دوره 16، شماره 7 - ( مهر 1401 )
جلد 16 شماره 7 صفحات 541-530 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Najafi B, Nakhaei M, Vagha Rseyyedin S A. The Role of Social Media in Nursing Education: A Systematic Review. Qom Univ Med Sci J 2022; 16 (7) :530-541
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3544-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3544-fa.html
نجفی بهاره، نخعی مریم، وقار سیدین سیدابوالفضل. نقش رسانه های اجتماعی در آموزش پرستاری: یک مطالعه مروری سیستماتیک. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1401; 16 (7) :530-541
بهاره نجفی1 
، مریم نخعی1 ، سیدابوالفضل وقار سیدین* 2
، مریم نخعی1 ، سیدابوالفضل وقار سیدین* 2
1- گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران.
2- گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران. ،waghars@bums.ac.ir
2- گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران. ،
متن کامل [PDF 4493 kb]
(347 دریافت)
| چکیده (HTML) (715 مشاهده)
متن کامل: (380 مشاهده)
مقدمه
امروزه استفاده از رسانههای اجتماعی و اینترنت در بزرگسالان رایج است؛ بهطوریکه در ایالات متحده 85 درصد از بزرگسالان از اینترنت استفاده میکنند. همچنین، در آمریکا 65 درصد از بزرگسالان و 90 درصد از جوانان 18 تا 29 ساله از رسانههای اجتماعی استفاده میکنند [1]. رسانههای اجتماعی بهعنوان هر منبع آنلاینی تعریف میشود که برای تسهیل تعامل بین افراد طراحی شده است [2]. شبکههای اجتماعی اخیراً به یکی از مهمترین ابزارهای فناوری ارتباطات برای آموزش و سرگرمی تبدیل شده است. انواع مختلف شبکه های اجتماعی شامل ایمیل، وبلاگها، پیامهای فوری، پیامهای متنی و پستها و همچنین برنامههایی است که اطلاعات دیجیتالی را ازطریق قالب فیلم، صوت یا متن به اشتراک میگذارند [3].
استفاده آموزشی از شبکههای اجتماعی روبه رشد است. این شبکهها در بین دانشگاهیان به ابزاری قدرتمند برای تدریس و یادگیری تبدیل شده است. رسانههای اجتماعی به میزان زیادی نحوه برقراری ارتباط در جامعه را دستخوش تغییر کردهاند [4]. استفاده ازشبکههای اجتماعی برای آموزش، انتشار و به اشتراکگذاری اطلاعات، انجام میشود. استفاده بالقوه از شبکههای اجتماعی در آموزش عالی مورد نیاز است. این شبکهها موجب افزایش ارتباطات و تعاملات بین دانشجویان میشود. دانشجویان بخش اعظمی از وقت خود را در سایتهای شبکههای اجتماعی آنلاین، صرف میکنند. بنابراین، شبکههای اجتماعی میتوانند نمایانگر یک فرصت عالی برای استفاده مربیان در نیل به اهداف آموزشی باشند [5، 6].
استفاده از رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری بهعنوان راهکاری هدفمند موردتوجه بوده است. همچنین، دسترسی آزادانه به منابع میتواند در استفاده از رسانههای اجتماعی بهعنوان یک استراتژی تدریس، کمککننده باشد [1]. مطالعات نشان میدهند استفاده مربیان از فناوری برای تسهیل یادگیری، ایجاد تعامل بیشتر بین فراگیران و مربیان و اخیراً استفاده از وبلاگها و شبکههای اجتماعی در بین آنان در حال افزایش است [7].
بهنظر میرسد رسانههای اجتماعی ابزار مؤثری برای حمایت از یادگیری رسمی در آموزش پرستاری هستند. یک مرور سیستماتیک که در سال 2018 انجام شد، اثربخشی استفاده از رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری و مامایی را نشان داد. در این مطالعه، نویسندگان نتیجه گرفتند ماهیت مشارکتی و تعاملی پلتفرمهای مختلف رسانههای اجتماعی ممکن است از کسب دانش و مهارت در دانشجویان پرستاری حمایت کند [8]. با این حال، برخی مطالعات نگرانیهایی را درخصوص رفتار آنلاین دانشجویان و پیامدهای بالقوه این رفتارها در شهرت و صلاحیت آنها ذکر کردهاند [9، 10]. لذا بررسی یکپارچه و به روز نقش رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری ضروری بهنظر میرسد. لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی نتایج مطالعات مربوط به نقش رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری طراحی شد.
روش بررسی
این پژوهش، یک مرور سیستماتیک است که در آن به نقش رسانه در آموزش پرستاران پرداخته شده است. به این منظور، پایگاههای اسآیدی، مگایران، پابمد، گوگل اسکالر، وبآو ساینس، الزویر و اسکوپوس، بررسی شد. مقالات مربوط به رسانههای اجتماعی نوشتهشده به دو زبان فارسی و انگلیسی بررسی شد. به این منظور از کلمات کلیدی رسانه اجتماعی، آموزش، پرستار و پرستاری در منابع فارسی و از کلمات کلیدی social media, Education, nurse, nursing در منابع انگلیسی استفاده شد. کلمات کلیدی توسط دو متخصص در حوزه پرستاری تعیین شد. جستوجوی عبارات در پایگاههای اطلاعاتی مذکور توسط این دو متخصص صورت گرفت. سپس، جستوجوی تکمیلی منابع و پایگاهها توسط یکی از همکاران پژوهش انجام شد تا از کفایت جستجوی اطلاعات، اطمینان حاصل شود.
