دوره 16، شماره 8 - ( آبان 1401 )
جلد 16 شماره 8 صفحات 611-602 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: IR.MUQ.REC.1398.075
Ethics code: IR.MUQ.REC.1398.075
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Veysi A, Ahmadi S, Sofizadeh A, Hosseinalipour S A, Saghafipour4 A. Epidemiological Characteristics and Endemicity of Zoonotic Cutaneous Leishmaniasis in Qom Province, Central Iran. Qom Univ Med Sci J 2022; 16 (8) :602-611
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3496-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3496-fa.html
ویسی ارشد، احمدی سمیرا، صوفی‌زاده ایوب، حسینعلی‌پور سید عباس، ثقفی‌پور عابدین. خصوصیات اپیدمیولوژیک و اندمیسیتی لیشمانیوز پوستی نوع روستایی در کانون اندمیک استان قم، مرکز ایران خلاصه فارسی: خصوصیات اپیدمیولوژیک و اندمیسیتی لیشمانیوز پوستی نوع روستایی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1401; 16 (8) :602-611
ارشد ویسی1 
، سمیرا احمدی2 ، ایوب صوفی‌زاده3 ، سید عباس حسینعلی‌پور2 ، عابدین ثقفی‌پور* 4
، سمیرا احمدی2 ، ایوب صوفی‌زاده3 ، سید عباس حسینعلی‌پور2 ، عابدین ثقفی‌پور* 4
1- مرکز تحقیقات زئونوز، پژوهشکده توسعه سلامت، دانشگاه علوم پزشکی کردستان، سنندج، ایران.
2- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
3- مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی، دانشگاه علوم پزشکی گلستان، گرگان، ایران.
4- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران. ،abed.saghafi@yahoo.com
2- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
3- مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی، دانشگاه علوم پزشکی گلستان، گرگان، ایران.
4- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران. ،
واژه‌های کلیدی: اپیدمیولوژی، اندمیسیتی، لیشمانیوز پوستی، قم، ایران
متن کامل [PDF 627 kb]
(342 دریافت)
| چکیده (HTML) (803 مشاهده)
متن کامل: (381 مشاهده)
مقدمه
لیشمانیوزها به‌عنوان گروهی از مهم‌ترین بیماری‌های ناقل است و به 3 فرم جلدی، احشایی و مخاطی تظاهر پیدا می‌کنند. فرم جلدی، شایع‌ترین، فرم احشایی، کشنده‌ترین و فرم مخاطی، ناتوان‌کننده‌ترین فرم بیماری محسوب می‌شود. در ایران بیماری به 2 صورت لیشمانیوز جلدی و احشایی دیده می‌شود. لیشمانیوز جلدی نیز به 2 صورت لیشمانیوز جلدی زئونوز و لیشمانیوز پوستی آنتروپونوز در بسیاری از مناطق ایران گزارش شده است [1]. اگرچه لیشمانیوز جلدی مرگ‌ومیر بالایی ندارد، اما ضایعات بدشکل پوستی را ایجاد می‌کند که ممکن است تا بیش از 1 سال باقی می‌ماند. جوشگاه (اسکار) ناشی از آن حتی بعد از اعمال جراحی ممکن است بر روی پوست مبتلایان تا آخر عمر باقی بماند [2].
لیشمانیوز جلدی در 92 کشور و لیشمانیوز احشایی در 83 کشور جهان گزارش شده است. امروز حدود یک میلیارد نفر از مردم جهان در مناطق اندمیک بیماری زندگی می‌کنند و در معرض خطر انتقال عفونت قرار دارند. برآورد می‌شود که حدود 30000 مورد جدید لیشمانیوز احشایی و حدود 1000000 مورد جدید لیشمانیوز جلدی در سراسر جهان هر ساله گزارش می‌شود [3]. میزان بروز لیشمانیوز جلدی در ایران 8/15 مورد در 100/000 نفر گزارش شده است [4]. این بیماری در 18 استان از 31 استان کشور وجود دارد که بیشتر شامل مناطق روستایی این استا‌ن‌ها می‌شود [5]. در استان قم، واقع در مرکز ایران بیماری لیشمانیوز پوستی نوع روستایی از 2 بخش مرکزی و کهک گزارش شده است و به‌عنوان کانون‌های اندمیک ZCL شناخته می‌شوند [6]. در این 2 کانون، انگل لیشمانیا ماژور به‌عنوان عامل بیماری، جوندگان صحرایی مانند مریونس لیبیکوس به‌عنوان مخزن و پشه خاکی، گونه فلبوتوموس پاپاتاسی به‌عنوان ناقل این بیماری تأیید شده‌اند [7-9 ].
در کانون‌های اندمیک بیماری، روش‌های کنترل بیماری براساس وضعیت اندمیسیته بیماری تعیین می‌شوند. اندمیسیته بیماری به 3 حالت هیپواندمیک، مزواندمیک و هیپراندمیک گزارش می‌شود که در هریک از این وضعیت‌ها، روش‌های کنترل بیماری، متفاوت است. روش تعیین وضعیت اندمیسیتی بیماری به این صورت است که جمعیت قابل‌قبول از منطقه را انتخاب می‌کند و در پایان فصل بروز بیماری، افراد مبتلا به زخم حاد لیشمانیوز ازنظر سنی مورد بررسی قرار می‌گیرند. اگر 85 درصد مبتلایان به زخم حاد، کودکان صفر تا 6 سال و یا 25 درصد مبتلایان کودکان زیر 1 سال باشند، بیماری در منطقه به حالت هیپراندمیک است و اگر حداقل 20 درصد از مبتلایان به زخم حاد، افراد بالای 15 سال باشند، بیماری به حالت هیپواندمیک و درصورتی‌که وضعیت سنی مبتلایان، در فاصله بین این 2 گروه سنی باشد، بیماری به حالت مزواندمیک در منطقه محسوب می‌شود [10-15].
