دوره 16، شماره 12 - ( اسفند 1401 )
جلد 16 شماره 12 صفحات 993-980 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: ۱۶۲۳۵۹۱۶۹
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mohammadi M, Mardani M R, Tootian S, Sadeh E. Presenting a Health System Policy Model Based on “the Second Phase of the Revolution” Statement. Qom Univ Med Sci J 2023; 16 (12) :980-993
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3626-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3626-fa.html
محمدی محمد، مردانی محمدرضا، طوطیان صدیقه، ساده احسان. ارائه مدل خطمشیگذاری نظام سلامت مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1401; 16 (12) :980-993
محمد محمدی1 
، محمدرضا مردانی* 2، صدیقه طوطیان3 ، احسان ساده1
، محمدرضا مردانی* 2، صدیقه طوطیان3 ، احسان ساده1
1- گروه مدیریت، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
2- گروه مدیریت منابع انسانی، دانشکده مدیریت و برنامهریزی راهبردی، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران. ،mardanimr@yahoo.com
3- گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2- گروه مدیریت منابع انسانی، دانشکده مدیریت و برنامهریزی راهبردی، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران. ،
3- گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 5885 kb]
(224 دریافت)
| چکیده (HTML) (442 مشاهده)
متن کامل: (191 مشاهده)
مقدمه
سلامت یکی از ارزشمندترین سرمایههای انسانی است و اساس توسعه پایدار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تمام جوامع بشری بر آن استوار است. دولتها وظیفه دارند تمامی امکانات خود را در راستای پاسخ به نیازهای سلامتی جامعه بسیج کنند و خدمات سلامت را در همه سطوح بهداشتی، درمانی و بازتوانی برای مردم فراهم کنند. تولیت این امر برعهده نظام سلامت است [1]. نظام سلامت متشکل از تمام سازمانها و منابعی است که به ارائه خدمات و مراقبتهای سلامت پرداخته و هدف اصلی آنها ارتقای سلامت جامعه است. هزینههای مراقبت سلامت در اغلب کشورها بهدلیل تغییرات ترکیب جمعیتی، تغییر الگوی بیماریها و استفاده از فناوری جدید و پیشرفته درمانی رو به افزایش است. باتوجهبه مشکل کمبود منابع اکثر نظامهای مراقب سلامت، تخصیص عادلانه منابع و کنترل افزایش هزینهها، دغدغه مهم هر نظام سلامت است و کارایی و عدالت معیار اصلی ارزیابی عملکرد محسوب میشود [2]. نظامهای سلامت یکی از بزرگترین بخشهای اقتصاد جهان میباشند. هزینههای جهانی مراقبتهای بهداشتی تقریباً 8 درصد تولید ناخالص داخلی کشورها است و در کشورهای درحالتوسعه حدود 5 الی 10 درصد هزینههای دولت به بخش سلامت اختصاص مییابد؛ بنابراین رشد روزافزون هزینههای سلامت در سراسر جهان یکی از دغدغههای اصلی سیاستگذاران نظام سلامت میباشد [3].
تأمین مالی پایدار نظام سلامت، تأمین نیروی انسانی متخصص، استفاده کارآمد از منابع سلامت، تسهیل دسترسی آسان مردم به خدمات سلامت و محافظت مالی در برابر هزینههای سلامت، همواره برای سیاستگذاران سلامت چالشبرانگیز بوده است. منابع نظام سلامت محدود و نیازهای سلامتی مردم نامحدود میباشد. سرعت رشد هزینههای سلامت بیش از سرعت رشد تولید ناخالص داخلی است؛ بنابراین راهکار مناسبی برای مدیریت صحیح منابع نظام سلامت باید پیدا کرد [4]. ایران با جمعیت حدود 84 میلیون نفر و سرانه تولید ناخالص داخلی حدود 5550 دلار دارای نظام سلامت از نوع ترکیبی است. بخش دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی در تأمین مالی، تولید منابع و ارائه خدمات سلامت کشور مشارکت دارند. هزینههای سلامت کشور با سرعت زیادی در حال افزایش است. سرانه هزینه سلامت از حدود 81 دلار در سال 2000 میلادی به 484 دلار در سال 2018 میلادی رسید؛ درحالیکه تولید ناخالص داخلی در این بازه زمانی، تقریباً هر سال 5/2 درصد افزایش داشته است [5]. بنابراین نظام تأمین مالی سلامت ایران باید بهگونهای تقویت شود که منابع مالی کافی را جمعآوری و مدیریت کند و از آن برای خرید خدمات و کالاهای سلامت برای مردم استفاده کند [5]. توجه به کارایی و بهدست آوردن ارزش بیشتر از منابع نظام سلامت در زمان رکود اقتصادی از اهمیت بیشتری برخوردار است [6].
افزایش هزینههای نظام سلامت، ناکارآمدی اقتصاد نظام سلامت، وابستگی اقتصاد کشور به فروش نفت، اعمال تحریمهای ظالمانه و تأثیرپذیری قسمتهای مختلف نظام سلامت باعث شده است اقتصاد سلامت از منظر الگوی اقتصاد مقاومتی موردتوجه قرار گیرد. اقتصاد مقاومتی سلامت، رویکردی جهت اطمینان از امنیت و تداوم کیفیت خدمات نظام سلامت با هدف حفظ ثبات، کاهش آسیب و حرکت رو به جلوی بخشهای مختلف نظام سلامت میباشد [7]. بنابراین جباری و همکاران در پژوهش خود به شاخصهای اقتصاد مقاومتی همانند حمایت از تولید ملی، بهرهوری و استفاده بهینه از منابع، صرفهجویی در مصرف، خرید راهبردی، تفاوت بین اقتصاد ریاضتی و اقتصاد مقاومتی و رهایی از اقتصاد تکمحصولی اشاره میکنند و مصادیق اقتصاد مقاومتی در حوزه سلامت را شامل دارو و تجهیزات، منابع انسانی، مدیریت مالی، تأسیسات و هتلینگ، مدیریت مصرف، مدیریت و رهبری و فناوری اطلاعات میدانند [8].
از دستاوردهای عمده نظام سلامت میتوان به بهتر شدن دسترسی فیزیکی و مالی مردم به خدمات سلامت، افزایش امید زندگی، ارتقای شاخصهای بهداشتی، کنترل رشد جمعیت، کنترل بیماریهای مسری، تربیت نیروی انسانی و توسعه منابع فیزیکی مورد نیاز اشاره کرد که قسمتی ریشه در خطمشیگذاریهای مناسب دارد، اما نارساییها، مشکلات و ناکارآمدیهای متعددی وجود دارد که بخش زیادی از آن به عدم خطمشیگذاری مناسب یا خطمشیگذاری نامناسب یا اجراء و یا پایش ناکافی خطمشیها مربوط میشود. بنابراین نیاز هست خطمشیگذاریها در چارچوب منطقی، علمی و با استفاده از شواهد علمی متقن ارتقا یابد و منجر به اصلاحات در بخشهای مختلف نظام سلامت شود.