معیارهای ورود مطالعات به پژوهش حاضر شامل مقالاتی بودندکه در بازده زمانی 1389 تا 1401 (2010-2022 میلادی) به دو زبان فارسی یا انگلیسی منتشر شده بودند. بدینمنظور مطالعاتی که در مجلات پژوهشی و دانشگاهی معتبر چاپ شده بود و متن کامل دردسترس بود، مورد بررسی قرار گرفت. سپس اطلاعات بررسیهای اولیه شامل بررسی حجم نمونه، روش نمونهگیری، آنالیز آماری و نتایج اصلی مطالعه، توسط نویسنده مسئول انجام شد.
نتایج جستجو با حذف موارد تکراری و مقالات فاقد متن به باقیماندن 13 مقاله واجد شرایط منجر شد. .مقالات یک صفحهای، مقالات نوشتهشده به زبانی غیر از زبان فارسی یا انگلیسی، مقالات منعکسکننده دیدگاههای شخصی و نامه به سردبیر حذف شدند. ارزیابـی کیفـی مطالعـات بـا اسـتفاده از چـکلیسـتهای ابزارهای ارزیابـی انتقـادی انجـام گرفـت. ایـن چـکلیسـتهـا کیفیـت انــواع مطالعــات ازجمله مطالعات مقطعــی، مــورد شــاهدی، علــی- مقایســهای، همبسـتگی، کار آزمایـی بالینـی و مطالعـات کیفـی را ارزیابی میکنند. جهت استخراج دادهها از فرم استخراج دادهها که براساس هدف پژوهش طراحی شده بود، استفاده شد. این فرم شامل مشخصات نویسندگان، سال انتشار، هدف مطالعه، نوع مطالعه، روش جمعآوری اطلاعات و نتایج مطالعه بود. پس از تکمیل این فرم، نتایج بهدست آمده از بررسی مقالات تجزیهوتحلیل، جمعبندی و گزارش شد. استراتژی انتخاب مقالات با استفاده از معیارهای ورود و خروج در تصویر شماره 1 آورده شده است.
یافتهها
بعد از بررسی مقالات براساس معیارهای ورود و براساس کیفیت آنها، تعداد 13 مقاله در زمینه نقش رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری بهدست آمد. تمامی این مقالات به زبان انگلیسی بود. از این ۱۳ مقاله، 7 مطالعه بهصورت توصیفی، 3 مطالعه کیفی، 1 مطالعه فوکوس گروپ و 1 مطالعه بهصورت ترکیبی منتشر شده بود. درمجموع، 3 مقاله به استفاده از فیسبوک در آموزش پرستاری، 2 مقاله به استفاده از توییتر در آموزش پرستاری، 1 مطالعه بهصورت مرورسیستماتیک و ترکیبی پرداخته بودند. ضمناً، 7 مطالعه نیز مزایا و معایب رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری را مورد بررسی قرار داده بود.
براساس مطالعات انجامشده میزان استفاده از رسانههای اجتماعی در بین افراد متفاوت میباشد. براساس جدول شماره 1، در مطالعه تاکت، سال 2016 ، ۹۷ درصد پرستاران و ماماها تازه فارغالتحصیل از فیسبوک و 46 درصد از یوتیوب و 4/12 درصد آنان از توییتر استفاده میکردند. همچنین در مطالعه پرایس 2018، 65 درصد از دانشجویان استفاده از رسانههای اجتماعی در آموزش را مفید ارزیابی کردند و آن را بهعنوان روشی لذتبخش جهت افزایش آگاهی و شناخت مسائل پرستاری عنوان کردند.
براساس نتایج کلی بهدستآمده از مطالعات و باتوجهبه نتایج ارائهشده در جدول شماره 1، بیشترین برنامههای مورد استفاده بهعنوان رسانهاجتماعی در آموزش پرستاری بهترتیب فیسبوک، یوتیوب، توییتر و نینگ بودند. براساس این مطالعات، برای مشارکتکنندگان در مطالعات مرورشده، رسانه نمایانگر یک شکل نسبتاً جدید از تعامل اجتماعی بود و توسط آنان بهعنوان یک استراتژی تدریس نوآورانه مورد استفاده میگرفت. همچنین، ادغام سایتهای شبکههای اجتماعی با فراهم آوردن محیطهای حمایتی سبب ارتقاء همکاری و مشارکت میشود؛ درنهایت به بهبود مهارتهای شناختی منجر میشود. در عین حال، یافتههای مطالعات مرورشده نشان دادند فنآوریهایی نوین مانند انواع رسانههای اجتماعی باید ازنظر انطباق با اهداف آموزشی کاملاً بررسی شوند. علاوهبر این، لازم است نتایج یادگیری فراگیران پرستاری در بستر این رسانههای اجتماعی بهدقت مورد ارزشیابی قرار گیرد.
مطالعات مورد بررسی بر لزوم استفاده ایمن و مناسب از شبکههای اجتماعی بهعنوان ابزار آموزش تأکید داشتند. در این راستا، نتایج مطالعات بر ضرورت آشتایی مربیان با انواع روشهای یادگیری و ارزشیابی تأکید داشتند. مربیان لازم است برای چگونگی تعامل با دانشجویان در محیط خارج از دانشگاه برنامهریزی نمایند.
خلاصه مطالعات انجامشده پیرامون نقش رسانه در آموزش بیماران در فاصله سالهای ۲۰۲۲-۲۰۱۰ در جدول شماره 1 ارائه شده است.
بحث
نتایج مطالعات مرورشده نشان میدهد اکثریت دانشجویان و مربیان از کاربرد رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری استقبال میکنند. افزایش تعامل با تعداد بیشتری از دانشجویان، ارتقاء تفکر انتقادی، افزایش آگاهی و شناخت نسبتبه مسائل پرستاری، کاربرد در آموزش بین حرفهای، ارتقاء در تأمل و درگیر کردن بیشتر دانشجویان در تصمیم بالینی و کمکگرفتن از ماهیت تعاملی پلتفرمهای رسانههای اجتماعی در تبادل پویای اطلاعات و به اشتراکگذاری آنها از مزایای بیانشده در کاربرد رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری بودند. لیکن نیاز به طراحی محتوای مناسب و جذاب و شکستهشدن احتمالی حریم شخصی کاربران رسانههای اجتماعی جزء دغدغههای مشارکتکنندگان در مطالعات مرورشده بودند. بر این اساس، نتایج مطالعات بررسیشده بر لزوم آموزش نحوه استفاده مؤثر از رسانههای اجتماعی به فراگیران تأکید داشتند.