برنامه‌های کنترل بیماری براساس وضعیت اندمیسیته بیماری پیشنهاد خواهد شد. در مناطق هیپواندمیک، آموزش بهداشت به مردم در جهت حفاظت فردی خود از گزش پشه‌های خاکی مانند پشه‌بند آغشته به سم، توری‌های آغشته به سم بر درب و پنجره‌ها و استفاده از دورکننده‌ها توصیه می‌شود [11]. در مناطق اندمیک بیماری نشان داده شد که خانوارهایی که قبل از غروب آفتاب درب و پنجره‌ها را بسته و در منزل از کولر استفاده می‌کنند کمتر به بیماری مبتلا می‌شوند. در مناطق مزواندمیک علاوه‌بر این موارد، کنترل جوندگان با استفاده از سموم مناسب پیشنهاد می‌شود [12-14]. در مناطق هیپراندمیک بهتر است برنامه لیشمانیزاسیون نیز اضافه شود [10].
باتوجه‌به اهمیت لیشمانیوز جلدی در کانون‌های فعال استان قم و اینکه طی سالیان اخیر، هیچ مطالعه‌ای درخصوص تعیین وضعیت اندمیسیته لیشمانیوز جلدی در این استان انجام نشده است، این مطالعه با هدف تعیین وضعیت اکواپیدمیولوژیک و وضعیت آندمیسیتی لیشمانیوز جلدی در استان صورت گرفت تا نتایج آن درزمینه تعیین راه‌کارهای مناسب پیش‌گیری و کنترل بیماری مورد استفاده قرار گیرد.
روش بررسی
در این مطالعه مقطعی در سال 1398، برای بررسی وضعیت اندمیسیتی لیشمانیوز جلدی (بررسی شیوع و بروز) در استان قم با هدف پیشنهاد برنامه‌های کنترل بیماری انجام شد. از 45 روستای واقع در مناطق اندمیک بیماری لیشمانیوز جلدی در بخش‌های مرکزی و کهک از استان قم، 8 روستا به‌صورت تصادفی انتخاب شدند. در هر روستا تعداد کل خانوارها به‌صورت سرشماری بررسی شدند. سپس لیست کلیه افراد ساکن در این خانوارها در چک‌لیستی که حاوی اطلاعات فرم بررسی بیماری استانداردشده (شامل: نام روستا، سن افراد، جنسیت افراد، داشتن یا نداشتن اسکار و داشتن یا نداشتن زخم حاد) توسط مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت ایران بود، ثبت شد.
در ۴ فصل سال و به تعداد ۴ بار به هریک از خانوارها مراجعه و با ویزیت کلیه افراد خانوار اطلاعات موردنظر در چک‌لیست ثبت شد. درصورتی‌که یکی از افراد خانوار در منزل حضور نداشته باشند، در زمانی دیگر مراجعه و درصورت عدم‌حضور دوباره، با مصاحبه با پدر و یا مادر خانوار، وضعیت افراد را ازنظر ابتلا به زخم حاد در چک لیست ثبت شد. بیماران دارای زخم حاد لیشمانیوز جلدی ساکن در استان قم که سابقه مسافرت به کانون‌های دیگر در فصل انتقال بیماری را نداشته باشند، وارد مطالعه شدند. افرادی که تست لیشمن آن‌ها مثبت نبود، یا با وجود ابتلا به بیماری، سابقه مسافرت به کانون‌های دیگر در فصل انتقال بیماری را داشته باشند، از مطالعه خارج شدند.
کلیه اطلاعات در نسخه ۱۶ نرم‌افزار SPSS وارد شد و برای تعیین بروز بیماری در مناطق اندمیک، درصد افراد دارای اسکار لیشمانیوز جلدی (با مراجعه به درب منازل بیماران در روستاهای مربوطه و تکمیل چک‌لیست) از جمعیت کل کسرشد و به‌عنوان جمعیت در معرض خطر بیماری در مخرج کسر قرار گرفت و درصورت کسر نیز کلیه افراد دارای زخم حاد قرار داده شد.
همچنین سن افرادی که دارای زخم حاد بودند با استفاده از نرم‌افزار SPSS و به تفکیک استخراج شد. اگر 85 درصد از مبتلایان به زخم حاد، کودکان صفر تا 6 سال و 25درصد مبتلایان کودکان زیر 1 سال باشند، بیماری در منطقه به حالت هیپراندمیک است و اگر حداقل 20 درصد از مبتلایان به زخم حاد، افراد بالای 15 سال باشند، بیماری به حالت هیپواندمیک و درصورتی‌که وضعیت سنی مبتلایان، در بین درجات فوق باشد، بیماری به حالت مزواندمیک در منطقه جریان دارد. در مورد خانوارهایی که رضایت کافی برای شرکت در مطالعه نداشتند، از خانوار بعدی استفاده شد و از مطالعه حذف می‌شدند. در مورد روستاهای انتخاب‌شده کمتر از 30 خانوار نیز کمبود خانوارها از نزدیک‌ترین روستا جبران شد.
