دوره 16، شماره 9 - ( آذر 1401 )
جلد 16 شماره 9 صفحات 733-724 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 400202
Ethics code: IR.RUMS.REC.1400.177
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Lotfipur Rafsanjani S S, Masoomi M, Salim Abadi Y, Eslami H, Nasirzadeh M. Knowledge and Attitude of Students in Rafsanjan University of Medical Sciences Regarding Health Measures in Emergency Situations. Qom Univ Med Sci J 2022; 16 (9) :724-733
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3579-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3579-fa.html
لطفی‌پور رفسنجانی سیده شیرین، معصومی مهدیه، سلیم‌آبادی یاسر، اسلامی هادی، نصیرزاده مصطفی. ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ و ﻧﮕﺮش داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‌پزشکی رفسنجان درزمینه اﻗﺪاﻣﺎت بهداشتی در ﺷﺮاﻳﻂ اﺿﻄﺮاری در سال 1400. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1401; 16 (9) :724-733
1- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم‌پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
2- گروه خدمات بهداشتی و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران.
3- گروه مهندسی بهداشت محیط، مرکز تحقیقات محیط کار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران.
4- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، مرکز تحقیقات محیط کار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران ،mnasirzadeh13@yahoo.com
2- گروه خدمات بهداشتی و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران.
3- گروه مهندسی بهداشت محیط، مرکز تحقیقات محیط کار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران.
4- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، مرکز تحقیقات محیط کار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران ،
واژه‌های کلیدی: آگاهی، نگرش، شرایط اضطراری، دانشجویان
متن کامل [PDF 3739 kb]
(289 دریافت)
| چکیده (HTML) (935 مشاهده)
متن کامل: (311 مشاهده)
مقدمه
سازمان بهداشت جهانی، بلایا را پدیده‌های بوم‌شناختی می‌داند که نیازمند کمک‌های فراسازمانی باشد. از دیدگاه دانش پزشکی نیز یک حادثه زمانی رخ می‌دهد که تعداد بیماران در یک برهه زمانی به حدی برسد که برای درمان و مراقبت به نیروی انسانی و منابع بیشتری نیاز باشد [1]. وضع اضطراری، موقعیتی است که در اثر یک بلای طبیعی که انسان در ایجاد آن نقشی ندارد یا حادثه مهمی که ممکن است به‌طور اتفاقی توسط انسان ایجاد شده باشد، پدید می‌آید [2].
هر ساله به‌طور متوسط 200 میلیون نفر در جهان تحت تأثیر بلایا قرار می‌گیرند و صدها نفر در اثر آن از بین می‌روند [3، 4]. باتوجه‌به وضعیت اقلیمی‌جغرافیایی کشورمان، ایران جزء 10 کشور بلاخیز جهان است که در معرض بلایای طبیعی بوده که ازنظر وقوع حوادث غیرمترقبه رتبه چهارم را در آسیا و رتبه ششم را در دنیا دارد. همچنین به سبب شرایط استراتژیک، در معرض حوادث بشر‌ساخته نظیر جنگ قرار دارد [5-7]. نزدیک به 90 درصد از جمعیت ساکن ایران در معرض خطرات ناشی از زلزله و سیل قرار دارند [8]. از ۴۳ نوع حادثه که در جهان شناسایی شده است، ۳۴ نوع آن در ایران رخ می‌دهد [9].
آثار و عواقب بلایای طبیعی می‌تواند مدت طولانی پس از وقوع حادثه باقی بماند که از مهم‌ترین اثرات بلایا بر محیط می‌توان آلودگی منابع آب آشامیدنی و همه‌گیری، تخریب سرپناه و آوارگی، ایجاد وقفه و اختلال در دفع مواد زائد جامد، افزایش ناقلین، تعفن ناشی از اجساد انسانی و حیوانی، افزایش بی‌رویه و رشد و توسعه شهرنشینی و در‌نهایت، اختلالات روانی و واکنش‌‌های اجتماعی نام برد [10]. به‌طور میانگین، بلایای طبیعی هر ساله حدود 100 میلیارد دلار خسارت در دنیا ایجاد می‌کنند [11]. همچنین کشورهای حادثه‌خیز بر اثر این حوادث در هر سال به‌طور متوسط معادل ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را متحمل زیان اقتصادی می‌کنند [4].
اقدامات بهداشتی در شرایط بحرانی یکی از اموری است که می‌تواند با اجرای مناسب، خسارات ناشی از بلایا و سوانح را کاهش دهد و بحران بهداشتی ایجاد‌شده را کنترل کند [12]. اقداماتی که در این شرایط باید به آن‌ها توجه شود، شامل نظارت بر تأمین سرپناه برای آسیب‌دیدگان، دسترسی کافی به آب آشامیدنی سالم، بهداشت مواد غذایی، دفع بهداشتی فاضلاب، مدفوع و زباله، مبارزه با ناقلین بیماری‌زا، ارزیابی خطر همه‌گیری‌ها بعد از بلایا و غیره است [2]. بنابراین باید اطلاعات کافی درباره نحوه مقابله با پیامدهای این بلایا داشت تا بتوان با اقدام به‌موقع و مناسب باعث کاهش آثار سوء بلایای طبیعی شد [9].
عقاید و ارزش‌های شخص، باورهای فرد را درباره نیازهای بشر، سلامت، بیماری، انجام رفتار بهداشتی و نیز پاسخ‌ها و نهایتاً عملکرد فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد [2]. آگاهی و نگرش افراد می‌تواند باعث انجام اقدام مناسب درزمینه امور بهداشتی در شرایط اضطراری و نیز کاهش اثرات بحران شود و سنجش این آگاهی و نگرش می‌تواند پایه‌ای برای برنامه‌ریزی آموزش و مشخص کردن نقاط ضعف اطلاعات افراد درزمینه اقدامات بهداشتی در شرایط بحرانی باشد [2].
