جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 248-235 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 6259
Ethics code: IR.MAZUMS.REC.139
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Motevalli Haghi S F, Hosseini Vasoukolaei N, Ahmadian M T, Yazdani Charati J, Nikookar S H. Knowledge, Attitude, and Practice of Rural Households in Bojnourd, Iran Regarding the Fleas. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 2477.2
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3643-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3643-fa.html
متولی حقی سیدفرزاد، حسینی واسوکلایی نسیبه، احمدیان محمدتقی، یزدانی چراتی جمشید، نیکوکار سیدحسن. ارزیابی دانش، نگرش و عملکرد اعضای خانوار درخصوص حشره کک در مناطق روستایی شهرستان بجنورد، استان خراسان شمالی، سال 1399. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :235-248
سیدفرزاد متولی حقی1 
، نسیبه حسینی واسوکلایی1 ، محمدتقی احمدیان1 ، جمشید یزدانی چراتی2 ، سیدحسن نیکوکار* 3
، نسیبه حسینی واسوکلایی1 ، محمدتقی احمدیان1 ، جمشید یزدانی چراتی2 ، سیدحسن نیکوکار* 3
1- گروه حشره‌شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران، ساری، ایران.
2- گروه آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران، ساری، ایران.
3- مرکز تحقیقات علوم بهداشتی، دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران، ساری، ایران. ،nikookar_84@yahoo.com
2- گروه آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران، ساری، ایران.
3- مرکز تحقیقات علوم بهداشتی، دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران، ساری، ایران. ،
واژه‌های کلیدی: دانش، نگرش، عملکرد، کک، افراد خانوار، ایران
متن کامل [PDF 4349 kb]
(241 دریافت)
| چکیده (HTML) (468 مشاهده)
متن کامل: (259 مشاهده)
مقدمه
کک‌ها بندپایانی هستند که به راسته سیفوناپترا تعلق دارند. آن‌ها حشراتی کوچک (2-10 میلی‌متر) و بدون بال هستند که عموماً بدنی پهن دارند. قفسه سینه آن‌ها دارای سه بند است که هرکدام دارای یک جفت پای توسعه‌یافته است و کک‌های بالغ را قادر می‌سازد در مسافت‌های طولانی بپرند [1].
کک‌ها عمدتاً یکی از مهم‌‌ترین انگل‌های خارجی پستانداران (94 درصد) هستند، درحالی‌که پرندگان تنها توسط 6 درصد از گونه‌های شناخته‌شده آلوده می‌شوند. این تا حدی به‌دلیل کاهش تلاش‌ها در نمونه‌گیری است، زیرا تنها تعداد کمی از کک‌های پرندگان در تماس نزدیک با انسان هستند [2]. کک‌ها یکی از رایج‌‌ترین گروه‌های حشرات هستند که می‌توانند به‌عنوان ناقل و میزبان واسط عوامل بیماری‌زای مشترک بین مهره‌داران ازجمله انسان عمل کنند [3، 4]. این گونه از حشرات می‌توانند با ایجاد درماتیت آلرژیک [5، 6]، یا فلج پس از تزریق بزاق به پوست یا خون میزبان خود [7]، اثر بیماری‌زایی مستقیم داشته باشند.
کک‌ها براساس میزبانشان به سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند:
1) کک‌هایی که به‌طور دائم روی میزبان خود زندگی می‌کنند، مانند گزنوپسیلا کئوپیس، پولکس ایریتانس و کتنوسفالیدس کنیس و فلیس
2) کک‌هایی که به‌طور دائم در لانه‌های میزبان زندگی می‌کنند مانند سراتوفیلوس گالیناسه آ
3) کک‌های نفوذکننده از جنس تونگا و نئوتونگا
گزنوپسیلا کئوپیس یکی از کک‌های غالب روی بدن جوندگان وحشی در کانون‌های خاموش بیماری طاعون در ایران (کردستان، آذربایجان غربی) است که به‌علت نقش آن در انتشار پاندمیک و اپیدمیک طاعون انسانی به‌عنوان ناقل کلاسیک بیماری در نظر گرفته می‌شود [8].
اهمیت کک‌ها در بهداشت عمومی انسان بیشتر به توانایی آن‌ها در انتقال عوامل بیماری‌زای عفونی در طول خونخواری مربوط می‌شود. کک‌ها درواقع ناقل بیماری‌های عفونی انسان مانند طاعون بوبونیک ناشی از یرسینیا پستیس [9]، تیفوس موش ناشی از ریکتزیا تیفی [10] و تب خالدار ناشی از ریکتزیا فلیس [11] هستند. اخیراً آن‌ها همچنین در انتقال بارتنلا هنسلی عامل بیماری خراش گربه نقش دارند [12].
در سالهای اخیر، تغییرات آب و هوایی به‌دلیل گرم شدن کره زمین و مداخله انسان، گسترش حاشیه‌نشینی و عادات رفتاری روستاییان در نگهداری دام نزدیک اماکن انسانی به تغییر در پارامترهای بیولوژیکی و افزایش مواجهه انسان با ناقلین و عوامل بیماری‌زا منجر شده است [13]. حضور ریکتزیا در کک‌هایی که قبلاً آلوده نبوده [14] و حضور کک در میزبان و مکان جدید [15] گزارشاتی از گسترش، پراکنش و ظهور بیماری‌های بازپدید یا نوپدید در ارتباط با کک‌ها بوده است. از آنجایی که یکی از روش‌های کنترل و پیشگیری از آلودگی به کک‌ها و کاهش میزان ابتلا به بیماری‌های منتقله توسط آن‌ها، بالا بردن سطح آگاهی، نگرش و عملکرد افراد جامعه در این زمینه است، مطالعاتی که در این راستا انجام می‌شود می‌تواند کمک شایانی به مسئولین بهداشتی در زمینه طراحی استراتژی‌های کنترلی نماید. همچنین از اهداف آموزش در سلامت، آموزش با رویکرد تغییر رفتار است و این باور وجود دارد که تغییر دانش در افراد در ارتباط با ناقل و بیماری‌های منتقله به‌وسیله آن‌ها به تغییر نگرش و رفتارهای بهداشتی در آینده منتهی می‌شود و آن می‌تواند به تأثیرات مثبت اقتصادی و سلامت عمومی در جامعه منجر شود [16]. با توجه به گزارش آلودگی شدید به کک در بخش‌های مختلف کشور [17، 18] و اینکه تا کنون مطالعه‌ای در زمینه سنجش میزان آگاهی، نگرش و عملکرد افراد در ارتباط با کک‌ها در ایران به‌ویژه در استان خراسان شمالی انجام نشده است، این مطالعه به‌منظور سنجش میزان آگاهی، نگرش و عملکرد افراد در برخی از مناطق روستایی منتخب شهرستان بجنورد در استان خراسان شمالی طراحی و اجرا شد.
مواد و روش‌ها
منطقه موردمطالعه
استان خراسان شمالی با حدود 28434 کیلومتر مربع مساحت بین 36 درجه و 37 دقیقه تا 38 درجه و 41 دقیقه عرض شمالی و 55 درجه و 53 دقیقه تا 58 درجه و 30 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان از 8 شهرستان شامل بجنورد، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، راز وجرگلان، جاجرم، فاروج و گرمه تشکیل شده است. بجنورد به‌عنوان مرکز استان از شمال با ترکمنستان و از شمال شرقی تا جنوب شرقی با شهرهای شیروان، اسفراین و از جنوب غربی تا شمال غربی با جاجرم، آشخانه و راز همسایه محدود شده است. این شهرستان با مساحت حدود 6563 کیلومترمربع، 3 شهر، 3 بخش، 8 دهستان و 232 آبادی دارد. جمعیت شهرستان بجنورد در سال 1395 بالغ بر 324083 نفر برآورد شده است [19] (تصویر شماره 1).
