جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 450-444 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Soltani Najafabadi F, Amjad L, Shahanipour K, Mashayekh A M. The Effect of Olive Leaf Smoke on the Blood Factors and Tissues in Rats. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 2819.1
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3663-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3663-fa.html
سلطانی نجف‌آبادی فائزه، امجد لیلا، شاهانی‌پور کهین، مشایخ امیر مسعود. بررسی اثر دود برگ زیتون بر روی فاکتورهای خونی و بافت‌ها در موش‌های صحرایی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :444-450
1- گروه بیوشیمی، واحد فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2- گروه زیست‌شناسی، واحد فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. ،amjad.leila@gmail.com
3- گروه زیست‌شناسی، واحد فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2- گروه زیست‌شناسی، واحد فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. ،
3- گروه زیست‌شناسی، واحد فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
واژه‌های کلیدی: زیتون، دود، ریه، کبد، کلیه
متن کامل [PDF 6144 kb]
(251 دریافت)
| چکیده (HTML) (822 مشاهده)
متن کامل: (6122 مشاهده)
مقدمه
در چند دهه اخیر، با توجه به شناخت و بروز زیان‌های جانبی داروهای شیمیایی، کشورهای توسعه‌یافته تصمیم به جایگزینی مواد شیمیایی با منابع گیاهی گرفته‌اند [1-3]. زیتون با نام علمی اولئا یوروپیا برگ‌های سبز دائمی دارد. زیتون یکی از میوه‌هایی است که در نواحی مدیترانه و در آسیای مرکزی و در بخش‌هایی از آفریقا کشت می‌شود و در اسپانیا کشت آن قدمت 8000 ساله دارد [4].
این گیاه گونه‌های متنوعی دارد و تمام پیکره رویشی و زایشی آن، حاوی مواد مؤثر گیاهی است. برگ زیتون یک جزء دارویی مهم و حاوی ترکیبات فنولی و الئوروپین است که به عنوان منبع ارزان و قابل دسترس پلی فنول شناخته شده است. از جمله خواص برگ زیتون، می‌توان به خاصیت ضد التهابی، کاهش‌دهنده فشار خون، کاهش‌دهنده قند خون، ادرار‌آور، ضد اسکلروزیس، ضد تب مالاریا و برطرف‌کننده نقرس و رماتیسم اشاره کرد [5، 6].
فعالیت ضد ویروسی برگ‌های زیتون در برابر عفونت ویروس نقص ایمنی اکتسابی انسان و جلوگیری از تکثیر ویروس نیز تأیید شده است [4]. ترکیبات پلی فنلی برگ زیتون بسیار قابل توجه بوده و خواص درمانی بالایی نیز در درمان سرطان و دیابت دارد [7، 8]. محققان، اثرات فارماکولوژیک، ضد درد و خواص آنتی‌اکسیدانی عصاره برگ زیتون را به الئوروپین موجود در آن نسبت می‌دهند [6].
از دوران کهن، انسان‌ها برای افزایش سطح سلامت زندگی خود از سوزاندن گیاهان دارویی استفاده می‌کردند. در اثر حرارت ناشی از سوختن، راهی آسان برای رساندن دارو فراهم می‌شود که اثرات فارماکولوژیک بهتر و سریع‌تری نشان می‌دهد. حدود ۸۰ درصد از مردم کشورهای در حال توسعه همچنان به استفاده از درمان‌های سنتی ادامه می‌دهند و دود به عنوان یکی از انواع روش‌های رایج همچنان استفاده می‌شود [9]. روش‌های متفاوتی برای ایجاد و استعمال دود وجود دارد. اولین روش، استنشاق و تنفس دود و روش دوم، دود دادن مستقیم قسمت خاصی از بدن است [10].
دمای بالای ایجاد‌شده هنگام سوزاندن ترکیبات گیاهی، موجب شکل‌گیری واکنش‌های اکسیداسیون ترکیبات گیاه شده و ذراتی با قطر متوسط ۵/۰ میکرومتر ایجاد می‌کند. حرارت‌دهی، موجب تبدیل مواد موجود در یک گیاه به اجزای ریز میکروسکوپی شده و امکان جذب بیشتر این مواد را فراهم می‌کند که به نوعی به سازوکار نفوذ دود به داخل سلول‌ها اشاره دارد [11-13]. در زمان سوختن گیاه ممکن است اسانس یا مواد معطر گیاه توسط گازهای حامل به‌وجود‌آمده منتقل شوند یا حتی در اثر فرایند اکسیداسیون، مواد معطر ایجاد شود. پژوهشگران با بررسی اثرات ضد میکروبی برخی از دودهای طبی از گیاهان دارویی اثرات ضد میکروبی آن‌ها را بر میکروب‌های مقاومی مانند استافیلوکوکوس اورئوس و سودوموناس آئروژینوزا را نشان داده‌اند [13-15].
کبد به عنوان دومین اندام بزرگ در بدن انسان، نقش اساسی در نظیم فرایندهای مهم بدن، از جمله سوخت‌و‌ساز، دفع مواد زائد و سنتز و تنظیم بسیاری از هورمون‌های کلیدی بدن دارد [16]. از این رو، بیماری‌ها و نارسایی‌های کبدی در زمره مهم‌ترین مشکلات سلامت قرار دارند [17]. اندازه‌گیری سطح آنزیم‌ها در تشخیص بیماری‌های کبدی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا بروز آسیب‌های سلولی و متلاشی شدن آن‌ها باعث ورود آنزیم‌های درون سلولی به جریان خون می‌شود [18].
آنزیم‌های کبدی همچون آلانین آمینو ترانسفراز، آسپارتات آمینوترانسفراز، آلکالین فسفاتاز و گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز آنزیم‌هایی‌اند که به‌طور ویژه منعکس‌کننده نکروز هپاتوسیت‌های کبدی و کلستاز هستند و در تشخیص بیماری‌های شدید کبدی همچون التهاب کبد کاربرد دارند [3].
بر اساس مطالعات پژوهشگران، عصاره برگ‌های زیتون، در کاهش سطح چربی‌های کلسترول توتال، تری گلیسیرید و لیپوپروتئین با دانسیته پایین در موش‌های صحرایی نر دیابتی تأثیر مثبت داشته و به‌طور چشمگیر از کاهش سطح لیپوپروتئین با دانسیته بالا در آن‌ها جلوگیری می‌کند و آنزیم‌های کبدی لاکتات دهیدروژناز، کراتین کیناز و آلفا آمیلاز را تا حد زیادی نزدیک به سطح نرمال نگه می‌دارد [19].
بنابراین با توجه به این‌که تا‌کنون هیچ مطالعه علمی در ارتباط با تأثیر دود برگ زیتون بر عملکرد و ساختار سلولی بافت‌های کبد، کلیه و ریه گزارش نشده و نیز با در نظر گرفتن این مطلب که برگ‌های این گیاه غنی از اولئوروپئین و ترکیبات فنولی است، در این مطالعه، تأثیر دود برگ زیتون بر فاکتورهای بیوشیمیایی خون، فعالیت آنزیم‌های کبدی و تغییرات بافت‌های کبد، کلیه و ریه بررسی شد.
مواد و روش‌ها
جمع‌آوری گیاه
برگ‌های تازه زیتون از مزارع منطقه غرب اصفهان (نجف‌آباد) در بهار ۱۳۹۹ جمع‌آوری و در هرباریوم گیاه‌شناسی جنگل‌ها و مراتع اصفهان تأیید شد. سپس برگ‌های جمع‌آوری شده در سایه و در دمای اتاق تحت جریان طبیعی هوا خشکانده شد. برگ‌های خشک‌شده توسط آسیاب برقی پودر‌شده و درون ظرف در‌دار ریخته شدند.
