامل: اطلاعات جمعیت‌شناختی (مردم‌شناختی) (سن، تأهل، جنسیت)، پرسش‌نامه سبک زندگی با 35 آیتم، پرسش‌نامه کیفیت زندگی سالمندان با 19 آیتم و پرسش‌نامه اختلال سلامتیبا 59 آیتم استفاده شد.
پرسش‌نامه سبک زندگی
این پرسش‌نامه دارای ۷۰ سؤال و 10 بُعد بود. هدف آن ارزیابی ابعاد مختلف سبک‌های زندگی (سلامت جسمانی، ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه، پیشگیری از بیماری‌ها، سلامت روان‌شناختی، سلامت معنوی، سلامت اجتماعی، اجتناب از داروها و مواد مخدر، پیش‌گیری از حوادث و سلامت محیطی) است. طیف پاسخ‌گویی آن از نوع لیکرت با دامنه از کاملاً مخالفم (1) تا کاملاً موافقم (6) می‌باشد. با استفاده از آزمون تحلیل عاملی روایی سازه را به‌منزلۀ ابزاری چند بُعدی برای ارزیابی و اندازه‌گیری سبک زندگی مورد تأیید قرار دادند. همچنین پایایی پرسش‌نامه یا قابلیت اعتماد آن با استفاده از روش اندازه‌گیری آلفای کرونباخ خوب ارزیابی شد. این پرسش‌نامه در سال ۱۳۹۱ توسط گروهی از محققین شامل محسن لعلی، احمد عابدی و محمدباقر کج‌باف در دانشگاه اصفهان، ساخته شد.
پرسش‌نامه کیفیت زندگی سالمندان
این پرسش‌نامه، معیار لازم برای ثبات درونی در جامعه سالمندان را داراست. پرسش‌نامه مذکور دارای حیطه‌های میزان درک از زندگی (4 گویه)، سلامت (4 گویه)، روابط و فعالیت‌های اجتماعی (8 گویه)، استقلال، کنترل بر تمام زندگی و آزادی (5 گویه)، خانه و محیط (4 گویه)، روحی و روانی و احساس خوب بودن (4 گویه)، دسترسی به امکانات (4 گویه)، فرهنگ و مذهب (2 گویه) است. نشان داده شده است که این پرسش‌نامه نه‌تنها در افراد سالم کاربرد دارد بلکه برای سالمندان مبتلابه زوال عقل خفیف یا متوسط قابل‌استفاده می‌باشد. نسخه فارسی این ابزار در ایران توسط هروی کریموی و همکاران مورد روان‌سنجی قرار گرفت. براساس این مطالعه، روایی ملاک بیان‌گر همبستگی معناداری بین نسخه فارسی پرسش‌نامه اختصاصی سنجش کیفیت زندگی سالمندان و پرسش‌نامه کیفیت زندگی بود (626/0=r). میزان همبستگی درونی (آلفای کرونباخ) برای زیرمقیاس‌ها بین 68 تا 95 درصد بود. ضریب پایایی آزمون-بازآزمون همبستگی درون‌رده‌ای با فاصله زمانی دو هفته بین 88 تا 95 درصد بود.