مطالعه حاضر نشان میدهد مزایای استفاده از رسانهها در آموزش اجتماعی نسبتبه معایب آن بیشتر بود. در این راستا یکی از مزایای تأکیدشده توسط مطالعات امکان درگیرکردن تعداد بیشتری از مخاطبان در رسانههای اجتماعی بود . این نکته در مطالعه تاویر و همکاران (۲۰۱۴)، مورد تأکید قرار گرفته است. آنها معتقد بودند فیسبوک بهعنوان یک رسانه اجتماعی میتواند شیوهای برای هدایت و حمایت یادگیری و بستری برای بحثهای اکادمیک از راه دور باشد [4].
سهولت در ارائه بازخورد توسط اساتید، یکی دیگر از مزایای استفاده از رسانههای اجتماعی در امر آموزش ذکر شده بود. در کلاسهای حضوری باتوجهبه محدودیت زمانی ممکن است دادن بازخورد به همه دانشجویان ممکن نباشد ولی با استفاده از رسانههای اجتماعی اساتید میتوانند در هر زمانی بازخورد مربوطبه یادگیری را به فراگیران ارائه دهند. از سویی، فراگیران نیز بهصورت انعطافپذیر میتوانند در زمانهای مناسب به رسانه اجتماعی مراجعه کنند و بازخورد مدنظر را مشاهده کنند.
از دیگر مزایای تاْکیدشده توسط دانشجویان در استفاده از رسانههای اجتماعی افزایش خودکارآمدی بود. خودکارآمدی مفهوم اصلی تئوری یادگیری اجتماعی بندورا میباشد [20]. در این رابطه، خودکارآمدی اشاره به باورهای فرد در اینکه میتواند بهطور موفقیتآمیزی وظایف آکادمیک را انجام دهد دارد. همراستا با این موضوع، مطالعه بواهین و همکاران در سال 2019 پیشنهاد میکند که استفاده از رسانههای اجتماعی با خودکارآمدی آکادمیک دانشجویان ارتباط مثبتی دارد [21].
مطالعات بررسیشده نشان میدهد استفاده از رسانههای اجتماعی موجب تقویت یادگیری میشود. در این خصوص ویگوتسکی و دیویی معتقدند تعاملات اجتماعی در اشتراکگذاری اطلاعات و مشارکت فعال در فعالیتهای مربوط به رسانههای اجتماعی میتوانند یادگیری را تسهیل کند [22].
در این زمینه، لاهیری و همکاران (۲۰۱۹) در طی مطالعهای که با هدف بررسی تأثیر رسانههای اجتماعی بر عملکرد آکادمیک و ارتباطات بین حرفهای دانشجویان پزشکی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که رسانه اجتماعی میتواند برقراری ارتباط و ارائه فیدبک به دانشجویان را تسهیل کند [23]. یکی دیگر از مزایای بیانشده در مطالعات، ارتقاء آموزش بینحرفهای بهدنبال بهکارگیری رسانه اجتماعی است. محققین در این زمینه معتقدند اگرچه آموزش کارشناسان مراقبت سلامت درخصوص کارکردن با یکدیگر بهصورت مؤثر بسیار مهم است ولی بسیاری از برنامههای آموزشی در اجرای آموزشهای بین حرفهای مشکلاتی دارند. این مشکلات شامل برنامهریزی جهت اجرای برنامه و فقدان حمایت اعضای هیأت علمی و محدودیت مالی است [11]. لذا بهنظر میرسد استفاده از رسانه اجتماعی راهحلی برای فائقآمدن بر این مشکلات باشد. در این خصوص، رانکین و همکاران در سال 2019 طی یک مطالعه مروری سیستماتیک پیشنهاد دادهاند که استفاده از رسانههای اجتماعی میتواند به اجرای آموزش بینحرفهای در مراقبت سلامت کمک کند [24].
یکی از یافتههای بهدستآمده در این مطالعه، افزایش تعاملات بود؛ این تعاملات شامل تعامل بین فراگیران و فراگیران با اساتید میشود. لطیف و همکاران (۲۰۱۹) ذکر میکند که رسانههای اجتماعی، ابزار مهمی جهت مشارکت و اشتراکگذاری اطلاعات هم در بین گروه همتایان و نیز بین فراگیران و مربیان میباشد. در این خصوص، تحقیقات نشان دادهاند که رسانههای اجتماعی ازجمله استفاده از اپلیکشنهای مختلف سبب ارتباط بهتری بین فراگیران و مربیان شود [25].
در شبکههای اجتماعی فرد به پستکردن مداوم تصاویر و ویدئوها و پادکستها و تولید و ویرایش پروفایل شخصی میپردازد؛ همه این اقدامات سبب میشود این ابزارها به ارتقاء مهارتهای شخصی و بهبود ارتباط حرفهای کمک کنند [26]. در مطالعه مروری حاضر، دانشجویان معتقد بودند کاربرد رسانههای اجتماعی موجب افزایش خودکارآمدی، دسترسی بیشتر به منابع خارجی، تقویت یادگیری و افزایش ارتباطات میشود. در مورد رضایت فراگیران از بهکارگیری رسانه اجتماعی، پرایس و همکاران (۲۰۱۸) نیز نشان دادند که اکثر دانشجویان پرستاری سال اول در رابطه با استفاده از رسانه اجتماعی نظر مثبتی داشتند چون آنها رسانههای اجتماعی را شیوهای برای بحثهای ارتقاءدهنده و به اشتراک گذاشتن اطلاعات میدانستند [13].
