دوره 16، شماره 10 - ( دی 1401 )
جلد 16 شماره 10 صفحات 815-804 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Sepehrmanesh Z, Ahmadvand A, Rasouli F. Quality of Life of Residents in Hospitals Affiliated to Kashan University of Medical Sciences During the COVID-19 Pandemic. Qom Univ Med Sci J 2023; 16 (10) :804-815
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3573-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3573-fa.html
سپهرمنش زهرا، احمدوند افشین، رسولی فاطمه. بررسی کیفیت زندگی دستیاران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان در همه‌گیری کووید-19. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1401; 16 (10) :804-815
زهرا سپهرمنش1 
، افشین احمدوند* 1، فاطمه رسولی2
، افشین احمدوند* 1، فاطمه رسولی2
1- دپارتمان روانپزشکی، واحد توسعه تحقیقات بالینی بیمارستان‌های کارگرنژاد و متینی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان، کاشان، ایران.
2- دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان، کاشان، ایران.
2- دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان، کاشان، ایران.
واژه‌های کلیدی: کووید-19، کیفیت زندگی، دستیاران پزشکی، پزشکان
متن کامل [PDF 3697 kb]
(292 دریافت)
| چکیده (HTML) (713 مشاهده)
متن کامل: (306 مشاهده)
مقدمه
سندرم حاد تنفسی یا بیماری کووید-19 اولین‌بار در دسامبر 2019 در ووهان چین ظاهر شد و به‌تدریج در کل کشور چین گسترش یافت و بعد از آن سراسر جهان را درگیر کرد. براساس مطالعات پیشین درزمینه بیماری‌های ویروسی، بروز یک بیماری ناگهانی و تهدید‌کننده زندگی می‌تواند فشارهای زیادی برکارکنان کادر درمان ایجادکند [1، 2]. افزایش حجم کار، فرسودگی جسمی، تجهیزات نامناسب شخصی، انتقال بیمار و نیاز به تصمیم‌گیری اخلاقی دشوار، ممکن است تأثیرات چشمگیری بر بهزیستی جسمی و روحی آن‌ها بگذارد [3]. از سویی انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری آن‌ها می‌تواند با محدودیت‌ها و همچنین تغییرات شدید غالباً نگران‌کننده در روش کار، به خطر بیفتد [4]. بنابراین کارمندان کادر بیمارستان با‌توجه‌به موقعیت شغلی با مراجعین زیادی روبه‌رو هستند و به دنبال آن افزایش سطح استرس و اضطراب در این افراد حائز اهمیت است [5].
ماهیت استرس‌زای آموزش پزشکی می‌تواند بر سلامت جسمی وروانی دانشجویان پزشکی و در‌نتیجه کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر بگذارد [6، 7]. شواهد نشان می‌دهد که دانشجویان پزشکی از کیفیت زندگی پایین‌تری نسبت به جمعیت عمومی یرخوردارند [8، 9] کیفیت زندگی به درک هر فرد از موقعیت خود در زندگی برمی‌گردد که با‌توجه‌به زمینه فرهنگـی و سیـستم ارزشی که در آن زندگی می‌کند، تعیین میشود. کیفیـت زندگی هر فرد مستقیماً سلامت جسمی و روانی او را تحت تأثیر قرارمی‌دهد.
ازآنجاکه حرفه پزشـکی از مهم‌ترین پیشه‌ها در ارتبــاط با سلامت جسمی و روانی جمعیت عمومی است، کیفیت زنـدگی پزشک و بهره‌مندی و خشنودی او از سبک زندگی و سلامت جـسمی و روانـی او از مهم‌ترین مسائل در سیـستم بهداشـتی اسـت. از طـرف دیگـر، رضـایت و خشـنودی کـافی از زندگی، یکی از مؤلفه‌های اصلی شـادکامی اسـت [10، 11] و شـادکامی، خود موجب افزایش کیفیت کـاری افـراد میشود.مطالعات نشان داده‌اند که مثبت‌نگـری و شـادکامی پزشـکان سـبب تشخیص بهتر بیماری‌ها و درمان دقیق‌تر میشود [12].شواهد نشان می‌دهد دانشجویان سال اول پزشکی در ایالات متحده تمایل بیشتری به داشتن سلامت و تناسب جسمی نسبت به هم‌سن‌و‌سالان خـود دارند. اغلب این دانشجویان به‌طور منظم در تمرینـات ورزشـی شـرکت می‌کنند، از برنامـه غذایی متعادلی استفاده می‌کنند، وزن مطلوب یا نزدیک به حد مطلوب، نسبت به قامت خود دارند و سطح احساس خ‌وب بودن کلی آن‌ها در مقایسه با گروه‌های همسن و هم‌جنسشان در جمعیت عمومی بالاتر است [13]، اما در طی تحصیل در دانشکده پزشکی، تقریباً تمام جنبه‌های سلامتی تـضعیف میشود. به‌طوری‌که دانشجویان کمتر ورزش می‌کنند و شاخص توده بدنی آن‌ها افـزایش می‌یابد [14-17]، تعادل برنامه غذایی‌شان به هم می‌خورد [18]، سطح بالاتری از اضطراب و افسردگی را تجربه می‌کنند [19، 20] و اعتمـاد‌به‌نفس و میزان رضایت عمومی آن‌ها طی تحـصیل در دانشگاه کاهش می‌یابد [21]. از طرف دیگـر خوش‌بینی دانشجویان سال اول پزشکی در سال چهارم جای خـود را به بدگمانی فزاینده می‌دهد [22].
با‌توجه‌به نکات مذکور و اهمیـت بهره‌مندی و خشـنودی از کیفیـت زندگی پزشکان، پی بردن به وجود مشکلات احتمالی در این زمینه طی دوره تحصیلی که آینده شغلی و انگیزه دانشجویان به‌خصوص در مقطع دستیاری را تحت تأثیر قـرار می‌دهد، اولـین گام در جهت برنامه‌ریزی برای رفع آن‌هاست. اما هیچ مطالعه داخلی در‌مورد کیفیت زندگی در دانشجویان دستیاری انجـام نـشده بود.