پرسش‌نامه اختلال سلامتی
این پرسش‌نامه شامل ۲۸ سـؤالی اختلال سلامتی از ۴ خـرده‌آزمـون تشکیل شده که هـرکـدام از آن‌هـا دارای ۷ سـؤال اسـت. سؤال‌های هر خـرده‌آزمـون بـه ترتیـب و پشـت سـر هـم آمده است؛ به‌نحوی‌که سؤال ۱ تا ۷ مربوط به خرده‌آزمون نشانه‌های جسمانی، سؤال ۸ تا ۱۴ مربوط به خـرده‌آزمـون اضطراب و بی‌خوابی، سؤال ۱۵ تا ۲۱ مربوط به خرده‌آزمون اختلال در کارکرد اجتماعی و سؤال ۲۲ تـا ۲۸ مربـوط بـه خرده آزمون افسردگی است. تمام گویه‌های پرسش‌نامه اختلال سلامتی (سلامت عمومی) دارای ۴ گزینه هستند و دو نوع روش نمره‌گـذاری بـرای ایـن گزینـه‌هـا وجود دارد. یکـی روش نمـره‌گـذاری پرسش‌نامه سلامت عمومی  است. در ایـن روش، گزینــه‌هـــای آزمـــون بـــه‌صـــورت (۱،۱،۰،۰) نمره‌گذاری می‌شوند و درنتیجه، نمره فرد از صـفر تـا ۲۸ متغیر خواهد بود. روش دوم، شـیوه نمـره‌گـذاری لیکـرت است که براساس این شیوه، گزینه‌های آزمون بـه‌صـورت (۱،۲،۳،۴) نمره‌گذاری می‌شوند و درنتیجـه، نمـره کـل یک فرد از صفر تا ۸۴ متغیر خواهد بـود. در هـر دو روش نمره‌گذاری، نمره کمتر بیان‌گر بهداشت روانی بهتـر اسـت. روایی هم‌زمـان پرسش‌نامه اختلال سلامتی ازطریـق اجـرای هم‌زمـان بـا پرسش‌نامه بیمارســتان میدلســکس
 (55/0 MHQ) گزارش شده است.
پس از جمع‌آوری اطلاعات، داده‌ها به نسخه 21 نرم‌افزار ICC نسخه وارد شد. به‌منظور بررسی ارتباط بین دوبهدو متغیرهای سبک زندگی و اختلال سلامتی (سلامت عمومی) با یکدیگر از ضریب همبستگی پیرسون یا معادل ناپارامتری آن ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. جهت بررسی و تحلیل داده‌ها و مؤلفه‌های پرسش‌نامه و سنجش ارتباط بین آن‌ها با یکدیگر و روایی سازه از تحلیل عاملی اکتشافی و همچنین تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. جهت تحلیل اطلاعات این مطالعه ابتدا به تحلیل عامل اکتشافی پرداخته، سپس از تحلیل عاملی تأییدی برای تأیید مدل استفاده شد. پس از مشخص‌کردن حیطه‌های این پرسش‌نامه‌ها و مؤلفه‌های مربوطه، به‌منظور ارائه مدل ساختاری ارتباطی بین کیفیت زندگی، سبک زندگی، اختلال سلامتی و ویژگی‌های زندگی‌نامه‌ای با متغیر پنهان اختلال در سلامتی، که متغیر وابسته نهایی این مطالعه می‌باشد، از مدل‌سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزار آموس انجام شد.
مدل مفهومی بررسی تأثیر سبک زندگی بر کیفیت زندگی و اختلال در سلامتی جمعیت سالمند شهر اهواز در سال 1399 در تصویر شماره 1، نشان داده شده است.
یافته‏ها
توزیع فراوانی مشخصات فردی-اجتماعی این سالمندان در جدول شماره 1 و جدول شماره 2، نشان داده شده است. بر،اساس اطلاعات این دو جدول میانگین سنی سالمندان مورد مطالعه 5/6±5/69، کوچک‌ترین نمونه مورد مطالعه، 60 سال و بزرگ‌ترین نمونه مورد مطالعه 90 سال درنظر گرفته شد. اکثر نمونه‌ها در گروه‌های سنی 65 تا 69 سال (3/28)،60 تا 64 سال (5/25) و همچنین 74- 70 سال (5/25) بوده‌اند (جدول شماره 1).
 توزیع جنس مردان به زنان تقریباً یکسان بوده است (9/50 مردان در برابر 1/49 زنان). در بررسی شاخص توده بدنی، میانگین و انحراف‌معیار این شاخص برابر 9/3 ±5/27 و براساس تقسیم‌بندی شاخص توده بدنی، اکثریت سالمندان مورد مطالعه اضافه وزن داشته‌اند (51 درصد)، 23 درصد از سالمندان مورد مطالعه چاق بوده که اکثریت آن‌ها چاقی کلاس یک داشته‌اند (8/18درصد). (جدول شماره 1)
 از لحاظ وضعیت بیمه درمانی، اکثریت دارای بیمه تأمین اجتماعی 3/56 درصد بود. پس از آن از بیمه خدمات درمانی با 5/25 درصد و بقیه از سایر بیمه‌ها برخوردار بوده‌اند. تنها 8/30 درصد از سالمندان مورد مطالعه، بیمه تکمیلی داشته‌اند. در بررسی میزان تحصیلات، اکثریت سالمندان 8/59 درصد مدرک تحصیلی کمتر از دیپلم دارا بوده و در بررسی وضعیت وضعیت تأهل، اکثریت متأهل (6/65 درصد) بوده‌اند. درخصوص وضعیت زندگی (با چه کسی در حال حاضر زندگی می‌کنند) اکثریت (8/84 درصد) با خانواده زندگی می‌کردند و تنها 6/1 درصد از سالمندان در خانه سالمندان و سایر محل‌ها زندگی می‌کردند (جدول شماره 1).