از دیگر یافتههای این مطالعه، تسهیل دسترسی به منابع هنگام استفاده از رسانه اجتماعی که توسط دانشجویان ذکر شده بود. احتمالاً این موضوع به سهولت در اشتراکگذاری منابع توسط فراگیران دیگر و مربیان از طریق رسانه اجتماعی برمیگردد. اکثریت مطالعات مرورشده در مطالعه حاضر، در کشورهایی غیر از ایران انجام شده بودند. این موضوع میتواند تعمیمپذیری نتایج مطالعه برای کشورهایی نظیر ایران محدود کند. باتوجهبه نتایج مطالعه حاضر، انواع رسانه ازجمله رسانههای اجتماعی، پتانسیل آن را دارند که بهتنهایی یا بهطور مکمل در کنار شیوههای سنتی یاددهی-یادگیری در آموزش پرستاری مورد استفاده قرار گیرند.
نتیجهگیری
اگرچه جهت ارتقاء فرایند یاددهی-یادگیری بهویژه از جنبههای دادن بازخورد به فراگیران، بهبود آموزش بینحرفهای و بهبود خودکارآمدی فراگیران رسانههای اجتماعی در کنار شیوههای سنتی یاددهی-یادگیری میتوانند ابزارهای سودمندی باشند لیکن دغدغههای کاربران این رسانهها ازجمله دشواری طراحی محتوای مناسب و جذاب و شکستهشدن احتمالی حریم شخصی کاربران رسانههای اجتماعی نیاز به ارائه راهکارهایی مؤثر دارند. پیشنهاد مطالعه حاضر این است که پژوهشگران، مدیران، پرستاران و سایر ذینفعان بایستی تلاش کنند تا بایافتن راهکارهای خلاقانه به طراحی، نگارش و اجرای دستورالعملهای مدون برای استفاده از رسانه در آموزش پرستاری در حیطههای مختلف آموزش، پژوهش، بالین و مدیریت بپردازند. در مطالعات آینده میتوان با افزایش محدوده مرور متون و نیز واردکردن مطالعاتی با زبانهای متنوع به غنای نتایج مطالعه حاضر اضافه کرد. همچنین مطالعات مروری آتی میتوانند با هدف ارائه راهکارهایی جهت تدوین برنامههای آموزشی مبتنیبر رسانه در آموزش پرستاری به مرور مطالعات صورتگرفته در حوزه کاربرد رسانههای مختلف در فرایند آموزش در پرستاری بپردازند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کلیه اصول اخلاق در پژوهش در این مقاله رعایت شده است .
حامی مالی
این پژوهش از حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بیرجند، برخوردار بوده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخشهای پژوهش حاضر مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، هیچگونه تعارض منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بیرجند برای حمایت از این پژوهش، قدردانی میشود.
امروزه استفاده از رسانههای اجتماعی و اینترنت در بزرگسالان رایج است؛ بهطوریکه در ایالات متحده 85 درصد از بزرگسالان از اینترنت استفاده میکنند. همچنین، در آمریکا 65 درصد از بزرگسالان و 90 درصد از جوانان 18 تا 29 ساله از رسانههای اجتماعی استفاده میکنند [1]. رسانههای اجتماعی بهعنوان هر منبع آنلاینی تعریف میشود که برای تسهیل تعامل بین افراد طراحی شده است [2]. شبکههای اجتماعی اخیراً به یکی از مهمترین ابزارهای فناوری ارتباطات برای آموزش و سرگرمی تبدیل شده است. انواع مختلف شبکه های اجتماعی شامل ایمیل، وبلاگها، پیامهای فوری، پیامهای متنی و پستها و همچنین برنامههایی است که اطلاعات دیجیتالی را ازطریق قالب فیلم، صوت یا متن به اشتراک میگذارند [3].
استفاده آموزشی از شبکههای اجتماعی روبه رشد است. این شبکهها در بین دانشگاهیان به ابزاری قدرتمند برای تدریس و یادگیری تبدیل شده است. رسانههای اجتماعی به میزان زیادی نحوه برقراری ارتباط در جامعه را دستخوش تغییر کردهاند [4]. استفاده ازشبکههای اجتماعی برای آموزش، انتشار و به اشتراکگذاری اطلاعات، انجام میشود. استفاده بالقوه از شبکههای اجتماعی در آموزش عالی مورد نیاز است. این شبکهها موجب افزایش ارتباطات و تعاملات بین دانشجویان میشود. دانشجویان بخش اعظمی از وقت خود را در سایتهای شبکههای اجتماعی آنلاین، صرف میکنند. بنابراین، شبکههای اجتماعی میتوانند نمایانگر یک فرصت عالی برای استفاده مربیان در نیل به اهداف آموزشی باشند [5، 6].
استفاده از رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری بهعنوان راهکاری هدفمند موردتوجه بوده است. همچنین، دسترسی آزادانه به منابع میتواند در استفاده از رسانههای اجتماعی بهعنوان یک استراتژی تدریس، کمککننده باشد [1]. مطالعات نشان میدهند استفاده مربیان از فناوری برای تسهیل یادگیری، ایجاد تعامل بیشتر بین فراگیران و مربیان و اخیراً استفاده از وبلاگها و شبکههای اجتماعی در بین آنان در حال افزایش است [7].