این پژوهش با رویکرد اقتصاد مقاومتی و رهنمودهای بیانیه گام دوم انقلاب ضمن استفاده از نظر خبرگان حوزه سلامت و پوشش شکاف دانشی حاصل از مطالعات پیشین با ارائه مدل خطمشیگذاری نظام سلامت، اطلاعات و دانش مناسبی را در راستای ارتقای بهرهوری خدمات نظام سلامت فراهم میکند.
مواد و روشها
پژوهش حاضر، بهروش کیفی و اکتشافی و از نوع کاربردی است و با روش نظریه دادهبنیاد (گراندد تئوری) براساس رهیافت نظاممند استراوس و کوربین انجام شـده است. زمانیکه ابزارهای کمی پاسخگوی نیازهای پژوهش شود، اگر توضیح یا تفسیر یک موقعیت نباشند، استفاده از روش پژوهش کیفی کاربرد پیدا میکند. گراندد تئوری یکی از رویکردهای پژوهش کیفی می باشدکه برای پژوهشهای اکتشافی مناسب میباشد [9]. این روش ضمن ارائه دادههای قابلتوجه و بینش تحقیقاتی، برای روشنسازی مکانیسمهای اساسی برخی پدیدهها مفید است. بنابراین برای ایجاد چارچوبهای نظری در تحقیقات مناسب است [10]. روش نظریه دادهبنیاد تفسیری است و هدف آن کشف مفاهیم و روابط است و توضیحات نظری برای پدیدههای موجود ارائه میدهد [11]. جامعه آماری این پژوهش شامل رؤسا، اساتید، معاونان و مدیران دانشگاه علوم پزشکی اراک و دانشگاه علوم پزشکی قم بودند (تصویر شماره 1).
در ایـن پژوهـش نمونهگیری بهصورت هدفمند با تکنیک گلوله برفی صورت گرفت. انتخاب مشارکتکنندگان با درنظر گرفتن معیارهای موافقت با مشارکت در مصاحبه، حداقل 5 سال سابقه کار مرتبط در حوزه سلامت و دانشگاههای علومپزشکی، برخورداری از تحصیلات دانشگاهی و هیئت علمی دانشگاه، مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد، افراد با سابقه تصمیمساز و یا سابقه اجرایی و مدیریتی در این حوزه و در حال فعالیت در مشاغل یا سطوح مختلف وزارت بهداشت و دانشگاههای علومپزشکی انجام شد و با رسـیدن بـه اشـباع نظری پس از انجام 11 مورد مصاحبه پایان یافت. مقصود از اشباع نظری، مرحلهای است که در آن دیگر دادههای جدیدی در ارتباط با مقوله موردنظر کشف نشود و دادههای قبلی تکرار میشوند. محـور سؤالات مصاحبههـا طبق مدل پارادایمی 6 مرحلهای دادهمبنا شامل شرایط علی، زمینهای، مداخلهگر و راهبردهای تدوین خطمشیهای نظام سلامت بود. پاسـخهای مشارکتکنندگان، هدایتگـر و تعیینکننده بـود. کار تا مصاحبه نهم ادامه یافت و از مصاحبه دهم تا یازدهم پس از رسیدن به اشباع دادهها، مصاحبه متوقف شد. پس از گردآوری نکات کلیدی، اطلاعات دستهبندی شده در قالب جدول نتایج کدگذاری براساس کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد که 408 کد اولیه که پس از غربالگری با استفاده از شاخص روایی محتوا به 260 کد کاهش یافت و 40 مؤلفه فرعی و 13 مؤلفه اصلی استخراج شد.
یافتهها
پس از انجام مصاحبه با 11 نفر از خبرگان و تحلیل و کدگذاری مصاحبهها باتوجهبه مراحل 6 گانه مدل پارادایمی نظریه دادهمبنا، تعداد 408 کد اولیه که پس از غربالگری با استفاده از شاخص روایی محتوا به 260 کد کاهش یافت و 40 مؤلفه فرعی و 13 مؤلفه اصلی طبق جدول شماره 1 استخراج شد.
در کدگذاری باز، مقولهها و مضامین اصلی پیرامون پدیده مورد مطالعه شناسایی میشوند. در کدگذاری محوری، مقولهها بهطور نظاممند بهبود مییابند و با زیرمقولهها پیوند داده میشوند. درنهایت ازطریق کدگذاری گزینشی و الگوی پارادایمی پژوهش ارائه میشود. ازطریق الگوی پارادایمی، گستره پژوهش تا سطح یکی از چندین فرایند یا شرایط اجتماعی اصلی که در دادهها وجود دارند، فشردهتر میشود. ظهور متغیر محوری در مطالعه، بهعنوان راهنمایی برای گردآوری و تحلیل دادههای بیشتر بعدی نیز عمل میکند؛ یعنی مقوله محوری سبب جهتدهی به نمونهبرداری نظری میشود. در تصاویر شماره 2 و 3 الگوی پارادایمی مرتبط با کدهای مذکور ارائه شده است.
برای تعمیم الگوی پارادایمی به یک مدل ساختاری، پرسشنامهای مشتمل بر 59 سؤال تنظیم شد که پس از توزیع بین گروههای ذیل در دانشگاه علوم پزشکی قم و دانشگاه علوم پزشکی اراک، درنهایت 274 پرسشنامه از جامعه 751 نفری گردآوری شد. افراد شرکتکننده عبارتاند از:
مدیران و کارشناسان مالی و بودجه؛
مدیران و کارشناسان دفاتر بهبود کیفیت مراکز درمانی؛
گروه آموزشی مدیریت خدمات بهداشتی درمانی؛
مدیران سطوح مختلف دانشگاهها.
بهعلت کوچک بودن نمونه و بهتبع آن نرمال نبودن دادهها، باید از آزمونهای آماری ناپارمتریک بهره گرفت. برای تحلیل معادلات ساختاری از روش رگرسیون مؤلفههای اصلی و نرمافزار Smart PLS استفاده شده است. پس از اجرای مدل ساختاری با روش PLS، نتایج ذیل حاصل شد:
تحلیل مسیر
اگر عدد ثبتشده (مقادیر آزمون تی) بر روی مسیرها بیش از 1/96 باشد، مسیر در سطح خطای 0/05 و اگر بیش از 2/58 باشد، مسیر در سطح خطای 0/01 معنادار است. همانطورکه ملاحظه میشود تأثیر عوامل مداخلهگر بر راهبردها، معنادار نمیباشد. علت را میتوان در عدم تأثیرپذیری اقدامات و برنامههای دانشگاه علوم پزشکی قم و دانشگاه علوم پزشکی اراک، از وقایع کلی کشور و شرایط حاکم بر نظام دانست. بهعبارت دیگر این مسئله نشاندهنده آن است که این 2 دانشگاه بیشتر به دنبال اداره امور و اجرا برنامههای وزارت بهداشت هستند تا سیاستگذاریها کلان و برنامهریزیهای بلندمدت.