حیوانات مورد مطالعه و آزمایششده
در این تحقیق، از 21 سر‌موش صحرایی نر بالغ با نام علمی Ratus norvegicus از نژاد ویستار با وزن ابتدایی 150 تا 200 گرم استفاده شد. این حیوانات از دانشگاه فلاورجان خریداری و در لانه حیوانات نگهداری شدند. به منظور تطبیق با شرایط محیط، یک هفته قبل از شروع دوره ۲۱ روزه دریافت دود، حیوانات در دمای 20 تا 25 درجه سلسیوس، رطوبت کافی و تحت دوره نوری ۱۲ ساعت روشنایی، 12 ساعت تاریکی نگهداری شدند [3]. آب و غذا به صورت نامحدود در اختیار حیوانات قرار گرفت. خوراک آماده و استاندارد موش از کارخانه دام پارس تهیه شد.
پس از سپری کردن دوره تطبیق، حیوانات به صورت تصادفی به 3 گروه 7 تایی تقسیم شدند: گروه کنترل که حیوانات این گروه تحت هیچ‌گونه آزمایشی قرار نگرفتند. گروه دریافت‌کننده دود زیتون به مدت 1 ساعت وگروه دریافت‌کننده دود زیتون به مدت 2 ساعت. برای سوزاندن پودر خشک برگ زیتون و تهیه دود آن، از 1 هیتر برقی استفاده شد. به منظور آزمایش با دود برگ زیتون، حیوانات درون یک محفظه شیشه‌ای کاملاً آب‌بندی شده قرار داده شدند. محفظه یک منفذ برای ورود دود و یک منفذ برای خروج دود اضافه داشت [20] (تصویر شماره 1).
آزمایشات سرولوژیکی و بافت‌شناسی
در پایان دوره آزمایش و ۲۴ ساعت پس از آخرین آزمایش، خون‌گیری از موش‌ها انجام شد. بدین منظور، حیوانات توسط مخلوطی از ماده بیهوش‌کننده کتامین و ماده ضد درد زایلیزین با سرنگ انسولینی به صورت درون‌صفاقی بیهوش شدند. سپس از قلب آن‌ها، 10 میلی‌لیتر خون گرفته و در لوله‌های آزمایش ریخته شد. برای جداسازی سرم، لوله‌های آزمایش حاوی خون به مدت 10 دقیقه درون دستگاه سانتریفیوژ با سرعت 4000 دور بر دقیقه قرار داده شد.
میزان گلوکز، تری گلیسیرید، کلسترول، اوره، کراتینین لیپوپروتئین با دانسیته بالا، لیپوپروتئین با دانسیته پایین و فعالیت آنزیم‌های کبدی شامل آسپارتات آمینو ترانسفراز، آلانین آمینو ترانسفراز، آلکالین فسفاتاز و گاماگلوتامیل ترانس پپتیداز در نمونه‌ها با کیت‌های اندازه‌گیری شرکت پارس‌آزمون و دستگاه اسپکترفتومتر طبق پروتکل‌های پیشنهادی فدراسیون بین‌المللی شیمی بالینی و طب آزمایشگاهی اندازه‌گیری شد [17].
برای انجام مطالعات هیستو‌پاتولوژیکی، پس از خون‌گیری، ۲ موش از هر گروه به‌طور تصادفی انتخاب و با کتامین بیهوش و تشریح شدند. پس از کالبدشکافی، اندام‌های کبد، کلیه و ریه با برش جراحی به دقت جدا، با محلول سرم فیزیولوژی شسته و در محلول فرمالدئید 10 درصد به مدت 24 ساعت تثبیت شدند. پس از پاساژ نمونه‌های بافتی، مقاطع 5 میکرونی از آن‌ها تهیه شد و رنگ‌آمیزی و تهیه لام به روش هماتوکسیلین‌ائوزین انجام و آسیب‌شناسی بافتی مقاطع به صورت مقایسه هیستومورفولوژی و با استفاده از میکروسکوپ نوری بررسی شد [8].
تحلیل آماری
در پایان از آزمون واریانس یک‌طرفه و تست دانکن و نرم‌افزار آماری SPSS در محدوده اطمینان 95 درصد برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها استفاده و در نهایت، مقادیر به صورت میانگین± انحراف‌معیار بیان شد.
یافته‌ها
فاکتورهای بیوشیمیایی خون
میانگین مقدار گلوکز در گروه آزمایش 2 ساعته با دود برگ زیتون نسبت به 2 گروه دیگر به‌طور معنادار افزایش (001/0>P) داشت. میانگین مقادیر تری گلیسیرید، کلسترول، اوره، کراتینین، لیپوپروتئین با دانسیته بالا و لیپوپروتئین با دانسیته پایین در 3 گروه بررسی‌شده تفاوت معناداری نشان نداد (05/0<P) (جدول شماره 1).
فعالیت آنزیم‌های کبدی
میانگین فعالیت آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز در موش‌های آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت، نسبت به گروه کنترل اختلاف معنادار نداشت (05/0<P)، در‌حالی‌که میانگین این آنزیم در موش‌های آزمایششده با دود زیتون به مدت 2 ساعت در مقایسه با 2 گروه دیگر به‌طور معناداری (01/0>P) بیشتر بود. بر اساس نتایج، تفاوت معناداری در فعالیت آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز گروه‌های مختلف بررسی‌شده در این مطالعه مشاهده نشد (05/0<P). همچنین میانگین غلظت آلکالین فسفاتاز سرم در موش‌های آزمایششده با دود برگ زیتون در مقایسه با گروه کنترل به‌طور معناداری (001/0>P) کاهش یافت. همچنین بر اساس آزمون آنالیز واریانس، میانگین فعالیت آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز در گروه حیوانات آزمایششده با دود زیتون به مدت 2 ساعت نسبت به 2 گروه دیگر به‌طور معناداری (001/0>P) افزایش نشان داد (جدول شماره 2).
یافته‌های بافت‌شناسی
بافت کبد
هپاتوسیت‌ها بیشتر هسته‌های درشت و سیتوپلاسم دانه‌دار طبیعی دارند. در گروه کنترل، طناب‌های هپاتوسیتی و سینوزوئیدهای منظم و یکنواخت در سرتاسر بافت مشاهده شد (تصویر شماره 2). در گروه حیوانات آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت یک ساعت (تصویر شماره 3)، سینوزوئیدها و طناب‌های هپاتوسیتی در سرتاسر بافت، به شکل یکنواخت و منظم، مشاهده نشد و در برخی نقاط اتساع و گشادی سینوزوئیدها دیده شد. تخریب دیواره سیاهرگ مرکز لوبولی، آتروفی شدید هسته هپاتوسیت‌ها و لیز شدن هپاتوسیت‌ها در برخی نقاط آن‌قدر شدید بود که طناب‌های هپاتوسیتی و سینوزوئیدها نامشخص بوده و هسته هپاتوسیت‌ها رها شده بودند.
در برخی نقاط نیز واکوئله شدن و ایجاد حفره مشاهده شد که در این حالت تعداد زیادی از هپاتوسیت‌ها، به شکل حفره‌دار و هیدروپیک (حالت واکوئله بالونی شکل) مشاهده شد. در موش‌های آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت (تصویر شماره 4)، بی‌نظمی سینوزوئیدی با شدت کمتر نسبت به گروه آزمایششده به مدت 1 ساعت با دود برگ زیتون مشاهده شد، به‌طوری که آتروفی هسته‌ها با شدت کمتر در نقاط کمتری از بافت دیده شد، شدت لیز شدن هپاتوسیت‌ها کمتر بود و سینوزوئیدها (S) قابل تشخیص بودند. هپاتوسیت‌های واکوئله در این گروه مشاهده نشد.
بافت کلیه
مقایسه بافت‌شناسی کلیه گروه کنترل (تصویر شماره 5) با گروه تحت آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت (تصویر شماره 6) نشان‌دهنده اختلالاتی شامل آتروفی گلومرول‌ها، التهاب و دژنره شدن اپیتلیال پروگزیمال در حدود ۳۰ درصد مقاطع و اختلالات مربوط به مدولا و تجمع مواد شبه هیالینی در حدود ۷۰ درصد مقاطع بود. مقایسه بافت‌شناسی کلیه گروه کنترل (تصویر شماره 7) با گروه تحت آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت (تصویر شماره 8) نشان‌دهنده لیز شدن و تخریب اپیتلیال مکعبی در بخش مدولا مربوط به توبول‌های جمع‌کننده و هنله ضخیم با شدت کمتر نسبت به گروه 1 ساعته بود. در این گروه، تجمع سلول‌های التهابی نیز مشاهده نشد.
