جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 201-187 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Rezaei dehnamaki S, Darabian S, Aligol M, Saleh A, Mohammadbeigi A, Mehdipoor A et al . Knowledge, Attitude, and Practice of Office Employees in Qom, Iran Regarding Dental Treatment During the COVID-19 Pandemic Based on the Health Belief Model. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 2026.2
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3591-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3591-fa.html
رضایی ده‌نمکی سمانه، دارابیان صمد، علی‌گل محمد، صالح علی، محمدبیگی ابوالفضل، مهدی‌پور آیدا و همکاران.. بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد کارکنان ادارات استان قم درباره درمان‌های دندان‌پزشکی در زمان همهگیری بیماری کووید-19 براساس مدل اعتقاد بهداشتی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :187-201
سمانه رضایی ده‌نمکی1 
، صمد دارابیان2 ، محمد علی‌گل3 ، علی صالح4 ، ابوالفضل محمدبیگی5 ، آیدا مهدی‌پور* 6، محمد چهره قانی4
، صمد دارابیان2 ، محمد علی‌گل3 ، علی صالح4 ، ابوالفضل محمدبیگی5 ، آیدا مهدی‌پور* 6، محمد چهره قانی4
1- گروه دندان‌پزشکی ترمیمی، دانشکده دندان‌پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
2- گروه اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
3- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران
4- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
5- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، مرکز تحقیقات آلاینده‌های محیطی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
6- مرکز تحقیقات سلولی مولکولی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران. ،mehdipoor_aida@yahoo.com
2- گروه اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
3- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران
4- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
5- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، مرکز تحقیقات آلاینده‌های محیطی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
6- مرکز تحقیقات سلولی مولکولی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران. ،
واژه‌های کلیدی: آگاهی، نگرش، عملکرد، کووید-19، مدل اعتقاد بهداشتی
متن کامل [PDF 5323 kb]
(227 دریافت)
| چکیده (HTML) (1173 مشاهده)
متن کامل: (321 مشاهده)
مقدمه
همهگیری بیماری کووید-19 امروزه یکی از بزرگ‌‌ترین نگرانی‌های جهان شده است. اولین مورد این بیماری در ووهان چین، در تاریخ 31 دسامبر 2019 با عنوان ذات‌الریه با علت نامشخص گزارش شد و پس از آن به‌سرعت شیوع پیدا کرد [1]. طبق آمار رسمی سازمان بهداشت جهانی تا تاریخ 26 آوریل 2022، 505 میلیون و 294 هزار نفر در کل دنیا به کووید-19 مبتلا شدند که در این بین ایالات متحده با حدود 82 میلیون مبتلا بالا‌ترین آمار ابتلا را در بین کشورها داشت [2]. در ایران نیز طبق آمار رسمی سازمان بهداشت جهانی، تا تاریخ مذکور 7 میلیون و 210 هزار مبتلا اعلام شده است که در این بین 140 هزار و 877 نفر مبتلا به‌خاطر این ویروس جان خود را از دست دادند [2]. از زمان ظهور جهانی بیماری کووید-19، همهگیری SARS-CoV-2 با امواج بعدی انتشار ویروس توسط واریانت‌های مختلف ویروسی با قابلیت انتقال مستقیم، شدت بیماری، خطر مرگ و فرار بالقوه از پاسخ ایمنی مشخص شده است [3]. در طی این بیماری، شخص مبتلا علائمی همچون سردرد، گلودرد، آبریزش بینی، سرفه، اسهال، تنگی نفس و از دست دادن حس چشایی و بویایی را احتمالاً تجربه خواهد کرد. همچنین برخی تظاهرات بالینی کمتر متداول مانند آلزایمر، ایسکمیک قلبی، علائم پوستی، اختلالات غدد درون‌ریز و متابولیک نیز توسط افراد مبتلا به این بیماری گزارش شده بود [4-6].
کووید-19 می‌تواند به‌راحتی افراد را ازطریق ترشحات و آئروسل‌های تنفسی آلوده کند. درنتیجه به‌خاطر ویژگی‌های درمان‌های دندان‌پزشکی خطر انتقال عفونت بین بیماران و کارکنان دندان‌پزشکی بالاست [7]. در مارس 2020 مجله نیویورک‌تایمز مقاله‌ای را منتشر کرد مبنی بر اینکه دندان‌پزشکان به‌دلیل تماس نزدیک با بیمار نسبت به پرستاران و پزشکان عمومی بیشتر در معرض انتقال کووید-19 هستند و حرفه دندان‌پزشکی را پرخطر‌ترین حرفه برای انتقال کرونا مطرح نمود [8].با توجه به این شرایط، بعضی از افراد درباره مراجعه به مراکز دندان‌پزشکی در زمان همهگیری بیماری کووید-19 تردید دارند و درمان خود را به تعویق می‌اندازند [9]. علاوه بر این، بعضی از گزارشات نشان دادند اضطراب افراد در طی دوران همهگیری کرونا بیشتر شده و ارتباط قوی بین درک افراد از همهگیری بیماری کووید-19 و انگیزه آن‌ها جهت مراجعه دندان‌پزشکی وجود دارد [9-11]. براساس مطالعات، تکرر مراجعات و ویزیت‌های دوره‌ای دندان‌پزشکی در دوران همهگیری کاهش یافت و به‌جز افرادی که نیاز به جلسات فالوآپ منظم مانند ارتودنسی داشتند مراجعه بقیه افراد فقط در موارد نیاز به درمان‌های اوژانسی انجام می‌شد. با این وجود، عدم مراجعه به‌موقع به دندان‌پزشکی نیز در دوران همهگیری کرونا عواقبی (همچون پیشرفت بیماری‌های دهان و دندان، از دست رفتن قابلیت نگهداری دندان، عدم شناسایی به‌موقع برخی بیماری‌ها مانند سرطان دهان و غیره) دارد [12]. بنابراین بسیاری از نهادهای مسئول از مراکز دندان‌پزشکی خواسته‌اند اقدامات سخت‌گیرانه‌ای را اتخاذ کنند. این اقدامات شامل غربالگری بیماران، ارائه خدمات درمانی اورژانس، محدود کردن تولید آئروسل تا حد ممکن و ضدعفونی کردن محیط است. از آنجا که برخی از ناقلین هیچ‌گونه علامت بالینی ندارند، کنترل بیماری کووید-19 در مراکز دندان‌پزشکی کار دشواری است [13].
«مدل اعتقاد بهداشتی» یکی از نظریه‌های روان‌شناختی است. این مدل بر این واقعیت استوار است که افراد زمانی رفتارهای مرتبط با سلامت را انجام می‌دهند که انتظارات مثبتی داشته باشند و تهدیداتی که وجود دارد را درک کنند و معتقد باشند که این رفتارها می‌تواند آن‌ها را از این تهدیدات محافظت کند [14]. این مدل بیشتر در پیشگیری از بیماری نقش دارد تا کنترل آن و بر این فرضیه استوار است که رفتار پیشگیری‌کننده مبتنی بر اعتقادات شخص است [15]. HBM رفتار را تابعی از دانش و نگرش فرد می‌داند و با توجه به اجزایی که دارد براساس این اندیشه تدوین شده است که موجب ادراک افراد از یک تهدید سلامتی میشود و رفتارهای آن‌ها را به سمت سلامتی سوق می‌دهد [16، 17]. با توجه به عدم وجود شواهد و مطالعات کافی درمورد ارزیابی نگرش و آگاهی افراد جامعه در راستای ضرورت یا عدم ضرورت مراجعه به مراکز درمانی دندان‌پزشکی در دوران همهگیری بیماری کووید-19 براساس مدل اعتقاد بهداشتی در آن‌ها، این مطالعه با هدف بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد کارکنان ادارات استان قم درباره درمان‌های دندان‌پزشکی در زمان همهگیری بیماری کووید-19 براساس مدل اعتقاد بهداشتی انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه به‌صورت توصیفی‌مقطعی در استان قم در سال 1400 انجام شد.
جامعه موردبررسی
روش نمونه گیری در این مطالعه به‌صورت آسان و در دسترس بود؛ به این صورت که تمام کارکنان شاغل در سطح استان قم (به استثناء کارکنان وزارت بهداشت) پس از کسب رضایت آگاهانه وارد مطالعه شدند. حجم نمونه موردنیاز در این مطالعه با در نظر گرفتن خطای نوع اول معادل 5 درصد و دقت مطالعه (d) برابر 05/0 که عددی بین 1/0 تا 3/0 مقدار p جامعه است و براساس مطالعه تیاوانیگ شکاراپا و همکاران که در آن درصد نگرش افراد نسبت به بیماری 52 درصد برآورد شد [18]، طبق فرمول شماره 1 محاسبه شد:
1.