در پژوهش وثوقی نیری و همکاران، میانگین نمره آگاهی دانشجویان نسبت به اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری برابر با 3/5 از 10 و نگرش آنان 8/34 از 50 گزارش شد [2]. همچنین در مطالعه رستمی و همکاران، میانگین نمره آگاهی دانشجویان درباره اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری 0/5 از 10 نمره و میانگین نمره نگرش آنان 7/33 از 50 بود [13].باتوجه‌به این که دانشجویان علوم‌پزشکی در آینده بخش مهمی از کادر بهداشت و درمان هر جامعه‌ای را تشکیل می‌دهند و می‌توانند به‌طور مستقیم بر سلامت و رفاه جامعه تأثیرگذار باشند، ازاین‌رو در مواجهه با بحران‌ها، آگاهی و نگرش بالا می‌تواند خسارات مالی و جانی ناشی از حادثه را کاهش دهد.
نظر به اهمیت این موضوع، این پژوهش با هدف تعیین ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ و ﻧﮕﺮش داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‌پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی رفسنجان درزمینه اﻗﺪاﻣﺎت بهداشتی در ﺷﺮاﻳﻂ اﺿﻄﺮاری در سال 1400 انجام شد.
روش بررسی
مطالعه توصیفی حاضر از نوع مقطعی بود که بین 425 نفر از دانشجویان داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‌پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی رفسنجان که به‌روش طبقه‌ای سهمیه‌ای در سال 1400 انتخاب شدند، انجام شد. در این پژوهش، جامعه مورد مطالعه، تمام دانشجویان داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‌پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی رفسنجان در تمام رشته‌ها و مقاطع بودند. بدین صورت که در ابتدا تعداد کل دانشجویان دانشگاه مشخص شد و سپس تعداد دانشجویان دانشکده‌ها (پرستاری، پیراپزشکی، بهداشت، پزشکی و دندان‌پزشکی) مشخص و به تناسب تعداد آن‌ها و حجم نمونه برآورد‌شده، تعداد نمونه در هر دانشکده انتخاب شد.
در صورتی که دانشجویان در دانشکده‌ها حضور فیزیکی داشتند، محقق به‌صورت حضوری به دانشکده‌ها مراجعه کرد و پرسش‌نامه‌ها را به‌طور تصادفی در اختیار دانشجویان به تعداد حجم نمونه لازم قرار داد و در صورت عدم حضور دانشجویان، لینک پرسش‌نامه طراحی‌شده در سامانه پرس‌لاین در اختیار دانشجویان قرار گرفت و از آن‌ها درخواست شد پرسش‌نامه را تکمیل کنند. اهداف پژوهش به شرکت‌کنندگان توضیح داده شد.
برای تعیین حجم نمونه از فرمول شماره 1 (z برابر با 96/1، d برابر با 2/0 و s برابر با 1/2 برگرفته از مطالعه اصل هاشمی و همکاران [9]) استفاده شدکه حجم نمونه حداقل 424 نفر برآورد شد.
1.
ابزار جمع‌آوری داده‌ها در مطالعه حاضر پرسش‌نامه‌ای شامل 3 بخش بود. (اطلاعات جمعیت‌شناختی، آگاهی و نگرش در خصوص اقدامات بهداشتی در شرایط بحرانی) و بخش خصوصیات جمعیت‌شناختی شامل جنسیت، سن، رشته تحصیلی، مقطع تحصیلی و وضعیت تأهل بود. بخش آگاهی این پرسش‌نامه شامل 10 سؤال بود که به پاسخ صحیح ۱ نمره و پاسخ نادرست امتیاز صفر تعلق می‌گرفت.
نمره کل برای پرسش‌نامه آگاهی از صفر تا ۱۰ متغیر بود. ارزیابی نگرش با 10 سؤال و مقیاس پاسخ‌دهی طیف لیکرت و نمره‌دهی 1 تا 5 درنظر گرفته شد. برای پاسخ‌های کاملاً موافقم نمره 5، موافقم نمره 4، نظری ندارم 3، مخالفم 2 و کاملاً مخالفم 1 در نظر گرفته شد و دامنه نمره در بخش نگرش 10 تا 50 است. این پرسش‌نامه برگرفته از مطالعه وثوقی نیری و همکاران بود که اعتبار این ابزار بااستفاده‌از اعتبار محتوا بررسی و پایایی آن نیز ارزیابی و ضریب آلفای کرونباخ 8/0 درصد گزارش شد [2].
پس از ورود داده‌ها به نسخه 18 نرم‌افزار SPSS بااستفاده‌از آزمون‌های آماری تی‌مستقل، تحلیل واریانس یک‌طرفه و ضریب همبستگی پیرسون و در سطح معناداری 05/0=α تحلیل آماری انجام شد.
یافته‌ها
این مطالعه در میان 425 نفر دانشجو (300 دختر، 125 پسر) با میانگین سنی 8/3±1/22 سال و دامنه سنی ۱۸ تا ۵۴ سال که 7/84 درصد از آن‌ها مجرد بودند، انجام شد. 9/32 درصد (140 نفر) آزمودنی‌ها در مقطع دکتری، 9/5 درصد (25 نفر) مقطع کارشناسی ارشد، 8/58 درصد (250 نفر) مقطع کارشناسی و 4/2 درصد (10 نفر) در مقطع کاردانی تحصیل می‌کردند. در جدول شماره ۱ به میانگین و انحراف‌معیار نمرات آگاهی و نگرش دانشجویان به تفکیک رشته تحصیلی اشاره شده است.
طبق نتایج این مطالعه، میانگین نمره آگاهی دانشجویان نسبت به اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری 6/1±2/5 از 10 نمره و همچنین میانگین نمره نگرش آن‌ها درباره اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری 9/2±9/34 از 50 نمره به دست آمد که می‌توان نتیجه‌گیری کرد که نگرش دانشجویان نسبت به آگاهی آن‌ها در وضعیت مطلوب‌تری قرار دارد.