از لحاظ نوع منزل مسکونی اکثریت دارای منزل شخصی بوده‌اند (6/86 درصد). در بررسی وضعیت اشتغال سالمندان مورد مطالعه، اکثریت (8/34 درصد) بازنشسته، 3/10 درصد شغل آزاد و 6/38 درصد خانه‌دار بوده‌اند. درباره شغل دوم بعد از بازنشستگی،3/31 درصد از سالمندان بعد از بازنشستگی در شغل جدیدی مشغول بوده‌اند. درخصوص سابقه مصرف دخانیات، 5/16 درصد از سالمندان مورد مطالعه مصرف دخانیات داشته‌اند. سالمندان مورد مطالعه دارای سابقه بیماری‌های پرفشاری خون 8/60 درصد، درد مفاصل 49 درصد، چربی‌خون بالا 1/40 درصد) و دیابت 34 درصد بوده‌اند. همچنین 2/33 درصد از سالمندان سابقه جراحی، 7/25 درصد استرس و 9/10 درصد عوارض جانبی دارو داشته‌اند (جدول شماره 1).
تعداد فرزندان سالمندان از میانگین و انحراف‌معیار 4/2±1/5 برخوردار بوده که از سالمندان بدون فرزند تا دارای 14 فرزند را شامل می‌شد. در بررسی میزان درآمد، متوسط درآمد سالمندان 3 میلیون تومان، کم‌ترین درآمد صفر و بیشترین درآمد 7 میلیون پانصد هزار تومان بوده است (جدول شماره 2).
تصویر شماره 2 نشان داده است که متغیر سلامت فیزیکی (جسمانی) با ضریب استاندارد 46/0- متشکل از سه عامل سردرد، اختلال خواب، مشکلات گوارشی نیز با اختلال سلامتی ارتباط داشته است. از بین سه عامل سلامت فیزیکی بیشترین تأثیر مربوط به عامل دوم با مقدار استاندارد شده 56 درصد می‌باشد (تصویر شماره 2).
 متغیر سلامت معنوی با ضریب استاندارد 49 درصد متشکل از سه عامل سلامت معنوی، سلامت وجودی، سلامت مذهبی نیز با اختلال سلامتی ارتباط داشته است. از بین سه عامل سلامت معنوی بیشترین تأثیر مربوط به عامل سوم با مقدار استاندارد شده 68 درصد می‌باشد. متغیر سلامت روحی-روانی با ضریب استاندارد 78/0- متشکل از 3 عامل سلامت روحی، سلامت روحی-روانی، سلامت روانی نیز با اختلال سلامتی ارتباط داشته است. از بین سه عامل، سلامت روحی-روانی بیشترین تأثیر مربوط به عامل دوم با مقدار استاندارد شده، 63 درصد می‌باشد (تصویر شماره 2).