برازش حداقل مربعات جزئی
یکی از شاخصهای برازش مدل ساختاری ناپارامتریک، شاخص Q2 است. این معیار را استون و گیسر معرفی کردند، قدرت پیشبینی مدل در سازههای درونزا را مشخص میکند. به اعتقاد آنها مدلهایی که دارای برازش ساختاری قابلقبول هستند، باید قابلیت پیشبینی متغیرهای درونزای مدل را داشته باشند؛ بدینمعنی که اگر در یک مدل، روابط بین سازهها بهدرستی تعریف شده باشند، سازهها تأثیر کافی بر یکدیگر میگذارند و از این راه فرضیهها بهدرستی تأیید میشوند. اگر مقدار شاخص Q2 مثبت باشد، نشان میدهد که برازش مدل مطلوب است و مدل از قدرت پیشبینیکنندگی مناسبی برخوردار است [12]. برای محاسبه شاخص Q2 از تکنیک بلایندفولدینگ استفاده میشود. این تکنیک 2 مقدار را ارائه میکند که بهصورت بررسی اعتبار مشترک یا روایی متقاطع و شاخص بررسی اعتبار حشو یا افزونگی در شکل نمایش داده میشود.
بحث
سازمان بهداشت جهانی کارکردهای اصلی نظام سلامت را شامل حاکمیت، تـأمین مـالی، تولید منابع و ارائه خدمات سلامت و 3 هدف اصلی نظام سلامت را شامل ارتقا و حفظ سلامتی مـردم جامعه، پاسخگویی به انتظارات مردم و حمایت مالی از آنها در مقابل هزینههای سلامت بیان کرده است [13]. امروزه داشتن جامعهای پویا و روبهرشد بدون وجود نظام سلامت کارآمد، دشوار است. یکی از چالشهای مهم نظام سلامت افزایش هزینههای سلامت، بهدلیل تغییرات ترکیب جمعیتی، تغییر الگوی بیماریها و استفاده از فناوری جدید و پیشرفته درمانی است و اکثر نظامهای مراقب سلامت با مشکل کمبود منابع مواجه هستند. تخصیص عادلانه منابع و کنترل افزایش هزینهها، دغدغه مهم هر نظام سلامت است و کارایی و عدالت معیار اصلی ارزیابی عملکرد محسوب میشود [3].
افزایش هزینههای نظام سلامت، ناکارآمدی اقتصاد نظام سلامت، وابستگی اقتصاد کشور به فروش نفت، اعمال تحریمهای ظالمانه و تأثیرپذیری قسمتهای مختلف نظام سلامت باعث شده است اقتصاد سلامت از منظر الگوی اقتصاد مقاومتی موردتوجه قرار گیرد. اقتصاد مقاومتی سلامت رویکردی جهت اطمینان از امنیت و تداوم کیفیت خدمات نطام سلامت با هدف حفظ ثبات، کاهش آسیب و حرکت رو به جلوی بخشهای مختلف نظام سلامت میباشد و مقاومسازی نظام سلامت کشور در شرایط عادی، بحران و بلایا، جنگ و بیوتروریسم و تحریم اقتصادی دشمنان، مستلزم نهادینهسازی اقتصاد مقاومتی سلامت است. الگوی اقتصاد مقاومتی در نظام سلامت از 2 جهت اهمیت بیشتری پیدا میکند. اول ازنظر اقتصاد سلامت که علم ارائه خدمات با کیفیت با حداقل هزینه و متناسب با نیاز جامعه است و این رویکرد با پویش همگانی سلامت و نظام ارجاع و مراقبتهای اولیه سلامت همخوانی دارد و دوم ازنظر نظام سلامت مقاومتی بهنحویکه در صورت وقوع اتفاق غیرمترقبه، نظام سلامت توانایی بازیابی حالت عادی و حتی ارتقای وضعیت پیشین را دارا باشد [7]. مقاومت و تابآوری قطعی و دائمی نظام سلامت در همه شرایط، به اعتبار برخورداری از الگوی اقتصاد مقاومتی متکی به دانش و فناوری، عدالت بنیان، درونزا و برونگرا، پویا و پیشرو، الگو و الهامبخش و با اتخاذ رویکردهای فرهنگی و جهادی، اخلاقی و معنوی، مردممحوری، شفافیت و پاسخگویی، مبارزه با فساد و هرنوع سوء استفاده، انعطافپذیری فرصتسازی، تولیدگری، بهرهوری و هزینه اثربخشی، کارآفرینی، صرفهجویی و نظایر آنها میسر خواهد بود [14].
نتایج پژوهشهای انجامشده درخصوص تأثیر الگوی اقتصاد مقاومتی و مصادیق آن در حوزه سلامت و بیمارستانهای دولتی بیانگر ارائه راهکارهایی در جهت بهبود وضعیت اقتصادی بیمارستانهای دولتی میباشد. برای مثال حیدری و همکاران الگویی ارائه کردند که در بخش مفهوم اقتصاد مقاومتی شامل حمایت از تولید ملی، بهرهوری و استفاده بهینه از منابع، صرفهجویی در مصرف، خرید راهبردی، تفاوت بین اقتصاد ریاضتی و اقتصاد مقاومتی و رهایی از اقتصاد تکمحصولی نفت بودند و مؤلفههای اصلی در بخش مصادیق اقتصاد مقاومتی شامل دارو و تجهیزات، منابع انسانی، مدیریت مالی، تأسیسات و هتلینگ، مدیریت مصرف، مدیریت و رهبری و فناوری اطلاعات میباشند که منطبق بر یافتههای این پژوهش میباشد [8].
یافتههای کلانتر معتمدی نیز اولویت بهداشت و پیشگیری بر درمان، عدالت و بیعدالتی در جراحی، هزینه اثربخشی اقدامات تشخیصی-درمانی و تکنیکهای جراحی، سبک زندگی سالم نظیر خواب و بیداری، فعالیت فیزیکی و تغذیه، چاقی و اضافه وزن در بیماران جراحی، پیشگیری و کنترل عوارض جراحی، اندیکاسیون و اولویت درمانی، معیارهای اقتصادی بهکارگیری ابزار، وسایل، مواد مصرفی، داروها و نظایر اینها، آزمایشها و تصویربرداریها و سایر اقدامات غیرضروری و غلط شیوههای سترونی. درنتیجه رعایت اصول علمی و ایمنی و معیارهای جراحی، در کاهش هزینهها و جلوگیری از فشار مضاعف به اقشار محروم و تقویت بنیادهای سلامت جامعه و زدودن چهره نازیبای فقر از جامعه اسلامی، ضروری و حیاتی است [15].
اصغرزاده و همکاران در یافتههای خود به دنبال عوامل اقتصادی اثرگذار بر اقتصاد مقاومتی مانند مدیریت دانش در بیمارستان، شفافیت سازمانی و سلامت اداری وگزارشدهی شفاف مالی برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی بودند و به عوامل مقاومتی مؤثر بر اقتصاد مقاومتی در حوزه سلامت شامل سازمانهای فرهنگی، همبستگی مسئولان و مردم برای خدمات عادلانه، توسعه بخش غیردولتی و توسعه محلی و بومیسازی اشاره کردند [16].