در این پژوهش بین سطح آگاهی (747/0=P) و نگرش (242/0=P) ۲ گروه دختر و پسر تفاوت معنادار آماری وجود نداشت. همچنین وضعیت تأهل نیز ازنظر آماری با متغیرهای آگاهی (825/0=P) و نگرش (684/0=P) اختلاف معناداری ازنظر آماری نداشت. براساس آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه، سطح آگاهی دانشجویان رشته‌های مختلف، تفاوت معنادار آماری با یکدیگر نداشتند (400/1=f، 170/0= P). همچنین بین میزان نگرش دانشجویان رشته‌های مختلف نیز تفاوت معنادار آماری دیده نشد (540/0=f، 876/0=P) (جدول شماره 2).
نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد بین میانگین نمره آگاهی دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی، تفاوت معنادار آماری وجود ندارد. (064/1=f ، 364/0=P). به‌علاوه نگرش دانشجویان در مقاطع تحصیلی مختلف در سطح 05/0=α نیز معنادار نبوده است (076/2=f، 103/0=P).
آزمون همبستگی پیرسون نشان داد بین سطح آگاهی دانشجویان با سن (114/0=r، 01/0>P) و بین نگرش با سن (146/0=r ، 01/0>P) همبستگی معنادار آماری وجود دارد. به این مفهوم که با افزایش سن، هر ۲ متغیر آگاهی و نگرش افزایش پیدا می‌کنند.
بحث
نتایج این پژوهش نشان داد میزان آگاهی شرکت‌کنندگان درخصوص اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری در حد متوسط بوده است. جهانی و همکاران نیز در مطالعه خود به بررسی آگاهی مدیران در مواجهه با بلایای طبیعی پرداختند که با نتایج مطالعه حاضر در یک راستا است [14]. همچنین کیانمهر و همکاران در مطالعه خود، آگاهی پزشکان را از حوادث غیرمترقبه ارزیابی کردند که باتوجه‌به آگاهی پایین پزشکان عمومی و دستیاران تخصصی نتایج این مطالعه، ناهمسو با مطالعه حاضر است [11]. نتایج مطالعه حسن و همکاران نشان داد سطح دانش، مهارت و آمادگی پرستاران شهر داکا برای مدیریت بلایا پایین است [15].
در مطالعه اصل هاشمی و همکاران، میانگین نمره آگاهی آزمودنی‌ها از اطلاعات بهداشتی لازم هنگام وقوع بلایای طبیعی 1/2±2/10 از20 نمره بوده [9] و میانگین نمره آگاهی دانشجویان در پژوهش حاضر 6/1±2/5 از 10 نمره به دست آمده است. در این مطالعه، پاسخ‌دهندگان کمترین آگاهی را درخصوص مباحث (شیوه دفع زباله در اردوگاه در شرایط اضطراری، روش مناسب مبارزه با پشه در اردوگاه‌ها و سیستم مناسب جهت دفع فضولات) داشتند.
در مطالعه رستمی و همکاران، سطح آگاهی عمومی دانشجویان کمتر از معیار تشخیصی بود و تنها ۲۶ درصد از دانشجویان از آگاهی کافی نسبت به اقدامات بهداشتی در بحران برخوردار بودند. همچنین در این پژوهش سطح پایین آگاهی را به ضعف آموزشی دانشگاه و عدم توجه به برگزاری کارگاه‌ها و سرفصل‌های درسی مرتبط با مدیریت بحران و اقدامات بهداشتی لازم در مواقع اضطراری نسبت داد [13]. درنتیجه برای رسیدن به سطح مطلوب آگاهی لازم است محتوای آموزشی در قالب کارگاه‌های چند روزه برای دانشجویان برگزار شود و برای ایجاد انگیزه در آن‌ها امتیازهای آموزشی در نظر گرفته شود. به‌علاوه، بازنگری در کوریکولوم و سرفصل‌های دروس رشته‌های علوم‌پزشکی نیز می‌تواند برای بهبود آگاهی دانشجویان مؤثر باشد.
طبق یافته‌ها، میانگین نمره نگرش دانشجویان در مطالعه انجام‌شده 9/34 از 50 نمره به دست آمد و نتایج نشان داد نگرش دانشجویان نسبت به روش نهایی دفع زباله، سیستم دفع فضولات و کنترل آزمایشگاهی مواد غذایی و آب ضعیف بوده است. همین نمره در مطالعه وثوقی نیری و همکاران که بین 263 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم‌پزشکی تهران انجام شد، 7/3±8/34 به دست آمد [2].
همچنین در مطالعه دیگری از وثوقی نیری و همکاران که شرکت‌کنندگان پژوهش را سربازان پادگان نظامی تشکیل می‌دادند، نتایج نشان داد که کمتر از 50 درصد از کارکنان از آگاهی و نگرش خوبی نسبت به اقدامات بهداشتی هنگام بحران برخوردار بودند [12]. باتوجه‌به نتایج مطالعات انجام‌شده برای ارتقای نگرش دانشجویان، می‌توان برگزاری جلسات بحث و گفت‌وگو پیرامون حوادث رخ‌داده در کشور میان دانشجویان و مسئولین سازمان‌های مرتبط با حوادث و بلایا پیشنهاد کرد که باید در این جلسات تجارب کسب‌شده در حوادث اخیر در کشور توسط امدادگران فعال هلال‌احمر بازگو شود.
باتوجه‌به یافته‌های پژوهش حاضر بین سطوح آگاهی و نگرش در ۲ گروه دختر و پسر تفاوت آماری معناداری مشاهده نشد. نتایج مطالعه وثوقی نیری و همکاران نیز با مطالعه حاضر مطابقت دارد [2]. همچنین یافته‌های مطالعه رستمی و همکاران در ارتباط با بررسی سطح دانش و نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی کرمانشاه درخصوص اقدامات بهداشتی در بحران نشان داد که بین نمره میانگین آگاهی در مردان و زنان تفاوت معنادار آماری وجود ندارد [13].