 متغیر سلامت اجتماعی با ضریب استاندارد 23/1 متشکل از 4 عامل مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی، شکوفایی اجتماعی و همبستگی اجتماعی نیز با اختلال سلامتی ارتباط داشته است. از بین 4 عامل سلامت اجتماعی بیشترین تأثیر مربوط به عامل‌های اول با مقدار استانداردشده، به‌ترتیب 38 درصد می‌باشد. به‌طور کلی اختلال سلامتی براساس ضرایب استانداردشده نمودار، به‌ترتیب با متغیر سلامت اجتماعی با ضریب استاندارد 23/1، متغیر کیفیت زندگی با ضریب استاندارد 99 درصد، متغیر سلامت روحی-روانی با ضریب استاندارد 78/0-، متغیر سبک زندگی با ضریب استاندارد 57 درصد، متغیر عوامل فردی با ضریب استاندارد 52 درصد متغیر سلامت معنوی با ضریب استاندارد 49 درصد و متغیر سلامت فیزیکی با ضریب استاندارد 46/0- مرتبط بوده است. متغیر کیفیت زندگی با ضریب استاندارد 99 درصد متشکل از چهار عامل روابط اجتماعی، سلامت محیط، سلامت جسمی، سلامت روانی، نیز با اختلال سلامتی ارتباط داشته است. از بین چهار عامل، کیفیت زندگی بیشترین تأثیر مربوط به عامل‌های اول و چهارم با مقدار استانداردشده به ترتیب 45 درصد و 45 درصد می‌باشد (تصویر شماره 2).
متغیر سلامت فیزیکی(جسمانی) با ضریب استاندارد 46/0- متشکل از 3 عامل: سردرد، اختلال خواب، مشکلات گوارشی نیز با اختلال سلامتی ارتباط داشته است. از بین سه عامل، سلامت فیزیکی بیشترین تأثیر مربوط به عامل دوم با مقدار استانداردشده 56 درصد می‌باشد (تصویر شماره 2). متغیر سلامت معنوی با ضریب استاندارد 49درصد متشکل از سه عامل سلامت معنوی، سلامت وجودی، سلامت مذهبی نیز با اختلال سلامتی ارتباط داشته است. از بین 3 عامل سلامت معنوی بیشترین تأثیر مربوط به عامل سوم با مقدار استانداردشده 68 درصد می‌باشد (تصویر شماره 2).
 متغیر سلامت روحی-روانی با ضریب استاندارد 78/0- متشکل از سه عامل سلامت روحی، سلامت روحی-روانی، سلامت روانی نیز با اختلال سلامتی ارتباط داشته است. از بین 3 عامل سلامت روحی-روانی، بیشترین تأثیر مربوط به عامل دوم با مقدار استانداردشده، 63 درصد می‌باشد (تصویر شماره 2).
 متغیر سلامت اجتماعی با ضریب استاندارد 23/1 متشکل از 4 عامل مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی، شکوفایی اجتماعی و همبستگی اجتماعی نیز با اختلال سلامتی ارتباط داشته است. از بین 4 عامل سلامت اجتماعی بیشترین تأثیر مربوط به عامل‌های اول با مقدار استانداردشده، به‌ترتیب 38 درصد می‌باشد (تصویر شماره 2).
به‌طورکلی تصویر شماره 2 نشان داده است که اختلال سلامتی براساس ضرایب استاندارد شده به‌ترتیب با متغیر سلامت اجتماعی با ضریب استاندارد 23/1، متغیر کیفیت زندگی با ضریب استاندارد 99 درصد، متغیر سلامت روحی-روانی با ضریب استاندارد 78 درصد، متغیر سبک زندگی با ضریب استاندارد 57 درصد، متغیر عوامل فردی با ضریب استاندارد 52 درصد، متغیر سلامت معنوی با ضریب استاندارد، 49 درصد و متغیر سلامت فیزیکی با ضریب استاندارد 46/0- مرتبط بوده است. براساس مدل ساختاری تصویر شماره 2، قدر مطلق آماره T بین همه عامل‌ها با متغیرهای مورد مطالعه و همچنین متغیر پنهان اختلال سلامتی بیشتر از نقطه بحرانی 2 می‌باشد. بنابراین همه متغیرها و عامل‌ها در تصویر شماره 2 با متغیر اختلال سلامتی ارتباط معنادار در سطح آلفای 5 درصد می‌باشند. براساس نتایج مدل ساختاری، اختلال سلامتی به‌عنوان یک متغیر پنهان با متغیر سبک زندگی با مقدار ضریب استانداردشده 57 درصد متشکل از شش عامل به‌ترتیب با نام‌های سلامت اجتماعی، پیش‌گیری از حوادث، سلامت معنوی، سلامت جسمانی، ورزش و تندرستی، پیشگیری از بیماری‌ها می‌باشد. بیشترین شدت ارتباط در سبک زندگی مربوط است به عامل‌های اول و سوم به‌ترتیب با ضریب استانداردشده 61 درصد و 61 درصد می‌باشد (تصویر شماره 2).