طبق روش فوق حجم نمونه 490 نفر برآورد شد که با توجه به از دست رفتن داده‌ها، ما 550 پرسش‌نامه را بین کارکنان توزیع کردیم که حدود 40 عدد از پرسش‌نامه‌ها ناقص تکمیل شده بود و از مطالعه کنار گذاشته شد و درنهایت 510 پرسش‌نامه وارد مطالعه شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل اشتغال در ادارات استان قم و عدم اشتغال در ادارات وزارت بهداشت به‌گونه‌ای که حداقل 6 ماه از شاغل بودن آن‌ها در ادارات گذشته باشد و معیار خروج شامل تکمیل ناقص پرسش‌نامه بود. افراد پس از ورود به مطالعه پرسش‌نامه‌هایی متشکل از اطلاعات جمعیت‌شناختی (سن، جنس، تحصیلات و غیره) و پرسش‌نامه آگاهی، نگرش و عملکرد براساس «مدل اعتقاد بهداشتی» درمورد درمان‌های دندان‌پزشکی را به‌صورت خودایفا تکمیل کردند.
پرسش‌نامه آگاهی، نگرش و عملکرد درمان‌های دندان‌پزشکی براساس مدل اعتقاد بهداشتی
این پرسش‌نامه شامل 48 سؤال در 7 بخش آگاهی، حساسیت درک‌شده (شناخت فرد درباره حساسیت بیماری) [19]، شدت درک‌شده (ادراک فرد درباره شدت و وخامت بیماری) [19]، منافع درک‌شده (ادراک شخص درباره مزیت انجام رفتار پیشگیرانه)[19]، موانع درک‌شده (ادراک شخص درباره اینکه عوامل بازدارنده از اقدام به عمل را کم‌هزینه‌تر از فواید آن بیابد) [16]، رفتار و رعایت پروتکل‌های بهداشتی بود. بخش آگاهی شامل 12 سؤال بود که پاسخ سؤالات این قسمت به‌صورت «درست»، «نادرست» و «نمی‌دانم» بود. بخش‌های بعدی با عناوین «حساسیت درک‌شده» شامل 4 سؤال، «شدت درک‌شده» شامل 5 سؤال، «منافع درک‌شده» شامل 5 سؤال و «موانع درک‌شده» شامل 6 سؤال بودکه پاسخ سؤالات این قسمت‌ها نیز در یک طیف لیکرت (خیلی موافقم، موافقم، نه موافق نه مخالف، مخالفم، و خیلی مخالفم) بود. بخش بعدی پرسش‌نامه با عنوان «رفتار» شامل 9 سؤال با پاسخ‌های بله و خیر بود. پرسش‌نامه مطالعه حاضر براساس مطالعات انجام‌شده پیشین و پروتکل‌های ابلاغی وزارت بهداشت توسط نویسندگان مطالعه تدوین شده بود. برای تأیید روایی، شامل روایی صوری و روایی محتوا، پرسش‌نامه به 8 نفر متخصص شامل 4 نفر متخصص آموزش بهداشت و 4 نفر از اساتید هیئت‌علمی دانشکده دندان‌پزشکی قم ارائه شد. نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوا محاسبه شد. مقدار CVR، 7/0 و مقدار CVI برای هریک از گویه‌ها حداقل 8/0 بود. برای تأیید پایایی این پرسش‌نامه نیز مطالعه‌ای پایلوت بر روی 40 نفر از جامعه هدف اجرا شد و با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ همبستگی درونی سؤالات 8/0به دست آمد.
روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات
پس از جمع‌آوری اطلاعات، برای توصیف داده‌ها از آمار توصیفی شامل محاسبه شاخص‌های مرکزی و پراکندگی برای متغیرهای کمی و فراوانی و درصد برای متغیرهای کیفی استفاده شد. برای تحلیل داده‌ها از آزمون‌های تی مستقل، تحلیل واریانس (آنووا) و همبستگی پیرسون استفاده شد. کلیه آزمون‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 20 انجام شد و 05/0>p به‌عنوان سطح معنی‌داری در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
درنهایت، 510 نفر وارد مطالعه شدند. میانگین و انحراف‌معیار سنی افراد شرکت‌کننده 1/9±7/36 سال بود. 265 نفر (52 درصد) زن بودند. اکثریت افراد یعنی 451 نفر (4/88 درصد) واکسن کووید دریافت کرده بودند. 415 نفر (1/81 درصد) متأهل بودند. 333 نفر (4/65 درصد) دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. از نظر سابقه بیماری، 333 نفر (3/66 درصد) سالم بودند و از بین 177 شخص مبتلا به بیماری زمینه‌ای، 54 نفر (5/30 درصد) بیماری‌های قلبی و 46 نفر (26 درصد) فشار خون بالا داشتند (جدول شماره 1).
میانگین و انحراف‌معیار نمره آگاهی 49/2± 49/8، میانگین و انحراف‌معیار نمره حساسیت درک‌شده 78/2±35/13، میانگین و انحراف‌معیار نمره شدت درک‌شده 25/3±74/18، میانگین و انحراف‌معیار نمره منافع درک‌شده 79/3±49/16، میانگین و انحراف‌معیار نمره موانع درک‌شده 36/4±82/20 و میانگین و انحراف‌معیار نمره رفتار 37/2±78/2 بود.
برای بررسی همبستگی بین سن با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. همان‌طور که در جدول شماره 2 مشاهده میشود تنها بین شدت درک‌شده (00/0=p)، منافع درک‌شده (00/0=p) و پروتکل‌های بهداشتی در طی درمان دندان‌پزشکی (01/0=p) با سن همبستگی معنی‌دار آماری مشاهده شد، ولی بین متغیرهای آگاهی، حساسیت درک‌شده، موانع درک‌شده و رفتار با سن همبستگی معنی‌داری مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 2)
برای بررسی رابطه بین جنسیت با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون تی مستقل استفاده شد. همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده میشود بین شدت درک‌شده با جنسیت رابطه معنی‌دار آماری مشاهده شد (00/0=p)، ولی بین متغیرهای آگاهی، حساسیت درک‌شده، منافع درک‌شده، موانع درک‌شده و رفتار با جنسیت رابطه معنی‌داری مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 3).
برای بررسی رابطه بین سابقه واکسیناسیون با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون تی مستقل استفاده شد. همان‌طور که مشاهده میشود بین آگاهی (00/0=p)، حساسیت درک‌شده (00/0=p)، شدت درک‌شده (02/0=p)، منافع درک‌شده (02/0=p) و رفتار (00/0=p) با سابقه واکسیناسیون رابطه معنی‌دار آماری وجود دارد و فقط بین موانع درک‌شده با سابقه واکسیناسیون رابطه معنی‌دار مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 3 و جدول شماره 4).
برای بررسی رابطه بین وضعیت تأهل با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون تی مستقل استفاده شد. همان‌طور که مشاهده میشود بین آگاهی (00/0=p)، شدت درک‌شده (00/0=p) و موانع درک‌شده (03/0=p) با وضعیت تأهل رابطه معنی‌دار آماری نشان داده شد، ولی بین حساسیت درک‌شده، منافع درک‌شده و رفتار با وضعیت تأهل رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 4).
برای بررسی رابطه بین سطح تحصیلات با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون آنووا استفاده شد. همان‌طور که مشاهده میشود بین آگاهی (01/0=p)، شدت درک‌شده (00/0=p)، منافع درک‌شده (00/0=p) و موانع درک‌شده (00/0=p) با سطح تحصیلات رابطه معنی‌داری مشاهده شد، ولی بین حساسیت درک‌شده و رفتار با سطح تحصیلات رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 4).
برای بررسی رابطه بین سابقه بیماری با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون آنووا استفاده شد. همان‌طور که مشاهده میشود بین شدت درک‌شده (00/0=p)، منافع درک‌شده (00/0=p)، موانع درک‌شده (00/0=p)، حساسیت درک‌شده (00/0=p) و رفتار (00/0=p) با سابقه بیماری رابطه معنی‌داری مشاهده شد، ولی بین آگاهی و سابقه بیماری رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد (39/0=p) (جدول شماره 4).