ازآنجاکه دانـشجویان پزشـکی بـه‌واسـطه دوران طولانی تحصیل و حجم زیاد دروس و شرایط خاصی که در دوران تحصیل تجربـه می‌کنند، ماننـد کشیک‌های شبانه و مواجهه با گروه دردمند جامعه و همچنین اشتغال دیرهنگام آنان، با سایر رشته‌های تحصیلی تفاوت‌هایی دارنـد و ازآنجاکه درمان شبانه‌روزی بیماران در مراکز آموزشی پزشکی برعهده دستیاران است [23] و با‌توجه‌به اهمیت این موضوع، پرداختن به مسائل مربوط به دستیاران ضروری به‌نظر می‌رسد. بنابراین در این مطالعه بـر آن شـدیم تـا کیفیت زندگی را در دستیاران پزشکی بررسی کنیم.
روش بررسی
این مطالعه با هدف تعیین کیفیت زندگی دستیاران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان در سال 1400 انجام شد. در این مطالعه مقطعی دستیاران تمام رشته‌ها (داخلی، نورولوژی، عفونی، زنان، جراحی عمومی، جراحی اعصاب، جراحی تخصصی، پاتولوژی، اطفال، بیهوشی، ارتوپدی) در سال 1400 ارزیابی شدند. حجم نمونه براساس مطالعات قبلی با در نظر گرفتن مقدار فراوانی 25 درصد [24] و سطح اطمینان 95 درصد دقت 1/0 و براساس فرمول محاسبه حجم نمونه 140 نفر در نظر گرفته شد. پس از انجام هماهنگی‌های لازم با مدیریت بیمارستان، لیست تمام دستیاران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان در اختیار مجری طرح قرار گرفته و سپس با بررسی پرونده‌ها افراد واجد شرایط وارد مطالعه شدند. در این مطالعه معیارهای ورود شامل دستیاران کلیه رشته‌های پزشکی و دستیارانی بود که 6 ماه از زمان رزیدنتی آن‌ها گذشته باشد. معیارهای خروج عبارت بودند از داشتن بیماری جسمی شدید و سابقه اختلال روانپزشکی. پس از ورود افراد به مطالعه و کسب رضایت آگاهانه از افراد، اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، جنس، رشته، تأهل، مدت سنوات کاری و مقطع تحصیلی پرسیده و ثبت شدند. سپس کیفیت زندگی افراد براساس پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی و براساس اهداف اختصاصی تحقیق بررسی شد و از آن‌ها خواسته شد که اطلاعات پرسش‌نامه را به دقت تکمیل کنند. مطالعه حاضر پس از کسب مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان با کد IR.KAUMS.MEDNT.REC.1400.151 وارد مرحله اجرایی شد.
در انجام این تحقیق هیچ‌گونه اجباری برای شرکت در مطالعه بر افراد اعمال نشد و جهت رعایت ملاحظات اخلاقی قبل از شروع مطالعه روش کار برای آن‌ها توضیح داده شد و با رضایت وارد مطالعه شدند و در صورت عدم تمایل ورود صورت نگرفته است. به افراد اطمینان خاطر داده شد که اطلاعات دریافتی در این طرح محرمانه بوده و صرفاً به‌منظور انجام پژوهش از آن‌ها استفاده شد و در این تحقیق هیچ هزینه‌ای بر افراد تحمیل نشده و در استفاده از منابع علمی امانت‌داری رعایت شده است و هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی 26 سؤالی پرسش‌نامه‌ای که کیفیت زندگی کلی و عمومی فرد را می‌سنجد. این مقیاس در سال 1996 توسط گروهی از کارشناسان سازمان بهداشت جهانی و با تعدیل گویه‌های فرم 100 سؤالی این پرسش‌نامه ساخته شد. این پرسش‌نامه دارای 4 زیر‌مقیاس و یک نمره کلی است. این زیرمقیاسها عبارت‌اند از: سلامت جسمی، سلامت روان، روابط اجتماعی، سلامت محیط اطراف و یک نمره کلی. در ابتدا یک نمره خام برای هر زیر‌مقیاس به دست می‌آید که باید از‌طریق یک فرمول به نمره‌ای استاندارد بین صفر تا 100 تبدیل شود. نمره بالاتر نشان‌دهنده کیفیت زندگی بیشتر است. پایایی آزمون بازآزمون برای زیرمقیاسها به این صورت به دست آمد: سلامت جسمی 77/0، سلامت روانی 77/0، روابط اجتماعی 75/0، سلامت محیط 84/0. سازگاری درونی نیز با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه شد [23].
در این مطالعه پس از جمع‌آوری اطلاعات، ابتدا جداول آماری ترسیم شد و اندکس‌های توصیفی مرکزی و پراکندگی محاسبه شد. مقایسه کیفیت زندگی بر‌حسب عوامل مورد بررسی با تست‌های پارامتریک و غیر‌پارامتریک انجام شد. تست کای‌دو، من‌ویتنی، تی تست و تحلیل واریانس یک‌طرفه در صورت لزوم استفاده شدند. بررسی نرمالیتی داده‌ها نیز با آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف انجام شد. جهت بررسی برخی متغیرها ازجمله سن و سنوات کاری از آنالیز همبستگی پیرسون و اسپیرمن استفاده شد. سطح معنی‌داری 05/0 در نظر گرفته شد. آنالیز یافته‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 22 انجام شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 140 نفر از دستیاران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان شرکت کردند. براساس مشخصات جمعیت‌شناختی افراد، فراوانی دستیاران زن (1/52 درصد) بیشتر بود. میانگین سنی دستیاران شرکت‌کننده 9/2±3/32 سال به دست آمد. 6/58 درصد دستیاران موردمطالعه، متأهل بوده‌اند که در بین مردان، 7/62 درصد و در بین زنان 8/54 درصد متأهل بودند. 3/89 درصد دستیاران اذعان داشته‌اند که بیماری زمینه‌ای نداشته‌اند. 3/34 درصد دستیاران فعالیت ورزشی‌هنری داشته‌اند. رشته‌های تحصیلی اطفال (7/15 درصد)، زنان (4/11 درصد)، رادیولوژی (4/11 درصد) و نورولوژی (7/10 درصد) بیشترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. بیش از نیمی از دستیاران (55 درصد) در سال اول و دوم دستیاری بودند. همچنین میانگین سابقه کار قبل از ورود به مقطع دستیاری در بین دستیاران موردپژوهش 5/2±1/3 سال بوده است.