یافته‌ها
در این مطالعه، 4228 نفر ساکن در 8 روستای اندمیک لیشمانیوز در استان قم ازنظر ابتلا و یا سابقه ابتلا به بیماری لیشمانیوز معاینه و بررسی شدند. از این تعداد، 1920 نفر (41/45 درصد) دارای اسکار و سابقه ابتلا به بیماری بودند. جمعیت هدف، فصلی یک‌بار ازنظر ابتلا موارد جدید بیماری مورد بازرسی قرار گرفتند؛ به‌طوری‌که در طول یک‌سال 165 مورد جدید (دارای زخم فعال) از 8 روستای موردمطالعه گزارش شد (جدول شماره 1). میزان بروز بیماری در جمعیت بررسی‌شده، 49/71 در 1000 نفر جمعیت محاسبه شد. بیشترین (48/70 درصد) و کم‌ترین (23/20 درصد). میزان شیوع به‌ترتیب مربوط به روستاهای علی‌آباد و سراجه بود. بیشترین میزان بروز بیماری (39/122 در 1000 نفر) در روستای کوه سفید و کم‌ترین میزان بروز بیماری (63/9 در 1000 نفر) برای روستای سراجه محاسبه شد (جدول شماره 1).
در مطالعه حاضر 33/13 درصد از مبتلایان زیر 7 سال و 87/67 درصد از مبتلایان بالای 15 سال داشتند. با این توصیف، مناطق موردمطالعه به‌طورکلی در مناطق هیپواندمیک طبقه‌بندی می‌شود. نکته قابل‌توجه در این مطالعه این بود که در یکی از روستاهای موردمطالعه (جعفرآباد) بالای 85 درصد از موارد جدید بیماری از جمعیت زیر 7 سال گزارش شد که طبق تعاریف این روستا در مناطق هایپراندمیک طبقه‌بندی می‌شود. بیشترین موارد جدید بیماری در فصل پاییز (125 مورد) و کم‌ترین موارد بیماری (صفر) در فصل بهار شناسایی شدند (جدول شماره 2).
بحث
این مطالعه با هدف تعیین اندمیسیته بیماری لیشمانیوز جلدی در روستاهای اندمیک منتخب استان قم، انجام شد. در مطالعه حاضر، 33/13 درصد از مبتلایان زیر 7 سال و 87/67 درصد مبتلایان بالای 15 سال داشتند. با این توصیف، مناطق مورد مطالعه به‌طورکلی در مناطق هیپواندمیک طبقه‌بندی می‌شود. در هرکدام از روستاهای مورد بررسی، تمامی روستاهای مورد بررسی به‌جز روستای جعفرآباد در مناطق هیپواندمیک طبقه‌بندی شدند. در روستای جعفرآباد، 7/85 درصد مبتلایان زیر 7 سال بودند که این روستا را در گروه مناطق هایپراندمیک قرار می‌دهد.
در مطالعه صوفی‌زاده و همکاران در شهرستان گنبدکاووس از استان گلستان در سال 1389 و با هدف تعیین میزان اندمیسیتی بیماری، مشخص شد 41 درصد از مبتلایان، افراد بالای 15 سال بودند. ازاین‌رو این بیماری مشابه مطالعه ما در دسته مناطق هیپواندمیک در این شهرستان درجریان بوده است، اما در بعضی از مناطق این شهرستان، فقط 4/16 درصد و 3/26 درصد مبتلایان افراد بالای 15 سال بودند؛ بنابراین پیشرفت بیماری به سمت شرایط مزواندمیک است. بدین ترتیب اجرای طرح جونده‌کشی در کنار آموزش محافظت شخصی پیشنهاد شد [15]. در مطالعات دیگری در شهرستان مراوه‌تپه از استان گلستان و استان امیدیه خوزستان در سال 1389 مشخص شد که به‌ترتیب 4/44 درصد و 9/42 درصد مبتلایان افراد بالای 15 سال بود و بیماری در این شهرستان‌ها مشابه مطالعه حاضر در مناطق هیپواندمیک قرار داشته است [16، 17].
در مطالعه حاضر میزان شیوع بیماری در جمعیت بررسی‌شده 41/45 درصد و میزان بروز بیماری هم 49/71 نفر در 1000 نفر محاسبه شد. میزان بروز بیماری در استان قم از سال 1388 تا 1394 یک سیر نزولی داشته و از سال 1394 تا 1396 دوباره سیر صعودی به خود گرفته است. در این بازه زمانی، بیشترین میزان بروز بیماری 5/36 و در سال 1388 و کم‌ترین میزان بروز بیماری 3/13 نفر در 100000 نفر جمعیت در سال 1394 گزارش شده است [18]. میزان بروز محاسبه‌شده اختلاف معناداری را با مطالعه ما نشان می‌دهد که علت آن گستره بالای این مطالعه (23 روستا در مقابل 8 روستا) در مقایسه با مطالعه ما بوده است. در شرایط اپیدمی مطالعه‌ای که در شهرستان قنوات در سال 1378 انجام شد نشان داد از 1069 فرد مورد بررسی قرارگرفته، 14/5 درصد دارای زخم فعال و 44/12 درصد دارای جای زخم بودند. میزان بروز بیماری در این شهرستان در سال‌های 1379 و 1380 به‌ترتیب 7/2 درصد و 4/1 درصد محاسبه شده است [19].