برای بررسی همبستگی بین متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی با کسانی که درمان دریافت کرده‌اند از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. در بررسی این رابطه، ما متغیر رفتار را به‌عنوان ملاک برای افرادی که درمان گرفته‌اند در نظر گرفتیم و رابطه آن را با آگاهی و متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی (حساسیت درک‌شده، شدت درک‌شده، منافع درک‌شده، موانع درک‌شده) سنجیدیم. همان‌طور که مشاهده میشود بین متغیرهای حساسیت درک‌شده (00/0=p) و موانع درک‌شده (00/0=p) با رفتار همبستگی معنی‌دار آماری مشاهده شد، ولی بین متغیرهای آگاهی، منافع درک‌شده و شدت درک‌شده با متغیر رفتار همبستگی معنی‌دار مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 5).
بحث
در مطالعه کنونی بین متغیرهای حساسیت درک‌شده و موانع درک‌شده با انجام درمان‌های دندان‌پزشکی رابطه معکوس و معنی‌دار آماری مشاهده شد، ولی بین متغیرهای آگاهی، منافع درک‌شده و شدت درک‌شده با انجام درمان‌های دندان‌پزشکی رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد. بین آگاهی با سابقه واکسیناسیون، وضعیت تأهل و تحصیلات، بین حساسیت درک‌شده با سابقه واکسیناسیون و سابقه بیماری، بین شدت درک‌شده با سن، جنسیت، سابقه واکسیناسیون، وضعیت تأهل، تحصیلات و سابقه بیماری، بین منافع درک‌شده با سن، سابقه واکسیناسیون، تحصیلات و سابقه بیماری، بین موانع درک‌شده با وضعیت تأهل، سابقه بیماری و تحصیلات رابطه معنی‌داری از لحاظ آماری مشاهده شد.
در این تحقیق مشاهده شد که با افزایش حساسیت درک‌شده انجام درمان‌های دندان‌پزشکی کمتر میشود. میانگین حساسیت درک‌شده در بین افراد موردمطالعه در سطح متوسطی بود. حساسیت درک‌شده بیانگر این مطلب است که آن‌ها معتقدند تهدید خطر و ابتلا به بیماری در آن‌ها بالاست؛ بنابراین درک فرد از خطر مواجهه با کووید-19 ممکن است باعث ایجاد رفتارهای پیشگیرانه مطلوب در جمعیت موردبررسی شود. دلشاد و همکاران در مطالعه خود بین رفتارهای پیشگیری‌کننده و حساسیت درک‌شده رابطه معنی‌دار قوی گزارش کردند که از این لحاظ همسو با یافته‌های مطالعه حاضر است و حاکی از آن است که اکثر افراد خود را نسبت به ابتلا به کرونا حساس می‌دانند و از اینکه ممکن است به بیماری مبتلا شوند رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری را اتخاذ می‌کنند [20].
در یافته‌های مطالعه حاضر، میانگین شدت درک‌شده در بین افراد موردمطالعه در سطح متوسطی گزارش شد. شدت درک‌شده به معنای این است که فرد بیماری را خیلی وخیم و جدی نمی‌داند و تصور می‌کند در صورت ابتلا نتایج جبران‌ناپذیری به‌دنبال نخواهد داشت. در مطالعه گودرزی و همکاران و مطالعه خزائی و همکاران رابطه معنی‌داری ازلحاظ آماری بین مؤلفه بهداشت دهان و دندان و شدت درک‌شده مشاهده نشد که با مطالعه حاضر همسو بود [16، 21]. ولی در مطالعه دلشاد و همکاران رابطه معنی‌دار بین شدت درک‌شده و رفتارهای پیشگیری‌کننده مشاهده شد که با مطالعه حاضر همخوانی نداشت [20]. در توجیه نتیجه به‌دست‌آمده، شاید دلیل شدت درک‌شده متوسط ذکرشده مشابهت علائم این بیماری با آنفولانزا و سرماخوردگی باشد که با توجه به اینکه اکثر افراد بی‌علامت هستند درنتیجه بیماری را شدید تلقی نمی‌کنند و درک افراد موردبررسی از عوارض جدی بیماری در حد متوسط است [16].
در یافته‌های مطالعه حاضر، میانگین منافع درک‌شده در بین افراد موردمطالعه در سطح متوسطی بود. منافع درک‌شده به معنای این است که فواید ناشی از رفتار توصیه‌شده بیشتر از ناراحتی‌ها و هزینه‌های وضع موجود است و این فواید درواقع ازطریق رفتار توصیه‌شده به دست می‌آید. این یافته‌ها با مطالعه گودرزی و همکاران که در مطالعه خود گزارش کردند که از مهم‌‌ترین ساختارهای مدل اعتقاد بهداشتی در پیش‌بینی رفتار مراجعه به دندان‌پزشک هر 6 ماه یک‌بار، منافع درک‌شده است، همسو نبود [21]. از دلایل مشاهده تناقض در یافته‌ها می‌توان تفاوت در حجم نمونه بین دو مطالعه را در نظر گرفت.
در مطالعه حاضر نشان داده شد با افزایش موانع درک‌شده، انجام درمان‌های دندان‌پزشکی کمتر میشود. همچنین میانگین موانع درک‌شده در بین افراد موردمطالعه در سطح متوسطی بود. موانع درک‌شده با مشخصه‌های درمانی و اقدامات پیشگیری‌کننده ارتباط دارد که ممکن است ناراحت‌کننده، گران، ناخوشایند، دردآور یا آشفته باشد. این مشخصه‌ها می‌توانند فرد را وادار یا هدایت به اجتناب از اتخاذ یک اقدام مطلوب نمایند. این یافته‌ها با مطالعه‌های دلال یوسف و همکاران که رابطه معنی‌داری بین موانع درک‌شده با تمایل به واکسن در بین کارکنان خدمات سلامت نشان دادند [22] و نیز مطالعه کارل و همکاران که گزارش کردند بین موانع درک‌شده و چهار رفتار پیشگیری از کرونا (شستن دست‌ها، اجتناب از تماس با افراد مبتلا، لمس نکردن صورت و ضدعفونی کردن سطوح) رابطه معنی‌داری وجود دارد، همسو بود [23].
در یافته‌های مطالعه حاضر گزارش شد که افرادی که واکسینه شدند، افراد متأهل و افراد با تحصیلات بالاتر، از سطح آگاهی بالاتری برخوردار بودند. مطالعه حاضر با مطالعه یو و همکاران که نشان دادند افراد متأهل نسبت به افراد مجرد و همچنین افراد با تحصیلات بالاتر از سطح آگاهی بالاتری نسبت به بیماری کوید برخوردار بودند [24]. و همچنین با مطالعه محمد علی و همکاران که تفاوت معنی‌داری را در سطح آگاهی از بیماری کرونا بین افراد متأهل نسبت افراد مجرد و بیوه، همچنین افراد با تحصیلات بالا نسبت به افراد با تحصیلات پایین‌تر مشاهده کرده بودند، همسو بود [25].
در پژوهش کنونی افرادی که از واکسن زدن خودداری کرده بودند و همچنین افراد دارای بیماری‌های مزمن از حساسیت بالاتری برخوردار بودند. این یافته‌ها با مطالعه ماراکا و همکاران که در آن، افراد واکسینه‌نشده از حساسیت بالاتری نسبت به افراد واکسینه‌شده برخوردار بودند همسو بود [26]. برنی و همکاران در مطالعه خود نتیجه گرفتند بین حساسیت درک‌شده و تعداد افراد دریافت‌کننده واکسن ارتباط معناداری وجود دارد و از این جهت مطالعه آنان با مطالعه حاضر همسو نیست. این یافته بدین شکل قابل توجیه است که هرچه حساسیت درک‌شده بیشتر باشد، احتمال بیشتری برای دریافت واکسن برای فرد وجود دارد که خطرات قرار گرفتن در معرض کووید-19 را کاهش می‌دهد. دلایل احتمالی این امر ممکن است به «نگرانی‌های هیپوکندری» (نگرانی درمورد آلوده شدن خانواده) و وحشت از اینکه کنترل بیماری دشوار است مرتبط باشد [27].
در مطالعه حاضر نشان داده شد با افزایش سن، در مردان، در افراد غیرواکسینه، در افراد متأهل، در افراد با تحصیلات کمتر و در افراد دارای بیماری‌های مزمن، شدت درک‌شده بالاتر است. نتایج مطالعه حاضر با مطالعه کامران و همکاران که نشان داد با افزایش سن و همچنین در افراد متأهل نسبت به افراد مجرد شدت درک‌شده بالاتر است همسو بود، اما در مطالعه کامران و همکاران رابطه معنی‌داری بین شدت درک‌شده و جنسیت دیده نشد که با مطالعه حاضر همسو نبود [28]. همچنین مطالعه حاضر با مطالعه ماراکا و همکاران که در آن افراد واکسینه‌نشده از شدت درک‌شده بالاتری برخوردار بودند همسو بود. از دلایل توجیه نتایج به‌دست‌آمده می‌توان به این نکته اشاره کرد که افراد واکسن‌نزده نسبت به ایمنی واکسن، کارایی آن در جلوگیری از انتقال بیماری و مدت‌زمان مصونیت مشکوک بودند. همچنین آن‌ها خواهان کسب اطلاعات بیشتری درمورد واکسن‌ها بودند [26].