یافته‌های جدول شماره 1 نشان داد به تفکیک، حیطه سلامت جسمانی با سن، وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و سال دستیاری؛ حیطه سلامت روانی با وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و سال دستیاری؛ حیطه روابط اجتماعی با وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای و سال دستیاری و حیطه سلامت محیط با جنس، وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای و سال دستیاری ارتباط معناداری دارند (05/0>P).
همچنین جهت مدل‌بندی ارتباط متغیرهای جمعیت‌شناختی با هر‌یک از حیطه‌های کیفیت زندگی از آزمون رگرسیون چندگانه به روش گام‌به‌گام استفاده شد که در ادامه نتایج آن ارائه شده است (جدول شماره 2).
یافته‌های جدول شماره 2 نشان داد حیطه سلامت جسمانی با بیماری زمینه‌ای، سال دستیاری و فعالیت ورزشی‌هنری؛ حیطه سلامت روانی با بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و وضعیت تأهل؛ حیطه روابط اجتماعی با وضعیت تأهل و در‌نهایت حیطه سلامت محیط با متغیرهای بیماری زمینه‌ای، سال دستیاری (سال اول در مقایسه با سال چهارم)، جنس، رشته تحصیلی و وضعیت تأهل ارتباط معناداری دارند.
بحث
این مطالعه، با هدف بررسی کیفیت زندگی دستیاران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان در همه‌گیری کووید-19 در سال 1400 انجام گرفت. یافته‌های این تحقیق نشان داد بین حیطه سلامت جسمانی با سن، وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و سال دستیاری ارتباط معناداری از‌نظر آماری وجود دارد. همچنین مشخص شد بین سلامت روانی با وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و سال دستیاری اختلاف معناداری وجود دارد. در حیطه روابط اجتماعی با وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای و سال دستیاری و حیطه سلامت محیط با جنس، وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای و سال دستیاری ارتباط معناداری از‌لحاظ آماری مشاهده شد.
بیماری کووید-19 بیماری نوظهوری است که با انواع مختلف و جهش‌های ویروسی متفاوت در جهان موجب برهم زدن سلامت جسمی، روانی و اجتماعی افراد به‌ویژه تغییر در سطح کیفیت زندگی متخصصان سلامت شده است که این کاهش کیفیت زندگی به‌خاطر افزایش فشار کاری و ترس از انتشار آسان ویروس از‌طریق تماس مستقیم با افراد آلوده در حین ارائه خدمات فوریت‌های پزشکی است. همچنین پزشکان و کادر سلامت به‌خاطر تعهد حرفه‌ای‌شان در مواجهه با چالش‌های حرفه‌ای در خط مقدم جبهه نجات جان مردم هستند. بنابراین پیامدهای ناشی از انتشار این ویروس چه به‌صورت شخصی و چه حرفه‌ای به‌طور مستقیم یا غیر‌مستقیم بر کیفیت زندگی متخصصان سلامت ت|ثیر می‌گذارد.
مطالعه لای و مطالعه ژنگ در سال 2020 نشان داد که کارکنان مراقبت‌های بهداشتی مستعد پاسخ‌های روان‌شناختی منفی بیشتری در مقایسه با دیگران در این همه‌گیری هستند [25، 26].
تکسیرا و همکارنش در سال 2020 مطالعه‌ای را با عنوان «کیفیت زندگی در دانشجویان دندانپزشکی در همه‌گیری کووید-19» به‌صورت یک مطالعه چند‌مرکزی بررسی کردند. با ارزیابی سلامت جسمانی و نیز روانی این دانشجویان مشاهده شد که بین این 2 پارامتر با سن و وضعیت تأهل و همچنین فعالیت ورزشی ارتباط معناداری دیده شد که با داده‌های ما هم‌راستا بود. آن‌ها دریافتند که کیفیت زندگی کلی دانشجویان دندانپزشکی در رده نامطلوبی طبقه‌بندی شد که احتمالاً تحت تأثیر همه‌گیری کووید-19 قرار گرفته است [27].
مطالعه در‌مورد کارکنان مراقبت‌های بهداشتی در برزیل نشان داد افراد نظر منفی در‌مورد وضعیت سلامت خود داشتند. در این مطالعه افرادی که مبتلا به بیماری سیستمیک بودند کیفیت زندگی مرتبط با سلامت فیزیکی ضعیفی داشتند [28] که هم‌راستا با نتایج مطالعه حاضر است. در داده‌های دهاوان در سال 2020 در‌مورد متخصصان بهداشتی خط مقدم درگیر در مراقبت از بیماران کووید-19، گزارش شد خطر ابتلا به مشکلات روانی در این گروه بالاتر از سایر افراد است [29].
بارتو و همکاران در سال 2021 مطالعه‌ای تحت عنوان «پیش‌بینی‌کننده‌های کیفیت زندگی در میان دانشجویان پزشکی برزیل در طول موج دوم کرونا» انجام دادند. داده‌های 210 نفر دانشجوی پزشکی از‌طریق یک نظرسنجی مبتنی بر وب بین فوریه و مارس 2021 جمع‌آوری شد. اطلاعات مربوط به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، شرایط سلامت، ابزارهای الکترونیکی مرتبط با فعالیت بدنی و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت ارزیابی شدند. نتایج این محققان مشخص کرد حوزه روان‌شناختی بیشترین تأثیر را داشت. از‌نظر جنسیت، مرد بودن یک پیش‌بینی‌کننده مثبت در حوزه سلامت جسمانی بود [30].
مطالعات پیشین گزارش کرده‌اند که کووید-19 اثرات منفی قابل‌توجهی بر سلامت روانی کارکنان سیستم بهداشت از قبیل اضطراب، افسردگی، استرس و به‌هم‌ریختگی خواب داشته است. برای مثال در مطالعه دورته در سال 2020 در طول موج اول، بیش از نیمی از کارکنان بخش سلامت سطوح بالایی از فرسودگی و بیش از 30 درصد از کارکنان از اضطراب و استرس و افسردگی رنج می‌بردند [30].