همچنین یافتههای باقری لنکرانی نشان داد در مقایسه با سایر کشورهای منطقه و روند جهانی، یکی از مهمترین تمایزات نظام سلامت ایران درگام اول انقلاب اسلامی، حرکت به سمت عدالت در سلامت و کاهش فاصله طبقاتی در بهرهمندی از خدمات بوده است. بومیسازی علومپزشکی و فراهمآوری خدمات و ابزار و فنآوریها با تکیه بر توان داخلی؛ رفع نیاز در تربیت نیروی انسانی نیز از برجستگیهای این دوران است. درنتیجه در آغاز چله دوم انقلاب اسلامی لازم است به روزآمدی این نظام و پاسخگویی به نیازهای پویای جامعه در حال تحول ایران توجه کرد [17].
نتایج مطالعه فیاضبخش بیانگر این است که اکثر بندهای سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی با بخشهای مختلف سلامت مرتبط است. اتخاذ سیاست اقتصاد مقاومتی و اهتمام برای تحقق آن در حوزه سلامت، یک تاکتیک مقطعی برای مقابله با تحریمها و فشارهای مقطعی اقتصادی نبوده، بلکه بهعنوان یک راهبرد طولانیمدت و در تمامی شرایط (عادی-بحرانی و بلایا، آفندی و پدافندی) باید تسری داشته باشد و جایگاه آرمانی و شایسته آن، زمینهسازی برای احراز مرجعیت علمی و تمدنسازی نوین اسلامی است.
محققی در تحقیق خود راهبردهای کلان و اصلی شناساییشده الگوی اقتصاد مقاومتی در نظام سلامت به موارد ذیل اشاره کرده است: اتخاذ رویکرد عدالت در سلامت، پایبندی به سایر ارزشهای انسانی و اسلامی در سلامت، اقتدار علمی با رویکرد ارتقای سرمایه انسانی سلامت، تعمیم و تعمیق ادغام آموزش و پژوهش سلامت در اقدامات و مراقبتها، تحقق همهجانبه اصل اولویت پیشگیری، تحقق نظام بیمه پایدار با رویکرد ارتقای همهجانبه بیمه همگانی سلامت، توسعه و روزآمد کردن شبکه بهداشتی درمانی کشور، تسری راهبرد جهادی در همه شئون سلامت، خاصه مدیریتها، خودکفایی و قطع وابستگی در خدمات و کالاهای سلامت، اصلاح الگوی مصرف در نظام سلامت، ایجاد، نگهداشت و افزایش ذخایر راهبردی و ضروری، ارتقای مشارکت مردم با رویکرد ارتقای فرهنگ و افزایش سواد سلامت در جامعه و دستیابی نظام سلامت به توان آفندی و پدافندی [14] و تمامی پژوهشهای اشارهشده همراستا و منطبق بر یافتههای این پژوهش میباشند.
نتیجهگیری
این پژوهش جهت ارائه مدل خطمشیگذاری نظام سلامت مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب و مورد مطالعه در دانشگاه علوم پزشکی قم و دانشگاه علوم پزشکی اراک بوده است. دانشگاههای علومپزشکی بهعنوان متولی اصلی سلامت آحاد جامعه در هر استان مشغول به فعالیت هستند و از دستگاههای پرهزینه دولتی محسوب میشوند. دانشگاههای علومپزشکی همچون قم و اراک که عمده تمرکز آنها بر اداره امور و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی است، متغیرهای کلان کشوری در کارآمدی اقتصادی دانشگاهها تأثیرگذار نبوده است. در نقطه مقابل شرایط استانی و داخل سازمانی بیشترین تأثیرات اقتصادی را دارند. درخصوص کارآمدی اقتصادی دانشگاههای علومپزشکی مطالعات پراکنده و جزئی انجام شده است. مدل خطمشیگذاری نظام سلامت با رویکرد اقتصاد مقاومتی میتواند مسیر روشنی را برای سیاستگذاران و مجریان در جهت بهبود و ارتقای کارآمدی اقتصادی تبیین کند.
تفاوت این پژوهش با سایر مطالعات در این است که مدل پیشنهادی این پژوهش، در قالب یک مدل جامع نسبت به بررسی تمامی عوامل تأثیرگذار بر ناکارآمدی اقتصادی دانشگاههای علومپزشکی اقدام کرده است. نتایج مدل ساختاری نیز نشان میدهد
عوامل درونسازمانی و سپس عوامل دروناستانی، مهمترین متغیرهای اثرگذاری بر اقتصاد دانشگاه علوم پزشکی قم و دانشگاه علوم پزشکی اراک است. این بدانمعناست که میتوان با اتکا به هیئت امنای دانشگاههای علومپزشکی و همچنین شورای سلامت و امنیت غذایی استان، بسیاری از نقاط ضعف و تهدیدات را بر طرف کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از رساله دکتری با کد رهگیری ۱۶۲۳۵۹۱۶۹ است که در شورای پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه بررسی و تأیید شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچگونه کمک مالی از سازمانیهای دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آمادهسازی این مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از کلیه شرکتکنندگان در این پژوهش تشکر و قدردانی میشود.
سلامت یکی از ارزشمندترین سرمایههای انسانی است و اساس توسعه پایدار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تمام جوامع بشری بر آن استوار است. دولتها وظیفه دارند تمامی امکانات خود را در راستای پاسخ به نیازهای سلامتی جامعه بسیج کنند و خدمات سلامت را در همه سطوح بهداشتی، درمانی و بازتوانی برای مردم فراهم کنند. تولیت این امر برعهده نظام سلامت است [1]. نظام سلامت متشکل از تمام سازمانها و منابعی است که به ارائه خدمات و مراقبتهای سلامت پرداخته و هدف اصلی آنها ارتقای سلامت جامعه است. هزینههای مراقبت سلامت در اغلب کشورها بهدلیل تغییرات ترکیب جمعیتی، تغییر الگوی بیماریها و استفاده از فناوری جدید و پیشرفته درمانی رو به افزایش است. باتوجهبه مشکل کمبود منابع اکثر نظامهای مراقب سلامت، تخصیص عادلانه منابع و کنترل افزایش هزینهها، دغدغه مهم هر نظام سلامت است و کارایی و عدالت معیار اصلی ارزیابی عملکرد محسوب میشود [2]. نظامهای سلامت یکی از بزرگترین بخشهای اقتصاد جهان میباشند. هزینههای جهانی مراقبتهای بهداشتی تقریباً 8 درصد تولید ناخالص داخلی کشورها است و در کشورهای درحالتوسعه حدود 5 الی 10 درصد هزینههای دولت به بخش سلامت اختصاص مییابد؛ بنابراین رشد روزافزون هزینههای سلامت در سراسر جهان یکی از دغدغههای اصلی سیاستگذاران نظام سلامت میباشد [3].