روش اجرا
این مطالعه توصیفی ـ تحلیلی از اردیبهشت تا آبان سال 1399 انجام شد. جامعه پژوهش شامل خانوار روستایی و محیط پژوهش شامل 11 روستا (علی‌آباد، ارکان، بدرانلو، باغچق، قلعه جق، گیفان، گریوان، حصار تیمورتاش، کلاته آذرسا، رئین، تیمورتاش) با توجه به پراکندگی و شرایط جغرافیایی در شهرستان بجنورد بود که در مطالعه قبلی [20] حضور و فراوانی کک در آن‌ها تأیید شده بود (تصویر شماره 1). حجم نمونه در این مطالعه براساس پیش‌فرض (P) برابر با 50 درصد آگاهی، خطای نوع اول (a) برابر 05/0، دقت برآورد (d) برابر با 05/0 و براساس فرمول شماره 1 زیر محاسبه شد:
1.
معیار ورود به مطالعه حاضر، افراد خانوار با سکونت دائم در روستا و با شرایط سنی 18 تا 65 سال بود. معیار خروج، افراد مهمان در هر خانوار، خانوارهایی بدون سکونت دائم و افراد خانوار با شرایط سنی زیر 18 و بالای 65 سال بود.
ابزار گردآوری داده‌ها در این مطالعه، پرسش‌نامه محقق‌ساخته بود که سؤالات آن براساس دانش، نگرش و عملکرد تدوین شده بود. درمجموع 33 سؤال در سه گروه دانش (15 سؤال)، نگرش (11 سؤال) و عملکرد (7 سؤال) از منابع و مقالات مختلف در زمینه کک‌ها تهیه شد. در بخش دانش و عملکرد به پاسخ صحیح نمره 1 و به پاسخ غلط نمره صفر تعلق می‌گرفت. در بخش نگرش، از مقیاس سه‌درجه‌ای لیکرت (موافقم، نظری ندارم و مخالفم) برای نمره‌دهی استفاده شد و برای پاسخ «موافقم» نمره 3، «نظری ندارم» نمره 2 و «مخالفم» نمره 1 در نظر گرفته شد. دامنه نمره نگرش از 11 تا 33 بود. حداکثر میانگین نمره در بخش دانش 15، نگرش 33 و عملکرد 8 بود که نمره کسب‌شده توسط پاسخ‌دهندگان در هر بخش بر ماکزیمم نمره در هر بخش تقسیم و سپس در عدد 100 ضرب شد، بدین‌ترتیب نمره هرکدام از بخش‌های دانش، نگرش و عملکرد بر حسب درصد محاسبه شد و بیشترین نمره بر حسب درصد در هر سه زیرمقیاس 100 و کمترین نمره صفر بیان شد. برای تحلیل بهتر وضعیت آگاهی، نگرش و عملکرد پاسخ‌دهندگان، به‌صورت قراردادی افراد دارای نمره میانگین بیشتر از 60 نشان‌دهنده آگاهی، نگرش و عملکرد بالا و کمتر از 60 نشان‌دهنده آگاهی، نگرش و عملکرد پایین در نظر گرفته شدند. پس از طراحی پرسش‌نامه، برای تعیین ضریب نسبی و شاخص روایی محتوایی از 10 استاد دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران درخواست شد تا هر سؤال از پرسش‌نامه را براساس طیف سه‌قسمتی «ضروری است»، «مفید است ولی ضرورتی ندارد» و «ضرورتی ندارد» بررسی کنند. روایی سؤالاتی که مقدار نسبت روایی محتوای محاسبه‌شده برای آن‌ها از مقدار جدول لاوشه (62/0) بزرگ‌تر بود پذیرفته شد [21]. مربوط بودن، ساده بودن و واضح بودن هریک از گویه‌ها براساس شاخص روایی محتوا سنجیده شد و حداقل میزان قابل‌قبول برای تأیید گویه 79 درصد بود. میانگین نسبت و شاخص روایی محتوایی سؤالات به‌ترتیب برابر 847/0= CVR و90/0= CVI محاسبه شد. جهت تأیید پایایی پرسش‌نامه، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. پرسش‌نامه توسط 30 نفر از افراد موردتحقیق تکمیل شد (انتخاب افراد به‌صورت تصادفی انجام گرفت) و سپس داده‌ها وارد نرم‌افزار SPSS نسخه 20 شد و مقدار آلفا برابر 6/71 محاسبه شد که از پایایی قابل‌قبولی برخوردار بود.
بعد از تأیید روایی و پایایی، پرسش‌نامه در بین افراد خانوار در روستای منتخب توزیع شد. پژوهشگر با تشریح مقدمه‌ای، گروه هدف را از پژوهش و اهداف آن مطلع کرد و به آن‌ها اطمینان خاطر داده شد که نام و نام خانوادگی آن‌ها به‌صورت محرمانه خواهد بود و در جایی درج نخواهد شد. سپس پرسش‌نامه‌ها با نظارت دقیق تیم تحقیق، توسط افراد خانوار تکمیل شد.
آنالیز آماری
پس از ورود داده‌ها به نرم‌افزار SPSS نسخه 20، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین، انحراف‌معیار، فراوانی و درصد) و آمار استنباطی شامل آزمون‌های آماری تی مستقل و آنووا (آنالیز واریانس یک‌طرفه) در سطح معنی‌داری 05/0 انجام شد.
یافته‌ها
نتایج مطالعه حاضر نشان داد از 408 نفری که در مطالعه شرکت کردند، 199 نفر (8/48 درصد) مرد و 209 نفر (2/51 درصد) زن بودند. بیشترین تعداد افراد شرکت‌کننده (37 درصد) در رده سنی 21-30 سال و کمترین آن‌ها (3/11 درصد) در رده سنی بالاتر از 41 سال قرار داشتند. بیشترین سطح تحصیلات افراد مربوط به راهنمایی (25 درصد) و لیسانس و بالاتر (8/24 درصد) بود. بافت محل سکونت اکثر افراد از آجر (3/48 درصد) و سیمان (7/40 درصد) بود. فقط بافت محل سکونت تعداد کمی از افراد از کاهگل بود. 109 نفر (7/26 درصد) کارمند، 92 نفر (6/22 درصد) در حال تحصیل و 75 نفر (4/18 درصد) کشاورز/دامدار بودند. فقط 6/6 درصد از افراد شرکت‌کننده اظهار داشتند که بیکار بودند (جدول شماره 1).
براساس نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 2، در پاسخ افراد در ارتباط با حشره کک، با توجه به متغیر‌های جنسیت، رده سنی، سطح تحصیلات و شغل اختلاف معنی‌داری مشاهده شد (05/0>P)؛ به این صورت که مردها (6/11±5/77) نسبت به زن‌ها (15±4/73) دانش بیشتری در ارتباط با حشره کک نشان دادند (001/0>P). بین نگرش و عملکرد افراد با توجه به جنسیت آن‌ها، اختلاف معنی‌داری از نظر آماری مشاهده نشد (423/0=P و 090/=P).
براساس آزمون آنووا، مقایسه دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه با توجه به متغیر سن نشان داد اختلاف معنی‌داری بین دانش افراد در رده‌های سنی مختلف در ارتباط با حشره کک وجود ندارد (136/0=P)، اما این اختلاف در نگرش (004/0=P) و عملکرد افراد ( 0001>P) مشهود بود. بیشترین میزان دانش در گروه‌های سنی 21-30 سال با میانگین و انحراف‌معیار 14±77 بود و نگرش و عملکرد در گروه‌های سنی بالای 41 به‌ترتیب با میانگین و انحراف‌معیار 5/7±5/56 و 5/9±3/51 در مقایسه با دیگر گروه‌های سنی مشاهده شد.