مطالعه‌ای در اسپانیا، یکی از 5 کشور با میزان بالایی از افراد درگیر ویروس، نشان داد 6/85 درصد از کارکنان اختلال اضطراب داشتندو 46 درصد اختلال افسردگی و 6/56 درصد علائم استرس پس از سانحه داشتند. علائم استرس پس از سانحه با متغیرهایی مثل جنسیت زن و کارکنان متخصص بیمارستان و احتمال آلوده شدن با کووید-19 بیشتر می‌شد. به‌طور‌کلی نتایج این مطالعات بیانگر سطح کیفیت زندگی پایین در کارکنان مراقبت‌های بهداشتی است [31].
از محدودیت‌های این مطالعه نبود مطالعه درزمینه کیفیت زندگی دستیاران قبل از بروز اپیدمی کرونا و بعد از آن است. پیشنهاد میشود مطالعات آتی به ارزیابی کیفیت زندگی دستیاران در مقاطع زمانی دیگر و در سایر دانشگاه‌ها بپردازند.
نتیجه‌گیری
مطالعه حاضر نشان داد دستیاران پزشکی از سطح کیفیت زندگی مناسبی در طول همه‌گیری کووید-19 برخوردار نبودند. با‌توجه‌به ماهیت حرفه‌ای دستیاران و همچنین ناشناخته بودن ماهیت بیماری نوپدید کووید-19، طبیعتاً دستیاران و تیم درمان خستگی و فشار روانی زیادی را متحمل می‌شوند که کیفیت زندگی آنان را با مشکل روبه‌رو می‌کند. بنابراین مسئولین می‌توانند با افزایش نیروی انسانی و رسیدگی به خواسته‌های افراد در محیط کار و به حداقل رساندن فشار کاری و مشکلات محیط کار و از همه مهم‌تر درک شرایط آن‌ها و استفاده از درمان‌های غیر‌دارویی به بهبود و ارتقای سطح کیفیت زندگی دستیاران کمک کنند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای مصوبه کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان با کد اخلاق IR.KAUMS.MEDNT.REC.1400.151 است.
حامی مالی
معاونت محترم پژوهش و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان حامی مالی این مقاله بوده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
سندرم حاد تنفسی یا بیماری کووید-19 اولین‌بار در دسامبر 2019 در ووهان چین ظاهر شد و به‌تدریج در کل کشور چین گسترش یافت و بعد از آن سراسر جهان را درگیر کرد. براساس مطالعات پیشین درزمینه بیماری‌های ویروسی، بروز یک بیماری ناگهانی و تهدید‌کننده زندگی می‌تواند فشارهای زیادی برکارکنان کادر درمان ایجادکند [1، 2]. افزایش حجم کار، فرسودگی جسمی، تجهیزات نامناسب شخصی، انتقال بیمار و نیاز به تصمیم‌گیری اخلاقی دشوار، ممکن است تأثیرات چشمگیری بر بهزیستی جسمی و روحی آن‌ها بگذارد [3]. از سویی انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری آن‌ها می‌تواند با محدودیت‌ها و همچنین تغییرات شدید غالباً نگران‌کننده در روش کار، به خطر بیفتد [4]. بنابراین کارمندان کادر بیمارستان با‌توجه‌به موقعیت شغلی با مراجعین زیادی روبه‌رو هستند و به دنبال آن افزایش سطح استرس و اضطراب در این افراد حائز اهمیت است [5].
ماهیت استرس‌زای آموزش پزشکی می‌تواند بر سلامت جسمی وروانی دانشجویان پزشکی و در‌نتیجه کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر بگذارد [6، 7]. شواهد نشان می‌دهد که دانشجویان پزشکی از کیفیت زندگی پایین‌تری نسبت به جمعیت عمومی یرخوردارند [8، 9] کیفیت زندگی به درک هر فرد از موقعیت خود در زندگی برمی‌گردد که با‌توجه‌به زمینه فرهنگـی و سیـستم ارزشی که در آن زندگی می‌کند، تعیین میشود. کیفیـت زندگی هر فرد مستقیماً سلامت جسمی و روانی او را تحت تأثیر قرارمی‌دهد.
ازآنجاکه حرفه پزشـکی از مهم‌ترین پیشه‌ها در ارتبــاط با سلامت جسمی و روانی جمعیت عمومی است، کیفیت زنـدگی پزشک و بهره‌مندی و خشنودی او از سبک زندگی و سلامت جـسمی و روانـی او از مهم‌ترین مسائل در سیـستم بهداشـتی اسـت. از طـرف دیگـر، رضـایت و خشـنودی کـافی از زندگی، یکی از مؤلفه‌های اصلی شـادکامی اسـت [10، 11] و شـادکامی، خود موجب افزایش کیفیت کـاری افـراد میشود.مطالعات نشان داده‌اند که مثبت‌نگـری و شـادکامی پزشـکان سـبب تشخیص بهتر بیماری‌ها و درمان دقیق‌تر میشود [12].شواهد نشان می‌دهد دانشجویان سال اول پزشکی در ایالات متحده تمایل بیشتری به داشتن سلامت و تناسب جسمی نسبت به هم‌سن‌و‌سالان خـود دارند. اغلب این دانشجویان به‌طور منظم در تمرینـات ورزشـی شـرکت می‌کنند، از برنامـه غذایی متعادلی استفاده می‌کنند، وزن مطلوب یا نزدیک به حد مطلوب، نسبت به قامت خود دارند و سطح احساس خ‌وب بودن کلی آن‌ها در مقایسه با گروه‌های همسن و هم‌جنسشان در جمعیت عمومی بالاتر است [13]، اما در طی تحصیل در دانشکده پزشکی، تقریباً تمام جنبه‌های سلامتی تـضعیف میشود. به‌طوری‌که دانشجویان کمتر ورزش می‌کنند و شاخص توده بدنی آن‌ها افـزایش می‌یابد [14-17]، تعادل برنامه غذایی‌شان به هم می‌خورد [18]، سطح بالاتری از اضطراب و افسردگی را تجربه می‌کنند [19، 20] و اعتمـاد‌به‌نفس و میزان رضایت عمومی آن‌ها طی تحـصیل در دانشگاه کاهش می‌یابد [21]. از طرف دیگـر خوش‌بینی دانشجویان سال اول پزشکی در سال چهارم جای خـود را به بدگمانی فزاینده می‌دهد [22].