بهنظر میرسد رسانههای اجتماعی ابزار مؤثری برای حمایت از یادگیری رسمی در آموزش پرستاری هستند. یک مرور سیستماتیک که در سال 2018 انجام شد، اثربخشی استفاده از رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری و مامایی را نشان داد. در این مطالعه، نویسندگان نتیجه گرفتند ماهیت مشارکتی و تعاملی پلتفرمهای مختلف رسانههای اجتماعی ممکن است از کسب دانش و مهارت در دانشجویان پرستاری حمایت کند [8]. با این حال، برخی مطالعات نگرانیهایی را درخصوص رفتار آنلاین دانشجویان و پیامدهای بالقوه این رفتارها در شهرت و صلاحیت آنها ذکر کردهاند [9، 10]. لذا بررسی یکپارچه و به روز نقش رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری ضروری بهنظر میرسد. لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی نتایج مطالعات مربوط به نقش رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری طراحی شد.
روش بررسی
این پژوهش، یک مرور سیستماتیک است که در آن به نقش رسانه در آموزش پرستاران پرداخته شده است. به این منظور، پایگاههای اسآیدی، مگایران، پابمد، گوگل اسکالر، وبآو ساینس، الزویر و اسکوپوس، بررسی شد. مقالات مربوط به رسانههای اجتماعی نوشتهشده به دو زبان فارسی و انگلیسی بررسی شد. به این منظور از کلمات کلیدی رسانه اجتماعی، آموزش، پرستار و پرستاری در منابع فارسی و از کلمات کلیدی social media, Education, nurse, nursing در منابع انگلیسی استفاده شد. کلمات کلیدی توسط دو متخصص در حوزه پرستاری تعیین شد. جستوجوی عبارات در پایگاههای اطلاعاتی مذکور توسط این دو متخصص صورت گرفت. سپس، جستوجوی تکمیلی منابع و پایگاهها توسط یکی از همکاران پژوهش انجام شد تا از کفایت جستجوی اطلاعات، اطمینان حاصل شود.
معیارهای ورود مطالعات به پژوهش حاضر شامل مقالاتی بودندکه در بازده زمانی 1389 تا 1401 (2010-2022 میلادی) به دو زبان فارسی یا انگلیسی منتشر شده بودند. بدینمنظور مطالعاتی که در مجلات پژوهشی و دانشگاهی معتبر چاپ شده بود و متن کامل دردسترس بود، مورد بررسی قرار گرفت. سپس اطلاعات بررسیهای اولیه شامل بررسی حجم نمونه، روش نمونهگیری، آنالیز آماری و نتایج اصلی مطالعه، توسط نویسنده مسئول انجام شد.
نتایج جستجو با حذف موارد تکراری و مقالات فاقد متن به باقیماندن 13 مقاله واجد شرایط منجر شد. .مقالات یک صفحهای، مقالات نوشتهشده به زبانی غیر از زبان فارسی یا انگلیسی، مقالات منعکسکننده دیدگاههای شخصی و نامه به سردبیر حذف شدند. ارزیابـی کیفـی مطالعـات بـا اسـتفاده از چـکلیسـتهای ابزارهای ارزیابـی انتقـادی انجـام گرفـت. ایـن چـکلیسـتهـا کیفیـت انــواع مطالعــات ازجمله مطالعات مقطعــی، مــورد شــاهدی، علــی- مقایســهای، همبسـتگی، کار آزمایـی بالینـی و مطالعـات کیفـی را ارزیابی میکنند. جهت استخراج دادهها از فرم استخراج دادهها که براساس هدف پژوهش طراحی شده بود، استفاده شد. این فرم شامل مشخصات نویسندگان، سال انتشار، هدف مطالعه، نوع مطالعه، روش جمعآوری اطلاعات و نتایج مطالعه بود. پس از تکمیل این فرم، نتایج بهدست آمده از بررسی مقالات تجزیهوتحلیل، جمعبندی و گزارش شد. استراتژی انتخاب مقالات با استفاده از معیارهای ورود و خروج در تصویر شماره 1 آورده شده است.
یافتهها
بعد از بررسی مقالات براساس معیارهای ورود و براساس کیفیت آنها، تعداد 13 مقاله در زمینه نقش رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری بهدست آمد. تمامی این مقالات به زبان انگلیسی بود. از این ۱۳ مقاله، 7 مطالعه بهصورت توصیفی، 3 مطالعه کیفی، 1 مطالعه فوکوس گروپ و 1 مطالعه بهصورت ترکیبی منتشر شده بود. درمجموع، 3 مقاله به استفاده از فیسبوک در آموزش پرستاری، 2 مقاله به استفاده از توییتر در آموزش پرستاری، 1 مطالعه بهصورت مرورسیستماتیک و ترکیبی پرداخته بودند. ضمناً، 7 مطالعه نیز مزایا و معایب رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری را مورد بررسی قرار داده بود.
براساس مطالعات انجامشده میزان استفاده از رسانههای اجتماعی در بین افراد متفاوت میباشد. براساس جدول شماره 1، در مطالعه تاکت، سال 2016 ، ۹۷ درصد پرستاران و ماماها تازه فارغالتحصیل از فیسبوک و 46 درصد از یوتیوب و 4/12 درصد آنان از توییتر استفاده میکردند. همچنین در مطالعه پرایس 2018، 65 درصد از دانشجویان استفاده از رسانههای اجتماعی در آموزش را مفید ارزیابی کردند و آن را بهعنوان روشی لذتبخش جهت افزایش آگاهی و شناخت مسائل پرستاری عنوان کردند.