با توجه به متغیر سطح تحصیلات، اختلاف معنی‌داری بین دانش (011/0=P) و عملکرد (001/0>P) افراد درباره حشره کک مشاهده شد، اما در نگرش آن‌ها این اختلاف مشاهده نشد. افراد لیسانس و بالاتر دانش (5/12± 5/78)، نگرش (2/9±5/54) و عملکرد (3/10±53) بالاتری نسبت به بقیه افراد موردمطالعه با سطح تحصیلات متفاوت نشان دادند.
مقایسه دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه با در نظر گرفتن بافت محل سکونت نشان داد بین آن‌ها اختلاف معنی‌داری وجود دارد (به‌ترتیب 011/0=P، 035/0=P و 009=P). بالا‌ترین میزان دانش، نگرش و عملکرد در افرادی دیده شد که بافت محل سکونت آن‌ها آجری بود.
مقایسه میانگین نظرات افراد موردمطالعه نشان داد اختلاف معنی‌داری بین شغل با دانش (004/0=P) و عملکرد (004/0=P) وجود دارد، درحالی‌که برای نگرش (163/0=P) افراد این اختلاف دیده نشد. افراد کشاورز/دامدار دانش (3/13±80) و نگرش (5/8 ±55) بالاتری در مقایسه با مشاغل دیگر نشان دادند. بالا‌ترین عملکرد (3/9±36/54) بین افراد کارمند دیده شد.
همچنین میانگین کل دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه درباره کک به‌ترتیب 6/13±38/75، 9±6/53 و 5/11±3/49 محاسبه شد.
بحث
عفونت‌های ناشی از کک‌ها در سراسر جهان در حال ظهور یا ظهور مجدد هستند و میزان بروز آن‌ها در حال افزایش است. علاوه بر این، پراکنش کک‌های ناقل نیز در حال تغییر و گسترش است [2]. بهداشت و سلامت عمومی هر جامعه‌ای بسیار حائز اهمیت بوده و پیشرفت آن در گرو سلامت عمومی افراد آن جامعه است [16]. علی‌رغم ارتقای سطح بهداشت و پیشرفت در حوزه علوم پزشکی، آلودگی به حشرات به‌ویژه انگل‌های خارجی ازجمله موارد تهدیدکننده سلامت جامعه بوده و به‌عنوان یک معضل بهداشتی مطرح است. افزایش دانش، آگاهی و آموزش افراد جامعه و بالا بردن سطح مهارت‌های آن‌ها در راستای سیاست‌های توسعه سلامت و ارتقای سلامت فردی و جمعی در جامعه امری ضروری است [21]. برای این منظور، سنجش دانش، نگرش و عملکرد درمورد حشره کک و بیماری‌های منتقله به‌وسیله آن در یک منطقه با توجه به نحوه آموزش، تجارب پاسخ‌دهندگان و قرار گرفتن در معرض اطلاعات از رسانه‌های جمعی و اجتماعی، می‌تواند به‌عنوان رویکردی مهم در شناخت میزان و تأثیر برنامه‌های بهداشتی اجراشده در طی سالهای قبل، یافتن خلأهای موجود در این زمینه و نیز اعمال تغییرات موردنیاز در آن‌ها بر حسب نیاز موردتوجه قرار گیرد [21]. تا کنون مطالعات انجام‌شده درمورد کک‌ها در ایران بیشتر به جنبه فونستیک و بیماری‌زایی آن‌ها پرداخته‌اند [22، 23] اما درمورد سنجش دانش، نگرش و عملکرد افراد جامعه نسبت به حشره کک مطالعه‌ای در کشور صورت نگرفته است. مطالعه حاضر برای اولین‌بار با هدف سنجش میزان دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه درخصوص حشره کک در روستاهای منتخب شهرستان بجنورد استان خراسان شمالی انجام شد.
یافته‌های این مطالعه نشان داد در دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه در ارتباط با حشره کک با توجه به متغیر‌های جنسیت، رده سنی، سطح تحصیلات و شغل اختلاف معنی‌داری وجود دارد (05/0>P). زن‌ها با توجه به اینکه فراوانی بیشتری در مطالعه داشتند اما نسبت به مردها آگاهی کمتری در ارتباط با کک نشان دادند (001/0=P). احتمالاً این می‌تواند به این دلیل باشد که مردها نقش محوری بیشتری در مراقبت و نگهداری دام‌ها در منازل ایفا می‌کنند [24]. کک‌ها به‌راحتی با میزبان‌های مختلفی مانند انسان، حیوانات اهلی، سگ، گربه، مرغ، موش، رت، اسب، بز، گوسفند، گاو و نشخوارکنندگان وحشی زندگی می‌کنند [25]. ارتباط نزدیکی بین این بندپایان و محل نگهداری دام‌ها و ساکنین گزارش شده است [26] که احتمالاً این ارتباط می‌تواند در شناخت بیشتر افراد (مردها) نسبت به این حشره تأثیرگذار باشد. سیدل و همکاران معتقدند حتی مشاهده حشره توسط افراد می‌تواند در بهبود دانش آن‌ها مفید باشد [27].
در مطالعه حاضر، اختلاف آماری معنی‌داری در دانش افراد در رده‌های سنی مختلف در ارتباط با حشره کک مشاهده نشد، درحالی‌که در نگرش و عملکرد آن‌ها این اختلاف مشهود بود. کیمانی و همکاران تأکید دارند که القای نگرش صحیح در اعضای خانواده به‌منظور ایجاد تغییرات رفتاری مثبت برای پیشگیری و کنترل پایدار اکتوپارازیت‌ها ازجمله کک‌ها در بین اعضای خانواده بسیار حائز اهمیت است [28]. یافته‌ها حاکی از آن است که افراد بالای 41 سال نگرش و عملکرد بالاتری در مقایسه با سایر گروه‌های سنی نشان دادند. ممکن است دلیل آن تجارب بالا و آموزش‌هایی باشد که از قبل نسبت به این حشره داشتند. موتبیا و همکاران اعتقاد دارند که بیشتر تغییرات رفتاری را می‌توان از طریق تجربیات شخصی به دست آورد و از اعضای ارشد جامعه به نسل جوان منتقل کرد [29].
بافت محل سکونت به‌عنوان یکی از فاکتورهای مهم در شیوع آلودگی به کک در جوامع مختلف بیان شده است [30]. در مطالعه حاضر، افراد با بافت محل سکونت آجری از دانش و نگرش و عملکرد بالاتری در مقایسه با سایر افراد برخوردار بودند. موهلن و همکاران به اهمیت بافت محل سکونت در دینامیک انتقال بیماری به‌وسیله کک‌ها در برزیل اشاره داشتند. این محققین معتقد بودند افرادی که خانه آن‌ها از نخل، کاهگل و کف خانه از ماسه یا خاک رس باشد بیشتر در معرض شیوع آلودگی با کک هستند [31]. بنابراین آموزش و بالا بردن سطح آگاهی می‌تواند به‌عنوان یک فاکتور کلیدی در کاهش آلودگی مؤثر باشد.