نتایج مطالعه اودای و همکاران نشان داد آگاهی مردان به‌طور معناداری از زنان بالاتر بود. این مطلب برای متغیر نگرش نیز صادق بود. ازنظر آماری وضعیت تأهل نیز با متغیرهای آگاهی و نگرش اختلاف معناداری نداشت. به‌علاوه سطح آگاهی و نگرش نیز در مقاطع و رشته‌های مختلف تحصیلی تفاوت معنادار آماری دیده نشد [16]، اما یافته‌های مطالعه وثوقی نیری و همکاران نشان داد تفاوت معناداری در رابطه با سطح آگاهی در بین دانشکده‌های مختلف وجود دارد که از این نظر با نتایج حاصل از مطالعه ما ناهمسو است [2]. همچنین در مطالعه درگاهی و همکاران که بر روی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی خلخال انجام شد، اشاره شد که در نگرش دانشجویان بین رشته‌های مختلف تحصیلی درخصوص اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری تفاوت معناداری وجود دارد [17].
در مطالعه وثوقی نیری و همکاران بین کارکنان وظیفه تفاوت معنادار آماری بین گروه‌های تحصیلی مختلف ازنظر آگاهی و نگرش مشاهده نشد که با نتایج پژوهش حاضر در یک راستاست [12]. در مطالعه حاضر، آگاهی در گروه دانشجویان پرستاری و مامایی و نگرش در میان دانشجویان فوریت‌های پزشکی بالاترین نمره را کسب کردند و کمترین نمره آگاهی و نگرش مربوط به رشته اتاق عمل بود. در مطالعه‌ای که درگاهی و همکاران در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی خلخال انجام دادند، میانگین نمرات نگرش در گروه‌های سنی ازنظر آماری تفاوت معناداری داشت [17]، اما در مطالعه رستمی و همکاران که در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی کرمانشاه انجام شد، هر ۲ متغیر نگرش و آگاهی نسبت به سن تفاوت معنادار آماری وجود نداشت [13] که مطالعه اول همسو و مطالعه دوم ناهمسو با مطالعه حاضر است.
در مطالعه وثوقی و همکاران در دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، سطح آگاهی و نگرش دانشجویان باتوجه‌به عامل سن بررسی شد، نتایج نشان داد تفاوت در سطح 05/0=α معنادار بوده است که با نتایج پژوهش انجام‌شده مطابقت ندارد [2].
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد آگاهی و نگرش دانشجویان درباره اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری در سطح متوسط بود؛ بنابراین باتوجه‌به نتایج و یافته‌های مطالعه انجام‌شده و مباحث فوق و اینکه کمبود دانش می‌تواند عملکرد فرد را تحت‌الشعاع قرار دهد و ازآنجاکه این افراد در آینده کادر بهداشت و درمان کشور را تشکیل می‌دهند، برای ارتقای سطح آگاهی و نگرش دانشجویان، می‌توان برگزاری کارگاه‌هایی در ارتباط با این موضوع، در نظر گرفتن واحدهای درسی درباره اقدامات بهداشتی در بحران‌ها، بلایا و حوادث غیرمترقبه، تهیه و ارائه پمفلت، جزوات و بروشورهای آموزشی و همکاری بین‌بخشی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و سازمان‌های مرتبط مانند هلال‌احمر، پخش و تولید محتوای آموزشی از طریق رسانه‌های جمعی پیشنهاد کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مقاله حاضر برگرفته از طرح تحقیقاتی با کد 400202 و کد اخلاق IR.RUMS.REC.1400.177 تحت حمایت مالی معاونت و تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان است.
حامی مالی
حامی این پژوهش معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان طرح بوده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، اعتبارسنجی، نظارت و مدیریت: یاسر سلیم‌آبادی، هادی اسلامی و مصطفی نصیرزاده؛ تحقیق، بررسی و گردآوری داده‌ها: سیده شیرین لطفی‌پور رفسنجانی و مهدیه معصومی؛ مطالعه پیش‌نویس و اصلاح: تمام نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان برای حمایت مالی و از دانشجویان مشارکت‌کننده در پژوهش تشکر و قدردانی می‌شود.
سازمان بهداشت جهانی، بلایا را پدیده‌های بوم‌شناختی می‌داند که نیازمند کمک‌های فراسازمانی باشد. از دیدگاه دانش پزشکی نیز یک حادثه زمانی رخ می‌دهد که تعداد بیماران در یک برهه زمانی به حدی برسد که برای درمان و مراقبت به نیروی انسانی و منابع بیشتری نیاز باشد [1]. وضع اضطراری، موقعیتی است که در اثر یک بلای طبیعی که انسان در ایجاد آن نقشی ندارد یا حادثه مهمی که ممکن است به‌طور اتفاقی توسط انسان ایجاد شده باشد، پدید می‌آید [2].
هر ساله به‌طور متوسط 200 میلیون نفر در جهان تحت تأثیر بلایا قرار می‌گیرند و صدها نفر در اثر آن از بین می‌روند [3، 4]. باتوجه‌به وضعیت اقلیمی‌جغرافیایی کشورمان، ایران جزء 10 کشور بلاخیز جهان است که در معرض بلایای طبیعی بوده که ازنظر وقوع حوادث غیرمترقبه رتبه چهارم را در آسیا و رتبه ششم را در دنیا دارد. همچنین به سبب شرایط استراتژیک، در معرض حوادث بشر‌ساخته نظیر جنگ قرار دارد [5-7]. نزدیک به 90 درصد از جمعیت ساکن ایران در معرض خطرات ناشی از زلزله و سیل قرار دارند [8]. از ۴۳ نوع حادثه که در جهان شناسایی شده است، ۳۴ نوع آن در ایران رخ می‌دهد [9].