در این مطالعه، با افزایش سن، در افرادی که واکسن نزدند، در افراد با تحصیلات پایین‌تر و افراد دارای بیماری‌های مزمن منافع درک‌شده بالاتری مشاهده شد. این یافته‌ها با مطالعه کامران و همکاران که گزارش دادند در افراد با میانگین سنی بالاتر منافع درک‌شده بالاتر است همسو بود [28]. ولی با مطالعه ماراکا و همکاران که در آن، رابطه معنی‌داری بین منافع درک‌شده با سابقه واکسیناسیون وجود نداشت همسو نبود. در توجیه نتایج به‌دست‌آمده می‌توان به این نکته اشاره کرد که افراد با سنین بالاتر و افراد دارای بیماری‌های مزمن و واکسینه‌نشده به‌علت اطلاع‌رسانی گسترده ازطریق رسانه‌های ملی و رسانه‌های اجتماعی و شعار سازمان بهداشت جهانی مبنی بر رعایت بهداشت فردی و ماندن در خانه در راستای پیشگیری از بیماری، به‌دلیل بودن در معرض خطر بیشتر ابتلا به ویروس کرونا منافع درک‌شده بالاتری داشتند [26].
در مطالعه حاضر، در افراد متأهل، در افراد دارای سابقه بیماری مزمن و با تحصیلات بالاتر موانع درک‌شده بالاتری گزارش شد که این یافته‌ها با مطالعه شیرازی‌زاده و همکاران که نشان دادند افراد با تحصیلات بالاتر موانع درک‌شده بالاتری برای اتخاذ رفتار پیشگیرانه برای سرطان دهانه رحم داشتند همسو بود [29]. ولی با مطالعه کریمی و همکاران که در آن افراد متأهل و همچنین افراد با تحصیلات بالا موانع درک‌شده پایینی برای رفتارهای پیشگیری‌کننده از کرونا از خود نشان دادند همسو نبود [30]. به نظر می‌رسد از دلایل همسو نبودن یافته‌ها، وجود تفاوت‌های شغلی و فرهنگی در جمعیت موردمطالعه باشد.
نتیجه‌گیری
از یافته‌های این مطالعه چنین نتیجه‌گیری میشود که میزان آگاهی، حساسیت درک‌شده، شدت درک‌شده، منافع درک‌شده و موانع درک‌شده کارکنان ادارات استان قم در سطح متوسطی است و با افزایش حساسیت درک‌شده و موانع درک‌شده در افراد میزان مراجعه جهت انجام درمان‌ها و دریافت خدمات دندان‌پزشکی در زمان همهگیری کرونا بیشتر است.
ازجمله محدودیت‌های این مطالعه این است که این مطالعه به‌صورت مقطعی انجام شد، بنابراین امکان بررسی علیت بین متغیرها وجود نداشت. از دیگر محدودیت‌های این مطالعه نمونه‌گیری به روش آسان و در دسترس است که تعمیم‌پذیری نتایج را با مشکل مواجه می‌کند. همچنین پیشنهاد میشود پژوهش دیگری با حجم نمونه بزرگ‌تر و محدوده جغرافیایی وسیع‌تر انجام گیرد. این کار هم قابلیت تعمیم‌پذیری را افزایش می‌دهد و هم امکان مقایسه را فراهم می‌کند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله توسط شورای پژوهشی و اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی قم با کد اخلاق IR.MUQ.REC.1400.232موردتأیید و تصویب قرار گرفت.
حامی مالی
دانشگاه علوم‌پزشکی قم از مقاله حاضر حمایت مالی کرده است.
مشارکت نویسندگان
ایده‌پردازی: سمانه رضایی ده‌نمکی، آیدا مهدی‌پور؛ طراحی مطالعه: سمانه رضایی ده‌نمکی، محمد علی‌گل، آیدا مهدی‌پور؛ جمع‌آوری داده: صمد دارابیان، محمد چهره قانی؛ آنالیز آماری: محمد علی‌گل، ابوالفضل محمدبیگی؛ آماده‌سازی مقاله: تمام نویسندگان؛ تأیید نهایی مقاله: تمام نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهارات نویسندگان، این پژوهش هیچ‌گونه تعارض منافعی نداشته است.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی قم به‌عنوان سازمان حامی و کلیه کارکنان ادارات استان قم که در این تحقیق شرکت داشتند تشکر و قدردرانی میشود.
همهگیری بیماری کووید-19 امروزه یکی از بزرگ‌‌ترین نگرانی‌های جهان شده است. اولین مورد این بیماری در ووهان چین، در تاریخ 31 دسامبر 2019 با عنوان ذات‌الریه با علت نامشخص گزارش شد و پس از آن به‌سرعت شیوع پیدا کرد [1]. طبق آمار رسمی سازمان بهداشت جهانی تا تاریخ 26 آوریل 2022، 505 میلیون و 294 هزار نفر در کل دنیا به کووید-19 مبتلا شدند که در این بین ایالات متحده با حدود 82 میلیون مبتلا بالا‌ترین آمار ابتلا را در بین کشورها داشت [2]. در ایران نیز طبق آمار رسمی سازمان بهداشت جهانی، تا تاریخ مذکور 7 میلیون و 210 هزار مبتلا اعلام شده است که در این بین 140 هزار و 877 نفر مبتلا به‌خاطر این ویروس جان خود را از دست دادند [2]. از زمان ظهور جهانی بیماری کووید-19، همهگیری SARS-CoV-2 با امواج بعدی انتشار ویروس توسط واریانت‌های مختلف ویروسی با قابلیت انتقال مستقیم، شدت بیماری، خطر مرگ و فرار بالقوه از پاسخ ایمنی مشخص شده است [3]. در طی این بیماری، شخص مبتلا علائمی همچون سردرد، گلودرد، آبریزش بینی، سرفه، اسهال، تنگی نفس و از دست دادن حس چشایی و بویایی را احتمالاً تجربه خواهد کرد. همچنین برخی تظاهرات بالینی کمتر متداول مانند آلزایمر، ایسکمیک قلبی، علائم پوستی، اختلالات غدد درون‌ریز و متابولیک نیز توسط افراد مبتلا به این بیماری گزارش شده بود [4-6].
کووید-19 می‌تواند به‌راحتی افراد را ازطریق ترشحات و آئروسل‌های تنفسی آلوده کند. درنتیجه به‌خاطر ویژگی‌های درمان‌های دندان‌پزشکی خطر انتقال عفونت بین بیماران و کارکنان دندان‌پزشکی بالاست [7]. در مارس 2020 مجله نیویورک‌تایمز مقاله‌ای را منتشر کرد مبنی بر اینکه دندان‌پزشکان به‌دلیل تماس نزدیک با بیمار نسبت به پرستاران و پزشکان عمومی بیشتر در معرض انتقال کووید-19 هستند و حرفه دندان‌پزشکی را پرخطر‌ترین حرفه برای انتقال کرونا مطرح نمود [8].با توجه به این شرایط، بعضی از افراد درباره مراجعه به مراکز دندان‌پزشکی در زمان همهگیری بیماری کووید-19 تردید دارند و درمان خود را به تعویق می‌اندازند [9]. علاوه بر این، بعضی از گزارشات نشان دادند اضطراب افراد در طی دوران همهگیری کرونا بیشتر شده و ارتباط قوی بین درک افراد از همهگیری بیماری کووید-19 و انگیزه آن‌ها جهت مراجعه دندان‌پزشکی وجود دارد [9-11]. براساس مطالعات، تکرر مراجعات و ویزیت‌های دوره‌ای دندان‌پزشکی در دوران همهگیری کاهش یافت و به‌جز افرادی که نیاز به جلسات فالوآپ منظم مانند ارتودنسی داشتند مراجعه بقیه افراد فقط در موارد نیاز به درمان‌های اوژانسی انجام می‌شد. با این وجود، عدم مراجعه به‌موقع به دندان‌پزشکی نیز در دوران همهگیری کرونا عواقبی (همچون پیشرفت بیماری‌های دهان و دندان، از دست رفتن قابلیت نگهداری دندان، عدم شناسایی به‌موقع برخی بیماری‌ها مانند سرطان دهان و غیره) دارد [12]. بنابراین بسیاری از نهادهای مسئول از مراکز دندان‌پزشکی خواسته‌اند اقدامات سخت‌گیرانه‌ای را اتخاذ کنند. این اقدامات شامل غربالگری بیماران، ارائه خدمات درمانی اورژانس، محدود کردن تولید آئروسل تا حد ممکن و ضدعفونی کردن محیط است. از آنجا که برخی از ناقلین هیچ‌گونه علامت بالینی ندارند، کنترل بیماری کووید-19 در مراکز دندان‌پزشکی کار دشواری است [13].