سطح تحصیلات و شغل به‌عنوان عوامل مؤثر در میزان دانش و عملکرد افراد در تحقیق حاضر شناسایی شدند؛ به‌طوری که افراد لیسانس و بالاتر دانش و عملکرد بالاتری در مقایسه با افراد با سطوح تحصیلات پایین‌تر داشتند. این یافته‌ها با نتایج مطالعات مختلف داخلی و خارجی همخوانی دارد [32، 33]. افراد کشاورز/دامدار دانش بیشتری نسبت به سایر مشاغل نشان دادند.اما لازم به اشاره است که ترجمه مناسب از دانش به نگرش و عملکرد در آن‌ها به‌درستی انجام نشده، به‌طوری که در تحقیق حاضر بیشترین نگرش و عملکرد در افراد کارمند مشاهده شد. آموزش مداوم و مدیریت رفتار، از فاکتورهای مهم در ترجمه دانش به نگرش و عملکرد افراد در نظر گرفته می‌شوند [34]. بنابراین، مطالعات بیشتری برای درک عواملی که انتقال دانش به عمل را در میان کشاورزان/دامداران در منطقه موردمطالعه محدود کرده‌اند موردنیاز است. اشاره به این نکته ضروری است که اگر کشاورزان/دامداران به‌درستی آموزش ببینند می‌توانند با بالا بردن سطح دانش و نگرش و تبدیل آن به شیوه‌های عملی در مدیریت کنترل کک‌ها و بیماری‌های منتقله به‌وسیله آن‌ها در منطقه مؤثر باشند. بنابراین توجه بیشتر به مسائل آموزشی در منطقه پیشنهاد می‌شود.
نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر نشان داد به‌طورکلی افراد موردمطالعه از دانش بالایی درمورد کک برخوردارند اما نگرش و عملکرد پایینی دارند. از طرفی با توجه به اینکه بیشترین فراوانی کک‌های شناسایی‌شده در منطقه موردمطالعه در ارتباط با کک‌های پولکس ایریتانس و گزنوپسیلا کئوپیس است که می‌تواند به‌طور بالقوه تهدیدی برای سلامت انسان‌ها باشد می‌بایست خطر آن را جدی تلقی کرد و تلاش بیشتری برای ایجاد حساسیت و آموزش افراد در منطقه به عمل آورد. از آنجایی که هدف از هر آموزشی اصلاح رفتار است بنابراین آموزش مناسب می‌تواند در ترجمه دانش به نگرش و تبدیل آن به عملکرد کنترلی مناسب مؤثر واقع شود. پیشنهاد می‌شود برنامه‌ریزی و آموزش‌های دوره‌ای مناسب با استفاده از روش‌های نوین آموزشی و نه آمـوزش سنتی، درخصوص این حشره و بیماری‌های منتقله به‌وسیله آن ارائه شود و سپس در بازه زمانی معین اثرات مداخله‌ای آن به‌صورت دوره‌ای موردارزیابی قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله با کد اخلاق IR.MAZUMS.REC.1398.6259 در دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران به تصویب رسیده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از یک طرح تحقیقاتی با شماره 6259 است که با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
ایده اولیه و ناظر پروژه: سیدحسن نیکوکار، سیدفرزاد متولی حقی و نصیبه حسینی واسوکلایی؛ تدوین روش کار: سیدحسن نیکوکار و سیدفرزاد متولی حقی؛ انجام تحقیق: محمدتقی احمدیان؛ نگارش و تهیه نسخه اصلی مقاله: سیدحسن نیکوکار؛ تحلیل داده‌ها: جمشید یزدانی چراتی و سیدحسن نیکوکار.
تعارض منافع
نویسندگان اعلام می‌دارند که برای این مقاله تعارض منافع وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران به‌دلیل حمایت‌های مادی و از اهالی مردم روستاه‌های منتخب بجنورد، شوراهای محل و ﻧﯿﺰ ﺳﺎیﺮ اﻓﺮادی که در انجام این تحقیق با ما ﻫﻤﮑﺎری داﺷﺘﻪاﻧﺪ تشکر و قدردانی می‌کنیم
کک‌ها بندپایانی هستند که به راسته سیفوناپترا تعلق دارند. آن‌ها حشراتی کوچک (2-10 میلی‌متر) و بدون بال هستند که عموماً بدنی پهن دارند. قفسه سینه آن‌ها دارای سه بند است که هرکدام دارای یک جفت پای توسعه‌یافته است و کک‌های بالغ را قادر می‌سازد در مسافت‌های طولانی بپرند [1].
کک‌ها عمدتاً یکی از مهم‌‌ترین انگل‌های خارجی پستانداران (94 درصد) هستند، درحالی‌که پرندگان تنها توسط 6 درصد از گونه‌های شناخته‌شده آلوده می‌شوند. این تا حدی به‌دلیل کاهش تلاش‌ها در نمونه‌گیری است، زیرا تنها تعداد کمی از کک‌های پرندگان در تماس نزدیک با انسان هستند [2]. کک‌ها یکی از رایج‌‌ترین گروه‌های حشرات هستند که می‌توانند به‌عنوان ناقل و میزبان واسط عوامل بیماری‌زای مشترک بین مهره‌داران ازجمله انسان عمل کنند [3، 4]. این گونه از حشرات می‌توانند با ایجاد درماتیت آلرژیک [5، 6]، یا فلج پس از تزریق بزاق به پوست یا خون میزبان خود [7]، اثر بیماری‌زایی مستقیم داشته باشند.
کک‌ها براساس میزبانشان به سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند:
1) کک‌هایی که به‌طور دائم روی میزبان خود زندگی می‌کنند، مانند گزنوپسیلا کئوپیس، پولکس ایریتانس و کتنوسفالیدس کنیس و فلیس
2) کک‌هایی که به‌طور دائم در لانه‌های میزبان زندگی می‌کنند مانند سراتوفیلوس گالیناسه آ
3) کک‌های نفوذکننده از جنس تونگا و نئوتونگا
گزنوپسیلا کئوپیس یکی از کک‌های غالب روی بدن جوندگان وحشی در کانون‌های خاموش بیماری طاعون در ایران (کردستان، آذربایجان غربی) است که به‌علت نقش آن در انتشار پاندمیک و اپیدمیک طاعون انسانی به‌عنوان ناقل کلاسیک بیماری در نظر گرفته می‌شود [8].
اهمیت کک‌ها در بهداشت عمومی انسان بیشتر به توانایی آن‌ها در انتقال عوامل بیماری‌زای عفونی در طول خونخواری مربوط می‌شود. کک‌ها درواقع ناقل بیماری‌های عفونی انسان مانند طاعون بوبونیک ناشی از یرسینیا پستیس [9]، تیفوس موش ناشی از ریکتزیا تیفی [10] و تب خالدار ناشی از ریکتزیا فلیس [11] هستند. اخیراً آن‌ها همچنین در انتقال بارتنلا هنسلی عامل بیماری خراش گربه نقش دارند [12].
در سالهای اخیر، تغییرات آب و هوایی به‌دلیل گرم شدن کره زمین و مداخله انسان، گسترش حاشیه‌نشینی و عادات رفتاری روستاییان در نگهداری دام نزدیک اماکن انسانی به تغییر در پارامترهای بیولوژیکی و افزایش مواجهه انسان با ناقلین و عوامل بیماری‌زا منجر شده است [13]. حضور ریکتزیا در کک‌هایی که قبلاً آلوده نبوده [14] و حضور کک در میزبان و مکان جدید [15] گزارشاتی از گسترش، پراکنش و ظهور بیماری‌های بازپدید یا نوپدید در ارتباط با کک‌ها بوده است. از آنجایی که یکی از روش‌های کنترل و پیشگیری از آلودگی به کک‌ها و کاهش میزان ابتلا به بیماری‌های منتقله توسط آن‌ها، بالا بردن سطح آگاهی، نگرش و عملکرد افراد جامعه در این زمینه است، مطالعاتی که در این راستا انجام می‌شود می‌تواند کمک شایانی به مسئولین بهداشتی در زمینه طراحی استراتژی‌های کنترلی نماید. همچنین از اهداف آموزش در سلامت، آموزش با رویکرد تغییر رفتار است و این باور وجود دارد که تغییر دانش در افراد در ارتباط با ناقل و بیماری‌های منتقله به‌وسیله آن‌ها به تغییر نگرش و رفتارهای بهداشتی در آینده منتهی می‌شود و آن می‌تواند به تأثیرات مثبت اقتصادی و سلامت عمومی در جامعه منجر شود [16]. با توجه به گزارش آلودگی شدید به کک در بخش‌های مختلف کشور [17، 18] و اینکه تا کنون مطالعه‌ای در زمینه سنجش میزان آگاهی، نگرش و عملکرد افراد در ارتباط با کک‌ها در ایران به‌ویژه در استان خراسان شمالی انجام نشده است، این مطالعه به‌منظور سنجش میزان آگاهی، نگرش و عملکرد افراد در برخی از مناطق روستایی منتخب شهرستان بجنورد در استان خراسان شمالی طراحی و اجرا شد.