آثار و عواقب بلایای طبیعی می‌تواند مدت طولانی پس از وقوع حادثه باقی بماند که از مهم‌ترین اثرات بلایا بر محیط می‌توان آلودگی منابع آب آشامیدنی و همه‌گیری، تخریب سرپناه و آوارگی، ایجاد وقفه و اختلال در دفع مواد زائد جامد، افزایش ناقلین، تعفن ناشی از اجساد انسانی و حیوانی، افزایش بی‌رویه و رشد و توسعه شهرنشینی و در‌نهایت، اختلالات روانی و واکنش‌‌های اجتماعی نام برد [10]. به‌طور میانگین، بلایای طبیعی هر ساله حدود 100 میلیارد دلار خسارت در دنیا ایجاد می‌کنند [11]. همچنین کشورهای حادثه‌خیز بر اثر این حوادث در هر سال به‌طور متوسط معادل ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را متحمل زیان اقتصادی می‌کنند [4].
اقدامات بهداشتی در شرایط بحرانی یکی از اموری است که می‌تواند با اجرای مناسب، خسارات ناشی از بلایا و سوانح را کاهش دهد و بحران بهداشتی ایجاد‌شده را کنترل کند [12]. اقداماتی که در این شرایط باید به آن‌ها توجه شود، شامل نظارت بر تأمین سرپناه برای آسیب‌دیدگان، دسترسی کافی به آب آشامیدنی سالم، بهداشت مواد غذایی، دفع بهداشتی فاضلاب، مدفوع و زباله، مبارزه با ناقلین بیماری‌زا، ارزیابی خطر همه‌گیری‌ها بعد از بلایا و غیره است [2]. بنابراین باید اطلاعات کافی درباره نحوه مقابله با پیامدهای این بلایا داشت تا بتوان با اقدام به‌موقع و مناسب باعث کاهش آثار سوء بلایای طبیعی شد [9].
عقاید و ارزش‌های شخص، باورهای فرد را درباره نیازهای بشر، سلامت، بیماری، انجام رفتار بهداشتی و نیز پاسخ‌ها و نهایتاً عملکرد فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد [2]. آگاهی و نگرش افراد می‌تواند باعث انجام اقدام مناسب درزمینه امور بهداشتی در شرایط اضطراری و نیز کاهش اثرات بحران شود و سنجش این آگاهی و نگرش می‌تواند پایه‌ای برای برنامه‌ریزی آموزش و مشخص کردن نقاط ضعف اطلاعات افراد درزمینه اقدامات بهداشتی در شرایط بحرانی باشد [2].
در پژوهش وثوقی نیری و همکاران، میانگین نمره آگاهی دانشجویان نسبت به اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری برابر با 3/5 از 10 و نگرش آنان 8/34 از 50 گزارش شد [2]. همچنین در مطالعه رستمی و همکاران، میانگین نمره آگاهی دانشجویان درباره اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری 0/5 از 10 نمره و میانگین نمره نگرش آنان 7/33 از 50 بود [13].باتوجه‌به این که دانشجویان علوم‌پزشکی در آینده بخش مهمی از کادر بهداشت و درمان هر جامعه‌ای را تشکیل می‌دهند و می‌توانند به‌طور مستقیم بر سلامت و رفاه جامعه تأثیرگذار باشند، ازاین‌رو در مواجهه با بحران‌ها، آگاهی و نگرش بالا می‌تواند خسارات مالی و جانی ناشی از حادثه را کاهش دهد.
نظر به اهمیت این موضوع، این پژوهش با هدف تعیین ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ و ﻧﮕﺮش داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‌پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی رفسنجان درزمینه اﻗﺪاﻣﺎت بهداشتی در ﺷﺮاﻳﻂ اﺿﻄﺮاری در سال 1400 انجام شد.
روش بررسی
مطالعه توصیفی حاضر از نوع مقطعی بود که بین 425 نفر از دانشجویان داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‌پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی رفسنجان که به‌روش طبقه‌ای سهمیه‌ای در سال 1400 انتخاب شدند، انجام شد. در این پژوهش، جامعه مورد مطالعه، تمام دانشجویان داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‌پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی رفسنجان در تمام رشته‌ها و مقاطع بودند. بدین صورت که در ابتدا تعداد کل دانشجویان دانشگاه مشخص شد و سپس تعداد دانشجویان دانشکده‌ها (پرستاری، پیراپزشکی، بهداشت، پزشکی و دندان‌پزشکی) مشخص و به تناسب تعداد آن‌ها و حجم نمونه برآورد‌شده، تعداد نمونه در هر دانشکده انتخاب شد.
در صورتی که دانشجویان در دانشکده‌ها حضور فیزیکی داشتند، محقق به‌صورت حضوری به دانشکده‌ها مراجعه کرد و پرسش‌نامه‌ها را به‌طور تصادفی در اختیار دانشجویان به تعداد حجم نمونه لازم قرار داد و در صورت عدم حضور دانشجویان، لینک پرسش‌نامه طراحی‌شده در سامانه پرس‌لاین در اختیار دانشجویان قرار گرفت و از آن‌ها درخواست شد پرسش‌نامه را تکمیل کنند. اهداف پژوهش به شرکت‌کنندگان توضیح داده شد.
برای تعیین حجم نمونه از فرمول شماره 1 (z برابر با 96/1، d برابر با 2/0 و s برابر با 1/2 برگرفته از مطالعه اصل هاشمی و همکاران [9]) استفاده شدکه حجم نمونه حداقل 424 نفر برآورد شد.
1.
ابزار جمع‌آوری داده‌ها در مطالعه حاضر پرسش‌نامه‌ای شامل 3 بخش بود. (اطلاعات جمعیت‌شناختی، آگاهی و نگرش در خصوص اقدامات بهداشتی در شرایط بحرانی) و بخش خصوصیات جمعیت‌شناختی شامل جنسیت، سن، رشته تحصیلی، مقطع تحصیلی و وضعیت تأهل بود. بخش آگاهی این پرسش‌نامه شامل 10 سؤال بود که به پاسخ صحیح ۱ نمره و پاسخ نادرست امتیاز صفر تعلق می‌گرفت.