با‌توجه‌به نکات مذکور و اهمیـت بهره‌مندی و خشـنودی از کیفیـت زندگی پزشکان، پی بردن به وجود مشکلات احتمالی در این زمینه طی دوره تحصیلی که آینده شغلی و انگیزه دانشجویان به‌خصوص در مقطع دستیاری را تحت تأثیر قـرار می‌دهد، اولـین گام در جهت برنامه‌ریزی برای رفع آن‌هاست. اما هیچ مطالعه داخلی در‌مورد کیفیت زندگی در دانشجویان دستیاری انجـام نـشده بود.
ازآنجاکه دانـشجویان پزشـکی بـه‌واسـطه دوران طولانی تحصیل و حجم زیاد دروس و شرایط خاصی که در دوران تحصیل تجربـه می‌کنند، ماننـد کشیک‌های شبانه و مواجهه با گروه دردمند جامعه و همچنین اشتغال دیرهنگام آنان، با سایر رشته‌های تحصیلی تفاوت‌هایی دارنـد و ازآنجاکه درمان شبانه‌روزی بیماران در مراکز آموزشی پزشکی برعهده دستیاران است [23] و با‌توجه‌به اهمیت این موضوع، پرداختن به مسائل مربوط به دستیاران ضروری به‌نظر می‌رسد. بنابراین در این مطالعه بـر آن شـدیم تـا کیفیت زندگی را در دستیاران پزشکی بررسی کنیم.
روش بررسی
این مطالعه با هدف تعیین کیفیت زندگی دستیاران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان در سال 1400 انجام شد. در این مطالعه مقطعی دستیاران تمام رشته‌ها (داخلی، نورولوژی، عفونی، زنان، جراحی عمومی، جراحی اعصاب، جراحی تخصصی، پاتولوژی، اطفال، بیهوشی، ارتوپدی) در سال 1400 ارزیابی شدند. حجم نمونه براساس مطالعات قبلی با در نظر گرفتن مقدار فراوانی 25 درصد [24] و سطح اطمینان 95 درصد دقت 1/0 و براساس فرمول محاسبه حجم نمونه 140 نفر در نظر گرفته شد. پس از انجام هماهنگی‌های لازم با مدیریت بیمارستان، لیست تمام دستیاران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان در اختیار مجری طرح قرار گرفته و سپس با بررسی پرونده‌ها افراد واجد شرایط وارد مطالعه شدند. در این مطالعه معیارهای ورود شامل دستیاران کلیه رشته‌های پزشکی و دستیارانی بود که 6 ماه از زمان رزیدنتی آن‌ها گذشته باشد. معیارهای خروج عبارت بودند از داشتن بیماری جسمی شدید و سابقه اختلال روانپزشکی. پس از ورود افراد به مطالعه و کسب رضایت آگاهانه از افراد، اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، جنس، رشته، تأهل، مدت سنوات کاری و مقطع تحصیلی پرسیده و ثبت شدند. سپس کیفیت زندگی افراد براساس پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی و براساس اهداف اختصاصی تحقیق بررسی شد و از آن‌ها خواسته شد که اطلاعات پرسش‌نامه را به دقت تکمیل کنند. مطالعه حاضر پس از کسب مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان با کد IR.KAUMS.MEDNT.REC.1400.151 وارد مرحله اجرایی شد.
در انجام این تحقیق هیچ‌گونه اجباری برای شرکت در مطالعه بر افراد اعمال نشد و جهت رعایت ملاحظات اخلاقی قبل از شروع مطالعه روش کار برای آن‌ها توضیح داده شد و با رضایت وارد مطالعه شدند و در صورت عدم تمایل ورود صورت نگرفته است. به افراد اطمینان خاطر داده شد که اطلاعات دریافتی در این طرح محرمانه بوده و صرفاً به‌منظور انجام پژوهش از آن‌ها استفاده شد و در این تحقیق هیچ هزینه‌ای بر افراد تحمیل نشده و در استفاده از منابع علمی امانت‌داری رعایت شده است و هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی 26 سؤالی پرسش‌نامه‌ای که کیفیت زندگی کلی و عمومی فرد را می‌سنجد. این مقیاس در سال 1996 توسط گروهی از کارشناسان سازمان بهداشت جهانی و با تعدیل گویه‌های فرم 100 سؤالی این پرسش‌نامه ساخته شد. این پرسش‌نامه دارای 4 زیر‌مقیاس و یک نمره کلی است. این زیرمقیاسها عبارت‌اند از: سلامت جسمی، سلامت روان، روابط اجتماعی، سلامت محیط اطراف و یک نمره کلی. در ابتدا یک نمره خام برای هر زیر‌مقیاس به دست می‌آید که باید از‌طریق یک فرمول به نمره‌ای استاندارد بین صفر تا 100 تبدیل شود. نمره بالاتر نشان‌دهنده کیفیت زندگی بیشتر است. پایایی آزمون بازآزمون برای زیرمقیاسها به این صورت به دست آمد: سلامت جسمی 77/0، سلامت روانی 77/0، روابط اجتماعی 75/0، سلامت محیط 84/0. سازگاری درونی نیز با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه شد [23].