مواد و روش‌ها
منطقه موردمطالعه
استان خراسان شمالی با حدود 28434 کیلومتر مربع مساحت بین 36 درجه و 37 دقیقه تا 38 درجه و 41 دقیقه عرض شمالی و 55 درجه و 53 دقیقه تا 58 درجه و 30 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان از 8 شهرستان شامل بجنورد، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، راز وجرگلان، جاجرم، فاروج و گرمه تشکیل شده است. بجنورد به‌عنوان مرکز استان از شمال با ترکمنستان و از شمال شرقی تا جنوب شرقی با شهرهای شیروان، اسفراین و از جنوب غربی تا شمال غربی با جاجرم، آشخانه و راز همسایه محدود شده است. این شهرستان با مساحت حدود 6563 کیلومترمربع، 3 شهر، 3 بخش، 8 دهستان و 232 آبادی دارد. جمعیت شهرستان بجنورد در سال 1395 بالغ بر 324083 نفر برآورد شده است [19] (تصویر شماره 1).
روش اجرا
این مطالعه توصیفی ـ تحلیلی از اردیبهشت تا آبان سال 1399 انجام شد. جامعه پژوهش شامل خانوار روستایی و محیط پژوهش شامل 11 روستا (علی‌آباد، ارکان، بدرانلو، باغچق، قلعه جق، گیفان، گریوان، حصار تیمورتاش، کلاته آذرسا، رئین، تیمورتاش) با توجه به پراکندگی و شرایط جغرافیایی در شهرستان بجنورد بود که در مطالعه قبلی [20] حضور و فراوانی کک در آن‌ها تأیید شده بود (تصویر شماره 1). حجم نمونه در این مطالعه براساس پیش‌فرض (P) برابر با 50 درصد آگاهی، خطای نوع اول (a) برابر 05/0، دقت برآورد (d) برابر با 05/0 و براساس فرمول شماره 1 زیر محاسبه شد:
1.
معیار ورود به مطالعه حاضر، افراد خانوار با سکونت دائم در روستا و با شرایط سنی 18 تا 65 سال بود. معیار خروج، افراد مهمان در هر خانوار، خانوارهایی بدون سکونت دائم و افراد خانوار با شرایط سنی زیر 18 و بالای 65 سال بود.
ابزار گردآوری داده‌ها در این مطالعه، پرسش‌نامه محقق‌ساخته بود که سؤالات آن براساس دانش، نگرش و عملکرد تدوین شده بود. درمجموع 33 سؤال در سه گروه دانش (15 سؤال)، نگرش (11 سؤال) و عملکرد (7 سؤال) از منابع و مقالات مختلف در زمینه کک‌ها تهیه شد. در بخش دانش و عملکرد به پاسخ صحیح نمره 1 و به پاسخ غلط نمره صفر تعلق می‌گرفت. در بخش نگرش، از مقیاس سه‌درجه‌ای لیکرت (موافقم، نظری ندارم و مخالفم) برای نمره‌دهی استفاده شد و برای پاسخ «موافقم» نمره 3، «نظری ندارم» نمره 2 و «مخالفم» نمره 1 در نظر گرفته شد. دامنه نمره نگرش از 11 تا 33 بود. حداکثر میانگین نمره در بخش دانش 15، نگرش 33 و عملکرد 8 بود که نمره کسب‌شده توسط پاسخ‌دهندگان در هر بخش بر ماکزیمم نمره در هر بخش تقسیم و سپس در عدد 100 ضرب شد، بدین‌ترتیب نمره هرکدام از بخش‌های دانش، نگرش و عملکرد بر حسب درصد محاسبه شد و بیشترین نمره بر حسب درصد در هر سه زیرمقیاس 100 و کمترین نمره صفر بیان شد. برای تحلیل بهتر وضعیت آگاهی، نگرش و عملکرد پاسخ‌دهندگان، به‌صورت قراردادی افراد دارای نمره میانگین بیشتر از 60 نشان‌دهنده آگاهی، نگرش و عملکرد بالا و کمتر از 60 نشان‌دهنده آگاهی، نگرش و عملکرد پایین در نظر گرفته شدند. پس از طراحی پرسش‌نامه، برای تعیین ضریب نسبی و شاخص روایی محتوایی از 10 استاد دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران درخواست شد تا هر سؤال از پرسش‌نامه را براساس طیف سه‌قسمتی «ضروری است»، «مفید است ولی ضرورتی ندارد» و «ضرورتی ندارد» بررسی کنند. روایی سؤالاتی که مقدار نسبت روایی محتوای محاسبه‌شده برای آن‌ها از مقدار جدول لاوشه (62/0) بزرگ‌تر بود پذیرفته شد [21]. مربوط بودن، ساده بودن و واضح بودن هریک از گویه‌ها براساس شاخص روایی محتوا سنجیده شد و حداقل میزان قابل‌قبول برای تأیید گویه 79 درصد بود. میانگین نسبت و شاخص روایی محتوایی سؤالات به‌ترتیب برابر 847/0= CVR و90/0= CVI محاسبه شد. جهت تأیید پایایی پرسش‌نامه، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. پرسش‌نامه توسط 30 نفر از افراد موردتحقیق تکمیل شد (انتخاب افراد به‌صورت تصادفی انجام گرفت) و سپس داده‌ها وارد نرم‌افزار SPSS نسخه 20 شد و مقدار آلفا برابر 6/71 محاسبه شد که از پایایی قابل‌قبولی برخوردار بود.
بعد از تأیید روایی و پایایی، پرسش‌نامه در بین افراد خانوار در روستای منتخب توزیع شد. پژوهشگر با تشریح مقدمه‌ای، گروه هدف را از پژوهش و اهداف آن مطلع کرد و به آن‌ها اطمینان خاطر داده شد که نام و نام خانوادگی آن‌ها به‌صورت محرمانه خواهد بود و در جایی درج نخواهد شد. سپس پرسش‌نامه‌ها با نظارت دقیق تیم تحقیق، توسط افراد خانوار تکمیل شد.
آنالیز آماری
پس از ورود داده‌ها به نرم‌افزار SPSS نسخه 20، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین، انحراف‌معیار، فراوانی و درصد) و آمار استنباطی شامل آزمون‌های آماری تی مستقل و آنووا (آنالیز واریانس یک‌طرفه) در سطح معنی‌داری 05/0 انجام شد.