تصویر شماره 3، نشان داده است که در بررسی برازش مدل ساختاری نهایی شاخص RMSEA برابر با 72 درصد با فاصله اطمینان 90 درصد 075/0 – 068/0 و 001/0>P بوده که نشان‌دهنده برازندگی مطلوب این مدل در تعیین ارتباطات بین متغیرها، عامل‌ها و متغیر اصلی تحقیق یعنی اختلال سلامتی در سالمندی می‌باشد. همچنین شاخص آماره -2Ln(L)A مدل برآوردشده (003/104425) و مدل اشباع‌شده (425/102776) با یکدیگر اختلاف ناچیزی داشته‌اند که این نیز برازندگی خوب مدل را نشان می‌دهد (تصویر شماره 3).
نتایج این مطالعه براساس مدل ساختاری نشان داده است که قدر مطلق آماره T بین عامل‌های سبک زندگی و کیفیت زندگی با متغیرهای مورد مطالعه و همچنین متغیر پنهان اختلال سلامتی، بیشتر از نقطه بحرانی 2 می‌باشد. بنابراین متغیرهای سبک زندگی با کیفیت زندگی و عامل‌های آن‌ها با متغیر اختلال سلامتی ارتباط معنادار در سطح آلفای 05/0 دارند. با در نظر گرفتن این نتیجه به‌دلیل اینکه T به‌دست آمده بزرگ‌تر از 96/1 درصد می‌باشد پس‌فرضیه موردنظر تأیید شده است (تصویر شماره 3).
بحث
نتایج یافته‌های پژوهش نشان داد که بین سبک زندگی کل با کیفیت زندگی سالمندان رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. این بدان‌معناست که با بهبود سبک زندگی سالمندان، کیفیت زندگی آنان نیز افزایش می‌یابد و برعکس. این ارتباط مستقیم به‌نظر منطقی می‌رسد، زیرا در فرایند پیرشدن علاوه‌بر کاهش سلامتی به دلیل کهولت سن، عوامل مهم دیگری نیز تأثیرگذار است؛ ازجمله رعایت سبک زندگی سالم که در افزایش امید زندگی، بهبود کیفیت زندگی و سلامتی جسم و روان نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند. همچنین، در پیش‌گیری از انواع بیماری‌ها مؤثر است. به‌طور خلاصه، نتایج این پژوهش و مقایسه آن با نتایج دیگر نشان می‌دهد که سبک زندگی مهم‌ترین تعیین‌کننده کیفیت زندگی در سالمندان است. یکی از مواردی که شاید توانسته باشد به‌طور اساسی در افزایش کیفیت زندگی سالمندان نقش داشته باشد، فعالیت بدنی منظم و مداوم است که در این پژوهش به اثبات رسیده است. در توضیح، این مسئله می‌توان گفت که ورزش یکی از مؤثرترین شیوه‌های زندگی سالم در کنار سایر شیوه‌های اثبات‌شده برای حفظ سلامت و افزایش امید زندگی و کیفیت زندگی ازطریق به تأخیرانداختن یا پیش‌گیری از وقوع بیماری‌های وابسته به سن است.
نتایج این مطالعه براساس مدل ساختاری نشان داده است که قدر مطلق آماره T بین عامل‌های سبک زندگی با متغیرهای مورد مطالعه و همچنین متغیر پنهان اختلال سلامتی بیشتر از نقطه بحرانی 2 می‌باشد. بنابراین متغیرهای سبک زندگی با متغیر اختلال سلامتی ارتباط معنادار در سطح آلفای 5 درصد می‌باشند. با درنظر گرفتن این نتیجه به دلیل اینکه T به‌دست آمده بزرگ‌تر از 96/1 درصد می‌باشد؛ بنابراین، فرضیه موردنظر تأیید شده است.