«مدل اعتقاد بهداشتی» یکی از نظریه‌های روان‌شناختی است. این مدل بر این واقعیت استوار است که افراد زمانی رفتارهای مرتبط با سلامت را انجام می‌دهند که انتظارات مثبتی داشته باشند و تهدیداتی که وجود دارد را درک کنند و معتقد باشند که این رفتارها می‌تواند آن‌ها را از این تهدیدات محافظت کند [14]. این مدل بیشتر در پیشگیری از بیماری نقش دارد تا کنترل آن و بر این فرضیه استوار است که رفتار پیشگیری‌کننده مبتنی بر اعتقادات شخص است [15]. HBM رفتار را تابعی از دانش و نگرش فرد می‌داند و با توجه به اجزایی که دارد براساس این اندیشه تدوین شده است که موجب ادراک افراد از یک تهدید سلامتی میشود و رفتارهای آن‌ها را به سمت سلامتی سوق می‌دهد [16، 17]. با توجه به عدم وجود شواهد و مطالعات کافی درمورد ارزیابی نگرش و آگاهی افراد جامعه در راستای ضرورت یا عدم ضرورت مراجعه به مراکز درمانی دندان‌پزشکی در دوران همهگیری بیماری کووید-19 براساس مدل اعتقاد بهداشتی در آن‌ها، این مطالعه با هدف بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد کارکنان ادارات استان قم درباره درمان‌های دندان‌پزشکی در زمان همهگیری بیماری کووید-19 براساس مدل اعتقاد بهداشتی انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه به‌صورت توصیفی‌مقطعی در استان قم در سال 1400 انجام شد.
جامعه موردبررسی
روش نمونه گیری در این مطالعه به‌صورت آسان و در دسترس بود؛ به این صورت که تمام کارکنان شاغل در سطح استان قم (به استثناء کارکنان وزارت بهداشت) پس از کسب رضایت آگاهانه وارد مطالعه شدند. حجم نمونه موردنیاز در این مطالعه با در نظر گرفتن خطای نوع اول معادل 5 درصد و دقت مطالعه (d) برابر 05/0 که عددی بین 1/0 تا 3/0 مقدار p جامعه است و براساس مطالعه تیاوانیگ شکاراپا و همکاران که در آن درصد نگرش افراد نسبت به بیماری 52 درصد برآورد شد [18]، طبق فرمول شماره 1 محاسبه شد:
1.
طبق روش فوق حجم نمونه 490 نفر برآورد شد که با توجه به از دست رفتن داده‌ها، ما 550 پرسش‌نامه را بین کارکنان توزیع کردیم که حدود 40 عدد از پرسش‌نامه‌ها ناقص تکمیل شده بود و از مطالعه کنار گذاشته شد و درنهایت 510 پرسش‌نامه وارد مطالعه شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل اشتغال در ادارات استان قم و عدم اشتغال در ادارات وزارت بهداشت به‌گونه‌ای که حداقل 6 ماه از شاغل بودن آن‌ها در ادارات گذشته باشد و معیار خروج شامل تکمیل ناقص پرسش‌نامه بود. افراد پس از ورود به مطالعه پرسش‌نامه‌هایی متشکل از اطلاعات جمعیت‌شناختی (سن، جنس، تحصیلات و غیره) و پرسش‌نامه آگاهی، نگرش و عملکرد براساس «مدل اعتقاد بهداشتی» درمورد درمان‌های دندان‌پزشکی را به‌صورت خودایفا تکمیل کردند.
پرسش‌نامه آگاهی، نگرش و عملکرد درمان‌های دندان‌پزشکی براساس مدل اعتقاد بهداشتی
این پرسش‌نامه شامل 48 سؤال در 7 بخش آگاهی، حساسیت درک‌شده (شناخت فرد درباره حساسیت بیماری) [19]، شدت درک‌شده (ادراک فرد درباره شدت و وخامت بیماری) [19]، منافع درک‌شده (ادراک شخص درباره مزیت انجام رفتار پیشگیرانه)[19]، موانع درک‌شده (ادراک شخص درباره اینکه عوامل بازدارنده از اقدام به عمل را کم‌هزینه‌تر از فواید آن بیابد) [16]، رفتار و رعایت پروتکل‌های بهداشتی بود. بخش آگاهی شامل 12 سؤال بود که پاسخ سؤالات این قسمت به‌صورت «درست»، «نادرست» و «نمی‌دانم» بود. بخش‌های بعدی با عناوین «حساسیت درک‌شده» شامل 4 سؤال، «شدت درک‌شده» شامل 5 سؤال، «منافع درک‌شده» شامل 5 سؤال و «موانع درک‌شده» شامل 6 سؤال بودکه پاسخ سؤالات این قسمت‌ها نیز در یک طیف لیکرت (خیلی موافقم، موافقم، نه موافق نه مخالف، مخالفم، و خیلی مخالفم) بود. بخش بعدی پرسش‌نامه با عنوان «رفتار» شامل 9 سؤال با پاسخ‌های بله و خیر بود. پرسش‌نامه مطالعه حاضر براساس مطالعات انجام‌شده پیشین و پروتکل‌های ابلاغی وزارت بهداشت توسط نویسندگان مطالعه تدوین شده بود. برای تأیید روایی، شامل روایی صوری و روایی محتوا، پرسش‌نامه به 8 نفر متخصص شامل 4 نفر متخصص آموزش بهداشت و 4 نفر از اساتید هیئت‌علمی دانشکده دندان‌پزشکی قم ارائه شد. نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوا محاسبه شد. مقدار CVR، 7/0 و مقدار CVI برای هریک از گویه‌ها حداقل 8/0 بود. برای تأیید پایایی این پرسش‌نامه نیز مطالعه‌ای پایلوت بر روی 40 نفر از جامعه هدف اجرا شد و با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ همبستگی درونی سؤالات 8/0به دست آمد.
روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات
پس از جمع‌آوری اطلاعات، برای توصیف داده‌ها از آمار توصیفی شامل محاسبه شاخص‌های مرکزی و پراکندگی برای متغیرهای کمی و فراوانی و درصد برای متغیرهای کیفی استفاده شد. برای تحلیل داده‌ها از آزمون‌های تی مستقل، تحلیل واریانس (آنووا) و همبستگی پیرسون استفاده شد. کلیه آزمون‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 20 انجام شد و 05/0>p به‌عنوان سطح معنی‌داری در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
درنهایت، 510 نفر وارد مطالعه شدند. میانگین و انحراف‌معیار سنی افراد شرکت‌کننده 1/9±7/36 سال بود. 265 نفر (52 درصد) زن بودند. اکثریت افراد یعنی 451 نفر (4/88 درصد) واکسن کووید دریافت کرده بودند. 415 نفر (1/81 درصد) متأهل بودند. 333 نفر (4/65 درصد) دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. از نظر سابقه بیماری، 333 نفر (3/66 درصد) سالم بودند و از بین 177 شخص مبتلا به بیماری زمینه‌ای، 54 نفر (5/30 درصد) بیماری‌های قلبی و 46 نفر (26 درصد) فشار خون بالا داشتند (جدول شماره 1).
میانگین و انحراف‌معیار نمره آگاهی 49/2± 49/8، میانگین و انحراف‌معیار نمره حساسیت درک‌شده 78/2±35/13، میانگین و انحراف‌معیار نمره شدت درک‌شده 25/3±74/18، میانگین و انحراف‌معیار نمره منافع درک‌شده 79/3±49/16، میانگین و انحراف‌معیار نمره موانع درک‌شده 36/4±82/20 و میانگین و انحراف‌معیار نمره رفتار 37/2±78/2 بود.