در مطالعه بهبهانی و همکاران در سال 1389 در استان امیدیه خوزستان، میزان بروز بیماری در سال‌های 1387 تا 1389 به‌ترتیب برابر با 8/56، 6/56 و 5/18 در100000 هزار نفر گزارش شده است که میزان پایین‌تری را نسبت‌به مطالعه ما نشان می‌دهد [17]. آق آتابای و همکاران در مطالعه‌ای در شهرستان گنبدکاووس و با هدف تعیین خصوصیات اکواپیدمیولوژی بیماری لیشمانیوز جلدی در سال 1393 نشان دادند 5/62 درصد از افراد دارای اسکار و 8 درصد از آن‌ها دارای زخم حاد هستند. 4/41 درصد از مبتلایان به زخم حاد افراد بالای 14 سال بودند و بیماری مشابه مطالعه ما در حالت هیپواندمیک در جریان بوده است [20]. باتوجه‌به محدودیت منابع مالی و تعداد پرسنل این مطالعه تنها در 8 روستای اندمیک بیماری مورد بررسی قرار گرفت. پیشنهاد می‌شود برای برآورد دقیق‌تر وضعیت اندمیسیته بیماری، مطالعه‌ای در وسعت بیشتر انجام شود. در زمان مراجعه به خانوارها به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها کلیه ملاحضات اخلاقی لحاظ شد.
نتیجه‌گیری
براساس نتایج این مطالعه، وضعیت لیشمانیوز جلدی در مناطق موردمطالعه به‌صورت هیپواندمیک است. بنابراین روش‌های حفاظت فردی از گزش پشه‌های خاکی مانند استفاده از پشه‌بند به‌خصوص پشه‌بندهای آغشته به سموم، استفاده از توری برای درب و پنجره‌های اماکن مسکونی و استفاده از ترکیبات دورکننده حشرات به‌منظور کنترل بیماری در این مناطق توصیه می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از یک طرح تحقیقاتی بوده که با کد اخلاق IR.MUQ.REC.1398.075 در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم به تصویب رسیده است.
حامی مالی
این پژوهش با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، اعتبار سنجی، تحلیل، تحقیق و بررسی، منابع: ارشد ویسی، سمیرا احمدی، ایوب صوفی‌زاده، سید عباس حسینعلی‌پور و عابدین ثقفی‌پور؛ مفهوم‌سازی، روش‌ناسی، اعتبار سنجی، تحلیل، تحقیق و بررسی، منابع: ارشد ویسی و عابدین ثقفی پور
تعارض منافع
بنابراظهار نویسندگان، در این مقاله، تعارض منافع وجود ندارد.تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم برای حمایت مالی این پژوهش کمال تشکر و قدردانی را دارند.
لیشمانیوزها به‌عنوان گروهی از مهم‌ترین بیماری‌های ناقل است و به 3 فرم جلدی، احشایی و مخاطی تظاهر پیدا می‌کنند. فرم جلدی، شایع‌ترین، فرم احشایی، کشنده‌ترین و فرم مخاطی، ناتوان‌کننده‌ترین فرم بیماری محسوب می‌شود. در ایران بیماری به 2 صورت لیشمانیوز جلدی و احشایی دیده می‌شود. لیشمانیوز جلدی نیز به 2 صورت لیشمانیوز جلدی زئونوز و لیشمانیوز پوستی آنتروپونوز در بسیاری از مناطق ایران گزارش شده است [1]. اگرچه لیشمانیوز جلدی مرگ‌ومیر بالایی ندارد، اما ضایعات بدشکل پوستی را ایجاد می‌کند که ممکن است تا بیش از 1 سال باقی می‌ماند. جوشگاه (اسکار) ناشی از آن حتی بعد از اعمال جراحی ممکن است بر روی پوست مبتلایان تا آخر عمر باقی بماند [2].
لیشمانیوز جلدی در 92 کشور و لیشمانیوز احشایی در 83 کشور جهان گزارش شده است. امروز حدود یک میلیارد نفر از مردم جهان در مناطق اندمیک بیماری زندگی می‌کنند و در معرض خطر انتقال عفونت قرار دارند. برآورد می‌شود که حدود 30000 مورد جدید لیشمانیوز احشایی و حدود 1000000 مورد جدید لیشمانیوز جلدی در سراسر جهان هر ساله گزارش می‌شود [3]. میزان بروز لیشمانیوز جلدی در ایران 8/15 مورد در 100/000 نفر گزارش شده است [4]. این بیماری در 18 استان از 31 استان کشور وجود دارد که بیشتر شامل مناطق روستایی این استا‌ن‌ها می‌شود [5]. در استان قم، واقع در مرکز ایران بیماری لیشمانیوز پوستی نوع روستایی از 2 بخش مرکزی و کهک گزارش شده است و به‌عنوان کانون‌های اندمیک ZCL شناخته می‌شوند [6]. در این 2 کانون، انگل لیشمانیا ماژور به‌عنوان عامل بیماری، جوندگان صحرایی مانند مریونس لیبیکوس به‌عنوان مخزن و پشه خاکی، گونه فلبوتوموس پاپاتاسی به‌عنوان ناقل این بیماری تأیید شده‌اند [7-9 ].