بافت ریه
مقایسه بافت‌شناسی ریه گروه کنترل (تصویر شماره 8) با گروه تحت آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت (تصویر شماره 9) نشان‌دهنده تجمع سیتوپلاسم ائوزینوفیلیک و سلول‌های چندهستهای درشت و ضخیم‌تر شدن دیواره آلوئول‌ها در گروه آزمایش بود، در‌حالی‌که در گروه تحت آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت (تصویر شماره 10)، اختلالات مشاهده شده در گروه‌های آزمایش 1 ساعته، فقط در بخش‌های کمی از مقاطع دیده شد و در سایر بخش‌ها وضعیت بافت نرمال بود.
بحث
کراتینین سرم به عنوان یک شاخص حساس‌تر و اختصاصی‌تر بیماری کلیوی نسبت به اوره خون در نظر گرفته می‌شود [21]. هایپراوریسمی موجب هایپرتروفی گلومرولی می‌شود و این مسئله می‌تواند به کاهش دفع مواد زاید متابولیسم مانند اوره، کراتین و اسیداوریک از کلیه منتهی شود. در مطالعه حاضر در گروه‌های آزمایششده مقادیر کلسترول، اوره و کراتینین در گروه‌های آزمایش نسبت به گروه کنترل اختلاف معنادار نداشت. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در مطالعه حاضر می‌توان نتیجه گرفت که آزمایش با دود گیاه زیتون به مدت 1 ساعت و 2 ساعت تأثیر چشمگیری بر فاکتورهای کلیه نداشته است.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد در گروه‌های تحت آزمایش با دود برگ‌های زیتون هیچ‌کدام از حیث کلسترول نسبت به گروه کنترل اختلاف معناداری ندارند. مقدم‌نیا و همکاران نیز با بررسی تأثیر روغن زیتون بر عملکرد لیپیدی، کلیوی و کبدی در موش صحرایی نر بیان کردند سطوح سرمی کلسترول تام، لیپوپروتئین با دانسیته بالا، لیپوپروتئین با دانسیته پایین، تری گلیسرید، میزان اوره خون، کراتینین و سدیم در موش‌های آزمایششده با روغن زیتون در مقایسه با گروه کنترل تغییر معناداری نشان نداد [4].
در مطالعه حاضر نیز میانگین مقدار، کراتینین و اوره در گروه آزمایش گیاه زیتون تفاوت آماری معناداری با گروه کنترل نشان نداد. مطالعه کوتاه‌مدت دیگری تأثیر روغن زیتون را بر سطوح گلوکز و کلسترول لیپوپروتئین با دانسیته پایین پس از صرف غذا نشان داد. پروفایل‌های قند و چربی پس از صرف غذا در 25 فرد سالم دریافت‌کننده یک رژیم غذایی مدیترانه‌ای مکمل در یک طرح تصادفی متقاطع با یا بدون 10 گرم روغن زیتون در روز بررسی شد. نتایج نشان داد روغن زیتون سطح گلوکز و کلسترول لیپوپروتئین با دانسیته پایین پس از غذا را بهبود می‌بخشد که نشان‌دهنده اثر ضد آترواسکلروتیک آن است [22].
علاوه بر این، همان کارآزمایی نشان داد مصرف روغن زیتون منجر به افزایش سطح پپتید 1 شبه گلوکاگون (GLP 1)و پپتید بازدارنده معده (GIP) در سیستم گردش خون شد، در‌حالی‌که در کارآزمایی دیگری با بیماران دیابت نوع 1، تخلیه معده و ترشح GPL 1 افزایش یافت. این در حالی بود که با کاهش جذب گلوکز از طریق رقابت گلوکز لیپید، پاسخ گلیسمی پایین‌تری مشاهده شد [8] که با نتایج مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد.
در مطالعه حاضر، میانگین مقادیر گلوکز در گروه آزمایش 2 ساعته با گیاه زیتون نسبت به 2 گروه دیگر به‌طور معنادار افزایش داشت. این افزایش گلوکز می‌تواند به دلیل کاهش تنفس سلولی باشد که متعاقب آن جذب گلوکز کاهش یافته و به این ترتیب میزان گلوکز در خون افزایش یافته است [23]، اما در یک کارآزمایی تصادفی با 30 شرکت‌کننده که اختلال در سطح گلوکز ناشتا داشتند، با مصرف بالای روغن زیتون، کاهش قابل توجهی در سطوح گلوکز پلاسما، تری گلیسیرید، آپولیپوپروتئین B48 و فعالیت دی پپتیدیل پپتیداز 4 و افزایش قابل توجهی در سطح انسولین خون محیطی و GLP 1 شد [24].
در مطالعه حاضر، همچنین مشخص شد دود برگ زیتون اثر منفی بر بافت کبد، ریه و کلیه نداشته است. نتایج هیستو پاتولوژیک بافت کبد، لیز شدن هپاتوسیت‌ها یا پدیده آمیلوئیدی شدن در هر 2 گروه موش‌های آزمایش شده با دود برگ زیتون را نشان داد. بر اساس نتایج محققان، مواد فیبری معمولاً در دوره التهاب مزمن به طور موقت در دیواره سینوزوئیدها رسوب می‌کنند که ممکن است منجر به تخریب تعدادی از هپاتوسیت‌ها شود. این پدیده همراه با تراکم مواد بی‌شکل ائوزینوفیلی در اطراف هپاتوسیت‌هاست که باعث جدایی هپاتوسیت‌ها از فضای سینوزوئیدی می‌شود، اما عملکرد کبد معمولاً در چنین شرایطی طبیعی است [25].
با توجه به نتایج حاصل از بافت‌شناسی اندام کبد، تأثیر دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت بهتر از تأثیر آن به مدت 2 ساعت بود و در نهایت، از نظر بافت‌شناسی نیز مسمومیت کمتری نشان داد. در مطالعه بافت کلیه در تمام گروه‌های تحت آزمایش تجمع مواد شیه هیالینی حاصل ترشحات و تجمع ائوزینوفیلی مشاهده شد که نشانگر ایجاد پاسخ‌های ایمنی ایمنوگلوبولین و ایجاد التهاب در کلیه است، اما در کل عملکرد کلیه کاملاً طبیعی ارزیابی شد.
نتایج هیستوپاتولوژیک بافت ریه نیز در گروه زیتون 1 ساعته نشان داد در برخی مقاطع این گروه نیز علائم پاسخ‌های آلرژیک به آنتی‌ژن‌های خارجی به صورت تجمع سیتوپلاسم ائوزینوفیلیک و سلول‌های چندهستهای درشت مشاهده شد و همچنین دیواره آلوئول‌ها ضخیم‌تر شده که به دلیل حضور لمفوسیت‌هاست. همچنین نتایج هیستو پاتولوژیک بافت ریه در گروه زیتون 2 ساعته نشان داد نازک شدن و آتروفی شدید جداره آلوئول‌ها و نامشخص بودن مویرگ‌های ریوی، تجمع مواد ائوزینوفیلیک و سلول‌های چندهستهای درشت در آلوئول‌ها به دلیل پاسخ‌های آلرژیک در اثر آنتی‌ژن‌های خارجی است، اما به‌طور کلی عملکرد بافت ریه دچار مشکل نشده است.
همواره در تشخیص بیماری‌های کبدی، چندین تست بیوشیمیایی به‌طور خاص استفاده می‌شود، از جمله مهم‌ترین این تست‌ها، تعیین فعالیت آمینوترانسفرازهای سرمی است که نشان‌دهنده صدمه به هپاتوسیت‌ها هستند. افزایش فعالیت آن‌ها همیشه حضور یک بیماری فعال کبدی را هشدار می‌دهد [26]. تغییر در فعالیت آمینوترانسفرازهای کبد موجب تحریک تولید گلوکز از اسید‌های آمینه و تغییر در فعالیت آسپارتات آمینوترانسفراز و آلانین آمینو ترانسفراز می‌شود. فعالیت این 2 آنزیم ممکن است با انواع مواد شیمیایی، بیولوژیکی و عوامل فیزیولوژیک یا اختلال در چرخه کربس تغییر کند. کاهش فعالیت چرخه کربس باعث کاهش آسپارتات آمینوترانسفراز و آلانین آمینو ترانسفراز می‌شود [27].