تأمین مالی پایدار نظام سلامت، تأمین نیروی انسانی متخصص، استفاده کارآمد از منابع سلامت، تسهیل دسترسی آسان مردم به خدمات سلامت و محافظت مالی در برابر هزینههای سلامت، همواره برای سیاستگذاران سلامت چالشبرانگیز بوده است. منابع نظام سلامت محدود و نیازهای سلامتی مردم نامحدود میباشد. سرعت رشد هزینههای سلامت بیش از سرعت رشد تولید ناخالص داخلی است؛ بنابراین راهکار مناسبی برای مدیریت صحیح منابع نظام سلامت باید پیدا کرد [4]. ایران با جمعیت حدود 84 میلیون نفر و سرانه تولید ناخالص داخلی حدود 5550 دلار دارای نظام سلامت از نوع ترکیبی است. بخش دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی در تأمین مالی، تولید منابع و ارائه خدمات سلامت کشور مشارکت دارند. هزینههای سلامت کشور با سرعت زیادی در حال افزایش است. سرانه هزینه سلامت از حدود 81 دلار در سال 2000 میلادی به 484 دلار در سال 2018 میلادی رسید؛ درحالیکه تولید ناخالص داخلی در این بازه زمانی، تقریباً هر سال 5/2 درصد افزایش داشته است [5]. بنابراین نظام تأمین مالی سلامت ایران باید بهگونهای تقویت شود که منابع مالی کافی را جمعآوری و مدیریت کند و از آن برای خرید خدمات و کالاهای سلامت برای مردم استفاده کند [5]. توجه به کارایی و بهدست آوردن ارزش بیشتر از منابع نظام سلامت در زمان رکود اقتصادی از اهمیت بیشتری برخوردار است [6].
افزایش هزینههای نظام سلامت، ناکارآمدی اقتصاد نظام سلامت، وابستگی اقتصاد کشور به فروش نفت، اعمال تحریمهای ظالمانه و تأثیرپذیری قسمتهای مختلف نظام سلامت باعث شده است اقتصاد سلامت از منظر الگوی اقتصاد مقاومتی موردتوجه قرار گیرد. اقتصاد مقاومتی سلامت، رویکردی جهت اطمینان از امنیت و تداوم کیفیت خدمات نظام سلامت با هدف حفظ ثبات، کاهش آسیب و حرکت رو به جلوی بخشهای مختلف نظام سلامت میباشد [7]. بنابراین جباری و همکاران در پژوهش خود به شاخصهای اقتصاد مقاومتی همانند حمایت از تولید ملی، بهرهوری و استفاده بهینه از منابع، صرفهجویی در مصرف، خرید راهبردی، تفاوت بین اقتصاد ریاضتی و اقتصاد مقاومتی و رهایی از اقتصاد تکمحصولی اشاره میکنند و مصادیق اقتصاد مقاومتی در حوزه سلامت را شامل دارو و تجهیزات، منابع انسانی، مدیریت مالی، تأسیسات و هتلینگ، مدیریت مصرف، مدیریت و رهبری و فناوری اطلاعات میدانند [8].
از دستاوردهای عمده نظام سلامت میتوان به بهتر شدن دسترسی فیزیکی و مالی مردم به خدمات سلامت، افزایش امید زندگی، ارتقای شاخصهای بهداشتی، کنترل رشد جمعیت، کنترل بیماریهای مسری، تربیت نیروی انسانی و توسعه منابع فیزیکی مورد نیاز اشاره کرد که قسمتی ریشه در خطمشیگذاریهای مناسب دارد، اما نارساییها، مشکلات و ناکارآمدیهای متعددی وجود دارد که بخش زیادی از آن به عدم خطمشیگذاری مناسب یا خطمشیگذاری نامناسب یا اجراء و یا پایش ناکافی خطمشیها مربوط میشود. بنابراین نیاز هست خطمشیگذاریها در چارچوب منطقی، علمی و با استفاده از شواهد علمی متقن ارتقا یابد و منجر به اصلاحات در بخشهای مختلف نظام سلامت شود.
این پژوهش با رویکرد اقتصاد مقاومتی و رهنمودهای بیانیه گام دوم انقلاب ضمن استفاده از نظر خبرگان حوزه سلامت و پوشش شکاف دانشی حاصل از مطالعات پیشین با ارائه مدل خطمشیگذاری نظام سلامت، اطلاعات و دانش مناسبی را در راستای ارتقای بهرهوری خدمات نظام سلامت فراهم میکند.
مواد و روشها
پژوهش حاضر، بهروش کیفی و اکتشافی و از نوع کاربردی است و با روش نظریه دادهبنیاد (گراندد تئوری) براساس رهیافت نظاممند استراوس و کوربین انجام شـده است. زمانیکه ابزارهای کمی پاسخگوی نیازهای پژوهش شود، اگر توضیح یا تفسیر یک موقعیت نباشند، استفاده از روش پژوهش کیفی کاربرد پیدا میکند. گراندد تئوری یکی از رویکردهای پژوهش کیفی می باشدکه برای پژوهشهای اکتشافی مناسب میباشد [9]. این روش ضمن ارائه دادههای قابلتوجه و بینش تحقیقاتی، برای روشنسازی مکانیسمهای اساسی برخی پدیدهها مفید است. بنابراین برای ایجاد چارچوبهای نظری در تحقیقات مناسب است [10]. روش نظریه دادهبنیاد تفسیری است و هدف آن کشف مفاهیم و روابط است و توضیحات نظری برای پدیدههای موجود ارائه میدهد [11]. جامعه آماری این پژوهش شامل رؤسا، اساتید، معاونان و مدیران دانشگاه علوم پزشکی اراک و دانشگاه علوم پزشکی قم بودند (تصویر شماره 1).
در ایـن پژوهـش نمونهگیری بهصورت هدفمند با تکنیک گلوله برفی صورت گرفت. انتخاب مشارکتکنندگان با درنظر گرفتن معیارهای موافقت با مشارکت در مصاحبه، حداقل 5 سال سابقه کار مرتبط در حوزه سلامت و دانشگاههای علومپزشکی، برخورداری از تحصیلات دانشگاهی و هیئت علمی دانشگاه، مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد، افراد با سابقه تصمیمساز و یا سابقه اجرایی و مدیریتی در این حوزه و در حال فعالیت در مشاغل یا سطوح مختلف وزارت بهداشت و دانشگاههای علومپزشکی انجام شد و با رسـیدن بـه اشـباع نظری پس از انجام 11 مورد مصاحبه پایان یافت. مقصود از اشباع نظری، مرحلهای است که در آن دیگر دادههای جدیدی در ارتباط با مقوله موردنظر کشف نشود و دادههای قبلی تکرار میشوند. محـور سؤالات مصاحبههـا طبق مدل پارادایمی 6 مرحلهای دادهمبنا شامل شرایط علی، زمینهای، مداخلهگر و راهبردهای تدوین خطمشیهای نظام سلامت بود. پاسـخهای مشارکتکنندگان، هدایتگـر و تعیینکننده بـود. کار تا مصاحبه نهم ادامه یافت و از مصاحبه دهم تا یازدهم پس از رسیدن به اشباع دادهها، مصاحبه متوقف شد. پس از گردآوری نکات کلیدی، اطلاعات دستهبندی شده در قالب جدول نتایج کدگذاری براساس کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد که 408 کد اولیه که پس از غربالگری با استفاده از شاخص روایی محتوا به 260 کد کاهش یافت و 40 مؤلفه فرعی و 13 مؤلفه اصلی استخراج شد.