در کانون‌های اندمیک بیماری، روش‌های کنترل بیماری براساس وضعیت اندمیسیته بیماری تعیین می‌شوند. اندمیسیته بیماری به 3 حالت هیپواندمیک، مزواندمیک و هیپراندمیک گزارش می‌شود که در هریک از این وضعیت‌ها، روش‌های کنترل بیماری، متفاوت است. روش تعیین وضعیت اندمیسیتی بیماری به این صورت است که جمعیت قابل‌قبول از منطقه را انتخاب می‌کند و در پایان فصل بروز بیماری، افراد مبتلا به زخم حاد لیشمانیوز ازنظر سنی مورد بررسی قرار می‌گیرند. اگر 85 درصد مبتلایان به زخم حاد، کودکان صفر تا 6 سال و یا 25 درصد مبتلایان کودکان زیر 1 سال باشند، بیماری در منطقه به حالت هیپراندمیک است و اگر حداقل 20 درصد از مبتلایان به زخم حاد، افراد بالای 15 سال باشند، بیماری به حالت هیپواندمیک و درصورتی‌که وضعیت سنی مبتلایان، در فاصله بین این 2 گروه سنی باشد، بیماری به حالت مزواندمیک در منطقه محسوب می‌شود [10-15].
برنامه‌های کنترل بیماری براساس وضعیت اندمیسیته بیماری پیشنهاد خواهد شد. در مناطق هیپواندمیک، آموزش بهداشت به مردم در جهت حفاظت فردی خود از گزش پشه‌های خاکی مانند پشه‌بند آغشته به سم، توری‌های آغشته به سم بر درب و پنجره‌ها و استفاده از دورکننده‌ها توصیه می‌شود [11]. در مناطق اندمیک بیماری نشان داده شد که خانوارهایی که قبل از غروب آفتاب درب و پنجره‌ها را بسته و در منزل از کولر استفاده می‌کنند کمتر به بیماری مبتلا می‌شوند. در مناطق مزواندمیک علاوه‌بر این موارد، کنترل جوندگان با استفاده از سموم مناسب پیشنهاد می‌شود [12-14]. در مناطق هیپراندمیک بهتر است برنامه لیشمانیزاسیون نیز اضافه شود [10].
باتوجه‌به اهمیت لیشمانیوز جلدی در کانون‌های فعال استان قم و اینکه طی سالیان اخیر، هیچ مطالعه‌ای درخصوص تعیین وضعیت اندمیسیته لیشمانیوز جلدی در این استان انجام نشده است، این مطالعه با هدف تعیین وضعیت اکواپیدمیولوژیک و وضعیت آندمیسیتی لیشمانیوز جلدی در استان صورت گرفت تا نتایج آن درزمینه تعیین راه‌کارهای مناسب پیش‌گیری و کنترل بیماری مورد استفاده قرار گیرد.
روش بررسی
در این مطالعه مقطعی در سال 1398، برای بررسی وضعیت اندمیسیتی لیشمانیوز جلدی (بررسی شیوع و بروز) در استان قم با هدف پیشنهاد برنامه‌های کنترل بیماری انجام شد. از 45 روستای واقع در مناطق اندمیک بیماری لیشمانیوز جلدی در بخش‌های مرکزی و کهک از استان قم، 8 روستا به‌صورت تصادفی انتخاب شدند. در هر روستا تعداد کل خانوارها به‌صورت سرشماری بررسی شدند. سپس لیست کلیه افراد ساکن در این خانوارها در چک‌لیستی که حاوی اطلاعات فرم بررسی بیماری استانداردشده (شامل: نام روستا، سن افراد، جنسیت افراد، داشتن یا نداشتن اسکار و داشتن یا نداشتن زخم حاد) توسط مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت ایران بود، ثبت شد.
در ۴ فصل سال و به تعداد ۴ بار به هریک از خانوارها مراجعه و با ویزیت کلیه افراد خانوار اطلاعات موردنظر در چک‌لیست ثبت شد. درصورتی‌که یکی از افراد خانوار در منزل حضور نداشته باشند، در زمانی دیگر مراجعه و درصورت عدم‌حضور دوباره، با مصاحبه با پدر و یا مادر خانوار، وضعیت افراد را ازنظر ابتلا به زخم حاد در چک لیست ثبت شد. بیماران دارای زخم حاد لیشمانیوز جلدی ساکن در استان قم که سابقه مسافرت به کانون‌های دیگر در فصل انتقال بیماری را نداشته باشند، وارد مطالعه شدند. افرادی که تست لیشمن آن‌ها مثبت نبود، یا با وجود ابتلا به بیماری، سابقه مسافرت به کانون‌های دیگر در فصل انتقال بیماری را داشته باشند، از مطالعه خارج شدند.
کلیه اطلاعات در نسخه ۱۶ نرم‌افزار SPSS وارد شد و برای تعیین بروز بیماری در مناطق اندمیک، درصد افراد دارای اسکار لیشمانیوز جلدی (با مراجعه به درب منازل بیماران در روستاهای مربوطه و تکمیل چک‌لیست) از جمعیت کل کسرشد و به‌عنوان جمعیت در معرض خطر بیماری در مخرج کسر قرار گرفت و درصورت کسر نیز کلیه افراد دارای زخم حاد قرار داده شد.