همچنین فعالیت آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز برای تشخیص و تعیین نارسایی‌های کبدی استفاده می‌شود [23]. آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز یک گلیکو پروتئین متصل به غشاست که در بافت‌های مختلف همچون کبد، استخوان و به مقدار کمتر در کلیه، روده و جفت یافت می‌شود. این آنزیم یک شاخص با ارزش بیوشیمیایی در تشخیص پوکی استخوان و اختلالات کبدی صفراوی و بیماری کبد چرب است [28]. آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز نقش مهمی در کمک به متابولیزم داروها و سایر سموم در کبد دارد. وظیفه اصلی گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز تجزیه و بازیابی گلوتاتیون، مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان در بدن انسان است [29].
در مطالعه حاضر، فعالیت آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز در گروه حیوانات آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت نسبت به 2 گروه دیگر (گروه کنترل و گروه حیوانات آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت) افزایش معنادار نشان داد (01/0>P). همچنین افزایش فعالیت آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز در گروه موش‌های آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت نسبت به 2 گروه دیگر، هر چند از نظر آماری معنادار نبود (05/0<P)، اما این سطح افزایش در هر دو آنزیم به نظر می‌رسد به دلیل لیز شدن هپاتوسیت‌ها در بافت کبد، به عنوان یک سازوکار دفاعی و رها‌سازی آنزیم‌ها به خون باشد [30].
از طرفی، فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز در گروه‌های آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت، نسبت به 2 گروه دیگر به‌طور معناداری (001/0>P) کمتر بود. سطح پایین آلکالین فسفاتاز در سرم اغلب بیماران دچار سوء تغذیه مشاهده می‌شود، در‌حالی‌که سطح بالای آلکالین فسفاتاز با اختلال عملکرد کبد، استخوان، سرطان پروستات و انسداد مجاری صفراوی در ارتباط است [31].
همچنین در مطالعه حاضر میانگین فعالیت آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز در تمام گروه‌های آزمایش نسبت به گروه کنترل افزایش معنادار داشت (001/0>P). بیشترین مقدار آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز در گروه 2 ساعته دود زیتون مشاهده شد که احتمالا می‌تواند فشار اکسیداتیو بر سلول‌های کبدی را نشان دهد. در این شرایط، رادیکال‌های آزاد افزایش یافته و چون غشای سلول از فسفولیپید است و آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز، کار پراکسیداسیون لیپیدها را انجام می‌دهد باعث تخریب غشای هپاتوسیت‌ها شده است [29].
قدردان و مشهدی در مطالعات خود نشان دادند بالا بودن میزان آلکالین فسفاتاز با تغییرات موازی با گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز همراه است و هر گاه میزان هر دو آنزیم بالا باشد، می‌تواند دلیلی در اختلال کبدی باشد [32]، اما در مطالعه حاضر، نتایج حاصل از فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز و گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز با یکدیگر یکسان نبود، به‌طوری که در گروه‌های آزمایششده به مدت 1 ساعت و 2 ساعت با دود برگ زیتون، مقدار فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز نسبت به گروه کنترل، کاهش معناداری داشت، اما فعالیت آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز افزایش نشان داد.
مقدم‌نیا و همکاران با بررسی تأثیر روغن زیتون بر عملکرد لیپیدی، کلیوی و کبدی در موش‌های صحرایی نر بیان کردند که سطح سرمی آسپارتات آمینوترانسفراز، آلانین آمینو ترانسفراز، گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز، آلبومین و پروتئین تام بعد از آزمایش با روغن زیتون در مقایسه با گروه شاهد تغییر معناداری نشان نمی‌دهد [4]، در‌حالی‌که در پژوهشی دیگر، اصغری بیجارگاه و همکاران با بررسی اثر عصاره برگ زیتون بر تغییرات عملکردی و ساختاری بافت کبد به دنبال مسمومیت ایجاد‌شده در کبد از طریق تجویز لیپوپلی‌ساکارید در موش‌های صحرایی نشان دادند که درمان با عصاره برگ زیتون سبب کاهش فعالیت آنزیم‌های آلانین آمینو ترانسفراز و آسپارتات آمینوترانسفراز، ناشی از مصرف لیپوپلی‌ساکارید می‌شود، این پژوهشگران، این اثر را به ترکیبات فنلی و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در برگ زیتون نسبت دادند [33].
کلیشادی و همکاران با مطالعه بر موش‌های صحرایی آزمایششده با سم پاراستامول بر بافت کبد نشان دادند اختلال در بافت کبد، ناشی از استرس اکسیداتیو سم پاراستامول بوده که این اثرات به مرور زمان از بین می‌رود و به دلیل این‌که خون‌گیری، ۱۴ روز پس از آخرین گاواژ سم انجام شده، سطح فاکتورهای خونی و بافت کبد تا حد زیادی به حالت طبیعی نزدیک شده است [34].
به نظر می‌رسد در مطالعه حاضر نیز اگر به اندام کبد فرصت داده شود، قدرت بازسازی خود را تا حد زیادی پیدا خواهد کرد؛ بنابراین با توجه به وجود ترکیبات شیمیایی اولئوروپین، هیدروکسی تیروزول و همچنین پلی فنول‌ها و فلاونوئیدها، از جمله لوتئولین، اسید کافئیک، کاتچین و آپی‌ژنین در برگ زیتون [6، 18] و خواص درمانی عصاره برگ زیتون بر کبد و کاهش آنزیم‌های کبدی [17]، در مطالعه حاضر تأثیرات مثبت دود ناشی از سوختن برگ زیتون بر آنزیم‌های کبدی را می‌توان تا حد زیادی به وجود این ترکیبات در برگ زیتون نسبت داد.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت موجب افزایش گلوکز خون شد، اما تغییر محسوسی در سطوح کلسترول، اوره و کراتینین به وجود نیاورد. این آزمایش همچنین موجب افزایش سطح فعالیت آنزیم‌های کبدی شد، در‌حالی‌که آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت تغییرات معناداری را در فاکتورهای بیوشیمیایی و بافت کبد، ریه و کلیه به وجود نیاورد.
بررسی فاکتورهای سرولوژیکی، بیوشیمیایی و بافت‌شناسی موش‌ها، ۲۰ روز بعد از آخرین آزمایش با دود برگ‌های زیتون پیشنهاد می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه مصوبه کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی را با کد اخلاق IR.IAU.FALA.REC.1399.036 دارد.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد فائزه سلطانی نجف‌آبادی، گروه بیوشیمی، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان است و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، بررسی و نظارت: لیلا امجد، کهین شاهانی‌پور و امیرمسعود مشایخ؛ نگارش پیش‌نویس اصلی و تأمین مالی: فائزه سلطانی نجف‌آبادی: نگارش، نقد و ویرایش: لیلا امجد؛ منابع: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان به سبب حمایت‌هایشان از این مطالعه تشکر و قدردانی می‌شود.
در چند دهه اخیر، با توجه به شناخت و بروز زیان‌های جانبی داروهای شیمیایی، کشورهای توسعه‌یافته تصمیم به جایگزینی مواد شیمیایی با منابع گیاهی گرفته‌اند [1-3]. زیتون با نام علمی اولئا یوروپیا برگ‌های سبز دائمی دارد. زیتون یکی از میوه‌هایی است که در نواحی مدیترانه و در آسیای مرکزی و در بخش‌هایی از آفریقا کشت می‌شود و در اسپانیا کشت آن قدمت 8000 ساله دارد [4].