در این مطالعه پس از جمع‌آوری اطلاعات، ابتدا جداول آماری ترسیم شد و اندکس‌های توصیفی مرکزی و پراکندگی محاسبه شد. مقایسه کیفیت زندگی بر‌حسب عوامل مورد بررسی با تست‌های پارامتریک و غیر‌پارامتریک انجام شد. تست کای‌دو، من‌ویتنی، تی تست و تحلیل واریانس یک‌طرفه در صورت لزوم استفاده شدند. بررسی نرمالیتی داده‌ها نیز با آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف انجام شد. جهت بررسی برخی متغیرها ازجمله سن و سنوات کاری از آنالیز همبستگی پیرسون و اسپیرمن استفاده شد. سطح معنی‌داری 05/0 در نظر گرفته شد. آنالیز یافته‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 22 انجام شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 140 نفر از دستیاران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان شرکت کردند. براساس مشخصات جمعیت‌شناختی افراد، فراوانی دستیاران زن (1/52 درصد) بیشتر بود. میانگین سنی دستیاران شرکت‌کننده 9/2±3/32 سال به دست آمد. 6/58 درصد دستیاران موردمطالعه، متأهل بوده‌اند که در بین مردان، 7/62 درصد و در بین زنان 8/54 درصد متأهل بودند. 3/89 درصد دستیاران اذعان داشته‌اند که بیماری زمینه‌ای نداشته‌اند. 3/34 درصد دستیاران فعالیت ورزشی‌هنری داشته‌اند. رشته‌های تحصیلی اطفال (7/15 درصد)، زنان (4/11 درصد)، رادیولوژی (4/11 درصد) و نورولوژی (7/10 درصد) بیشترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. بیش از نیمی از دستیاران (55 درصد) در سال اول و دوم دستیاری بودند. همچنین میانگین سابقه کار قبل از ورود به مقطع دستیاری در بین دستیاران موردپژوهش 5/2±1/3 سال بوده است.
یافته‌های جدول شماره 1 نشان داد به تفکیک، حیطه سلامت جسمانی با سن، وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و سال دستیاری؛ حیطه سلامت روانی با وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و سال دستیاری؛ حیطه روابط اجتماعی با وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای و سال دستیاری و حیطه سلامت محیط با جنس، وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای و سال دستیاری ارتباط معناداری دارند (05/0>P).
همچنین جهت مدل‌بندی ارتباط متغیرهای جمعیت‌شناختی با هر‌یک از حیطه‌های کیفیت زندگی از آزمون رگرسیون چندگانه به روش گام‌به‌گام استفاده شد که در ادامه نتایج آن ارائه شده است (جدول شماره 2).
یافته‌های جدول شماره 2 نشان داد حیطه سلامت جسمانی با بیماری زمینه‌ای، سال دستیاری و فعالیت ورزشی‌هنری؛ حیطه سلامت روانی با بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و وضعیت تأهل؛ حیطه روابط اجتماعی با وضعیت تأهل و در‌نهایت حیطه سلامت محیط با متغیرهای بیماری زمینه‌ای، سال دستیاری (سال اول در مقایسه با سال چهارم)، جنس، رشته تحصیلی و وضعیت تأهل ارتباط معناداری دارند.
بحث
این مطالعه، با هدف بررسی کیفیت زندگی دستیاران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان در همه‌گیری کووید-19 در سال 1400 انجام گرفت. یافته‌های این تحقیق نشان داد بین حیطه سلامت جسمانی با سن، وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و سال دستیاری ارتباط معناداری از‌نظر آماری وجود دارد. همچنین مشخص شد بین سلامت روانی با وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای، فعالیت ورزشی‌هنری و سال دستیاری اختلاف معناداری وجود دارد. در حیطه روابط اجتماعی با وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای و سال دستیاری و حیطه سلامت محیط با جنس، وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای و سال دستیاری ارتباط معناداری از‌لحاظ آماری مشاهده شد.
بیماری کووید-19 بیماری نوظهوری است که با انواع مختلف و جهش‌های ویروسی متفاوت در جهان موجب برهم زدن سلامت جسمی، روانی و اجتماعی افراد به‌ویژه تغییر در سطح کیفیت زندگی متخصصان سلامت شده است که این کاهش کیفیت زندگی به‌خاطر افزایش فشار کاری و ترس از انتشار آسان ویروس از‌طریق تماس مستقیم با افراد آلوده در حین ارائه خدمات فوریت‌های پزشکی است. همچنین پزشکان و کادر سلامت به‌خاطر تعهد حرفه‌ای‌شان در مواجهه با چالش‌های حرفه‌ای در خط مقدم جبهه نجات جان مردم هستند. بنابراین پیامدهای ناشی از انتشار این ویروس چه به‌صورت شخصی و چه حرفه‌ای به‌طور مستقیم یا غیر‌مستقیم بر کیفیت زندگی متخصصان سلامت ت|ثیر می‌گذارد.
مطالعه لای و مطالعه ژنگ در سال 2020 نشان داد که کارکنان مراقبت‌های بهداشتی مستعد پاسخ‌های روان‌شناختی منفی بیشتری در مقایسه با دیگران در این همه‌گیری هستند [25، 26].
تکسیرا و همکارنش در سال 2020 مطالعه‌ای را با عنوان «کیفیت زندگی در دانشجویان دندانپزشکی در همه‌گیری کووید-19» به‌صورت یک مطالعه چند‌مرکزی بررسی کردند. با ارزیابی سلامت جسمانی و نیز روانی این دانشجویان مشاهده شد که بین این 2 پارامتر با سن و وضعیت تأهل و همچنین فعالیت ورزشی ارتباط معناداری دیده شد که با داده‌های ما هم‌راستا بود. آن‌ها دریافتند که کیفیت زندگی کلی دانشجویان دندانپزشکی در رده نامطلوبی طبقه‌بندی شد که احتمالاً تحت تأثیر همه‌گیری کووید-19 قرار گرفته است [27].
مطالعه در‌مورد کارکنان مراقبت‌های بهداشتی در برزیل نشان داد افراد نظر منفی در‌مورد وضعیت سلامت خود داشتند. در این مطالعه افرادی که مبتلا به بیماری سیستمیک بودند کیفیت زندگی مرتبط با سلامت فیزیکی ضعیفی داشتند [28] که هم‌راستا با نتایج مطالعه حاضر است. در داده‌های دهاوان در سال 2020 در‌مورد متخصصان بهداشتی خط مقدم درگیر در مراقبت از بیماران کووید-19، گزارش شد خطر ابتلا به مشکلات روانی در این گروه بالاتر از سایر افراد است [29].