یافته‌ها
نتایج مطالعه حاضر نشان داد از 408 نفری که در مطالعه شرکت کردند، 199 نفر (8/48 درصد) مرد و 209 نفر (2/51 درصد) زن بودند. بیشترین تعداد افراد شرکت‌کننده (37 درصد) در رده سنی 21-30 سال و کمترین آن‌ها (3/11 درصد) در رده سنی بالاتر از 41 سال قرار داشتند. بیشترین سطح تحصیلات افراد مربوط به راهنمایی (25 درصد) و لیسانس و بالاتر (8/24 درصد) بود. بافت محل سکونت اکثر افراد از آجر (3/48 درصد) و سیمان (7/40 درصد) بود. فقط بافت محل سکونت تعداد کمی از افراد از کاهگل بود. 109 نفر (7/26 درصد) کارمند، 92 نفر (6/22 درصد) در حال تحصیل و 75 نفر (4/18 درصد) کشاورز/دامدار بودند. فقط 6/6 درصد از افراد شرکت‌کننده اظهار داشتند که بیکار بودند (جدول شماره 1).
براساس نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 2، در پاسخ افراد در ارتباط با حشره کک، با توجه به متغیر‌های جنسیت، رده سنی، سطح تحصیلات و شغل اختلاف معنی‌داری مشاهده شد (05/0>P)؛ به این صورت که مردها (6/11±5/77) نسبت به زن‌ها (15±4/73) دانش بیشتری در ارتباط با حشره کک نشان دادند (001/0>P). بین نگرش و عملکرد افراد با توجه به جنسیت آن‌ها، اختلاف معنی‌داری از نظر آماری مشاهده نشد (423/0=P و 090/=P).
براساس آزمون آنووا، مقایسه دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه با توجه به متغیر سن نشان داد اختلاف معنی‌داری بین دانش افراد در رده‌های سنی مختلف در ارتباط با حشره کک وجود ندارد (136/0=P)، اما این اختلاف در نگرش (004/0=P) و عملکرد افراد ( 0001>P) مشهود بود. بیشترین میزان دانش در گروه‌های سنی 21-30 سال با میانگین و انحراف‌معیار 14±77 بود و نگرش و عملکرد در گروه‌های سنی بالای 41 به‌ترتیب با میانگین و انحراف‌معیار 5/7±5/56 و 5/9±3/51 در مقایسه با دیگر گروه‌های سنی مشاهده شد.
با توجه به متغیر سطح تحصیلات، اختلاف معنی‌داری بین دانش (011/0=P) و عملکرد (001/0>P) افراد درباره حشره کک مشاهده شد، اما در نگرش آن‌ها این اختلاف مشاهده نشد. افراد لیسانس و بالاتر دانش (5/12± 5/78)، نگرش (2/9±5/54) و عملکرد (3/10±53) بالاتری نسبت به بقیه افراد موردمطالعه با سطح تحصیلات متفاوت نشان دادند.
مقایسه دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه با در نظر گرفتن بافت محل سکونت نشان داد بین آن‌ها اختلاف معنی‌داری وجود دارد (به‌ترتیب 011/0=P، 035/0=P و 009=P). بالا‌ترین میزان دانش، نگرش و عملکرد در افرادی دیده شد که بافت محل سکونت آن‌ها آجری بود.
مقایسه میانگین نظرات افراد موردمطالعه نشان داد اختلاف معنی‌داری بین شغل با دانش (004/0=P) و عملکرد (004/0=P) وجود دارد، درحالی‌که برای نگرش (163/0=P) افراد این اختلاف دیده نشد. افراد کشاورز/دامدار دانش (3/13±80) و نگرش (5/8 ±55) بالاتری در مقایسه با مشاغل دیگر نشان دادند. بالا‌ترین عملکرد (3/9±36/54) بین افراد کارمند دیده شد.
همچنین میانگین کل دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه درباره کک به‌ترتیب 6/13±38/75، 9±6/53 و 5/11±3/49 محاسبه شد.
بحث
عفونت‌های ناشی از کک‌ها در سراسر جهان در حال ظهور یا ظهور مجدد هستند و میزان بروز آن‌ها در حال افزایش است. علاوه بر این، پراکنش کک‌های ناقل نیز در حال تغییر و گسترش است [2]. بهداشت و سلامت عمومی هر جامعه‌ای بسیار حائز اهمیت بوده و پیشرفت آن در گرو سلامت عمومی افراد آن جامعه است [16]. علی‌رغم ارتقای سطح بهداشت و پیشرفت در حوزه علوم پزشکی، آلودگی به حشرات به‌ویژه انگل‌های خارجی ازجمله موارد تهدیدکننده سلامت جامعه بوده و به‌عنوان یک معضل بهداشتی مطرح است. افزایش دانش، آگاهی و آموزش افراد جامعه و بالا بردن سطح مهارت‌های آن‌ها در راستای سیاست‌های توسعه سلامت و ارتقای سلامت فردی و جمعی در جامعه امری ضروری است [21]. برای این منظور، سنجش دانش، نگرش و عملکرد درمورد حشره کک و بیماری‌های منتقله به‌وسیله آن در یک منطقه با توجه به نحوه آموزش، تجارب پاسخ‌دهندگان و قرار گرفتن در معرض اطلاعات از رسانه‌های جمعی و اجتماعی، می‌تواند به‌عنوان رویکردی مهم در شناخت میزان و تأثیر برنامه‌های بهداشتی اجراشده در طی سالهای قبل، یافتن خلأهای موجود در این زمینه و نیز اعمال تغییرات موردنیاز در آن‌ها بر حسب نیاز موردتوجه قرار گیرد [21]. تا کنون مطالعات انجام‌شده درمورد کک‌ها در ایران بیشتر به جنبه فونستیک و بیماری‌زایی آن‌ها پرداخته‌اند [22، 23] اما درمورد سنجش دانش، نگرش و عملکرد افراد جامعه نسبت به حشره کک مطالعه‌ای در کشور صورت نگرفته است. مطالعه حاضر برای اولین‌بار با هدف سنجش میزان دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه درخصوص حشره کک در روستاهای منتخب شهرستان بجنورد استان خراسان شمالی انجام شد.
یافته‌های این مطالعه نشان داد در دانش، نگرش و عملکرد افراد موردمطالعه در ارتباط با حشره کک با توجه به متغیر‌های جنسیت، رده سنی، سطح تحصیلات و شغل اختلاف معنی‌داری وجود دارد (05/0>P). زن‌ها با توجه به اینکه فراوانی بیشتری در مطالعه داشتند اما نسبت به مردها آگاهی کمتری در ارتباط با کک نشان دادند (001/0=P). احتمالاً این می‌تواند به این دلیل باشد که مردها نقش محوری بیشتری در مراقبت و نگهداری دام‌ها در منازل ایفا می‌کنند [24]. کک‌ها به‌راحتی با میزبان‌های مختلفی مانند انسان، حیوانات اهلی، سگ، گربه، مرغ، موش، رت، اسب، بز، گوسفند، گاو و نشخوارکنندگان وحشی زندگی می‌کنند [25]. ارتباط نزدیکی بین این بندپایان و محل نگهداری دام‌ها و ساکنین گزارش شده است [26] که احتمالاً این ارتباط می‌تواند در شناخت بیشتر افراد (مردها) نسبت به این حشره تأثیرگذار باشد. سیدل و همکاران معتقدند حتی مشاهده حشره توسط افراد می‌تواند در بهبود دانش آن‌ها مفید باشد [27].
در مطالعه حاضر، اختلاف آماری معنی‌داری در دانش افراد در رده‌های سنی مختلف در ارتباط با حشره کک مشاهده نشد، درحالی‌که در نگرش و عملکرد آن‌ها این اختلاف مشهود بود. کیمانی و همکاران تأکید دارند که القای نگرش صحیح در اعضای خانواده به‌منظور ایجاد تغییرات رفتاری مثبت برای پیشگیری و کنترل پایدار اکتوپارازیت‌ها ازجمله کک‌ها در بین اعضای خانواده بسیار حائز اهمیت است [28]. یافته‌ها حاکی از آن است که افراد بالای 41 سال نگرش و عملکرد بالاتری در مقایسه با سایر گروه‌های سنی نشان دادند. ممکن است دلیل آن تجارب بالا و آموزش‌هایی باشد که از قبل نسبت به این حشره داشتند. موتبیا و همکاران اعتقاد دارند که بیشتر تغییرات رفتاری را می‌توان از طریق تجربیات شخصی به دست آورد و از اعضای ارشد جامعه به نسل جوان منتقل کرد [29].