این گیاه گونه‌های متنوعی دارد و تمام پیکره رویشی و زایشی آن، حاوی مواد مؤثر گیاهی است. برگ زیتون یک جزء دارویی مهم و حاوی ترکیبات فنولی و الئوروپین است که به عنوان منبع ارزان و قابل دسترس پلی فنول شناخته شده است. از جمله خواص برگ زیتون، می‌توان به خاصیت ضد التهابی، کاهش‌دهنده فشار خون، کاهش‌دهنده قند خون، ادرار‌آور، ضد اسکلروزیس، ضد تب مالاریا و برطرف‌کننده نقرس و رماتیسم اشاره کرد [5، 6].
فعالیت ضد ویروسی برگ‌های زیتون در برابر عفونت ویروس نقص ایمنی اکتسابی انسان و جلوگیری از تکثیر ویروس نیز تأیید شده است [4]. ترکیبات پلی فنلی برگ زیتون بسیار قابل توجه بوده و خواص درمانی بالایی نیز در درمان سرطان و دیابت دارد [7، 8]. محققان، اثرات فارماکولوژیک، ضد درد و خواص آنتی‌اکسیدانی عصاره برگ زیتون را به الئوروپین موجود در آن نسبت می‌دهند [6].
از دوران کهن، انسان‌ها برای افزایش سطح سلامت زندگی خود از سوزاندن گیاهان دارویی استفاده می‌کردند. در اثر حرارت ناشی از سوختن، راهی آسان برای رساندن دارو فراهم می‌شود که اثرات فارماکولوژیک بهتر و سریع‌تری نشان می‌دهد. حدود ۸۰ درصد از مردم کشورهای در حال توسعه همچنان به استفاده از درمان‌های سنتی ادامه می‌دهند و دود به عنوان یکی از انواع روش‌های رایج همچنان استفاده می‌شود [9]. روش‌های متفاوتی برای ایجاد و استعمال دود وجود دارد. اولین روش، استنشاق و تنفس دود و روش دوم، دود دادن مستقیم قسمت خاصی از بدن است [10].
دمای بالای ایجاد‌شده هنگام سوزاندن ترکیبات گیاهی، موجب شکل‌گیری واکنش‌های اکسیداسیون ترکیبات گیاه شده و ذراتی با قطر متوسط ۵/۰ میکرومتر ایجاد می‌کند. حرارت‌دهی، موجب تبدیل مواد موجود در یک گیاه به اجزای ریز میکروسکوپی شده و امکان جذب بیشتر این مواد را فراهم می‌کند که به نوعی به سازوکار نفوذ دود به داخل سلول‌ها اشاره دارد [11-13]. در زمان سوختن گیاه ممکن است اسانس یا مواد معطر گیاه توسط گازهای حامل به‌وجود‌آمده منتقل شوند یا حتی در اثر فرایند اکسیداسیون، مواد معطر ایجاد شود. پژوهشگران با بررسی اثرات ضد میکروبی برخی از دودهای طبی از گیاهان دارویی اثرات ضد میکروبی آن‌ها را بر میکروب‌های مقاومی مانند استافیلوکوکوس اورئوس و سودوموناس آئروژینوزا را نشان داده‌اند [13-15].
کبد به عنوان دومین اندام بزرگ در بدن انسان، نقش اساسی در نظیم فرایندهای مهم بدن، از جمله سوخت‌و‌ساز، دفع مواد زائد و سنتز و تنظیم بسیاری از هورمون‌های کلیدی بدن دارد [16]. از این رو، بیماری‌ها و نارسایی‌های کبدی در زمره مهم‌ترین مشکلات سلامت قرار دارند [17]. اندازه‌گیری سطح آنزیم‌ها در تشخیص بیماری‌های کبدی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا بروز آسیب‌های سلولی و متلاشی شدن آن‌ها باعث ورود آنزیم‌های درون سلولی به جریان خون می‌شود [18].
آنزیم‌های کبدی همچون آلانین آمینو ترانسفراز، آسپارتات آمینوترانسفراز، آلکالین فسفاتاز و گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز آنزیم‌هایی‌اند که به‌طور ویژه منعکس‌کننده نکروز هپاتوسیت‌های کبدی و کلستاز هستند و در تشخیص بیماری‌های شدید کبدی همچون التهاب کبد کاربرد دارند [3].
بر اساس مطالعات پژوهشگران، عصاره برگ‌های زیتون، در کاهش سطح چربی‌های کلسترول توتال، تری گلیسیرید و لیپوپروتئین با دانسیته پایین در موش‌های صحرایی نر دیابتی تأثیر مثبت داشته و به‌طور چشمگیر از کاهش سطح لیپوپروتئین با دانسیته بالا در آن‌ها جلوگیری می‌کند و آنزیم‌های کبدی لاکتات دهیدروژناز، کراتین کیناز و آلفا آمیلاز را تا حد زیادی نزدیک به سطح نرمال نگه می‌دارد [19].
بنابراین با توجه به این‌که تا‌کنون هیچ مطالعه علمی در ارتباط با تأثیر دود برگ زیتون بر عملکرد و ساختار سلولی بافت‌های کبد، کلیه و ریه گزارش نشده و نیز با در نظر گرفتن این مطلب که برگ‌های این گیاه غنی از اولئوروپئین و ترکیبات فنولی است، در این مطالعه، تأثیر دود برگ زیتون بر فاکتورهای بیوشیمیایی خون، فعالیت آنزیم‌های کبدی و تغییرات بافت‌های کبد، کلیه و ریه بررسی شد.
مواد و روش‌ها
جمع‌آوری گیاه
برگ‌های تازه زیتون از مزارع منطقه غرب اصفهان (نجف‌آباد) در بهار ۱۳۹۹ جمع‌آوری و در هرباریوم گیاه‌شناسی جنگل‌ها و مراتع اصفهان تأیید شد. سپس برگ‌های جمع‌آوری شده در سایه و در دمای اتاق تحت جریان طبیعی هوا خشکانده شد. برگ‌های خشک‌شده توسط آسیاب برقی پودر‌شده و درون ظرف در‌دار ریخته شدند.
حیوانات مورد مطالعه و آزمایششده
در این تحقیق، از 21 سر‌موش صحرایی نر بالغ با نام علمی Ratus norvegicus از نژاد ویستار با وزن ابتدایی 150 تا 200 گرم استفاده شد. این حیوانات از دانشگاه فلاورجان خریداری و در لانه حیوانات نگهداری شدند. به منظور تطبیق با شرایط محیط، یک هفته قبل از شروع دوره ۲۱ روزه دریافت دود، حیوانات در دمای 20 تا 25 درجه سلسیوس، رطوبت کافی و تحت دوره نوری ۱۲ ساعت روشنایی، 12 ساعت تاریکی نگهداری شدند [3]. آب و غذا به صورت نامحدود در اختیار حیوانات قرار گرفت. خوراک آماده و استاندارد موش از کارخانه دام پارس تهیه شد.
پس از سپری کردن دوره تطبیق، حیوانات به صورت تصادفی به 3 گروه 7 تایی تقسیم شدند: گروه کنترل که حیوانات این گروه تحت هیچ‌گونه آزمایشی قرار نگرفتند. گروه دریافت‌کننده دود زیتون به مدت 1 ساعت وگروه دریافت‌کننده دود زیتون به مدت 2 ساعت. برای سوزاندن پودر خشک برگ زیتون و تهیه دود آن، از 1 هیتر برقی استفاده شد. به منظور آزمایش با دود برگ زیتون، حیوانات درون یک محفظه شیشه‌ای کاملاً آب‌بندی شده قرار داده شدند. محفظه یک منفذ برای ورود دود و یک منفذ برای خروج دود اضافه داشت [20] (تصویر شماره 1).