موضوع سلامتی و ارتباط آن با افزایش سال‌های زندگی در عصر حاضر چالش‌های فراوانی را به‌وجود آورده است. افزایش طول عمر انسان‌ها و اضافه‌شدن جمعیت سالمندان یکی از دستاوردهای قرن 21 بوده و سالخوردگی جمعیت پدیده‌ای است که برخی از جوامع بشری با آن روبه‌رو شده و یا خواهند شد. اگرچه افزایش جمعیت سالمندان، بیان‌گر موفقیت نظام سلامت در ارائه خدمات بهداشتی، درمانی و مراقبتی می‌باشد، بیان‌گر جمعیت بالایی از سالمندان است که دارای مسائل مختلف اجتماعی، اقتصادی، روان شناختی، فیزیولوژیکی و پاتولوژیکی می‌باشند. تحت‌تأثیر قرار گرفتن ابعاد مختلف انسانی سالمندان به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که ساختارهای اجتماعی و رفاهی توانمندی ندارند، به‌طور قابل ملاحظه‌ای کیفیت زندگی سالمندان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. کیفیت زندگی معیار اندازه‌گیری بهترین انرژی یا نیرو در فرد است که این نیرو برای سازگاری موفقیت‌آمیز فرد با چالش‌های موجود به مصرف می‌رسد عوامل متعددی بر کیفیت زندگی سالمندان تأثیر دارد؛ ازجمله فقدان‌های دوره‌های سالمندی که سبب کاهش سازگاری شناختی و کاهش خوداتکایی می‌شود [12، 13].
مشکلات و مسائل متعددی که به‌طور فیزیولوژیک در سنین بالا رخ می‌دهد در کاهش کیفیت زندگی در دوره سالمندی تأثیر دارد. مطالعه انجام‌شده توسط ازکیا و حسینی در سال 1389 در این زمینه نشان می‌دهد در حدود 60 درصد از هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی و 35 درصد از ترخیص‌های بیمارستانی و 47 درصد از روزهای بستری در بیمارستان‌ها را سالمندان به خود اختصاص می‌دهند [14]. نتایج مطالعه ازکیا و حسینی نشان داد که با افزایش سن، احتمال ابتلا به بیماری‌ها و بروز ناتوانی‌ها  در سال‌های پایانی زندگی افزایش می‌یابد و اثر منفی آن بر توانایی حفظ استقلال نیاز به کمک را افزایش می‌دهد [14]. سام آرام مطالعه‌ای تحت عنوان از غرب خانه عشایری تا سرای سالمندان خصوصی تهران انجام داد [15]. نتایج مطالعه سام آرام نشان داد که مشکلات و مسائلی که به‌طور طبیعی در سنین بالا رخ می‌دهد، در کاهش کیفیت زندگی در طول دوره سالمندی تأثیر دارد؛ در ایران نیز 28 درصد از سالمندان در فعالیت‌های جسمی دچار محدودیت هستند و برای انجام فعالیت های معمولی زندگی نیاز به کمک دارند که این امر موجب کاهش کیفیت زندگی آنان شده است [15]. بدیهی است که در سنین بالاتر بروز ناتوانی‌ها بارزتر بوده و به‌صورت کاهش فعالیت جسمی و محدودیت‌های جسمانی ظاهر می‌شود و میزان بروز بیماری‌های مزمن در سالمندی رو به افزایش می‌گذارد.
حاج باقری و عباسی‌نیا در مطالعه خود به ارزیابی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در سالمندان مبتلابه شکستگی گردن ران با دو ابزار SF36 و EQ5D پرداختند. آن‌ها گزارش کردند که بین بعد تغذیه و کیفیت زندگی ارتباط معنادار و مستقیمی دیده شد که هم‌سو با مطالعات مشابه دیگر است [12]. در تأیید این مسئله می‌توان گفت، داشتن برنامه غذایی مناسب به پیش‌گیری از بیماری‌های قلبی-عروقی، سکته، پرفشاری خون، دیابت، چاقی و برخی سرطان‌ها کمک می‌کند و نقش به‌سزایی در کاهش کیفیت زندگی دارند [12] که با نتایج مطالعه حاضر هم‌سو می‌باشد.