یافتهها
پس از انجام مصاحبه با 11 نفر از خبرگان و تحلیل و کدگذاری مصاحبهها باتوجهبه مراحل 6 گانه مدل پارادایمی نظریه دادهمبنا، تعداد 408 کد اولیه که پس از غربالگری با استفاده از شاخص روایی محتوا به 260 کد کاهش یافت و 40 مؤلفه فرعی و 13 مؤلفه اصلی طبق جدول شماره 1 استخراج شد.
در کدگذاری باز، مقولهها و مضامین اصلی پیرامون پدیده مورد مطالعه شناسایی میشوند. در کدگذاری محوری، مقولهها بهطور نظاممند بهبود مییابند و با زیرمقولهها پیوند داده میشوند. درنهایت ازطریق کدگذاری گزینشی و الگوی پارادایمی پژوهش ارائه میشود. ازطریق الگوی پارادایمی، گستره پژوهش تا سطح یکی از چندین فرایند یا شرایط اجتماعی اصلی که در دادهها وجود دارند، فشردهتر میشود. ظهور متغیر محوری در مطالعه، بهعنوان راهنمایی برای گردآوری و تحلیل دادههای بیشتر بعدی نیز عمل میکند؛ یعنی مقوله محوری سبب جهتدهی به نمونهبرداری نظری میشود. در تصاویر شماره 2 و 3 الگوی پارادایمی مرتبط با کدهای مذکور ارائه شده است.
برای تعمیم الگوی پارادایمی به یک مدل ساختاری، پرسشنامهای مشتمل بر 59 سؤال تنظیم شد که پس از توزیع بین گروههای ذیل در دانشگاه علوم پزشکی قم و دانشگاه علوم پزشکی اراک، درنهایت 274 پرسشنامه از جامعه 751 نفری گردآوری شد. افراد شرکتکننده عبارتاند از:
مدیران و کارشناسان مالی و بودجه؛
مدیران و کارشناسان دفاتر بهبود کیفیت مراکز درمانی؛
گروه آموزشی مدیریت خدمات بهداشتی درمانی؛
مدیران سطوح مختلف دانشگاهها.
بهعلت کوچک بودن نمونه و بهتبع آن نرمال نبودن دادهها، باید از آزمونهای آماری ناپارمتریک بهره گرفت. برای تحلیل معادلات ساختاری از روش رگرسیون مؤلفههای اصلی و نرمافزار Smart PLS استفاده شده است. پس از اجرای مدل ساختاری با روش PLS، نتایج ذیل حاصل شد:
تحلیل مسیر
اگر عدد ثبتشده (مقادیر آزمون تی) بر روی مسیرها بیش از 1/96 باشد، مسیر در سطح خطای 0/05 و اگر بیش از 2/58 باشد، مسیر در سطح خطای 0/01 معنادار است. همانطورکه ملاحظه میشود تأثیر عوامل مداخلهگر بر راهبردها، معنادار نمیباشد. علت را میتوان در عدم تأثیرپذیری اقدامات و برنامههای دانشگاه علوم پزشکی قم و دانشگاه علوم پزشکی اراک، از وقایع کلی کشور و شرایط حاکم بر نظام دانست. بهعبارت دیگر این مسئله نشاندهنده آن است که این 2 دانشگاه بیشتر به دنبال اداره امور و اجرا برنامههای وزارت بهداشت هستند تا سیاستگذاریها کلان و برنامهریزیهای بلندمدت.
برازش حداقل مربعات جزئی
یکی از شاخصهای برازش مدل ساختاری ناپارامتریک، شاخص Q2 است. این معیار را استون و گیسر معرفی کردند، قدرت پیشبینی مدل در سازههای درونزا را مشخص میکند. به اعتقاد آنها مدلهایی که دارای برازش ساختاری قابلقبول هستند، باید قابلیت پیشبینی متغیرهای درونزای مدل را داشته باشند؛ بدینمعنی که اگر در یک مدل، روابط بین سازهها بهدرستی تعریف شده باشند، سازهها تأثیر کافی بر یکدیگر میگذارند و از این راه فرضیهها بهدرستی تأیید میشوند. اگر مقدار شاخص Q2 مثبت باشد، نشان میدهد که برازش مدل مطلوب است و مدل از قدرت پیشبینیکنندگی مناسبی برخوردار است [12]. برای محاسبه شاخص Q2 از تکنیک بلایندفولدینگ استفاده میشود. این تکنیک 2 مقدار را ارائه میکند که بهصورت بررسی اعتبار مشترک یا روایی متقاطع و شاخص بررسی اعتبار حشو یا افزونگی در شکل نمایش داده میشود.
بحث
سازمان بهداشت جهانی کارکردهای اصلی نظام سلامت را شامل حاکمیت، تـأمین مـالی، تولید منابع و ارائه خدمات سلامت و 3 هدف اصلی نظام سلامت را شامل ارتقا و حفظ سلامتی مـردم جامعه، پاسخگویی به انتظارات مردم و حمایت مالی از آنها در مقابل هزینههای سلامت بیان کرده است [13]. امروزه داشتن جامعهای پویا و روبهرشد بدون وجود نظام سلامت کارآمد، دشوار است. یکی از چالشهای مهم نظام سلامت افزایش هزینههای سلامت، بهدلیل تغییرات ترکیب جمعیتی، تغییر الگوی بیماریها و استفاده از فناوری جدید و پیشرفته درمانی است و اکثر نظامهای مراقب سلامت با مشکل کمبود منابع مواجه هستند. تخصیص عادلانه منابع و کنترل افزایش هزینهها، دغدغه مهم هر نظام سلامت است و کارایی و عدالت معیار اصلی ارزیابی عملکرد محسوب میشود [3].