آزمایشات سرولوژیکی و بافت‌شناسی
در پایان دوره آزمایش و ۲۴ ساعت پس از آخرین آزمایش، خون‌گیری از موش‌ها انجام شد. بدین منظور، حیوانات توسط مخلوطی از ماده بیهوش‌کننده کتامین و ماده ضد درد زایلیزین با سرنگ انسولینی به صورت درون‌صفاقی بیهوش شدند. سپس از قلب آن‌ها، 10 میلی‌لیتر خون گرفته و در لوله‌های آزمایش ریخته شد. برای جداسازی سرم، لوله‌های آزمایش حاوی خون به مدت 10 دقیقه درون دستگاه سانتریفیوژ با سرعت 4000 دور بر دقیقه قرار داده شد.
میزان گلوکز، تری گلیسیرید، کلسترول، اوره، کراتینین لیپوپروتئین با دانسیته بالا، لیپوپروتئین با دانسیته پایین و فعالیت آنزیم‌های کبدی شامل آسپارتات آمینو ترانسفراز، آلانین آمینو ترانسفراز، آلکالین فسفاتاز و گاماگلوتامیل ترانس پپتیداز در نمونه‌ها با کیت‌های اندازه‌گیری شرکت پارس‌آزمون و دستگاه اسپکترفتومتر طبق پروتکل‌های پیشنهادی فدراسیون بین‌المللی شیمی بالینی و طب آزمایشگاهی اندازه‌گیری شد [17].
برای انجام مطالعات هیستو‌پاتولوژیکی، پس از خون‌گیری، ۲ موش از هر گروه به‌طور تصادفی انتخاب و با کتامین بیهوش و تشریح شدند. پس از کالبدشکافی، اندام‌های کبد، کلیه و ریه با برش جراحی به دقت جدا، با محلول سرم فیزیولوژی شسته و در محلول فرمالدئید 10 درصد به مدت 24 ساعت تثبیت شدند. پس از پاساژ نمونه‌های بافتی، مقاطع 5 میکرونی از آن‌ها تهیه شد و رنگ‌آمیزی و تهیه لام به روش هماتوکسیلین‌ائوزین انجام و آسیب‌شناسی بافتی مقاطع به صورت مقایسه هیستومورفولوژی و با استفاده از میکروسکوپ نوری بررسی شد [8].
تحلیل آماری
در پایان از آزمون واریانس یک‌طرفه و تست دانکن و نرم‌افزار آماری SPSS در محدوده اطمینان 95 درصد برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها استفاده و در نهایت، مقادیر به صورت میانگین± انحراف‌معیار بیان شد.
یافته‌ها
فاکتورهای بیوشیمیایی خون
میانگین مقدار گلوکز در گروه آزمایش 2 ساعته با دود برگ زیتون نسبت به 2 گروه دیگر به‌طور معنادار افزایش (001/0>P) داشت. میانگین مقادیر تری گلیسیرید، کلسترول، اوره، کراتینین، لیپوپروتئین با دانسیته بالا و لیپوپروتئین با دانسیته پایین در 3 گروه بررسی‌شده تفاوت معناداری نشان نداد (05/0<P) (جدول شماره 1).
فعالیت آنزیم‌های کبدی
میانگین فعالیت آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز در موش‌های آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت، نسبت به گروه کنترل اختلاف معنادار نداشت (05/0<P)، در‌حالی‌که میانگین این آنزیم در موش‌های آزمایششده با دود زیتون به مدت 2 ساعت در مقایسه با 2 گروه دیگر به‌طور معناداری (01/0>P) بیشتر بود. بر اساس نتایج، تفاوت معناداری در فعالیت آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز گروه‌های مختلف بررسی‌شده در این مطالعه مشاهده نشد (05/0<P). همچنین میانگین غلظت آلکالین فسفاتاز سرم در موش‌های آزمایششده با دود برگ زیتون در مقایسه با گروه کنترل به‌طور معناداری (001/0>P) کاهش یافت. همچنین بر اساس آزمون آنالیز واریانس، میانگین فعالیت آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز در گروه حیوانات آزمایششده با دود زیتون به مدت 2 ساعت نسبت به 2 گروه دیگر به‌طور معناداری (001/0>P) افزایش نشان داد (جدول شماره 2).
یافته‌های بافت‌شناسی
بافت کبد
هپاتوسیت‌ها بیشتر هسته‌های درشت و سیتوپلاسم دانه‌دار طبیعی دارند. در گروه کنترل، طناب‌های هپاتوسیتی و سینوزوئیدهای منظم و یکنواخت در سرتاسر بافت مشاهده شد (تصویر شماره 2). در گروه حیوانات آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت یک ساعت (تصویر شماره 3)، سینوزوئیدها و طناب‌های هپاتوسیتی در سرتاسر بافت، به شکل یکنواخت و منظم، مشاهده نشد و در برخی نقاط اتساع و گشادی سینوزوئیدها دیده شد. تخریب دیواره سیاهرگ مرکز لوبولی، آتروفی شدید هسته هپاتوسیت‌ها و لیز شدن هپاتوسیت‌ها در برخی نقاط آن‌قدر شدید بود که طناب‌های هپاتوسیتی و سینوزوئیدها نامشخص بوده و هسته هپاتوسیت‌ها رها شده بودند.
در برخی نقاط نیز واکوئله شدن و ایجاد حفره مشاهده شد که در این حالت تعداد زیادی از هپاتوسیت‌ها، به شکل حفره‌دار و هیدروپیک (حالت واکوئله بالونی شکل) مشاهده شد. در موش‌های آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت (تصویر شماره 4)، بی‌نظمی سینوزوئیدی با شدت کمتر نسبت به گروه آزمایششده به مدت 1 ساعت با دود برگ زیتون مشاهده شد، به‌طوری که آتروفی هسته‌ها با شدت کمتر در نقاط کمتری از بافت دیده شد، شدت لیز شدن هپاتوسیت‌ها کمتر بود و سینوزوئیدها (S) قابل تشخیص بودند. هپاتوسیت‌های واکوئله در این گروه مشاهده نشد.
بافت کلیه
مقایسه بافت‌شناسی کلیه گروه کنترل (تصویر شماره 5) با گروه تحت آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت (تصویر شماره 6) نشان‌دهنده اختلالاتی شامل آتروفی گلومرول‌ها، التهاب و دژنره شدن اپیتلیال پروگزیمال در حدود ۳۰ درصد مقاطع و اختلالات مربوط به مدولا و تجمع مواد شبه هیالینی در حدود ۷۰ درصد مقاطع بود. مقایسه بافت‌شناسی کلیه گروه کنترل (تصویر شماره 7) با گروه تحت آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت (تصویر شماره 8) نشان‌دهنده لیز شدن و تخریب اپیتلیال مکعبی در بخش مدولا مربوط به توبول‌های جمع‌کننده و هنله ضخیم با شدت کمتر نسبت به گروه 1 ساعته بود. در این گروه، تجمع سلول‌های التهابی نیز مشاهده نشد.
بافت ریه
مقایسه بافت‌شناسی ریه گروه کنترل (تصویر شماره 8) با گروه تحت آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت (تصویر شماره 9) نشان‌دهنده تجمع سیتوپلاسم ائوزینوفیلیک و سلول‌های چندهستهای درشت و ضخیم‌تر شدن دیواره آلوئول‌ها در گروه آزمایش بود، در‌حالی‌که در گروه تحت آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت (تصویر شماره 10)، اختلالات مشاهده شده در گروه‌های آزمایش 1 ساعته، فقط در بخش‌های کمی از مقاطع دیده شد و در سایر بخش‌ها وضعیت بافت نرمال بود.