همچنین، در مطالعه سلامت روان رابطه مستقیم و معناداری با کیفیت زندگی داشت. ارتباط مستقیم این‌گونه توجیه‌پذیر است که سالم بودن سالمندان ازنظر روحی و روانی باعث افزایش کیفیت زندگی آنان می‌شود و برعکس. این نتیجه در مطالعات متعددی به اثبات رسیده است. تنهایی و انزوای اجتماعی در سالمندان با افت سطح، سلامتی جسمی و روانی ارتباط دارد که درنهایت باعث کاهش کیفیت زندگی آن‌ها می‌شود. این امر به‌خصوص در سالمندان ساکن آسایشگاه اهمیت ببشتری می‌یابد . مالرز و همکاران (2014) براساس نظریه لانگر و رودهن به این نتیجه رسیدند که سالمندان ساکن در آسایشگاه در شرایطی زندگی می‌کنند که کنترل کمی بر آن دارند، یاد می‌گیرند که درمانده‌اند [16]. از این‌رو، بیشتر به استرس و افسردگی مبتلا می‌شوند و از کیفیت زندگی پایین‌تری نسبت به سایر سالمندان برخوردارند.
در این مطالعه، بین بُعد روابط اجتماعی و کیفیت زندگی نیز ارتباط مستقیم و معناداری مشاهده شد؛ به‌گونه‌ای که افزایش این روابط اجتماعی باعث بهبود کیفیت زندگی سالمندان می‌شود و برعکس. در این خصوص، داویلا (2018) موضوع تعاملات اجتماعی و برقراری ارتباط اجتماعی و شرکت در فعالیت‌های داوطلبانه را ازجمله رفتارهای ارتقادهنده سلامتی می‌داند که به ارتقای کیفیت زندگی سالمندان می‌انجامد [17] و هم‌سو با مطالعه ماست.
اسدی بروجنی و همکاران (1398)، در مطالعه خود بر روی سالمندان شهر بابل نشان دادند که 257 (4/51 درصد) نفر سبک زندگی مطلوب و 243 نفر (6/48 درصد) سبک زندگی متوسط داشتند. یافته‌های این مطالعه نشان داد که نیمی از سالمندانی که در این پژوهش مشارکت داشتند، ازنظر سبک زندگی و اختلال سلامتی در وضعیت مطلوبی قرار داشتند و سبک زندگی، محل سکونت و درآمد متغیرهای تأثیرگذار بر روی اختلال سلامتی (سلامت عمومی) سالمندان بودند [18]. در مطالعه مقطعی دیگری که توسط شهنازی و همکاران (1396) انجام شد، سبک ‌زندگی سالم تأثیر به‌سزایی در بهبود کیفیت ‌زندگی سالمندان داشت [19].
قاجارزاده و همکاران در سال 2018، کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری ام‌اس را مورد بررسی قرار دادند، بیشتر این بیماران از درد ناشی از این بیماری رنج می‌بردند، به‌دنبال بررسی اثر مدت‌زمان درد کشیدن در کیفیت زندگی، پس آنالیز اطلاعات حاصل از مطالعه مشاهده شد که هیچ تفاوت معناداری بین کیفیت زندگی افراد مبتلا با مدت‌زمان‌ متفاوت در درد کشیدن وجود نداشت [20].
پس با رعایت این موارد می‌توان از زندگی باکیفیت‌تری برخوردار بود. باتوجه‌به اینکه سیگار یکی از عوامل خطر مهم در بروز بیماری‌های قلبی-عروقی است، از طرفی، باعث کاهش طول عمر افراد می‌شود، به‌کارگیری رویکردهایی در جهت کاهش مصرف سیگار و دخانیات در تمام سنین و پیش‌گیری از بروز بیماری‌ها و کاهش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی ضروری به‌نظر می‌رسد [21]. تأثیر منفی سیگار و استعمال دخانیات بر کیفیت زندگی در مطالعات مختلفی به اثبات رسیده است. در این خصوص مطالعه جا (2020)، رضایی و همکاران (2017) [21، 22]، همسو و مطالعه چنگ و همکاران (2022) [23] غیرهم‌سو با نتایج این مطالعه است. مغایر بودن نتایج شاید به دلیل تفاوت بین گروه‌های تحت مطالعه و شیوع کمتر مصرف سیگار در آن‌ها باشد.