بارتو و همکاران در سال 2021 مطالعه‌ای تحت عنوان «پیش‌بینی‌کننده‌های کیفیت زندگی در میان دانشجویان پزشکی برزیل در طول موج دوم کرونا» انجام دادند. داده‌های 210 نفر دانشجوی پزشکی از‌طریق یک نظرسنجی مبتنی بر وب بین فوریه و مارس 2021 جمع‌آوری شد. اطلاعات مربوط به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، شرایط سلامت، ابزارهای الکترونیکی مرتبط با فعالیت بدنی و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت ارزیابی شدند. نتایج این محققان مشخص کرد حوزه روان‌شناختی بیشترین تأثیر را داشت. از‌نظر جنسیت، مرد بودن یک پیش‌بینی‌کننده مثبت در حوزه سلامت جسمانی بود [30].
مطالعات پیشین گزارش کرده‌اند که کووید-19 اثرات منفی قابل‌توجهی بر سلامت روانی کارکنان سیستم بهداشت از قبیل اضطراب، افسردگی، استرس و به‌هم‌ریختگی خواب داشته است. برای مثال در مطالعه دورته در سال 2020 در طول موج اول، بیش از نیمی از کارکنان بخش سلامت سطوح بالایی از فرسودگی و بیش از 30 درصد از کارکنان از اضطراب و استرس و افسردگی رنج می‌بردند [30].
مطالعه‌ای در اسپانیا، یکی از 5 کشور با میزان بالایی از افراد درگیر ویروس، نشان داد 6/85 درصد از کارکنان اختلال اضطراب داشتندو 46 درصد اختلال افسردگی و 6/56 درصد علائم استرس پس از سانحه داشتند. علائم استرس پس از سانحه با متغیرهایی مثل جنسیت زن و کارکنان متخصص بیمارستان و احتمال آلوده شدن با کووید-19 بیشتر می‌شد. به‌طور‌کلی نتایج این مطالعات بیانگر سطح کیفیت زندگی پایین در کارکنان مراقبت‌های بهداشتی است [31].
از محدودیت‌های این مطالعه نبود مطالعه درزمینه کیفیت زندگی دستیاران قبل از بروز اپیدمی کرونا و بعد از آن است. پیشنهاد میشود مطالعات آتی به ارزیابی کیفیت زندگی دستیاران در مقاطع زمانی دیگر و در سایر دانشگاه‌ها بپردازند.
نتیجه‌گیری
مطالعه حاضر نشان داد دستیاران پزشکی از سطح کیفیت زندگی مناسبی در طول همه‌گیری کووید-19 برخوردار نبودند. با‌توجه‌به ماهیت حرفه‌ای دستیاران و همچنین ناشناخته بودن ماهیت بیماری نوپدید کووید-19، طبیعتاً دستیاران و تیم درمان خستگی و فشار روانی زیادی را متحمل می‌شوند که کیفیت زندگی آنان را با مشکل روبه‌رو می‌کند. بنابراین مسئولین می‌توانند با افزایش نیروی انسانی و رسیدگی به خواسته‌های افراد در محیط کار و به حداقل رساندن فشار کاری و مشکلات محیط کار و از همه مهم‌تر درک شرایط آن‌ها و استفاده از درمان‌های غیر‌دارویی به بهبود و ارتقای سطح کیفیت زندگی دستیاران کمک کنند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای مصوبه کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان با کد اخلاق IR.KAUMS.MEDNT.REC.1400.151 است.
حامی مالی
معاونت محترم پژوهش و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان حامی مالی این مقاله بوده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1401/6/29 | پذیرش: 1401/9/2 | انتشار: 1401/10/11
دریافت: 1401/6/29 | پذیرش: 1401/9/2 | انتشار: 1401/10/11
فهرست منابع
1. Krystal JH. Responding to the hidden pandemic for healthcare workers: Stress. Nat Med. 2020; 26(5):639. [DOI:10.1038/s41591-020-0878-4] [PMID] [DOI:10.1038/s41591-020-0878-4]
2. Que J, Shi L, Deng J, Liu J, Zhang L, Wu S, et al. Psychological impact of the COVID-19 pandemic on healthcare workers: A cross-sectional study in China. Gen Psychiatr. 2020; 33(3):e100259.[DOI:10.1136/gpsych-2020-100259] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1136/gpsych-2020-100259]
3. Ranney ML, Griffeth V, Jha AK. Critical supply shortages - the need for ventilators and personal protective equipment during the Covid-19 pandemic. N Engl J Med. 2020; 382(18):e41. [DOI:10.1056/NEJMp2006141] [PMID] [DOI:10.1056/NEJMp2006141]
4. Mehta P, McAuley DF, Brown M, Sanchez E, Tattersall RS, Manson JJ, et al. COVID-19: Consider cytokine storm syndromes and immunosuppression. Lancet. 2020; 395(10229):1033-4. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30628-0] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30628-0]
5. Carmassi C, Foghi C, Dell'Oste V, Cordone A, Bertelloni CA, Bui E, et al. PTSD symptoms in healthcare workers facing the three coronavirus outbreaks: What can we expect after the COVID-19 pandemic. Psychiatry Res. 2020; 292:113312. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113312] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113312]
6. Argyle M, Crossland J. The dimensions of positive emotions. Br J Soc Psychol. 1987; 26(2):127-37. [DOI:10.1111/j.2044-8309.1987.tb00773.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.2044-8309.1987.tb00773.x]
7. Hershberger PJ. Prescribing happiness: Positive psychology and family medicine. Fam Med. 2005; 37(9):630-4. [PMID]
8. Nuss MA, Reger-Nash B, Williams K, Yasek V, Juckett G, Richards T. Medical student perceptions of healthy lifestyles: A qualitative study. Calif J Health Promot. 2014; 2(1):127-34. [DOI:10.32398/cjhp.v2i1.590] [DOI:10.32398/cjhp.v2i1.590]
9. Licciardone JC, Hagan RD. The physical fitness of first-year osteopathic medical students. J Am Osteopath Assoc. 1992; 92(3):327-33. [PMID] [DOI:10.1515/jom-1992-920313]
10. Parkerson GR Jr, Broadhead WE, Tse CK. The health status and life satisfaction of first-year medical students. Acad Med. 1990; 65(9):586-8. [DOI:10.1097/00001888-199009000-00009] [PMID] [DOI:10.1097/00001888-199009000-00009]
11. Tjia J, Givens JL, Shea JA. Factors associated with undertreatment of medical student depression. J Am Coll Health. 2005; 53(5):219-24. [DOI:10.3200/JACH.53.5.219-224] [PMID] [DOI:10.3200/JACH.53.5.219-224]