براساس نتایج کلی بهدستآمده از مطالعات و باتوجهبه نتایج ارائهشده در جدول شماره 1، بیشترین برنامههای مورد استفاده بهعنوان رسانهاجتماعی در آموزش پرستاری بهترتیب فیسبوک، یوتیوب، توییتر و نینگ بودند. براساس این مطالعات، برای مشارکتکنندگان در مطالعات مرورشده، رسانه نمایانگر یک شکل نسبتاً جدید از تعامل اجتماعی بود و توسط آنان بهعنوان یک استراتژی تدریس نوآورانه مورد استفاده میگرفت. همچنین، ادغام سایتهای شبکههای اجتماعی با فراهم آوردن محیطهای حمایتی سبب ارتقاء همکاری و مشارکت میشود؛ درنهایت به بهبود مهارتهای شناختی منجر میشود. در عین حال، یافتههای مطالعات مرورشده نشان دادند فنآوریهایی نوین مانند انواع رسانههای اجتماعی باید ازنظر انطباق با اهداف آموزشی کاملاً بررسی شوند. علاوهبر این، لازم است نتایج یادگیری فراگیران پرستاری در بستر این رسانههای اجتماعی بهدقت مورد ارزشیابی قرار گیرد.
مطالعات مورد بررسی بر لزوم استفاده ایمن و مناسب از شبکههای اجتماعی بهعنوان ابزار آموزش تأکید داشتند. در این راستا، نتایج مطالعات بر ضرورت آشتایی مربیان با انواع روشهای یادگیری و ارزشیابی تأکید داشتند. مربیان لازم است برای چگونگی تعامل با دانشجویان در محیط خارج از دانشگاه برنامهریزی نمایند.
خلاصه مطالعات انجامشده پیرامون نقش رسانه در آموزش بیماران در فاصله سالهای ۲۰۲۲-۲۰۱۰ در جدول شماره 1 ارائه شده است.
بحث
نتایج مطالعات مرورشده نشان میدهد اکثریت دانشجویان و مربیان از کاربرد رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری استقبال میکنند. افزایش تعامل با تعداد بیشتری از دانشجویان، ارتقاء تفکر انتقادی، افزایش آگاهی و شناخت نسبتبه مسائل پرستاری، کاربرد در آموزش بین حرفهای، ارتقاء در تأمل و درگیر کردن بیشتر دانشجویان در تصمیم بالینی و کمکگرفتن از ماهیت تعاملی پلتفرمهای رسانههای اجتماعی در تبادل پویای اطلاعات و به اشتراکگذاری آنها از مزایای بیانشده در کاربرد رسانههای اجتماعی در آموزش پرستاری بودند. لیکن نیاز به طراحی محتوای مناسب و جذاب و شکستهشدن احتمالی حریم شخصی کاربران رسانههای اجتماعی جزء دغدغههای مشارکتکنندگان در مطالعات مرورشده بودند. بر این اساس، نتایج مطالعات بررسیشده بر لزوم آموزش نحوه استفاده مؤثر از رسانههای اجتماعی به فراگیران تأکید داشتند.
مطالعه حاضر نشان میدهد مزایای استفاده از رسانهها در آموزش اجتماعی نسبتبه معایب آن بیشتر بود. در این راستا یکی از مزایای تأکیدشده توسط مطالعات امکان درگیرکردن تعداد بیشتری از مخاطبان در رسانههای اجتماعی بود . این نکته در مطالعه تاویر و همکاران (۲۰۱۴)، مورد تأکید قرار گرفته است. آنها معتقد بودند فیسبوک بهعنوان یک رسانه اجتماعی میتواند شیوهای برای هدایت و حمایت یادگیری و بستری برای بحثهای اکادمیک از راه دور باشد [4].
سهولت در ارائه بازخورد توسط اساتید، یکی دیگر از مزایای استفاده از رسانههای اجتماعی در امر آموزش ذکر شده بود. در کلاسهای حضوری باتوجهبه محدودیت زمانی ممکن است دادن بازخورد به همه دانشجویان ممکن نباشد ولی با استفاده از رسانههای اجتماعی اساتید میتوانند در هر زمانی بازخورد مربوطبه یادگیری را به فراگیران ارائه دهند. از سویی، فراگیران نیز بهصورت انعطافپذیر میتوانند در زمانهای مناسب به رسانه اجتماعی مراجعه کنند و بازخورد مدنظر را مشاهده کنند.
از دیگر مزایای تاْکیدشده توسط دانشجویان در استفاده از رسانههای اجتماعی افزایش خودکارآمدی بود. خودکارآمدی مفهوم اصلی تئوری یادگیری اجتماعی بندورا میباشد [20]. در این رابطه، خودکارآمدی اشاره به باورهای فرد در اینکه میتواند بهطور موفقیتآمیزی وظایف آکادمیک را انجام دهد دارد. همراستا با این موضوع، مطالعه بواهین و همکاران در سال 2019 پیشنهاد میکند که استفاده از رسانههای اجتماعی با خودکارآمدی آکادمیک دانشجویان ارتباط مثبتی دارد [21].
مطالعات بررسیشده نشان میدهد استفاده از رسانههای اجتماعی موجب تقویت یادگیری میشود. در این خصوص ویگوتسکی و دیویی معتقدند تعاملات اجتماعی در اشتراکگذاری اطلاعات و مشارکت فعال در فعالیتهای مربوط به رسانههای اجتماعی میتوانند یادگیری را تسهیل کند [22].
در این زمینه، لاهیری و همکاران (۲۰۱۹) در طی مطالعهای که با هدف بررسی تأثیر رسانههای اجتماعی بر عملکرد آکادمیک و ارتباطات بین حرفهای دانشجویان پزشکی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که رسانه اجتماعی میتواند برقراری ارتباط و ارائه فیدبک به دانشجویان را تسهیل کند [23]. یکی دیگر از مزایای بیانشده در مطالعات، ارتقاء آموزش بینحرفهای بهدنبال بهکارگیری رسانه اجتماعی است. محققین در این زمینه معتقدند اگرچه آموزش کارشناسان مراقبت سلامت درخصوص کارکردن با یکدیگر بهصورت مؤثر بسیار مهم است ولی بسیاری از برنامههای آموزشی در اجرای آموزشهای بین حرفهای مشکلاتی دارند. این مشکلات شامل برنامهریزی جهت اجرای برنامه و فقدان حمایت اعضای هیأت علمی و محدودیت مالی است [11]. لذا بهنظر میرسد استفاده از رسانه اجتماعی راهحلی برای فائقآمدن بر این مشکلات باشد. در این خصوص، رانکین و همکاران در سال 2019 طی یک مطالعه مروری سیستماتیک پیشنهاد دادهاند که استفاده از رسانههای اجتماعی میتواند به اجرای آموزش بینحرفهای در مراقبت سلامت کمک کند [24].