افزایش هزینههای نظام سلامت، ناکارآمدی اقتصاد نظام سلامت، وابستگی اقتصاد کشور به فروش نفت، اعمال تحریمهای ظالمانه و تأثیرپذیری قسمتهای مختلف نظام سلامت باعث شده است اقتصاد سلامت از منظر الگوی اقتصاد مقاومتی موردتوجه قرار گیرد. اقتصاد مقاومتی سلامت رویکردی جهت اطمینان از امنیت و تداوم کیفیت خدمات نطام سلامت با هدف حفظ ثبات، کاهش آسیب و حرکت رو به جلوی بخشهای مختلف نظام سلامت میباشد و مقاومسازی نظام سلامت کشور در شرایط عادی، بحران و بلایا، جنگ و بیوتروریسم و تحریم اقتصادی دشمنان، مستلزم نهادینهسازی اقتصاد مقاومتی سلامت است. الگوی اقتصاد مقاومتی در نظام سلامت از 2 جهت اهمیت بیشتری پیدا میکند. اول ازنظر اقتصاد سلامت که علم ارائه خدمات با کیفیت با حداقل هزینه و متناسب با نیاز جامعه است و این رویکرد با پویش همگانی سلامت و نظام ارجاع و مراقبتهای اولیه سلامت همخوانی دارد و دوم ازنظر نظام سلامت مقاومتی بهنحویکه در صورت وقوع اتفاق غیرمترقبه، نظام سلامت توانایی بازیابی حالت عادی و حتی ارتقای وضعیت پیشین را دارا باشد [7]. مقاومت و تابآوری قطعی و دائمی نظام سلامت در همه شرایط، به اعتبار برخورداری از الگوی اقتصاد مقاومتی متکی به دانش و فناوری، عدالت بنیان، درونزا و برونگرا، پویا و پیشرو، الگو و الهامبخش و با اتخاذ رویکردهای فرهنگی و جهادی، اخلاقی و معنوی، مردممحوری، شفافیت و پاسخگویی، مبارزه با فساد و هرنوع سوء استفاده، انعطافپذیری فرصتسازی، تولیدگری، بهرهوری و هزینه اثربخشی، کارآفرینی، صرفهجویی و نظایر آنها میسر خواهد بود [14].
نتایج پژوهشهای انجامشده درخصوص تأثیر الگوی اقتصاد مقاومتی و مصادیق آن در حوزه سلامت و بیمارستانهای دولتی بیانگر ارائه راهکارهایی در جهت بهبود وضعیت اقتصادی بیمارستانهای دولتی میباشد. برای مثال حیدری و همکاران الگویی ارائه کردند که در بخش مفهوم اقتصاد مقاومتی شامل حمایت از تولید ملی، بهرهوری و استفاده بهینه از منابع، صرفهجویی در مصرف، خرید راهبردی، تفاوت بین اقتصاد ریاضتی و اقتصاد مقاومتی و رهایی از اقتصاد تکمحصولی نفت بودند و مؤلفههای اصلی در بخش مصادیق اقتصاد مقاومتی شامل دارو و تجهیزات، منابع انسانی، مدیریت مالی، تأسیسات و هتلینگ، مدیریت مصرف، مدیریت و رهبری و فناوری اطلاعات میباشند که منطبق بر یافتههای این پژوهش میباشد [8].
یافتههای کلانتر معتمدی نیز اولویت بهداشت و پیشگیری بر درمان، عدالت و بیعدالتی در جراحی، هزینه اثربخشی اقدامات تشخیصی-درمانی و تکنیکهای جراحی، سبک زندگی سالم نظیر خواب و بیداری، فعالیت فیزیکی و تغذیه، چاقی و اضافه وزن در بیماران جراحی، پیشگیری و کنترل عوارض جراحی، اندیکاسیون و اولویت درمانی، معیارهای اقتصادی بهکارگیری ابزار، وسایل، مواد مصرفی، داروها و نظایر اینها، آزمایشها و تصویربرداریها و سایر اقدامات غیرضروری و غلط شیوههای سترونی. درنتیجه رعایت اصول علمی و ایمنی و معیارهای جراحی، در کاهش هزینهها و جلوگیری از فشار مضاعف به اقشار محروم و تقویت بنیادهای سلامت جامعه و زدودن چهره نازیبای فقر از جامعه اسلامی، ضروری و حیاتی است [15].
اصغرزاده و همکاران در یافتههای خود به دنبال عوامل اقتصادی اثرگذار بر اقتصاد مقاومتی مانند مدیریت دانش در بیمارستان، شفافیت سازمانی و سلامت اداری وگزارشدهی شفاف مالی برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی بودند و به عوامل مقاومتی مؤثر بر اقتصاد مقاومتی در حوزه سلامت شامل سازمانهای فرهنگی، همبستگی مسئولان و مردم برای خدمات عادلانه، توسعه بخش غیردولتی و توسعه محلی و بومیسازی اشاره کردند [16].
همچنین یافتههای باقری لنکرانی نشان داد در مقایسه با سایر کشورهای منطقه و روند جهانی، یکی از مهمترین تمایزات نظام سلامت ایران درگام اول انقلاب اسلامی، حرکت به سمت عدالت در سلامت و کاهش فاصله طبقاتی در بهرهمندی از خدمات بوده است. بومیسازی علومپزشکی و فراهمآوری خدمات و ابزار و فنآوریها با تکیه بر توان داخلی؛ رفع نیاز در تربیت نیروی انسانی نیز از برجستگیهای این دوران است. درنتیجه در آغاز چله دوم انقلاب اسلامی لازم است به روزآمدی این نظام و پاسخگویی به نیازهای پویای جامعه در حال تحول ایران توجه کرد [17].
نتایج مطالعه فیاضبخش بیانگر این است که اکثر بندهای سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی با بخشهای مختلف سلامت مرتبط است. اتخاذ سیاست اقتصاد مقاومتی و اهتمام برای تحقق آن در حوزه سلامت، یک تاکتیک مقطعی برای مقابله با تحریمها و فشارهای مقطعی اقتصادی نبوده، بلکه بهعنوان یک راهبرد طولانیمدت و در تمامی شرایط (عادی-بحرانی و بلایا، آفندی و پدافندی) باید تسری داشته باشد و جایگاه آرمانی و شایسته آن، زمینهسازی برای احراز مرجعیت علمی و تمدنسازی نوین اسلامی است.
محققی در تحقیق خود راهبردهای کلان و اصلی شناساییشده الگوی اقتصاد مقاومتی در نظام سلامت به موارد ذیل اشاره کرده است: اتخاذ رویکرد عدالت در سلامت، پایبندی به سایر ارزشهای انسانی و اسلامی در سلامت، اقتدار علمی با رویکرد ارتقای سرمایه انسانی سلامت، تعمیم و تعمیق ادغام آموزش و پژوهش سلامت در اقدامات و مراقبتها، تحقق همهجانبه اصل اولویت پیشگیری، تحقق نظام بیمه پایدار با رویکرد ارتقای همهجانبه بیمه همگانی سلامت، توسعه و روزآمد کردن شبکه بهداشتی درمانی کشور، تسری راهبرد جهادی در همه شئون سلامت، خاصه مدیریتها، خودکفایی و قطع وابستگی در خدمات و کالاهای سلامت، اصلاح الگوی مصرف در نظام سلامت، ایجاد، نگهداشت و افزایش ذخایر راهبردی و ضروری، ارتقای مشارکت مردم با رویکرد ارتقای فرهنگ و افزایش سواد سلامت در جامعه و دستیابی نظام سلامت به توان آفندی و پدافندی [14] و تمامی پژوهشهای اشارهشده همراستا و منطبق بر یافتههای این پژوهش میباشند.