همچنین سن افرادی که دارای زخم حاد بودند با استفاده از نرم‌افزار SPSS و به تفکیک استخراج شد. اگر 85 درصد از مبتلایان به زخم حاد، کودکان صفر تا 6 سال و 25درصد مبتلایان کودکان زیر 1 سال باشند، بیماری در منطقه به حالت هیپراندمیک است و اگر حداقل 20 درصد از مبتلایان به زخم حاد، افراد بالای 15 سال باشند، بیماری به حالت هیپواندمیک و درصورتی‌که وضعیت سنی مبتلایان، در بین درجات فوق باشد، بیماری به حالت مزواندمیک در منطقه جریان دارد. در مورد خانوارهایی که رضایت کافی برای شرکت در مطالعه نداشتند، از خانوار بعدی استفاده شد و از مطالعه حذف می‌شدند. در مورد روستاهای انتخاب‌شده کمتر از 30 خانوار نیز کمبود خانوارها از نزدیک‌ترین روستا جبران شد.
یافته‌ها
در این مطالعه، 4228 نفر ساکن در 8 روستای اندمیک لیشمانیوز در استان قم ازنظر ابتلا و یا سابقه ابتلا به بیماری لیشمانیوز معاینه و بررسی شدند. از این تعداد، 1920 نفر (41/45 درصد) دارای اسکار و سابقه ابتلا به بیماری بودند. جمعیت هدف، فصلی یک‌بار ازنظر ابتلا موارد جدید بیماری مورد بازرسی قرار گرفتند؛ به‌طوری‌که در طول یک‌سال 165 مورد جدید (دارای زخم فعال) از 8 روستای موردمطالعه گزارش شد (جدول شماره 1). میزان بروز بیماری در جمعیت بررسی‌شده، 49/71 در 1000 نفر جمعیت محاسبه شد. بیشترین (48/70 درصد) و کم‌ترین (23/20 درصد). میزان شیوع به‌ترتیب مربوط به روستاهای علی‌آباد و سراجه بود. بیشترین میزان بروز بیماری (39/122 در 1000 نفر) در روستای کوه سفید و کم‌ترین میزان بروز بیماری (63/9 در 1000 نفر) برای روستای سراجه محاسبه شد (جدول شماره 1).
در مطالعه حاضر 33/13 درصد از مبتلایان زیر 7 سال و 87/67 درصد از مبتلایان بالای 15 سال داشتند. با این توصیف، مناطق موردمطالعه به‌طورکلی در مناطق هیپواندمیک طبقه‌بندی می‌شود. نکته قابل‌توجه در این مطالعه این بود که در یکی از روستاهای موردمطالعه (جعفرآباد) بالای 85 درصد از موارد جدید بیماری از جمعیت زیر 7 سال گزارش شد که طبق تعاریف این روستا در مناطق هایپراندمیک طبقه‌بندی می‌شود. بیشترین موارد جدید بیماری در فصل پاییز (125 مورد) و کم‌ترین موارد بیماری (صفر) در فصل بهار شناسایی شدند (جدول شماره 2).
بحث
این مطالعه با هدف تعیین اندمیسیته بیماری لیشمانیوز جلدی در روستاهای اندمیک منتخب استان قم، انجام شد. در مطالعه حاضر، 33/13 درصد از مبتلایان زیر 7 سال و 87/67 درصد مبتلایان بالای 15 سال داشتند. با این توصیف، مناطق مورد مطالعه به‌طورکلی در مناطق هیپواندمیک طبقه‌بندی می‌شود. در هرکدام از روستاهای مورد بررسی، تمامی روستاهای مورد بررسی به‌جز روستای جعفرآباد در مناطق هیپواندمیک طبقه‌بندی شدند. در روستای جعفرآباد، 7/85 درصد مبتلایان زیر 7 سال بودند که این روستا را در گروه مناطق هایپراندمیک قرار می‌دهد.
در مطالعه صوفی‌زاده و همکاران در شهرستان گنبدکاووس از استان گلستان در سال 1389 و با هدف تعیین میزان اندمیسیتی بیماری، مشخص شد 41 درصد از مبتلایان، افراد بالای 15 سال بودند. ازاین‌رو این بیماری مشابه مطالعه ما در دسته مناطق هیپواندمیک در این شهرستان درجریان بوده است، اما در بعضی از مناطق این شهرستان، فقط 4/16 درصد و 3/26 درصد مبتلایان افراد بالای 15 سال بودند؛ بنابراین پیشرفت بیماری به سمت شرایط مزواندمیک است. بدین ترتیب اجرای طرح جونده‌کشی در کنار آموزش محافظت شخصی پیشنهاد شد [15]. در مطالعات دیگری در شهرستان مراوه‌تپه از استان گلستان و استان امیدیه خوزستان در سال 1389 مشخص شد که به‌ترتیب 4/44 درصد و 9/42 درصد مبتلایان افراد بالای 15 سال بود و بیماری در این شهرستان‌ها مشابه مطالعه حاضر در مناطق هیپواندمیک قرار داشته است [16، 17].