12. Dyrbye LN, Thomas MR, Huschka MM, Lawson KL, Novotny PJ, Sloan JA, et al. A multicenter study of burnout, depression, and quality of life in minority and nonminority US medical students. Mayo Clin Proc. 2006; 81(11):1435-42.[DOI:10.4065/81.11.1435] [PMID] [DOI:10.4065/81.11.1435]
13. Givens JL, Tjia J. Depressed medical students' use of mental health services and barriers to use. Acad Med. 2002; 77(9):918-21. [DOI:10.1097/00001888-200209000-00024] [PMID] [DOI:10.1097/00001888-200209000-00024]
14. Wolf TM, Kissling GE. Changes in life-style characteristics, health, and mood of freshman medical students. J Med Educ. 1984; 59(10):806-14. [DOI:10.1097/00001888-198410000-00005] [PMID] [DOI:10.1097/00001888-198410000-00005]
15. Aktekin M, Karaman T, Senol YY, Erdem S, Erengin H, Akaydin M. Anxiety, depression and stressful life events among medical students: A prospective study in Antalya, Turkey. Med Educ. 2001; 35(1):12-7.[DOI:10.1046/j.1365-2923.2001.00726.x] [PMID] [DOI:10.1046/j.1365-2923.2001.00726.x]
16. Wolf TM, von Almen TK, Faucett JM, Randall HM, Franklin FA. Psychosocial changes during the first year of medical school. Med Educ. 1991; 25(3):174-81. [DOI:10.1111/j.1365-2923.1991.tb00049.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1365-2923.1991.tb00049.x]
17. Testerman JK, Morton KR, Loo LK, Worthley JS, Lamberton HH. The natural history of cynicism in physicians. Acad Med. 1996; 71(10 Suppl):S43-5. [DOI:10.1097/00001888-199610000-00040] [PMID] [DOI:10.1097/00001888-199610000-00040]
18. Sulaiman NS, Choo WY, Mat Yassim AR, Van Laar D, Chinna K, Majid HA. Assessing quality of working life among malaysian workers. Asia Pac J Public Health. 2015; 27(8 Suppl):94S-100. [DOI:10.1177/1010539515583331] [PMID] [DOI:10.1177/1010539515583331]
19. Nejat S, Montazeri A, Holakouie Naieni K, Mohammad K, Majdzadeh S. [The World Health Organization quality of Life (WHOQOL-BREF) questionnaire: Translation and validation study of the Iranian version (Persian)]. J Sch Public Health Inst Public Health Res. 2006; 4(4):1-12. [Link]
20. Bahmani B, Tamadoni M, Asgari M. [The study of quality of life and its relation with religious attitude and academic performance of students of Islamic Azad University of Tehran (Persian)]. Teb va Tazkiye. 2004; 53:32-44. [Link]
21. Lai J, Ma S, Wang Y, Cai Z, Hu J, Wei N, et al. Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. JAMA Netw Open. 2020; 3(3):e203976. [DOI:10.1001/jamanetworkopen.2020.3976] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1001/jamanetworkopen.2020.3976]
22. Zhang H, Shi Y, Jing P, Zhan P, Fang Y, Wang F. Posttraumatic stress disorder symptoms in healthcare workers after the peak of the COVID-19 outbreak: A survey of a large tertiary care hospital in Wuhan. Psychiatry Res. 2020; 294:113541. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113541] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113541]
23. Teixeira CNG, de Queiroz Rodrigues MI, da Silva RADA, Silva PGB, Frota Barros MMR. Quality of life in dentistry students in the pandemic of COVID-19: A multicentric study. Saud Pesq. 2021; 14(2):247-59. [DOI:10.17765/2176-9206.2021v14n2.e8113] [DOI:10.17765/2176-9206.2021v14n2e9009]
24. Teles MA, Barbosa MR, Vargas AM, Gomes VE, Ferreira EF, Martins AM, et al. Psychosocial work conditions and quality of life among primary health care employees: A cross sectional study. Health Qual Life Outcomes. 2014; 12:72. [DOI:10.1186/1477-7525-12-72] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/1477-7525-12-72]
25. Dhawan S. Online learning: A panacea in the time of COVID-19 crisis. J Educ Technol Syst. 2020; 49(1):5-22. [DOI:10.1177/0047239520934018] [PMCID] [DOI:10.1177/0047239520934018]
26. Barreto FS, Feitosa ADNA, de Carvalho Baldacara RP, Baldacara L, de Assis EV, Silva JBNF. Predictors of quality of life among Brazilian medical students during second coronavirus wave. med Rxiv. 2021. [Unpublished] [DOI:10.1101/2021.10.27.21265581] [DOI:10.1101/2021.10.27.21265581]
27. Duarte I, Teixeira A, Castro L, Marina S, Ribeiro C, Jácome C, et al. Burnout among portuguese healthcare workers during the COVID-19 pandemic. BMC Public Health. 2020; 20(1):1885. [DOI:10.1186/s12889-020-09980-z] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s12889-020-09980-z]
28. Wolf TM. Stress, coping and health: Enhancing well-being during medical school. Med Educ. 1994; 28(1):8-17; discussion 55-7. [DOI:10.1111/j.1365-2923.1994.tb02679.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1365-2923.1994.tb02679.x]
29. Tempski P, Bellodi PL, Paro HB, Enns SC, Martins MA, Schraiber LB. What do medical students think about their quality of life? A qualitative study. BMC Med Educ. 2012; 12:106.[DOI:10.1186/1472-6920-12-106] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/1472-6920-12-106]
30. Messina G, Quercioli C, Troiano G, Russo C, Barbini E, Nisticò F, et al. Italian medical students quality of life: Years 2005-2015. Ann Ig. 2016; 28(4):245-51. [DOI:10.7416/ai.2016.2103] [PMID]
31. Pagnin D, de Queiroz V. Comparison of quality of life between medical students and young general populations. Educ Health. 2015; 28(3):209-12. [DOI:10.4103/1357-6283.178599] [PMID] [DOI:10.4103/1357-6283.178599]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