برای بررسی همبستگی بین سن با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. همان‌طور که در جدول شماره 2 مشاهده میشود تنها بین شدت درک‌شده (00/0=p)، منافع درک‌شده (00/0=p) و پروتکل‌های بهداشتی در طی درمان دندان‌پزشکی (01/0=p) با سن همبستگی معنی‌دار آماری مشاهده شد، ولی بین متغیرهای آگاهی، حساسیت درک‌شده، موانع درک‌شده و رفتار با سن همبستگی معنی‌داری مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 2)
برای بررسی رابطه بین جنسیت با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون تی مستقل استفاده شد. همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده میشود بین شدت درک‌شده با جنسیت رابطه معنی‌دار آماری مشاهده شد (00/0=p)، ولی بین متغیرهای آگاهی، حساسیت درک‌شده، منافع درک‌شده، موانع درک‌شده و رفتار با جنسیت رابطه معنی‌داری مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 3).
برای بررسی رابطه بین سابقه واکسیناسیون با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون تی مستقل استفاده شد. همان‌طور که مشاهده میشود بین آگاهی (00/0=p)، حساسیت درک‌شده (00/0=p)، شدت درک‌شده (02/0=p)، منافع درک‌شده (02/0=p) و رفتار (00/0=p) با سابقه واکسیناسیون رابطه معنی‌دار آماری وجود دارد و فقط بین موانع درک‌شده با سابقه واکسیناسیون رابطه معنی‌دار مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 3 و جدول شماره 4).
برای بررسی رابطه بین وضعیت تأهل با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون تی مستقل استفاده شد. همان‌طور که مشاهده میشود بین آگاهی (00/0=p)، شدت درک‌شده (00/0=p) و موانع درک‌شده (03/0=p) با وضعیت تأهل رابطه معنی‌دار آماری نشان داده شد، ولی بین حساسیت درک‌شده، منافع درک‌شده و رفتار با وضعیت تأهل رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 4).
برای بررسی رابطه بین سطح تحصیلات با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون آنووا استفاده شد. همان‌طور که مشاهده میشود بین آگاهی (01/0=p)، شدت درک‌شده (00/0=p)، منافع درک‌شده (00/0=p) و موانع درک‌شده (00/0=p) با سطح تحصیلات رابطه معنی‌داری مشاهده شد، ولی بین حساسیت درک‌شده و رفتار با سطح تحصیلات رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 4).
برای بررسی رابطه بین سابقه بیماری با متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی از آزمون آنووا استفاده شد. همان‌طور که مشاهده میشود بین شدت درک‌شده (00/0=p)، منافع درک‌شده (00/0=p)، موانع درک‌شده (00/0=p)، حساسیت درک‌شده (00/0=p) و رفتار (00/0=p) با سابقه بیماری رابطه معنی‌داری مشاهده شد، ولی بین آگاهی و سابقه بیماری رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد (39/0=p) (جدول شماره 4).
برای بررسی همبستگی بین متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی با کسانی که درمان دریافت کرده‌اند از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. در بررسی این رابطه، ما متغیر رفتار را به‌عنوان ملاک برای افرادی که درمان گرفته‌اند در نظر گرفتیم و رابطه آن را با آگاهی و متغیرهای مدل اعتقاد بهداشتی (حساسیت درک‌شده، شدت درک‌شده، منافع درک‌شده، موانع درک‌شده) سنجیدیم. همان‌طور که مشاهده میشود بین متغیرهای حساسیت درک‌شده (00/0=p) و موانع درک‌شده (00/0=p) با رفتار همبستگی معنی‌دار آماری مشاهده شد، ولی بین متغیرهای آگاهی، منافع درک‌شده و شدت درک‌شده با متغیر رفتار همبستگی معنی‌دار مشاهده نشد (05/0<p) (جدول شماره 5).
بحث
در مطالعه کنونی بین متغیرهای حساسیت درک‌شده و موانع درک‌شده با انجام درمان‌های دندان‌پزشکی رابطه معکوس و معنی‌دار آماری مشاهده شد، ولی بین متغیرهای آگاهی، منافع درک‌شده و شدت درک‌شده با انجام درمان‌های دندان‌پزشکی رابطه معنی‌دار آماری مشاهده نشد. بین آگاهی با سابقه واکسیناسیون، وضعیت تأهل و تحصیلات، بین حساسیت درک‌شده با سابقه واکسیناسیون و سابقه بیماری، بین شدت درک‌شده با سن، جنسیت، سابقه واکسیناسیون، وضعیت تأهل، تحصیلات و سابقه بیماری، بین منافع درک‌شده با سن، سابقه واکسیناسیون، تحصیلات و سابقه بیماری، بین موانع درک‌شده با وضعیت تأهل، سابقه بیماری و تحصیلات رابطه معنی‌داری از لحاظ آماری مشاهده شد.
در این تحقیق مشاهده شد که با افزایش حساسیت درک‌شده انجام درمان‌های دندان‌پزشکی کمتر میشود. میانگین حساسیت درک‌شده در بین افراد موردمطالعه در سطح متوسطی بود. حساسیت درک‌شده بیانگر این مطلب است که آن‌ها معتقدند تهدید خطر و ابتلا به بیماری در آن‌ها بالاست؛ بنابراین درک فرد از خطر مواجهه با کووید-19 ممکن است باعث ایجاد رفتارهای پیشگیرانه مطلوب در جمعیت موردبررسی شود. دلشاد و همکاران در مطالعه خود بین رفتارهای پیشگیری‌کننده و حساسیت درک‌شده رابطه معنی‌دار قوی گزارش کردند که از این لحاظ همسو با یافته‌های مطالعه حاضر است و حاکی از آن است که اکثر افراد خود را نسبت به ابتلا به کرونا حساس می‌دانند و از اینکه ممکن است به بیماری مبتلا شوند رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری را اتخاذ می‌کنند [20].
در یافته‌های مطالعه حاضر، میانگین شدت درک‌شده در بین افراد موردمطالعه در سطح متوسطی گزارش شد. شدت درک‌شده به معنای این است که فرد بیماری را خیلی وخیم و جدی نمی‌داند و تصور می‌کند در صورت ابتلا نتایج جبران‌ناپذیری به‌دنبال نخواهد داشت. در مطالعه گودرزی و همکاران و مطالعه خزائی و همکاران رابطه معنی‌داری ازلحاظ آماری بین مؤلفه بهداشت دهان و دندان و شدت درک‌شده مشاهده نشد که با مطالعه حاضر همسو بود [16، 21]. ولی در مطالعه دلشاد و همکاران رابطه معنی‌دار بین شدت درک‌شده و رفتارهای پیشگیری‌کننده مشاهده شد که با مطالعه حاضر همخوانی نداشت [20]. در توجیه نتیجه به‌دست‌آمده، شاید دلیل شدت درک‌شده متوسط ذکرشده مشابهت علائم این بیماری با آنفولانزا و سرماخوردگی باشد که با توجه به اینکه اکثر افراد بی‌علامت هستند درنتیجه بیماری را شدید تلقی نمی‌کنند و درک افراد موردبررسی از عوارض جدی بیماری در حد متوسط است [16].
در یافته‌های مطالعه حاضر، میانگین منافع درک‌شده در بین افراد موردمطالعه در سطح متوسطی بود. منافع درک‌شده به معنای این است که فواید ناشی از رفتار توصیه‌شده بیشتر از ناراحتی‌ها و هزینه‌های وضع موجود است و این فواید درواقع ازطریق رفتار توصیه‌شده به دست می‌آید. این یافته‌ها با مطالعه گودرزی و همکاران که در مطالعه خود گزارش کردند که از مهم‌‌ترین ساختارهای مدل اعتقاد بهداشتی در پیش‌بینی رفتار مراجعه به دندان‌پزشک هر 6 ماه یک‌بار، منافع درک‌شده است، همسو نبود [21]. از دلایل مشاهده تناقض در یافته‌ها می‌توان تفاوت در حجم نمونه بین دو مطالعه را در نظر گرفت.
در مطالعه حاضر نشان داده شد با افزایش موانع درک‌شده، انجام درمان‌های دندان‌پزشکی کمتر میشود. همچنین میانگین موانع درک‌شده در بین افراد موردمطالعه در سطح متوسطی بود. موانع درک‌شده با مشخصه‌های درمانی و اقدامات پیشگیری‌کننده ارتباط دارد که ممکن است ناراحت‌کننده، گران، ناخوشایند، دردآور یا آشفته باشد. این مشخصه‌ها می‌توانند فرد را وادار یا هدایت به اجتناب از اتخاذ یک اقدام مطلوب نمایند. این یافته‌ها با مطالعه‌های دلال یوسف و همکاران که رابطه معنی‌داری بین موانع درک‌شده با تمایل به واکسن در بین کارکنان خدمات سلامت نشان دادند [22] و نیز مطالعه کارل و همکاران که گزارش کردند بین موانع درک‌شده و چهار رفتار پیشگیری از کرونا (شستن دست‌ها، اجتناب از تماس با افراد مبتلا، لمس نکردن صورت و ضدعفونی کردن سطوح) رابطه معنی‌داری وجود دارد، همسو بود [23].