نمره کل برای پرسش‌نامه آگاهی از صفر تا ۱۰ متغیر بود. ارزیابی نگرش با 10 سؤال و مقیاس پاسخ‌دهی طیف لیکرت و نمره‌دهی 1 تا 5 درنظر گرفته شد. برای پاسخ‌های کاملاً موافقم نمره 5، موافقم نمره 4، نظری ندارم 3، مخالفم 2 و کاملاً مخالفم 1 در نظر گرفته شد و دامنه نمره در بخش نگرش 10 تا 50 است. این پرسش‌نامه برگرفته از مطالعه وثوقی نیری و همکاران بود که اعتبار این ابزار بااستفاده‌از اعتبار محتوا بررسی و پایایی آن نیز ارزیابی و ضریب آلفای کرونباخ 8/0 درصد گزارش شد [2].
پس از ورود داده‌ها به نسخه 18 نرم‌افزار SPSS بااستفاده‌از آزمون‌های آماری تی‌مستقل، تحلیل واریانس یک‌طرفه و ضریب همبستگی پیرسون و در سطح معناداری 05/0=α تحلیل آماری انجام شد.
یافته‌ها
این مطالعه در میان 425 نفر دانشجو (300 دختر، 125 پسر) با میانگین سنی 8/3±1/22 سال و دامنه سنی ۱۸ تا ۵۴ سال که 7/84 درصد از آن‌ها مجرد بودند، انجام شد. 9/32 درصد (140 نفر) آزمودنی‌ها در مقطع دکتری، 9/5 درصد (25 نفر) مقطع کارشناسی ارشد، 8/58 درصد (250 نفر) مقطع کارشناسی و 4/2 درصد (10 نفر) در مقطع کاردانی تحصیل می‌کردند. در جدول شماره ۱ به میانگین و انحراف‌معیار نمرات آگاهی و نگرش دانشجویان به تفکیک رشته تحصیلی اشاره شده است.
طبق نتایج این مطالعه، میانگین نمره آگاهی دانشجویان نسبت به اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری 6/1±2/5 از 10 نمره و همچنین میانگین نمره نگرش آن‌ها درباره اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری 9/2±9/34 از 50 نمره به دست آمد که می‌توان نتیجه‌گیری کرد که نگرش دانشجویان نسبت به آگاهی آن‌ها در وضعیت مطلوب‌تری قرار دارد.
در این پژوهش بین سطح آگاهی (747/0=P) و نگرش (242/0=P) ۲ گروه دختر و پسر تفاوت معنادار آماری وجود نداشت. همچنین وضعیت تأهل نیز ازنظر آماری با متغیرهای آگاهی (825/0=P) و نگرش (684/0=P) اختلاف معناداری ازنظر آماری نداشت. براساس آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه، سطح آگاهی دانشجویان رشته‌های مختلف، تفاوت معنادار آماری با یکدیگر نداشتند (400/1=f، 170/0= P). همچنین بین میزان نگرش دانشجویان رشته‌های مختلف نیز تفاوت معنادار آماری دیده نشد (540/0=f، 876/0=P) (جدول شماره 2).
نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد بین میانگین نمره آگاهی دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی، تفاوت معنادار آماری وجود ندارد. (064/1=f ، 364/0=P). به‌علاوه نگرش دانشجویان در مقاطع تحصیلی مختلف در سطح 05/0=α نیز معنادار نبوده است (076/2=f، 103/0=P).
آزمون همبستگی پیرسون نشان داد بین سطح آگاهی دانشجویان با سن (114/0=r، 01/0>P) و بین نگرش با سن (146/0=r ، 01/0>P) همبستگی معنادار آماری وجود دارد. به این مفهوم که با افزایش سن، هر ۲ متغیر آگاهی و نگرش افزایش پیدا می‌کنند.
بحث
نتایج این پژوهش نشان داد میزان آگاهی شرکت‌کنندگان درخصوص اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری در حد متوسط بوده است. جهانی و همکاران نیز در مطالعه خود به بررسی آگاهی مدیران در مواجهه با بلایای طبیعی پرداختند که با نتایج مطالعه حاضر در یک راستا است [14]. همچنین کیانمهر و همکاران در مطالعه خود، آگاهی پزشکان را از حوادث غیرمترقبه ارزیابی کردند که باتوجه‌به آگاهی پایین پزشکان عمومی و دستیاران تخصصی نتایج این مطالعه، ناهمسو با مطالعه حاضر است [11]. نتایج مطالعه حسن و همکاران نشان داد سطح دانش، مهارت و آمادگی پرستاران شهر داکا برای مدیریت بلایا پایین است [15].
در مطالعه اصل هاشمی و همکاران، میانگین نمره آگاهی آزمودنی‌ها از اطلاعات بهداشتی لازم هنگام وقوع بلایای طبیعی 1/2±2/10 از20 نمره بوده [9] و میانگین نمره آگاهی دانشجویان در پژوهش حاضر 6/1±2/5 از 10 نمره به دست آمده است. در این مطالعه، پاسخ‌دهندگان کمترین آگاهی را درخصوص مباحث (شیوه دفع زباله در اردوگاه در شرایط اضطراری، روش مناسب مبارزه با پشه در اردوگاه‌ها و سیستم مناسب جهت دفع فضولات) داشتند.