یکی از یافتههای بهدستآمده در این مطالعه، افزایش تعاملات بود؛ این تعاملات شامل تعامل بین فراگیران و فراگیران با اساتید میشود. لطیف و همکاران (۲۰۱۹) ذکر میکند که رسانههای اجتماعی، ابزار مهمی جهت مشارکت و اشتراکگذاری اطلاعات هم در بین گروه همتایان و نیز بین فراگیران و مربیان میباشد. در این خصوص، تحقیقات نشان دادهاند که رسانههای اجتماعی ازجمله استفاده از اپلیکشنهای مختلف سبب ارتباط بهتری بین فراگیران و مربیان شود [25].
در شبکههای اجتماعی فرد به پستکردن مداوم تصاویر و ویدئوها و پادکستها و تولید و ویرایش پروفایل شخصی میپردازد؛ همه این اقدامات سبب میشود این ابزارها به ارتقاء مهارتهای شخصی و بهبود ارتباط حرفهای کمک کنند [26]. در مطالعه مروری حاضر، دانشجویان معتقد بودند کاربرد رسانههای اجتماعی موجب افزایش خودکارآمدی، دسترسی بیشتر به منابع خارجی، تقویت یادگیری و افزایش ارتباطات میشود. در مورد رضایت فراگیران از بهکارگیری رسانه اجتماعی، پرایس و همکاران (۲۰۱۸) نیز نشان دادند که اکثر دانشجویان پرستاری سال اول در رابطه با استفاده از رسانه اجتماعی نظر مثبتی داشتند چون آنها رسانههای اجتماعی را شیوهای برای بحثهای ارتقاءدهنده و به اشتراک گذاشتن اطلاعات میدانستند [13].
از دیگر یافتههای این مطالعه، تسهیل دسترسی به منابع هنگام استفاده از رسانه اجتماعی که توسط دانشجویان ذکر شده بود. احتمالاً این موضوع به سهولت در اشتراکگذاری منابع توسط فراگیران دیگر و مربیان از طریق رسانه اجتماعی برمیگردد. اکثریت مطالعات مرورشده در مطالعه حاضر، در کشورهایی غیر از ایران انجام شده بودند. این موضوع میتواند تعمیمپذیری نتایج مطالعه برای کشورهایی نظیر ایران محدود کند. باتوجهبه نتایج مطالعه حاضر، انواع رسانه ازجمله رسانههای اجتماعی، پتانسیل آن را دارند که بهتنهایی یا بهطور مکمل در کنار شیوههای سنتی یاددهی-یادگیری در آموزش پرستاری مورد استفاده قرار گیرند.
نتیجهگیری
اگرچه جهت ارتقاء فرایند یاددهی-یادگیری بهویژه از جنبههای دادن بازخورد به فراگیران، بهبود آموزش بینحرفهای و بهبود خودکارآمدی فراگیران رسانههای اجتماعی در کنار شیوههای سنتی یاددهی-یادگیری میتوانند ابزارهای سودمندی باشند لیکن دغدغههای کاربران این رسانهها ازجمله دشواری طراحی محتوای مناسب و جذاب و شکستهشدن احتمالی حریم شخصی کاربران رسانههای اجتماعی نیاز به ارائه راهکارهایی مؤثر دارند. پیشنهاد مطالعه حاضر این است که پژوهشگران، مدیران، پرستاران و سایر ذینفعان بایستی تلاش کنند تا بایافتن راهکارهای خلاقانه به طراحی، نگارش و اجرای دستورالعملهای مدون برای استفاده از رسانه در آموزش پرستاری در حیطههای مختلف آموزش، پژوهش، بالین و مدیریت بپردازند. در مطالعات آینده میتوان با افزایش محدوده مرور متون و نیز واردکردن مطالعاتی با زبانهای متنوع به غنای نتایج مطالعه حاضر اضافه کرد. همچنین مطالعات مروری آتی میتوانند با هدف ارائه راهکارهایی جهت تدوین برنامههای آموزشی مبتنیبر رسانه در آموزش پرستاری به مرور مطالعات صورتگرفته در حوزه کاربرد رسانههای مختلف در فرایند آموزش در پرستاری بپردازند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کلیه اصول اخلاق در پژوهش در این مقاله رعایت شده است .
حامی مالی
این پژوهش از حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بیرجند، برخوردار بوده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخشهای پژوهش حاضر مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، هیچگونه تعارض منافعی در این مقاله وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بیرجند برای حمایت از این پژوهش، قدردانی میشود.