در مطالعه حاضر میزان شیوع بیماری در جمعیت بررسی‌شده 41/45 درصد و میزان بروز بیماری هم 49/71 نفر در 1000 نفر محاسبه شد. میزان بروز بیماری در استان قم از سال 1388 تا 1394 یک سیر نزولی داشته و از سال 1394 تا 1396 دوباره سیر صعودی به خود گرفته است. در این بازه زمانی، بیشترین میزان بروز بیماری 5/36 و در سال 1388 و کم‌ترین میزان بروز بیماری 3/13 نفر در 100000 نفر جمعیت در سال 1394 گزارش شده است [18]. میزان بروز محاسبه‌شده اختلاف معناداری را با مطالعه ما نشان می‌دهد که علت آن گستره بالای این مطالعه (23 روستا در مقابل 8 روستا) در مقایسه با مطالعه ما بوده است. در شرایط اپیدمی مطالعه‌ای که در شهرستان قنوات در سال 1378 انجام شد نشان داد از 1069 فرد مورد بررسی قرارگرفته، 14/5 درصد دارای زخم فعال و 44/12 درصد دارای جای زخم بودند. میزان بروز بیماری در این شهرستان در سال‌های 1379 و 1380 به‌ترتیب 7/2 درصد و 4/1 درصد محاسبه شده است [19].
در مطالعه بهبهانی و همکاران در سال 1389 در استان امیدیه خوزستان، میزان بروز بیماری در سال‌های 1387 تا 1389 به‌ترتیب برابر با 8/56، 6/56 و 5/18 در100000 هزار نفر گزارش شده است که میزان پایین‌تری را نسبت‌به مطالعه ما نشان می‌دهد [17]. آق آتابای و همکاران در مطالعه‌ای در شهرستان گنبدکاووس و با هدف تعیین خصوصیات اکواپیدمیولوژی بیماری لیشمانیوز جلدی در سال 1393 نشان دادند 5/62 درصد از افراد دارای اسکار و 8 درصد از آن‌ها دارای زخم حاد هستند. 4/41 درصد از مبتلایان به زخم حاد افراد بالای 14 سال بودند و بیماری مشابه مطالعه ما در حالت هیپواندمیک در جریان بوده است [20]. باتوجه‌به محدودیت منابع مالی و تعداد پرسنل این مطالعه تنها در 8 روستای اندمیک بیماری مورد بررسی قرار گرفت. پیشنهاد می‌شود برای برآورد دقیق‌تر وضعیت اندمیسیته بیماری، مطالعه‌ای در وسعت بیشتر انجام شود. در زمان مراجعه به خانوارها به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها کلیه ملاحضات اخلاقی لحاظ شد.
نتیجه‌گیری
براساس نتایج این مطالعه، وضعیت لیشمانیوز جلدی در مناطق موردمطالعه به‌صورت هیپواندمیک است. بنابراین روش‌های حفاظت فردی از گزش پشه‌های خاکی مانند استفاده از پشه‌بند به‌خصوص پشه‌بندهای آغشته به سموم، استفاده از توری برای درب و پنجره‌های اماکن مسکونی و استفاده از ترکیبات دورکننده حشرات به‌منظور کنترل بیماری در این مناطق توصیه می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از یک طرح تحقیقاتی بوده که با کد اخلاق IR.MUQ.REC.1398.075 در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم به تصویب رسیده است.
حامی مالی
این پژوهش با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، اعتبار سنجی، تحلیل، تحقیق و بررسی، منابع: ارشد ویسی، سمیرا احمدی، ایوب صوفی‌زاده، سید عباس حسینعلی‌پور و عابدین ثقفی‌پور؛ مفهوم‌سازی، روش‌ناسی، اعتبار سنجی، تحلیل، تحقیق و بررسی، منابع: ارشد ویسی و عابدین ثقفی پور
تعارض منافع
بنابراظهار نویسندگان، در این مقاله، تعارض منافع وجود ندارد.تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم برای حمایت مالی این پژوهش کمال تشکر و قدردانی را دارند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
بهداشت عمومی
دریافت: 1401/3/31 | پذیرش: 1401/6/23 | انتشار: 1401/8/10
دریافت: 1401/3/31 | پذیرش: 1401/6/23 | انتشار: 1401/8/10
فهرست منابع
1. Shirzadi MR, Gouya MM, Shirzadi GM. National guidelines for cutaneous leishmaniasis surveillance in Iran. Minist Heal Med Educ (MOH) Zoonoses Control Dep Tehran Iran. 2012; 1-78. [Link]
2. Moradi G, Veysi A, Rahmani K, Erfani H, Doosti Irani A, Shirzadi M, et al. [Leishmaniasis surveillance system in the islamic republic of Iran: History, structures and processes (Persian)]. Iran J Epidemiol. 2019; 15(1):95-104. [Link]
3. WHO. The leishmaniases: Report of a WHO expert committee [meeting held in Geneva from 10 to 16 November 1982]. Geneva: World Health Organization; 1984. [Link]
4. Charrahy Z, Yaghoobi-Ershadi MR, Shirzadi MR, Akhavan AA, Rassi Y, Hosseini SZ, et al. Climate change and its effect on the vulnerability to zoonotic cutaneous leishmaniasis in Iran. Transbound Emerg Dis. 2022; 69(3):1506-20. [DOI:10.1111/tbed.14115] [PMID] [DOI:10.1111/tbed.14115]
5. Yaghoobi-Ershadi M. Phlebotomine sand flies (diptera: Psychodidae) in Iran and their role on leishmania transmission. J Arthropod Borne Dis. 2012; 6(1):1-17. [PMID] [PMCID]