در مطالعه رستمی و همکاران، سطح آگاهی عمومی دانشجویان کمتر از معیار تشخیصی بود و تنها ۲۶ درصد از دانشجویان از آگاهی کافی نسبت به اقدامات بهداشتی در بحران برخوردار بودند. همچنین در این پژوهش سطح پایین آگاهی را به ضعف آموزشی دانشگاه و عدم توجه به برگزاری کارگاه‌ها و سرفصل‌های درسی مرتبط با مدیریت بحران و اقدامات بهداشتی لازم در مواقع اضطراری نسبت داد [13]. درنتیجه برای رسیدن به سطح مطلوب آگاهی لازم است محتوای آموزشی در قالب کارگاه‌های چند روزه برای دانشجویان برگزار شود و برای ایجاد انگیزه در آن‌ها امتیازهای آموزشی در نظر گرفته شود. به‌علاوه، بازنگری در کوریکولوم و سرفصل‌های دروس رشته‌های علوم‌پزشکی نیز می‌تواند برای بهبود آگاهی دانشجویان مؤثر باشد.
طبق یافته‌ها، میانگین نمره نگرش دانشجویان در مطالعه انجام‌شده 9/34 از 50 نمره به دست آمد و نتایج نشان داد نگرش دانشجویان نسبت به روش نهایی دفع زباله، سیستم دفع فضولات و کنترل آزمایشگاهی مواد غذایی و آب ضعیف بوده است. همین نمره در مطالعه وثوقی نیری و همکاران که بین 263 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم‌پزشکی تهران انجام شد، 7/3±8/34 به دست آمد [2].
همچنین در مطالعه دیگری از وثوقی نیری و همکاران که شرکت‌کنندگان پژوهش را سربازان پادگان نظامی تشکیل می‌دادند، نتایج نشان داد که کمتر از 50 درصد از کارکنان از آگاهی و نگرش خوبی نسبت به اقدامات بهداشتی هنگام بحران برخوردار بودند [12]. باتوجه‌به نتایج مطالعات انجام‌شده برای ارتقای نگرش دانشجویان، می‌توان برگزاری جلسات بحث و گفت‌وگو پیرامون حوادث رخ‌داده در کشور میان دانشجویان و مسئولین سازمان‌های مرتبط با حوادث و بلایا پیشنهاد کرد که باید در این جلسات تجارب کسب‌شده در حوادث اخیر در کشور توسط امدادگران فعال هلال‌احمر بازگو شود.
باتوجه‌به یافته‌های پژوهش حاضر بین سطوح آگاهی و نگرش در ۲ گروه دختر و پسر تفاوت آماری معناداری مشاهده نشد. نتایج مطالعه وثوقی نیری و همکاران نیز با مطالعه حاضر مطابقت دارد [2]. همچنین یافته‌های مطالعه رستمی و همکاران در ارتباط با بررسی سطح دانش و نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی کرمانشاه درخصوص اقدامات بهداشتی در بحران نشان داد که بین نمره میانگین آگاهی در مردان و زنان تفاوت معنادار آماری وجود ندارد [13].
نتایج مطالعه اودای و همکاران نشان داد آگاهی مردان به‌طور معناداری از زنان بالاتر بود. این مطلب برای متغیر نگرش نیز صادق بود. ازنظر آماری وضعیت تأهل نیز با متغیرهای آگاهی و نگرش اختلاف معناداری نداشت. به‌علاوه سطح آگاهی و نگرش نیز در مقاطع و رشته‌های مختلف تحصیلی تفاوت معنادار آماری دیده نشد [16]، اما یافته‌های مطالعه وثوقی نیری و همکاران نشان داد تفاوت معناداری در رابطه با سطح آگاهی در بین دانشکده‌های مختلف وجود دارد که از این نظر با نتایج حاصل از مطالعه ما ناهمسو است [2]. همچنین در مطالعه درگاهی و همکاران که بر روی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی خلخال انجام شد، اشاره شد که در نگرش دانشجویان بین رشته‌های مختلف تحصیلی درخصوص اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری تفاوت معناداری وجود دارد [17].
در مطالعه وثوقی نیری و همکاران بین کارکنان وظیفه تفاوت معنادار آماری بین گروه‌های تحصیلی مختلف ازنظر آگاهی و نگرش مشاهده نشد که با نتایج پژوهش حاضر در یک راستاست [12]. در مطالعه حاضر، آگاهی در گروه دانشجویان پرستاری و مامایی و نگرش در میان دانشجویان فوریت‌های پزشکی بالاترین نمره را کسب کردند و کمترین نمره آگاهی و نگرش مربوط به رشته اتاق عمل بود. در مطالعه‌ای که درگاهی و همکاران در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی خلخال انجام دادند، میانگین نمرات نگرش در گروه‌های سنی ازنظر آماری تفاوت معناداری داشت [17]، اما در مطالعه رستمی و همکاران که در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی کرمانشاه انجام شد، هر ۲ متغیر نگرش و آگاهی نسبت به سن تفاوت معنادار آماری وجود نداشت [13] که مطالعه اول همسو و مطالعه دوم ناهمسو با مطالعه حاضر است.
در مطالعه وثوقی و همکاران در دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، سطح آگاهی و نگرش دانشجویان باتوجه‌به عامل سن بررسی شد، نتایج نشان داد تفاوت در سطح 05/0=α معنادار بوده است که با نتایج پژوهش انجام‌شده مطابقت ندارد [2].
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد آگاهی و نگرش دانشجویان درباره اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری در سطح متوسط بود؛ بنابراین باتوجه‌به نتایج و یافته‌های مطالعه انجام‌شده و مباحث فوق و اینکه کمبود دانش می‌تواند عملکرد فرد را تحت‌الشعاع قرار دهد و ازآنجاکه این افراد در آینده کادر بهداشت و درمان کشور را تشکیل می‌دهند، برای ارتقای سطح آگاهی و نگرش دانشجویان، می‌توان برگزاری کارگاه‌هایی در ارتباط با این موضوع، در نظر گرفتن واحدهای درسی درباره اقدامات بهداشتی در بحران‌ها، بلایا و حوادث غیرمترقبه، تهیه و ارائه پمفلت، جزوات و بروشورهای آموزشی و همکاری بین‌بخشی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و سازمان‌های مرتبط مانند هلال‌احمر، پخش و تولید محتوای آموزشی از طریق رسانه‌های جمعی پیشنهاد کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مقاله حاضر برگرفته از طرح تحقیقاتی با کد 400202 و کد اخلاق IR.RUMS.REC.1400.177 تحت حمایت مالی معاونت و تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان است.