نتیجهگیری
این پژوهش جهت ارائه مدل خطمشیگذاری نظام سلامت مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب و مورد مطالعه در دانشگاه علوم پزشکی قم و دانشگاه علوم پزشکی اراک بوده است. دانشگاههای علومپزشکی بهعنوان متولی اصلی سلامت آحاد جامعه در هر استان مشغول به فعالیت هستند و از دستگاههای پرهزینه دولتی محسوب میشوند. دانشگاههای علومپزشکی همچون قم و اراک که عمده تمرکز آنها بر اداره امور و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی است، متغیرهای کلان کشوری در کارآمدی اقتصادی دانشگاهها تأثیرگذار نبوده است. در نقطه مقابل شرایط استانی و داخل سازمانی بیشترین تأثیرات اقتصادی را دارند. درخصوص کارآمدی اقتصادی دانشگاههای علومپزشکی مطالعات پراکنده و جزئی انجام شده است. مدل خطمشیگذاری نظام سلامت با رویکرد اقتصاد مقاومتی میتواند مسیر روشنی را برای سیاستگذاران و مجریان در جهت بهبود و ارتقای کارآمدی اقتصادی تبیین کند.
تفاوت این پژوهش با سایر مطالعات در این است که مدل پیشنهادی این پژوهش، در قالب یک مدل جامع نسبت به بررسی تمامی عوامل تأثیرگذار بر ناکارآمدی اقتصادی دانشگاههای علومپزشکی اقدام کرده است. نتایج مدل ساختاری نیز نشان میدهد
عوامل درونسازمانی و سپس عوامل دروناستانی، مهمترین متغیرهای اثرگذاری بر اقتصاد دانشگاه علوم پزشکی قم و دانشگاه علوم پزشکی اراک است. این بدانمعناست که میتوان با اتکا به هیئت امنای دانشگاههای علومپزشکی و همچنین شورای سلامت و امنیت غذایی استان، بسیاری از نقاط ضعف و تهدیدات را بر طرف کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از رساله دکتری با کد رهگیری ۱۶۲۳۵۹۱۶۹ است که در شورای پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه بررسی و تأیید شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچگونه کمک مالی از سازمانیهای دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آمادهسازی این مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از کلیه شرکتکنندگان در این پژوهش تشکر و قدردانی میشود.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
مدیریت بهداشتی
دریافت: 1401/9/24 | پذیرش: 1401/10/27 | انتشار: 1401/12/10
دریافت: 1401/9/24 | پذیرش: 1401/10/27 | انتشار: 1401/12/10
فهرست منابع
1. Sheikhy-Chaman M. [The cycle of policy making, management and economics of health system (Persian)]. Manage Strat Health Syst. 2020; 5(3):169-72. [DOI:10.18502/mshsj.v5i3.4901] [DOI:10.18502/mshsj.v5i3.4901]
2. Mohagheghi MA, Alimohammadzadeh K, Sadr SS, Hosseinpour F, Khakian M, Akhlaghdoost M. [Induced demand in the iranian health system: A review study (Persian)]. Iran J Cult Health Promot. 2022; 5(4):554-66. [Link]
3. Zarei H, Ostvar R, Soltani H. [Designing an operational model for implementing resistance economics in hospitals of Shiraz University of Medical Sciences (Persian)]. Armaghan J. 2021; 26(1):59-7. [DOI:10.52547/armaghanj.26.1.59] [DOI:10.52547/armaghanj.26.1.59]
4. Khosravi MF, Mosadeghrad AM, Arab M. Health system governance evaluation: A scoping review. Iran J Public Health. 2023; 52(2):265-77. [Link]
5. Mosadeghrad AM, Khodayari R, Abbasi M, Karimi F. [Sustainable financing strategies for the Iranian health system: A scoping review (Persian)]. J Sch Public Health Inst Public Health Res. 2021; 19(2):137-56. [Link]
6. Mosadeghrad AM, Janababie G, Kalantari B, Abbasi M, Dehnavi H. [Evaluation of efficiency of general hospitals in Iran (Persian)]. Sci J Kurdistan Univ Med Sci. 2021; 26(3):151-69. [DOI:10.52547/sjku.26.3.151] [DOI:10.52547/sjku.26.3.151]
7. Tabrizchi N, Emamgholipoor S, Pourreza A, Etemady M, Hosseini SJ, Shahedi M, et al. [An overview of resistance economics in the health sector macro-priority axes and specific issues (Persian)]. Iran J Cult Health Promot. 2019; 3(3):232-49. [Link]
8. Jabbari A, Mohammadi F, Heidari L. [Manifestations of economic resilience in hospitals: What do managers say (Persian)]? J Toloo Behdasht. 2020; 19(1):19-31. [DOI:10.18502/tbj.v19i1.2814] [DOI:10.18502/tbj.v19i1.2814]
9. Mahmoudi V, Feizpour MA, Amoozad Mahdiraji H, Dehmoubed Sharifabadi B. [Designing a model for assessing the sustainable supply chain performance of governmental hospitals using grounded theory approach (Persian)]. J Health Adm. 2019; 22(1):103-18. [Link]
10. Zhu J, Kang J, Ma H, Wang C. Grounded theory-based subjective evaluation of traditional Chinese performance buildings. Appl Acoust. 2020; 168:107417. [DOI:10.1016/j.apacoust.2020.107417] [DOI:10.1016/j.apacoust.2020.107417]
11. Corbin J, Strauss A. Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Newbury Park: Sage Publishing; 2014. [Link]
12. Henseler J, Ringle CM, Sinkovics RR. The use of partial least squares path modeling in international marketing. New Chall Int Marketing. 2009; 20:277-319. [DOI:10.1108/S1474-7979(2009)0000020014] [DOI:10.1108/S1474-7979(2009)0000020014]
13. World Health Organization (WHO). The World Health Report 2000; Health systems: Improving performance. Geneva: World Health Organization; 2000. [Link]
14. Etemedi M, Emamgholipoor S, Pourreza A, Tabrizchi N, Hosseini S, Shahedi M, et al. [Strategies for achieving a resilient economy in health (Persian)]. J Cult Health Promot. 2018; 3(3):250-66. [Link]
15. Kalantarmotamedi SMR. [Implementing a resilient economy in iran's healthcare system: Adherence to indication and treatment priorities and preventing unnecessary interventions (Persian)]. J Cult Health Promot. 2019; 3(3):267-8. [link]
16. Asgharzadeh A, Kazemi S, Khayami P, Vahdat N. [A model for achieving the goals of resistance economy in the hospital (case study: Patients with special diseases) (Persian)]. Appl Stud Manag Dev Sci. 2017; 3(14):1-12. [Link]
17. Bagheri Lankarani K. [Challenges facing Iran's health care system (Persian)]. Iran J Cult Health Promot. 2018; 2(4):563-5. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