بافت محل سکونت به‌عنوان یکی از فاکتورهای مهم در شیوع آلودگی به کک در جوامع مختلف بیان شده است [30]. در مطالعه حاضر، افراد با بافت محل سکونت آجری از دانش و نگرش و عملکرد بالاتری در مقایسه با سایر افراد برخوردار بودند. موهلن و همکاران به اهمیت بافت محل سکونت در دینامیک انتقال بیماری به‌وسیله کک‌ها در برزیل اشاره داشتند. این محققین معتقد بودند افرادی که خانه آن‌ها از نخل، کاهگل و کف خانه از ماسه یا خاک رس باشد بیشتر در معرض شیوع آلودگی با کک هستند [31]. بنابراین آموزش و بالا بردن سطح آگاهی می‌تواند به‌عنوان یک فاکتور کلیدی در کاهش آلودگی مؤثر باشد.
سطح تحصیلات و شغل به‌عنوان عوامل مؤثر در میزان دانش و عملکرد افراد در تحقیق حاضر شناسایی شدند؛ به‌طوری که افراد لیسانس و بالاتر دانش و عملکرد بالاتری در مقایسه با افراد با سطوح تحصیلات پایین‌تر داشتند. این یافته‌ها با نتایج مطالعات مختلف داخلی و خارجی همخوانی دارد [32، 33]. افراد کشاورز/دامدار دانش بیشتری نسبت به سایر مشاغل نشان دادند.اما لازم به اشاره است که ترجمه مناسب از دانش به نگرش و عملکرد در آن‌ها به‌درستی انجام نشده، به‌طوری که در تحقیق حاضر بیشترین نگرش و عملکرد در افراد کارمند مشاهده شد. آموزش مداوم و مدیریت رفتار، از فاکتورهای مهم در ترجمه دانش به نگرش و عملکرد افراد در نظر گرفته می‌شوند [34]. بنابراین، مطالعات بیشتری برای درک عواملی که انتقال دانش به عمل را در میان کشاورزان/دامداران در منطقه موردمطالعه محدود کرده‌اند موردنیاز است. اشاره به این نکته ضروری است که اگر کشاورزان/دامداران به‌درستی آموزش ببینند می‌توانند با بالا بردن سطح دانش و نگرش و تبدیل آن به شیوه‌های عملی در مدیریت کنترل کک‌ها و بیماری‌های منتقله به‌وسیله آن‌ها در منطقه مؤثر باشند. بنابراین توجه بیشتر به مسائل آموزشی در منطقه پیشنهاد می‌شود.
نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر نشان داد به‌طورکلی افراد موردمطالعه از دانش بالایی درمورد کک برخوردارند اما نگرش و عملکرد پایینی دارند. از طرفی با توجه به اینکه بیشترین فراوانی کک‌های شناسایی‌شده در منطقه موردمطالعه در ارتباط با کک‌های پولکس ایریتانس و گزنوپسیلا کئوپیس است که می‌تواند به‌طور بالقوه تهدیدی برای سلامت انسان‌ها باشد می‌بایست خطر آن را جدی تلقی کرد و تلاش بیشتری برای ایجاد حساسیت و آموزش افراد در منطقه به عمل آورد. از آنجایی که هدف از هر آموزشی اصلاح رفتار است بنابراین آموزش مناسب می‌تواند در ترجمه دانش به نگرش و تبدیل آن به عملکرد کنترلی مناسب مؤثر واقع شود. پیشنهاد می‌شود برنامه‌ریزی و آموزش‌های دوره‌ای مناسب با استفاده از روش‌های نوین آموزشی و نه آمـوزش سنتی، درخصوص این حشره و بیماری‌های منتقله به‌وسیله آن ارائه شود و سپس در بازه زمانی معین اثرات مداخله‌ای آن به‌صورت دوره‌ای موردارزیابی قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله با کد اخلاق IR.MAZUMS.REC.1398.6259 در دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران به تصویب رسیده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از یک طرح تحقیقاتی با شماره 6259 است که با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
ایده اولیه و ناظر پروژه: سیدحسن نیکوکار، سیدفرزاد متولی حقی و نصیبه حسینی واسوکلایی؛ تدوین روش کار: سیدحسن نیکوکار و سیدفرزاد متولی حقی؛ انجام تحقیق: محمدتقی احمدیان؛ نگارش و تهیه نسخه اصلی مقاله: سیدحسن نیکوکار؛ تحلیل داده‌ها: جمشید یزدانی چراتی و سیدحسن نیکوکار.
تعارض منافع
نویسندگان اعلام می‌دارند که برای این مقاله تعارض منافع وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران به‌دلیل حمایت‌های مادی و از اهالی مردم روستاه‌های منتخب بجنورد، شوراهای محل و ﻧﯿﺰ ﺳﺎیﺮ اﻓﺮادی که در انجام این تحقیق با ما ﻫﻤﮑﺎری داﺷﺘﻪاﻧﺪ تشکر و قدردانی می‌کنیم
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
انگل شناسی
دریافت: 1401/10/14 | پذیرش: 1402/1/19 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1401/10/14 | پذیرش: 1402/1/19 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. Hamzaoui BE, Zurita A, Cutillas C, Parola P. Fleas and flea-borne diseases of North Africa. Acta Trop. 2020; 211:105627.[DOI:10.1016/j.actatropica.2020.105627] [PMID] [DOI:10.1016/j.actatropica.2020.105627]
2. Bitam I, Dittmar K, Parola P, Whiting MF, Raoult D. Fleas and flea-borne diseases. Int J Infect Dis. 2010; 14(8):e667-76.[DOI:10.1016/j.ijid.2009.11.011] [PMID] [DOI:10.1016/j.ijid.2009.11.011]
3. Eisen RJ, Gage KL. Transmission of flea-borne zoonotic agents. Annu Rev Entomol. 2012; 57:61-82. [DOI:10.1146/annurev-ento-120710-100717] [PMID] [DOI:10.1146/annurev-ento-120710-100717]
4. Mosallanejad B, Alborzi A, Katvandi N. A survey on ectoparasite infestations in companion dogs of Ahvaz District, South-west of Iran. J Arthropod Borne Dis. 2012; 6(1):70-8. [PMID] [PMCID]
5. Oliveira RP, Galvão MA, Mafra CL, Chamone CB, Calic SB, Silva SU, et al. Rickettsia felis in Ctenocephalides spp. fleas, Brazil. Emerg Infect Dis. 2002; 8(3):317-9. [DOI:10.3201/eid0803.010301] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3201/eid0803.010301]
6. Hunter KW Jr, Campbell AR, Sayles PC. Human infestation by cat fleas, ctenocephalides felis (siphonaptera: Pulicidae), from suburban raccoons. J Med Entomol. 1979; 16(6):547. [DOI:10.1093/jmedent/16.6.547] [PMID] [DOI:10.1093/jmedent/16.6.547]
7. Xhaxhiu D, Kusi I, Rapti D, Visser M, Knaus M, Lindner T, et al. Ectoparasites of dogs and cats in Albania. Parasitol Res. 2009; 105(6):1577-87. [DOI:10.1007/s00436-009-1591-x] [PMID] [DOI:10.1007/s00436-009-1591-x]
8. Salahi-Moghaddam A, Khoshdel A, Habibi Nokhandan M, Sedaghat M. Medical climatology of iran. J Army Uni Med Sci. 2012; 2:49-56. [link]
9. Zeppelini CG, de Almeida AM, Cordeiro-Estrela P. Zoonoses as ecological entities: A case review of plague. Plos Negl Trop Dis. 2016; 10(10):e0004949. [DOI:10.1371/journal.pntd.0004949] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1371/journal.pntd.0004949]
10. Peniche Lara G, Dzul-Rosado KR, Zavala Velázquez JE, Zavala-Castro J. Murine typhus: Clinical and epidemiological aspects. Colomb Med. 2012; 43(2):175-80. [DOI:10.25100/cm.v43i2.1147] [PMID] [PMCID] [DOI:10.25100/cm.v43i2.1147]
11. Angelakis E, Mediannikov O, Parola P, Raoult D. Rickettsia felis: The complex journey of an emergent human pathogen. Trends Parasitol. 2016; 32(7):554-64. [DOI:10.1016/j.pt.2016.04.009] [PMID] [DOI:10.1016/j.pt.2016.04.009]