نتیجه‌گیری
سالمندی بخشی از فرآیند زیستی است که تمام موجودات زنده ازجمله انسان را شامل می‌شود. با به‌کارگیری روش‌ها و مراقبت‌های مناسب می‌توان تا حد زیادی از اختلالات و معلولیت‌های دوران سالمندی پیشگیری کرد یا آن را به تعویق انداخت. در این دوران، وجود نیازهای ویژه ممکن است کیفیت زندگی سالمندان را تهدید کند. لذا، ارزیابی عوامل زمینه‌ای مؤثر بر میزان کیفیت زندگی افراد در دوران سالمندی اهمیتی انکارناپذیر دارد. نتایج این پژوهش نشان داد که سبک زندگی سالمندان تأثیر به‌سزایی در کیفیت زندگی آنان دارد. در این مطالعه شامل عملکرد افراد درصورت بیمارشدن، بهداشت فردی و مصرف الکل، سیگار و دخانیات است. پس با رعایت این موارد می‌توان از زندگی باکیفیت‌تری برخوردار بود.
انجام مطالعاتی با هدف از این آگاهی سالمندان درخصوص سبک زندگی سالم کاملاً ضروری به‌نظر می‌رسد. از این‌رو می‌توان با برپایی کلاس‌های آموزشی شیوه زندگی سالم، روابط اجتماعی، ورزش در ارتقای سلامتی و کیفیت زندگی این گروه آسیب‌پذیر جامعه گامی مؤثر برداشت. کلاس‌هایی نظیر آموزش مدیریت استرس، فراهم‌کردن روابط اجتماعی، معنوی و شرایط روحی روانی مناسب، آموزش تغذیه سالم، بهبود تغذیه و همچنین فراهم‌کردن برنامه‌های تفریحی و ورزشی ازجمله راه‌کارهای پزشکی است. سبک زندگی مهم‌ترین تعیین‌کننده کیفیت زندگی و ارتباط مستقیم با اختلال سلامتی در سالمندان است. یکی از مواردی که شاید توانسته باشد به‌طور اساسی در افزایش کیفیت زندگی و کاهش اختلال سلامتی سالمندان نقش داشته باشد فعالیت بدنی منظم و مداوم است که در این پژوهش به اثبات رسیده است. نتایج این مطالعه پایه و راهنمایی در انجام سایر مطالعات و زمینه مناسبی در مطالعات درخصوص بهبود سبک زندگی و کیفیت زندگی این قشر آسیب‌پذیر فراهم آورد.
براساس یافته‌های این مطالعه متغیر سلامت فیزیکی (جسمانی)، متغیر سلامت معنوی، متغیر سلامت روح-روانی، متغیر سلامت اجتماعی، با اختلال سلامتی ارتباط مستقیم داشته است. لذا برای بهبود سبک زندگی و افزایش کیفیت زندگی و کاهش اختلال سلامتی در سالمندان، لازم و ضروری است. درخصوص عامل‌های مربوبط به هر متغیر که به‌ترتیب متشکل از فعالیت بدنی، اختلال خواب، اختلال گوارش، سلامت وجودی، سلامت معنوی و مذهبی، مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی جهت سالمندان برنامه‌ریزی مستمر ایجاد شود و نظارت راهبردی از سوی کلیه ارگان‌های مرتبط با سلامتی به‌خصوص وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی، بهزیستی، شهرداری‌ها و کمیته امداد صورت گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
 این مطالعه دارای تأییدیه از کمیته اخلاق (IR.IAU.CTB.REC.1401.008) دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، است.
حامی مالی
مقاله حاضر برگرفته از پایان‌نامه دکتری آقای عبدالرضا نجفی در گروه جمعیت‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و روش‌شناسی: عبدالرضا نجفی، منصور شریفی، و علی پژهان؛ تحقیق و بررسی: عبدالرضا نجفی، منصور شریفی؛ تحلیل آماری: منصور شریفی، و علی پژهان؛ نگارش پیش‌نویس: عبدالرضا نجفی؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: عبدالرضا نجفی، منصور شریفی، و علی پژهان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، در این مقاله تعارض منافع وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از همه شرکت‌کنندگان در مطالعه برای همکاری آنان تشکر و قدردانی می‌شود.