بحث
کراتینین سرم به عنوان یک شاخص حساس‌تر و اختصاصی‌تر بیماری کلیوی نسبت به اوره خون در نظر گرفته می‌شود [21]. هایپراوریسمی موجب هایپرتروفی گلومرولی می‌شود و این مسئله می‌تواند به کاهش دفع مواد زاید متابولیسم مانند اوره، کراتین و اسیداوریک از کلیه منتهی شود. در مطالعه حاضر در گروه‌های آزمایششده مقادیر کلسترول، اوره و کراتینین در گروه‌های آزمایش نسبت به گروه کنترل اختلاف معنادار نداشت. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در مطالعه حاضر می‌توان نتیجه گرفت که آزمایش با دود گیاه زیتون به مدت 1 ساعت و 2 ساعت تأثیر چشمگیری بر فاکتورهای کلیه نداشته است.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد در گروه‌های تحت آزمایش با دود برگ‌های زیتون هیچ‌کدام از حیث کلسترول نسبت به گروه کنترل اختلاف معناداری ندارند. مقدم‌نیا و همکاران نیز با بررسی تأثیر روغن زیتون بر عملکرد لیپیدی، کلیوی و کبدی در موش صحرایی نر بیان کردند سطوح سرمی کلسترول تام، لیپوپروتئین با دانسیته بالا، لیپوپروتئین با دانسیته پایین، تری گلیسرید، میزان اوره خون، کراتینین و سدیم در موش‌های آزمایششده با روغن زیتون در مقایسه با گروه کنترل تغییر معناداری نشان نداد [4].
در مطالعه حاضر نیز میانگین مقدار، کراتینین و اوره در گروه آزمایش گیاه زیتون تفاوت آماری معناداری با گروه کنترل نشان نداد. مطالعه کوتاه‌مدت دیگری تأثیر روغن زیتون را بر سطوح گلوکز و کلسترول لیپوپروتئین با دانسیته پایین پس از صرف غذا نشان داد. پروفایل‌های قند و چربی پس از صرف غذا در 25 فرد سالم دریافت‌کننده یک رژیم غذایی مدیترانه‌ای مکمل در یک طرح تصادفی متقاطع با یا بدون 10 گرم روغن زیتون در روز بررسی شد. نتایج نشان داد روغن زیتون سطح گلوکز و کلسترول لیپوپروتئین با دانسیته پایین پس از غذا را بهبود می‌بخشد که نشان‌دهنده اثر ضد آترواسکلروتیک آن است [22].
علاوه بر این، همان کارآزمایی نشان داد مصرف روغن زیتون منجر به افزایش سطح پپتید 1 شبه گلوکاگون (GLP 1)و پپتید بازدارنده معده (GIP) در سیستم گردش خون شد، در‌حالی‌که در کارآزمایی دیگری با بیماران دیابت نوع 1، تخلیه معده و ترشح GPL 1 افزایش یافت. این در حالی بود که با کاهش جذب گلوکز از طریق رقابت گلوکز لیپید، پاسخ گلیسمی پایین‌تری مشاهده شد [8] که با نتایج مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد.
در مطالعه حاضر، میانگین مقادیر گلوکز در گروه آزمایش 2 ساعته با گیاه زیتون نسبت به 2 گروه دیگر به‌طور معنادار افزایش داشت. این افزایش گلوکز می‌تواند به دلیل کاهش تنفس سلولی باشد که متعاقب آن جذب گلوکز کاهش یافته و به این ترتیب میزان گلوکز در خون افزایش یافته است [23]، اما در یک کارآزمایی تصادفی با 30 شرکت‌کننده که اختلال در سطح گلوکز ناشتا داشتند، با مصرف بالای روغن زیتون، کاهش قابل توجهی در سطوح گلوکز پلاسما، تری گلیسیرید، آپولیپوپروتئین B48 و فعالیت دی پپتیدیل پپتیداز 4 و افزایش قابل توجهی در سطح انسولین خون محیطی و GLP 1 شد [24].
در مطالعه حاضر، همچنین مشخص شد دود برگ زیتون اثر منفی بر بافت کبد، ریه و کلیه نداشته است. نتایج هیستو پاتولوژیک بافت کبد، لیز شدن هپاتوسیت‌ها یا پدیده آمیلوئیدی شدن در هر 2 گروه موش‌های آزمایش شده با دود برگ زیتون را نشان داد. بر اساس نتایج محققان، مواد فیبری معمولاً در دوره التهاب مزمن به طور موقت در دیواره سینوزوئیدها رسوب می‌کنند که ممکن است منجر به تخریب تعدادی از هپاتوسیت‌ها شود. این پدیده همراه با تراکم مواد بی‌شکل ائوزینوفیلی در اطراف هپاتوسیت‌هاست که باعث جدایی هپاتوسیت‌ها از فضای سینوزوئیدی می‌شود، اما عملکرد کبد معمولاً در چنین شرایطی طبیعی است [25].
با توجه به نتایج حاصل از بافت‌شناسی اندام کبد، تأثیر دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت بهتر از تأثیر آن به مدت 2 ساعت بود و در نهایت، از نظر بافت‌شناسی نیز مسمومیت کمتری نشان داد. در مطالعه بافت کلیه در تمام گروه‌های تحت آزمایش تجمع مواد شیه هیالینی حاصل ترشحات و تجمع ائوزینوفیلی مشاهده شد که نشانگر ایجاد پاسخ‌های ایمنی ایمنوگلوبولین و ایجاد التهاب در کلیه است، اما در کل عملکرد کلیه کاملاً طبیعی ارزیابی شد.
نتایج هیستوپاتولوژیک بافت ریه نیز در گروه زیتون 1 ساعته نشان داد در برخی مقاطع این گروه نیز علائم پاسخ‌های آلرژیک به آنتی‌ژن‌های خارجی به صورت تجمع سیتوپلاسم ائوزینوفیلیک و سلول‌های چندهستهای درشت مشاهده شد و همچنین دیواره آلوئول‌ها ضخیم‌تر شده که به دلیل حضور لمفوسیت‌هاست. همچنین نتایج هیستو پاتولوژیک بافت ریه در گروه زیتون 2 ساعته نشان داد نازک شدن و آتروفی شدید جداره آلوئول‌ها و نامشخص بودن مویرگ‌های ریوی، تجمع مواد ائوزینوفیلیک و سلول‌های چندهستهای درشت در آلوئول‌ها به دلیل پاسخ‌های آلرژیک در اثر آنتی‌ژن‌های خارجی است، اما به‌طور کلی عملکرد بافت ریه دچار مشکل نشده است.
همواره در تشخیص بیماری‌های کبدی، چندین تست بیوشیمیایی به‌طور خاص استفاده می‌شود، از جمله مهم‌ترین این تست‌ها، تعیین فعالیت آمینوترانسفرازهای سرمی است که نشان‌دهنده صدمه به هپاتوسیت‌ها هستند. افزایش فعالیت آن‌ها همیشه حضور یک بیماری فعال کبدی را هشدار می‌دهد [26]. تغییر در فعالیت آمینوترانسفرازهای کبد موجب تحریک تولید گلوکز از اسید‌های آمینه و تغییر در فعالیت آسپارتات آمینوترانسفراز و آلانین آمینو ترانسفراز می‌شود. فعالیت این 2 آنزیم ممکن است با انواع مواد شیمیایی، بیولوژیکی و عوامل فیزیولوژیک یا اختلال در چرخه کربس تغییر کند. کاهش فعالیت چرخه کربس باعث کاهش آسپارتات آمینوترانسفراز و آلانین آمینو ترانسفراز می‌شود [27].
همچنین فعالیت آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز برای تشخیص و تعیین نارسایی‌های کبدی استفاده می‌شود [23]. آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز یک گلیکو پروتئین متصل به غشاست که در بافت‌های مختلف همچون کبد، استخوان و به مقدار کمتر در کلیه، روده و جفت یافت می‌شود. این آنزیم یک شاخص با ارزش بیوشیمیایی در تشخیص پوکی استخوان و اختلالات کبدی صفراوی و بیماری کبد چرب است [28]. آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز نقش مهمی در کمک به متابولیزم داروها و سایر سموم در کبد دارد. وظیفه اصلی گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز تجزیه و بازیابی گلوتاتیون، مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان در بدن انسان است [29].
در مطالعه حاضر، فعالیت آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز در گروه حیوانات آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت نسبت به 2 گروه دیگر (گروه کنترل و گروه حیوانات آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت) افزایش معنادار نشان داد (01/0>P). همچنین افزایش فعالیت آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز در گروه موش‌های آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت نسبت به 2 گروه دیگر، هر چند از نظر آماری معنادار نبود (05/0<P)، اما این سطح افزایش در هر دو آنزیم به نظر می‌رسد به دلیل لیز شدن هپاتوسیت‌ها در بافت کبد، به عنوان یک سازوکار دفاعی و رها‌سازی آنزیم‌ها به خون باشد [30].