12. Chomel BB, Kasten RW. Bartonellosis, an increasingly recognized zoonosis. J Appl Microbiol. 2010; 109(3):743-50.[DOI:10.1111/j.1365-2672.2010.04679.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1365-2672.2010.04679.x]
13. Ben-Ari T, Neerinckx S, Gage KL, Kreppel K, Laudisoit A, Leirs H, et al. Plague and climate: Scales matter. Plos Pathog. 2011; 7(9):e1002160. [DOI:10.1371/journal.ppat.1002160] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1371/journal.ppat.1002160]
14. Chomel BB, Boulouis HJ, Maruyama S, Breitschwerdt EB. Bartonella spp. In pets and effect on human health. Emerg Infect Dis. 2006; 12(3):389-94. [DOI:10.3201/eid1203.050931] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3201/eid1203.050931]
15. de Carvalho RW, Serra-Freire NM, Linardi PM, de Almeida AB, da Costa JN. Small rodents fleas from the bubonic plague focus located in the Serra dos Orgãos Mountain Range, State of Rio de Janeiro, Brazil. Mem Inst Oswaldo Cruz. 2001; 96(5):603-9. [DOI:10.1590/S0074-02762001000500003] [PMID] [DOI:10.1590/S0074-02762001000500003]
16. Rafiee Far S. From health education to health. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2004. [link]
17. Khoobdel M, Shayeghi M, Alamdar K, Piazak N, Bazrafkan S. [Diversity and relative abundance of medically important fleas in the rural areas of Kohgiloye-and-Boyerahmad, Iran (Persian)]. J Sch Public Health Inst Public Health Res. 2012; 9(3):63-72. [link]
18. Yagoob G. Flea infestation in farm animals and its zoonotic importance in East-Azerbaijan Province. Am J Anim Vet Sci. 2011; 6(4):193-6. [DOI:10.3844/ajavsp.2011.193.196] [DOI:10.3844/ajavsp.2011.193.196]
19. Statistical Centre of Iran. [The statistical yearbook of North Khorasan Province, 2019 (Persian)]. Tehran: Statistical Centre of Iran; 2019. [Link]
20. Ahmadian MT, Motevalli Haghi SF, Hosseini Vasoukolaei N, Enayati AA, Rafinejad J, Fazeli Dinan M, et al. [Fauna and biodiversity study of fleas in Bojnourd, North Khorasan, in 2019 (Persian)]. J North Khorasan Univ Med Sci. 2020; 12(2):26-30. [DOI:10.52547/nkums.12.2.26] [DOI:10.52547/nkums.12.2.26]
21. Nikookar SH, Fazeli-Dinan M, Khazaee-Pool M, Mosazadeh M, Zaim M, Enayati A. [Designing and determining the validity and reliability of a questionnaire to assess knowledge, attitude, and practice of healthcare workers about dengue in Mazandaran Province, North of Iran (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2022; 32(213):127-39. [link]
22. Telmadarraiy Z, Vatandoost H, Mohammadi S, Akhavan A, Abai MR, Rafinejad J, et al. Determination of rodent ectoparasite fauna in Sarpole-Zahab district, Kermanshah Province, Iran, 2004-2005. J Arthropod-Borne Dis. 2007; 1(1):58-62. [link]
23. Riabi HRA, Atarodi A. A survey on fauna of fleas (order: Siphonaptera) of cow and sheep in Southern Khorasan-e-Razavi Province, Iran. Zahedan J Res Med Sci. 2015; 17(6):e998. [DOI:10.17795/zjrms998] [DOI:10.17795/zjrms998]
24. Ahmad TI. The role of rural women in livestock management: Socio-economic evidences from diverse geographical locations of Punjab (Pakistan). Lyon: HAL Open Science; 2013. [link]
25. Rahbari S, Nabian S, Nourolahi F, Arabkhazaeli F, Ebrahimzadeh E. Flea infestation in farm animals and its health implication. Iran J Parasitol. 2008; 3(2):43-7. [link]
26. Bahrami S, Kharrati L, Makki M. [The first case report of human infestation with ctenocephalides canis in Behbahan (Khuzestan Province) (Persian)]. J of Ardabil Univ of Med Sci. 2016; 16(3):317-22. [link]
27. Seidel C, Reinhardt K. Bugging forecast: Unknown, disliked, occasionally intimate. Bed bugs in Germany meet unprepared people. Plos One. 2013; 8(1):e51083. [DOI:10.1371/journal.pone.0051083] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1371/journal.pone.0051083]
28. Kimani B, Nyagero J, Ikamari L. Knowledge, attitude and practices on jigger infestation among household members aged 18 to 60 years: Case study of a rural location in Kenya. Pan Afr Med J. 2012; 13(Suppl 1):7. [PMID] [PMCID]
29. Mutebi F, Krücken J, von Samson-Himmelstjerna G, Waiswa C, Mencke N, Eneku W, et al. Animal and human tungiasis-related knowledge and treatment practices among animal keeping households in Bugiri District, South-Eastern Uganda. Acta Trop. 2018; 177:81-8. [DOI:10.1016/j.actatropica.2017.10.003] [PMID] [DOI:10.1016/j.actatropica.2017.10.003]
30. Ugbomoiko US, Ariza L, Ofoezie IE, Heukelbach J. Risk factors for tungiasis in Nigeria: Identification of targets for effective intervention. Plos Negl Trop Dis. 2007; 1(3):e87. [DOI:10.1371/journal.pntd.0000087] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1371/journal.pntd.0000087]
31. Muehlen M, Feldmeier H, Wilcke T, Winter B, Heukelbach J. Identifying risk factors for tungiasis and heavy infestation in a resource-poor community in northeast Brazil. Trans R Soc Trop Med Hyg. 2006; 100(4):371-80. [DOI:10.1016/j.trstmh.2005.06.033] [PMID] [DOI:10.1016/j.trstmh.2005.06.033]
32. Karimy M, Niknamy S, Haidarnia A, Ramezankhani A. [Effects of health education program on the AIDS preventive behaviors in prisoners (Persian)]. J Qazvin Univ Med Sci. 2004; 30:40-5. [link]
33. Rana AK, Wahlin A, Lundborg CS, Kabir ZN. Impact of health education on health-related quality of life among elderly persons: Results from a community-based intervention study in rural Bangladesh. Health Promot Int. 2009; 24(1):36-45. [DOI:10.1093/heapro/dan042] [PMID] [DOI:10.1093/heapro/dan042]
34. Seaman P, Eves A. Perceptions of hygiene training amongst food handlers, managers and training providers-A qualitative study. Food Control. 2010; 21(7):1037-41. [DOI:10.1016/j.foodcont.2009.12.024] [DOI:10.1016/j.foodcont.2009.12.024]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