در یافته‌های مطالعه حاضر گزارش شد که افرادی که واکسینه شدند، افراد متأهل و افراد با تحصیلات بالاتر، از سطح آگاهی بالاتری برخوردار بودند. مطالعه حاضر با مطالعه یو و همکاران که نشان دادند افراد متأهل نسبت به افراد مجرد و همچنین افراد با تحصیلات بالاتر از سطح آگاهی بالاتری نسبت به بیماری کوید برخوردار بودند [24]. و همچنین با مطالعه محمد علی و همکاران که تفاوت معنی‌داری را در سطح آگاهی از بیماری کرونا بین افراد متأهل نسبت افراد مجرد و بیوه، همچنین افراد با تحصیلات بالا نسبت به افراد با تحصیلات پایین‌تر مشاهده کرده بودند، همسو بود [25].
در پژوهش کنونی افرادی که از واکسن زدن خودداری کرده بودند و همچنین افراد دارای بیماری‌های مزمن از حساسیت بالاتری برخوردار بودند. این یافته‌ها با مطالعه ماراکا و همکاران که در آن، افراد واکسینه‌نشده از حساسیت بالاتری نسبت به افراد واکسینه‌شده برخوردار بودند همسو بود [26]. برنی و همکاران در مطالعه خود نتیجه گرفتند بین حساسیت درک‌شده و تعداد افراد دریافت‌کننده واکسن ارتباط معناداری وجود دارد و از این جهت مطالعه آنان با مطالعه حاضر همسو نیست. این یافته بدین شکل قابل توجیه است که هرچه حساسیت درک‌شده بیشتر باشد، احتمال بیشتری برای دریافت واکسن برای فرد وجود دارد که خطرات قرار گرفتن در معرض کووید-19 را کاهش می‌دهد. دلایل احتمالی این امر ممکن است به «نگرانی‌های هیپوکندری» (نگرانی درمورد آلوده شدن خانواده) و وحشت از اینکه کنترل بیماری دشوار است مرتبط باشد [27].
در مطالعه حاضر نشان داده شد با افزایش سن، در مردان، در افراد غیرواکسینه، در افراد متأهل، در افراد با تحصیلات کمتر و در افراد دارای بیماری‌های مزمن، شدت درک‌شده بالاتر است. نتایج مطالعه حاضر با مطالعه کامران و همکاران که نشان داد با افزایش سن و همچنین در افراد متأهل نسبت به افراد مجرد شدت درک‌شده بالاتر است همسو بود، اما در مطالعه کامران و همکاران رابطه معنی‌داری بین شدت درک‌شده و جنسیت دیده نشد که با مطالعه حاضر همسو نبود [28]. همچنین مطالعه حاضر با مطالعه ماراکا و همکاران که در آن افراد واکسینه‌نشده از شدت درک‌شده بالاتری برخوردار بودند همسو بود. از دلایل توجیه نتایج به‌دست‌آمده می‌توان به این نکته اشاره کرد که افراد واکسن‌نزده نسبت به ایمنی واکسن، کارایی آن در جلوگیری از انتقال بیماری و مدت‌زمان مصونیت مشکوک بودند. همچنین آن‌ها خواهان کسب اطلاعات بیشتری درمورد واکسن‌ها بودند [26].
در این مطالعه، با افزایش سن، در افرادی که واکسن نزدند، در افراد با تحصیلات پایین‌تر و افراد دارای بیماری‌های مزمن منافع درک‌شده بالاتری مشاهده شد. این یافته‌ها با مطالعه کامران و همکاران که گزارش دادند در افراد با میانگین سنی بالاتر منافع درک‌شده بالاتر است همسو بود [28]. ولی با مطالعه ماراکا و همکاران که در آن، رابطه معنی‌داری بین منافع درک‌شده با سابقه واکسیناسیون وجود نداشت همسو نبود. در توجیه نتایج به‌دست‌آمده می‌توان به این نکته اشاره کرد که افراد با سنین بالاتر و افراد دارای بیماری‌های مزمن و واکسینه‌نشده به‌علت اطلاع‌رسانی گسترده ازطریق رسانه‌های ملی و رسانه‌های اجتماعی و شعار سازمان بهداشت جهانی مبنی بر رعایت بهداشت فردی و ماندن در خانه در راستای پیشگیری از بیماری، به‌دلیل بودن در معرض خطر بیشتر ابتلا به ویروس کرونا منافع درک‌شده بالاتری داشتند [26].
در مطالعه حاضر، در افراد متأهل، در افراد دارای سابقه بیماری مزمن و با تحصیلات بالاتر موانع درک‌شده بالاتری گزارش شد که این یافته‌ها با مطالعه شیرازی‌زاده و همکاران که نشان دادند افراد با تحصیلات بالاتر موانع درک‌شده بالاتری برای اتخاذ رفتار پیشگیرانه برای سرطان دهانه رحم داشتند همسو بود [29]. ولی با مطالعه کریمی و همکاران که در آن افراد متأهل و همچنین افراد با تحصیلات بالا موانع درک‌شده پایینی برای رفتارهای پیشگیری‌کننده از کرونا از خود نشان دادند همسو نبود [30]. به نظر می‌رسد از دلایل همسو نبودن یافته‌ها، وجود تفاوت‌های شغلی و فرهنگی در جمعیت موردمطالعه باشد.
نتیجه‌گیری
از یافته‌های این مطالعه چنین نتیجه‌گیری میشود که میزان آگاهی، حساسیت درک‌شده، شدت درک‌شده، منافع درک‌شده و موانع درک‌شده کارکنان ادارات استان قم در سطح متوسطی است و با افزایش حساسیت درک‌شده و موانع درک‌شده در افراد میزان مراجعه جهت انجام درمان‌ها و دریافت خدمات دندان‌پزشکی در زمان همهگیری کرونا بیشتر است.
ازجمله محدودیت‌های این مطالعه این است که این مطالعه به‌صورت مقطعی انجام شد، بنابراین امکان بررسی علیت بین متغیرها وجود نداشت. از دیگر محدودیت‌های این مطالعه نمونه‌گیری به روش آسان و در دسترس است که تعمیم‌پذیری نتایج را با مشکل مواجه می‌کند. همچنین پیشنهاد میشود پژوهش دیگری با حجم نمونه بزرگ‌تر و محدوده جغرافیایی وسیع‌تر انجام گیرد. این کار هم قابلیت تعمیم‌پذیری را افزایش می‌دهد و هم امکان مقایسه را فراهم می‌کند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله توسط شورای پژوهشی و اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی قم با کد اخلاق IR.MUQ.REC.1400.232موردتأیید و تصویب قرار گرفت.
حامی مالی
دانشگاه علوم‌پزشکی قم از مقاله حاضر حمایت مالی کرده است.