نوع مطالعه: مقاله مروری |
موضوع مقاله:
پرستاری-روانپرستاری
دریافت: 1401/5/24 | پذیرش: 1401/8/11 | انتشار: 1401/8/10
دریافت: 1401/5/24 | پذیرش: 1401/8/11 | انتشار: 1401/8/10
فهرست منابع
1. Ross JG, Myers SM. The current use of social media in undergraduate nursing education: A review of the literature. Comput Inform Nurs. 2017; 35(7):338-44. [PMID] [DOI:10.1097/CIN.0000000000000342]
2. Bishop M. Healthcare social media for consumer informatics. Consumer informatics and digital health. Berlin: Springer; 2019. [DOI:10.1007/978-3-319-96906-0_4]
3. Drake MA, Leander SA. Nursing students and ning: Using social networking to teach public health/community nursing in 11 baccalaureate nursing programs. Nurs Educ Perspect. 2013; 34(4):270-2. [DOI:10.5480/1536-5026-34.4.270] [PMID] [DOI:10.5480/1536-5026-34.4.270]
4. Tower M, Latimer S, Hewitt J. Social networking as a learning tool: Nursing students› perception of efficacy. Nurse Edu Today. 2014; 34(6):1012-7. [DOI:10.1016/j.nedt.2013.11.006] [PMID] [DOI:10.1016/j.nedt.2013.11.006]
5. Helou AM, Rahim NZA. The influence of social networking sites on students› academic performance in Malaysia. Int J Electronic Commerce Studies. 2014 ;5(2):247-54. [Link] [DOI:10.7903/ijecs.1114]
6. Green J, Wyllie A, Jackson D. Social networking for nurse education: Possibilities, perils and pitfalls. Contemporary Nurs Contemp Nurse. 2014; 47(1-2):180-9. [DOI:10.5172/conu.2014.47.1-2.180] [PMID] [DOI:10.1080/10376178.2014.11081919]
7. González-Ramírez R, Gascó JL, Taverner JL. Facebook in teaching: Strengths and weaknesses. The International Journal of Information and Learning Technology. Int J Information LearnTechnol. 2015; 32(1):65-78. [Link] [DOI:10.1108/IJILT-09-2014-0021]
8. O›connor S, Jolliffe S, Stanmore E, Renwick L, Booth R. Social media in nursing and midwifery education: A mixed study systematic review. J Adv Nurs. 2018; 74(10):2273-89. [DOI:10.1111/jan.13799] [PMID] [DOI:10.1111/jan.13799]
9. Duke VJ, Anstey A, Carter S, Gosse N, Hutchens KM, Marsh JA. Social media in nurse education: Utilization and E-professionalism. Nurse Edu Today. 2017; 57:8-13. [DOI:10.1016/j.nedt.2017.06.009] [PMID] [DOI:10.1016/j.nedt.2017.06.009]
10. Basevi R, Reid D, Godbold R. Ethical guidelines and the use of social media and text messaging in health care: A review of literature. New Zealand J Physiotherapy. 2014; 42(2):68-80. [Link]
11. Pittenger AL. The use of social networking to improve the quality of interprofessional education. Am J Pharm Educ. 2013; 77(8):174. [DOI:10.5688/ajpe778174] [PMID] [PMCID] [DOI:10.5688/ajpe778174]
12. Tuckett A, Turner C. Do you use social media? A study into new nursing and midwifery graduates› uptake of social media. Int J Nurs Pract. 2016; 22(2):197-204. [DOI:10.1111/ijn.12411] [PMID] [DOI:10.1111/ijn.12411]
13. Price AM, Devis K, LeMoine G, Crouch S, South N, Hossain R. First year nursing students use of social media within education: Results of a survey. Nurse Educ Today. 2018; 61:70-6. [PMID] [DOI:10.1016/j.nedt.2017.10.013]
14. Amerson R. Facebook: A tool for nursing education research. J Nurs Edu. 2011; 50(7):414-6. [PMID] [DOI:10.3928/01484834-20110331-01]
15. Tuominen R, Stolt M, Salminen L. Social media in nursing education: The view of the students. Edu Res Int. 2014; 929245:1-6. [Link] [DOI:10.1155/2014/929245]
16. Mistry V. Critical care training: Using Twitter as a teaching tool. Br J Nurs. 2011; 20(20):1292-6. [PMID] [DOI:10.12968/bjon.2011.20.20.1292]
17. Giroux CM, Moreau KA. Nursing students› use of social media in their learning: A Case study of a Canadian School of Nursing. BMC Nurs. 2022; 21(1):195. [PMID] [DOI:10.1186/s12912-022-00977-0]
18. Ferguson C, DiGiacomo M, Saliba B, Green J, Moorley C, Wyllie A, et al. First year nursing students› experiences of social media during the transition to university: A focus group study. Contemp Nurse. 2016; 52(5):625-35. [PMID] [DOI:10.1080/10376178.2016.1205458]
19. Stephens TM, Gunther ME. Twitter, millennials, and nursing education research. Nurs Educ Perspect. 2016; 37(1):23-7. [PMID] [DOI:10.5480/14-1462]
20. Bandura A. Self-efficacy: The exercise of control. New York: W.H. Freeman and Company; 1997. [Link]
21. Boahene KO, Fang J, Sampong F. Social media usage and tertiary students› academic performance: Examining the influences of academic self-efficacy and innovation characteristics. Sustainability. 2019; 11(8):2431. [Link] [DOI:10.3390/su11082431]
22. Alsuraihi AK, Almaqati AS, Abughanim SA, Jastaniah NA. Use of social media in education among medical students in Saudi Arabia. Korean J Med Educ. 2016; 28(4):343-54. [PMID] [DOI:10.3946/kjme.2016.40]
23. Lahiry S, Choudhury S, Chatterjee S, Hazra A. Impact of social media on academic performance and interpersonal relation: A cross-sectional study among students at a tertiary medical center in East India. J Educ Health Promot. 2019; 8:73. [PMID]
24. Rankin A, Truskey M, Chisolm MS. The use of social media in interprofessional education: Systematic review. JMIR Med Educ. 2019; 5(1):e11328. [PMID] [DOI:10.2196/11328]
25. Latif MZ, Hussain I, Saeed R, Qureshi MA, Maqsood U. Use of smart phones and social media in medical education: Trends, advantages, challenges and barriers. Acta Inform Med. 2019; 27(2):133-38. [PMID] [DOI:10.5455/aim.2019.27.133-138]
26. Ralph M, Ralph L. Weapons of mass instruction: The creative use of social media in improving pedagogy. Issues Inform Sci Inform Technol. 2013; 10:449-59. [Link] [DOI:10.28945/1821]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