6. Vatandoost H, Nejati J, Saghafipour A, Zahraei-Ramazani A. Geographic and ecological features of phlebotomine sand flies (Diptera: Psychodidae) as leishmaniasis in Central Iran. J Parasit Dis. 2018; 42(1):43-9. [DOI:10.1007/s12639-017-0962-y] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s12639-017-0962-y]
7. Yavar R, Abedin S, Reza AM, Ali OM, Sina R, Mehdi M, et al. Phlebotomus papatasi and Meriones libycus as the vector and reservoir host of cutaneous leishmaniasis in Qomrood District, Qom Province, central Iran. Asian Pac J Trop Med. 2011; 4(2):97-100. [DOI:10.1016/S1995-7645(11)60045-X] [PMID] [DOI:10.1016/S1995-7645(11)60045-X]
8. Rassi Y, Saghafipour A, Abai MR, Oshaghi MA, Mohebali M, Mostafavi R. Determination of Leishmania parasite species of cutaneous leishmaniasis using PCR method in Central County, Qom Province. Zahedan J Res Med Sci. 2013; 15(12):13-6. [Link]
9. Saghafipour A, Vatandoost H, Zahraei-Ramazani AR, Yaghoobi-Ershadi MR, Jooshin MK, Rassi Y, et al. Epidemiological study on cutaneous leishmaniasis in an Endemic Area, of Qom Province, Central Iran. J Arthropod Borne Dis. 2017; 11(3):403-13. [PMID] [PMCID]
10. Nadim AH, Javadian E, Mohebali M, Zamen Momeni A. [Leishmania parasit and leishmaniasis. (Persian)]. Tehran: Nashredaneshgahi center; 2009. [Link]
11. Monfared E, Sadeghi R, Sedaghat MM, Saghafipour A, Tol A, Yaseri M. [Effect of educational intervention based on Social Cognitive Theory on promoting preventive behaviors of cutaneous leishmaniasis (Persian)]. Koomesh. 2018; 20(4):692-8. [Link]
12. Veysi A, Vatandoost H, Yaghoobi-Ershadi MR, Jafari R, Arandian MH, Hosseini M, et al. Rodenticide comparative effect of Klerat® and zinc phosphide for controlling zoonotic cutaneous leishmaniasis in Central Iran. Iran J Parasitol. 2016; 11(4):471-9. [PMID] [PMCID]
13. Veysi A, Vatandoost H, Yaghoobi-Ershadi MR, Arandian MH, Jafari R, Hosseini M, et al. Comparative study on the effectiveness of coumavec® and zinc phosphide in controlling zoonotic cutaneous leishmaniasis in a hyperendemic focus in central iran. J Arthropod Borne Dis. 2012; 6(1):18-27. [PMID] [PMCID]
14. Akhavan AA, Veysi A, Arandian MH, Vatandoost H, Yaghoobi-Ershadi MR, Hosseini M, et al. Field evaluation of phostoxin and zinc phosphide for the control of zoonotic cutaneous leishmaniasis in a hyperendemic area, central Iran. J Vector Borne Dis. 2014; 51(4):307-12. [PMID]
15. Sofizadeh A, Faragi Far AA, Cherabin M, Badiei F, Cherabin M, Sarli J, et al. [Cutaneous leishmaniasis in Gonbad Kavoos, North of Iran (2009-11): An epidemiological study (Persian)]. J Gorgan Univ Med Sci. 2013; 14(4):100-6. [Link]
16. Cherabin M, Sofizadeh A, Palideh AR, Yapanggharavi AH, Yapang GM. [Epidemiological characteristics of cautaneous leishmaniasis in Maraveh tapeh district, Golestan province during 2006-2010 (Persian)]. J Zabol Uni Med Sci. 2012; 4(1): 19-27. [Link]
17. Behbahani A, Ahmadi S, Latifi SM, Sadeghi M. [Study of the frequency of cutaneous leishmaniasis in omidieh district, khouzestan province, south west of Iran (2008 -2010) (Persian)]. Jundishapur J Health Sci. 2013; 4(4):37-46. [Link]
18. Salimi M, Jesri N, Javanbakht M, Farahani LZ, Shirzadi MR, Saghafipour A. Spatio-temporal distribution analysis of zoonotic cutaneous leishmaniasis in Qom Province, Iran. J Parasit Dis. 2018; 42(4):570-576. [DOI:10.1007/s12639-018-1036-5] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s12639-018-1036-5]
19. Akhavan AA, Yaghoobi-Ershadi MR, Mehdipour D, Abdoli H, Farzinnia B, Mohebali M, et al. Epidemic outbreak of cutaneous leishmaniasis due to leishmania major in Ghanavat Rural District, Qom Province, Central Iran. Iran J Public Health. 2003; 32(4):35-41. [link]
20. Agh-Atabay MD, Sofizadeh A, Ozbaki GM, Malaki-Ravasan N, Ghanbari MR, Mozafari O. Ecoepidemiological characteristics of a hypoendemic focus of zoonotic cutaneous leishmaniasis in north Iran (southeast of Caspian Sea). J Vector Borne Dis. 2016; 53(3):248-256. [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