مشارکت نویسندگان
ایده‌پردازی: سمانه رضایی ده‌نمکی، آیدا مهدی‌پور؛ طراحی مطالعه: سمانه رضایی ده‌نمکی، محمد علی‌گل، آیدا مهدی‌پور؛ جمع‌آوری داده: صمد دارابیان، محمد چهره قانی؛ آنالیز آماری: محمد علی‌گل، ابوالفضل محمدبیگی؛ آماده‌سازی مقاله: تمام نویسندگان؛ تأیید نهایی مقاله: تمام نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهارات نویسندگان، این پژوهش هیچ‌گونه تعارض منافعی نداشته است.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی قم به‌عنوان سازمان حامی و کلیه کارکنان ادارات استان قم که در این تحقیق شرکت داشتند تشکر و قدردرانی میشود.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
بهداشت عمومی
دریافت: 1401/7/20 | پذیرش: 1402/1/20 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1401/7/20 | پذیرش: 1402/1/20 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. Baghizadeh Fini M. Oral saliva and COVID-19. Oral Oncol. 2020; 108:104821. [DOI:10.1016/j.oraloncology.2020.104821] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.oraloncology.2020.104821]
2. WHO. COVID-19 Epidemiological Update - 27 October 2023. Geneva: WHO; 2023. [Link]
3. Micheli V, Bracchitta F, Rizzo A, Mancon A, Mileto D, Lombardi A, et al. First identification of the new severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 omicron variant (B.1.1.529) in Italy. Clin Infect Dis. 2022; 75(3):522-4. [DOI:10.1093/cid/ciab1044] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1093/cid/ciab1044]
4. Peng X, Xu X, Li Y, Cheng L, Zhou X, Ren B. Transmission routes of 2019-nCoV and controls in dental practice. Int J Oral Sci. 2020; 12(1):9. [DOI:10.1038/s41368-020-0075-9] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1038/s41368-020-0075-9]
5. Pan L, Mu M, Yang P, Sun Y, Wang R, Yan J, et al. Clinical characteristics of COVID-19 patients with digestive symptoms in Hubei, China: A descriptive, cross-sectional, multicenter study. Am J Gastroenterol. 2020; 115(5):766-73. [DOI:10.14309/ajg.0000000000000620] [PMID] [PMCID] [DOI:10.14309/ajg.0000000000000620]
6. Sharma A, Ahmad Farouk I, Lal SK. COVID-19: A review on the novel coronavirus disease evolution, transmission, detection, control and prevention. Viruses. 2021; 13(2):202. [DOI:10.3390/v13020202] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/v13020202]
7. Meng L, Hua F, Bian Z. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): Emerging and future challenges for dental and oral medicine. J Dent Res. 2020; 99(5):481-7.[DOI:10.1177/0022034520914246] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1177/0022034520914246]
8. Ahmadi H, Ebrahimi A, Ghorbani F. The impact of COVID-19 pandemic on dental practice in Iran: A questionnaire-based report. BMC Oral Health. 2020; 20(1):354. [DOI:10.1186/s12903-020-01341-x] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s12903-020-01341-x]
9. Peloso RM, Pini NIP, Sundfeld Neto D, Mori AA, Oliveira RCG, Valarelli FP, et al. How does the quarantine resulting from COVID-19 impact dental appointments and patient anxiety levels? Braz Oral Res. 2020; 34:e84. [DOI:10.1590/1807-3107bor-2020.vol34.0084] [PMID] [DOI:10.1590/1807-3107bor-2020.vol34.0084]
10. Cotrin P, Peloso RM, Oliveira RC, de Oliveira RCG, Pini NIP, Valarelli FP, et al. Impact of coronavirus pandemic in appointments and anxiety/concerns of patients regarding orthodontic treatment. Orthod Craniofac Res. 2020; 23(4):455-61. [DOI:10.1111/ocr.12395] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1111/ocr.12395]
11. Moharrami M, Bohlouli B, Amin M. Frequency and pattern of outpatient dental visits during the COVID-19 pandemic at hospital and community clinics. J Am Dent Assoc. 2022; 153(4):354-64. [DOI:10.1016/j.adaj.2021.09.007] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.adaj.2021.09.007]
12. Khader Y, Al Nsour M, Al-Batayneh OB, Saadeh R, Bashier H, Alfaqih M, et al. Dentists' awareness, perception, and attitude regarding COVID-19 and infection control: Cross-sectional study among Jordanian dentists. JMIR Public Health Surveill. 2020; 6(2):e18798. [DOI:10.2196/18798] [PMID] [PMCID] [DOI:10.2196/18798]
13. Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020; 395(10223):497-506. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30183-5] [PMID] [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30183-5]
14. Xiang B, Wong HM, Perfecto AP, McGrath CPJ. Modelling health belief predictors of oral health and dental anxiety among adolescents based on the Health Belief Model: A cross-sectional study. BMC Public Health. 2020; 20(1):1755.[DOI:10.1186/s12889-020-09784-1] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s12889-020-09784-1]
15. Shamsi M, Tajik R, Mohammadbegee A. [Effect of education based on health belief model on self-medication in mothers referring to health centers of Arak (Persian)]. J Arak Uni Med Sci. 2009; 12(3):57-66. [Link]
16. Khazaee-Pool M, Shahrousvand S, Naghibi SA. Predicting Covid-19 preventive behaviors based on health belief model: An Internet-based study in Mazandaran Province, Iran. J Mazandaran Univ Med Sci. 2020; 30(190):56-66. [Link]
17. Masoudiyekta L, Rezaei-Bayatiyani H, Dashtbozorgi B, Gheibizadeh M, Malehi AS, Moradi M. Effect of education based on health belief model on the behavior of breast cancer screening in women. Asia Pac J Oncol Nurs. 2018; 5(1):114-20. [DOI:10.4103/apjon.apjon_36_17] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4103/apjon.apjon_36_17]
18. Shekarappa HT, Guttal KS, Iyer V, Gupta V, Shetty P. Knowledge, attitude and preventive practices related to novel Coronavirus Infection (COVID-19) among patients attending dental hospital in Dharwad. Asian J Med Sci. 2020; 11(5):1-7. [DOI:10.3126/ajms.v11i5.29857] [DOI:10.3126/ajms.v11i5.29857]
19. Parvaie P, Osmani F. Dentistry during COVID-19: Patients' knowledge and satisfaction toward health protocols COVID-19 during dental treatment. Eur J Med Res. 2022; 27(1):3. [DOI:10.1186/s40001-021-00629-0] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s40001-021-00629-0]
20. Delshad Noghabi A, Yoshany N, Mohammadzadeh F, Javanbakht S. [Predictors of Covid-19 preventive behaviors in Iranian population over 15 years old: An application of health belief model (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2020; 30(191):13-21. [Link]
21. Goodarzi A, Heidarnia A, Tavafian SS, Eslami M. Association between dental caries and body mass index-for-age among 10-12-year-old female students in Tehran. Int J Prev Med. 2019; 10:28. [DOI:10.4103/ijpvm.IJPVM_528_18] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4103/ijpvm.IJPVM_528_18]
22. Youssef D, Abou-Abbas L, Berry A, Youssef J, Hassan H. Determinants of acceptance of Coronavirus disease-2019 (COVID-19) vaccine among Lebanese health care workers using health belief model. Plos One. 2022; 17(2):e0264128.[DOI:10.1371/journal.pone.0264128] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1371/journal.pone.0264128]
23. Karl JA, Fischer R, Druică E, Musso F, Stan A. Testing the effectiveness of the health belief model in predicting preventive behavior during the COVID-19 pandemic: The case of Romania and Italy. Front Psychol. 2022; 12:627575. [DOI:10.3389/fpsyg.2021.627575] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3389/fpsyg.2021.627575]
24. Yue S, Zhang J, Cao M, Chen B. Knowledge, attitudes and practices of COVID-19 among urban and rural residents in China: A cross-sectional study. J Community Health. 2021; 46(2):286-291. [DOI:10.1007/s10900-020-00877-x] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s10900-020-00877-x]
25. Ali M, Uddin Z, Banik PC, Hegazy FA, Zaman S, Ambia ASM, et al. Knowledge, attitude, practice, and fear of COVID-19: An online-based cross-cultural study. Int J Ment Health Addict. 2021. 21:1-16. [DOI:10.1007/s11469-021-00638-4] [DOI:10.1007/s11469-021-00638-4]
26. Maraqa B, Nazzal Z, Rabi R, Sarhan N, Al-Shakhra K, Al-Kaila M. COVID-19 vaccine hesitancy among health care workers in Palestine: A call for action. Prev Med. 2021; 149:106618. [DOI:10.1016/j.ypmed.2021.106618] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.ypmed.2021.106618]
27. Berni I, Menouni A, Filali Zegzouti Y, Kestemont MP, Godderis L, El Jaafari S. Factors associated with COVID-19 vaccine acceptance in Morocco: Applying the health belief model. Vaccines. 2022; 10(5):784. [DOI:10.3390/vaccines10050784] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/vaccines10050784]
28. Kamran A, Isazadehfar K, Heydari H, Nasimi Doost Azgomi R, Naeim M. Risk perception and adherence to preventive behaviours related to the COVID-19 pandemic: A community-based study applying the health belief model - CORRIGENDUM. BJPsych Open. 2021; 7(6):e210. [DOI:10.1192/bjo.2021.980] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1192/bjo.2021.980]
29. Shirazi Zadeh Mehraban S, Namdar A, Naghizadeh MM. Assessment of Preventive Behavior for Cervical Cancer with the Health Belief Model. Asian Pac J Cancer Prev. 2018; 19(8):2155-63. [DOI:10.22034/APJCP.2018.19.8.2155] [PMID] [PMCID]
30. Karimy M, Bastami F, Sharifat R, Heydarabadi AB, Hatamzadeh N, Pakpour AH, et al. Factors related to preventive COVID-19 behaviors using health belief model among general population: A cross-sectional study in Iran. BMC Public Health. 2021; 21(1):1934. [DOI:10.1186/s12889-021-11983-3] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s12889-021-11983-3]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