حامی مالی
حامی این پژوهش معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان طرح بوده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، اعتبارسنجی، نظارت و مدیریت: یاسر سلیم‌آبادی، هادی اسلامی و مصطفی نصیرزاده؛ تحقیق، بررسی و گردآوری داده‌ها: سیده شیرین لطفی‌پور رفسنجانی و مهدیه معصومی؛ مطالعه پیش‌نویس و اصلاح: تمام نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان برای حمایت مالی و از دانشجویان مشارکت‌کننده در پژوهش تشکر و قدردانی می‌شود.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
بهداشت عمومی
دریافت: 1401/7/6 | پذیرش: 1401/8/14 | انتشار: 1401/8/10
دریافت: 1401/7/6 | پذیرش: 1401/8/14 | انتشار: 1401/8/10
فهرست منابع
1. Daneshmandi M, Nezamzadeh M, Zareiyan A. [Assessment the preparedness of selected hospital to deal with disasters in Tehran (Persian)]. J Mil Caring Sci. 2014; 1(1):28-35. [DOI:10.18869/acadpub.mcs.1.1.28] [DOI:10.18869/acadpub.mcs.1.1.28]
2. Vosoughi Nayyeri M, Jahed G, Asgari M, Dargahi G, Golestani far H, Parastar S. [Investigation of knowledge and attitudes of students in Tehran University of Medical Sciences on Health actions in emergencies (Persian)]. J Rescue Relief. 2012; 4(2):43-51. [Link]
3. Mohammadi S, Aminisaman J, Karimpour H, Kaviannezhad R, Ezzati E. [Assessing of preparedness for disasters and crisis in centers of trauma and accidents of Kermanshah university of medical sciences in 2016 (Persian)]. J Clin Nurs Midwifery. 2017; 6(2):69-80. [Link]
4. Vali L, Masoud A, JabariBeyrami H, Yaghobian B. [Readiness of hospitals affiliated with Tabriz University of Medical Sciences to Face Disasters (Persian)]. Health Dev J. 2014; 3(1):62-70. [Link]
5. Lotfian L, Habibi F, Khoshnevis MA, Salaree MM, Zivari S. [Military nurses' professional competencies in disasters and emergency: Systematic review (Persian)]. J Mil Med. 2020; 22(5):466-75. [doi:10.30491/JMM.22.5.466]
6. Ghafari S, Khankeh H R, Ghanbari V, Ranjbar M. [The study of affiliated hospitals preparedness to University of Welfare and Rehabilitation Sciences for unexpected disasters in 2011 (Persian)]. J Rescue Relief. 2012; 4(3):21-35. [Link]
7. Saide mehr S, Geravandi S, Sahebalzamani M, Mohammadi M J. [The effect of education on awareness of nurses about disaster management (Persian)]. J Torbat Heydariyeh Univ Med Sci. 2015; 2(4):46-52. [Link]
8. Parsaei M, Khankeh H, HabibiSaravi R, Masoumi G, Hosseini S H. [Hospital disaster preparedness in Mazandaran province, Iran 2017 (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2019; 28(168):108-17. [Link]
9. Asl Hashemi A, Taghipour H, Dianat I. [Evaluation of environmental health experts' awareness in East Azerbaijan province about health issues related to the time of natural disasters (Persian)]. J Rescue Relief. 2012; 4(3):14-21. [Link]
10. Asl Hashemi A. [The effectiveness of the health action disorder units in improving the attitude and knowledge of student (Persian)]. J Med Educ Dev. 2009; 1(1):9-15. [Link]
11. Kianmehr N, Mofidi M, Nejati A. [Assessment of physician's knowledge about disaster (Persian)]. J Med Counc I.R.I. 2009; 27(2):184-9. [Link]
12. Vosoughi Niri A, Vosoughi Niri M, Golestani Far H, Pahlovanzadeh B, Savadpoor MT. [Investigation of army soldiers readiness about health actions in critical circumstances. Case study: Malek Ashtar Military Garrison's (Persian)]. Health Emerg Disasters Q. 2013; 1(1). [Link]
13. Rostami R, Nafez AH, Mahmoudi A, Darvishi P, SoheilaLotfi, Veisi N, et al. What is the level of knowledge and attitude of medical students about health measures in crisis (2016&2017)? Int J Adv Biotechnol Res. 2017; 8(4):1629-35. [Link]
14. Jahani MA, Bazzi HR, Mehdizadeh H, Mahmoudi G. [Assessment of hospital preparedness and mangers' awareness against disaster in southeast Iran in 2017 (Persian)]. J Mil Med. 2019; 21(5):538-46. [Link]
15. Hasan MK, Younos TB, Farid ZI. Nurses' knowledge, skills and preparedness for disaster management of a Megapolis: Implications for nursing disaster education. Nurse Educ Today. 2021; 107:105122. [DOI:10.1016/j.nedt.2021.105122] [PMID] [DOI:10.1016/j.nedt.2021.105122]
16. Odai ED, Azodo CC, Chhabra KG. Disaster management: Knowledge, attitude, behavior, willingness, and preparedness among Nigerian dentists. Prehosp Disaster Med. 2019; 34(2):132-6. [DOI:10.1017/S1049023X19000074] [PMID] [DOI:10.1017/S1049023X19000074]
17. Dargahi A, Bagheri S, Poursadeghiyan M, Hosseini Ahagh MM, Farrokhi M. Knowledgeand attitudes of students in Khalkhal medical sciences faculty on health actions in emergencies. Health Emerg Disasters Q. 2017; 3(1):51-6. [DOI:10.29252/nrip.hdq.3.1.51] [DOI:10.29252/nrip.hdq.3.1.51]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