از طرفی، فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز در گروه‌های آزمایششده با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت، نسبت به 2 گروه دیگر به‌طور معناداری (001/0>P) کمتر بود. سطح پایین آلکالین فسفاتاز در سرم اغلب بیماران دچار سوء تغذیه مشاهده می‌شود، در‌حالی‌که سطح بالای آلکالین فسفاتاز با اختلال عملکرد کبد، استخوان، سرطان پروستات و انسداد مجاری صفراوی در ارتباط است [31].
همچنین در مطالعه حاضر میانگین فعالیت آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز در تمام گروه‌های آزمایش نسبت به گروه کنترل افزایش معنادار داشت (001/0>P). بیشترین مقدار آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز در گروه 2 ساعته دود زیتون مشاهده شد که احتمالا می‌تواند فشار اکسیداتیو بر سلول‌های کبدی را نشان دهد. در این شرایط، رادیکال‌های آزاد افزایش یافته و چون غشای سلول از فسفولیپید است و آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز، کار پراکسیداسیون لیپیدها را انجام می‌دهد باعث تخریب غشای هپاتوسیت‌ها شده است [29].
قدردان و مشهدی در مطالعات خود نشان دادند بالا بودن میزان آلکالین فسفاتاز با تغییرات موازی با گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز همراه است و هر گاه میزان هر دو آنزیم بالا باشد، می‌تواند دلیلی در اختلال کبدی باشد [32]، اما در مطالعه حاضر، نتایج حاصل از فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز و گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز با یکدیگر یکسان نبود، به‌طوری که در گروه‌های آزمایششده به مدت 1 ساعت و 2 ساعت با دود برگ زیتون، مقدار فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز نسبت به گروه کنترل، کاهش معناداری داشت، اما فعالیت آنزیم گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز افزایش نشان داد.
مقدم‌نیا و همکاران با بررسی تأثیر روغن زیتون بر عملکرد لیپیدی، کلیوی و کبدی در موش‌های صحرایی نر بیان کردند که سطح سرمی آسپارتات آمینوترانسفراز، آلانین آمینو ترانسفراز، گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز، آلبومین و پروتئین تام بعد از آزمایش با روغن زیتون در مقایسه با گروه شاهد تغییر معناداری نشان نمی‌دهد [4]، در‌حالی‌که در پژوهشی دیگر، اصغری بیجارگاه و همکاران با بررسی اثر عصاره برگ زیتون بر تغییرات عملکردی و ساختاری بافت کبد به دنبال مسمومیت ایجاد‌شده در کبد از طریق تجویز لیپوپلی‌ساکارید در موش‌های صحرایی نشان دادند که درمان با عصاره برگ زیتون سبب کاهش فعالیت آنزیم‌های آلانین آمینو ترانسفراز و آسپارتات آمینوترانسفراز، ناشی از مصرف لیپوپلی‌ساکارید می‌شود، این پژوهشگران، این اثر را به ترکیبات فنلی و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در برگ زیتون نسبت دادند [33].
کلیشادی و همکاران با مطالعه بر موش‌های صحرایی آزمایششده با سم پاراستامول بر بافت کبد نشان دادند اختلال در بافت کبد، ناشی از استرس اکسیداتیو سم پاراستامول بوده که این اثرات به مرور زمان از بین می‌رود و به دلیل این‌که خون‌گیری، ۱۴ روز پس از آخرین گاواژ سم انجام شده، سطح فاکتورهای خونی و بافت کبد تا حد زیادی به حالت طبیعی نزدیک شده است [34].
به نظر می‌رسد در مطالعه حاضر نیز اگر به اندام کبد فرصت داده شود، قدرت بازسازی خود را تا حد زیادی پیدا خواهد کرد؛ بنابراین با توجه به وجود ترکیبات شیمیایی اولئوروپین، هیدروکسی تیروزول و همچنین پلی فنول‌ها و فلاونوئیدها، از جمله لوتئولین، اسید کافئیک، کاتچین و آپی‌ژنین در برگ زیتون [6، 18] و خواص درمانی عصاره برگ زیتون بر کبد و کاهش آنزیم‌های کبدی [17]، در مطالعه حاضر تأثیرات مثبت دود ناشی از سوختن برگ زیتون بر آنزیم‌های کبدی را می‌توان تا حد زیادی به وجود این ترکیبات در برگ زیتون نسبت داد.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 2 ساعت موجب افزایش گلوکز خون شد، اما تغییر محسوسی در سطوح کلسترول، اوره و کراتینین به وجود نیاورد. این آزمایش همچنین موجب افزایش سطح فعالیت آنزیم‌های کبدی شد، در‌حالی‌که آزمایش با دود برگ زیتون به مدت 1 ساعت تغییرات معناداری را در فاکتورهای بیوشیمیایی و بافت کبد، ریه و کلیه به وجود نیاورد.
بررسی فاکتورهای سرولوژیکی، بیوشیمیایی و بافت‌شناسی موش‌ها، ۲۰ روز بعد از آخرین آزمایش با دود برگ‌های زیتون پیشنهاد می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه مصوبه کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی را با کد اخلاق IR.IAU.FALA.REC.1399.036 دارد.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد فائزه سلطانی نجف‌آبادی، گروه بیوشیمی، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان است و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، بررسی و نظارت: لیلا امجد، کهین شاهانی‌پور و امیرمسعود مشایخ؛ نگارش پیش‌نویس اصلی و تأمین مالی: فائزه سلطانی نجف‌آبادی: نگارش، نقد و ویرایش: لیلا امجد؛ منابع: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان به سبب حمایت‌هایشان از این مطالعه تشکر و قدردانی می‌شود.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
طب سنتی
دریافت: 1401/11/10 | پذیرش: 1402/4/24 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1401/11/10 | پذیرش: 1402/4/24 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. Takeda H, Tsujita J, Kaya M, Takemura M, Oku Y. Differences between the physiologic and psychologic effects of aromatherapy body treatment. J Altern Complement Med. 2008; 14(6):655-61. [DOI:10.1089/acm.2007.0591] [PMID] [DOI:10.1089/acm.2007.0591]
2. Kim HS. Do not put too much value on conventional medicines. J Ethnopharmacol. 2005; 100(1-2):37-9. [DOI:10.1016/j.jep.2005.05.030] [PMID] [DOI:10.1016/j.jep.2005.05.030]
3. Shariati M, Ghavami M, Mokhtari M, Khatamsaz S. The protective effects of hydroalcoholic extract of Passifloracaerulea aerial parts against hepatic dysfunction induced by cadmium chloride in adult male rats. J Anim Physiol Develop 2020; 13(4):25-37.
4. Moghadamnia D, Mokhtari M, Khatamsaz S. [Effects of olive oil on kidney, lipid and liver function in male rat (Persian)]. Med Sci. 2016; 26(3):157-65. [Link]
5. Kazemi S, Asgary S, Moshtaghian J, Rafieian M, Adelnia A, Shamsi F. Liver-protective effects of hydroalcoholic extract of allium hirtifolium boiss. In rats with alloxan-induced diabetes mellitus. ARYA Atheroscler. 2010; 6(1):11-5. [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/S1567-5688(10)70387-1]
6. Bozzetto L, Alderisio A, Clemente G, Giorgini M, Barone F, Griffo E, et al. Gastrointestinal effects of extra-virgin olive oil associated with lower postprandial glycemia in type 1 diabetes. Clin Nutr. 2019; 38(6):2645-51. [DOI:10.1016/j.clnu.2018.11.015] [PMID] [DOI:10.1016/j.clnu.2018.11.015]
7. Helali M, Shariati M. [The protective effect of hydroalcoholic extract of spinach (Spinacia oleracea L.) on fuctional tests and liver tissue changes in adult male rats treated with fluoxetine (Persian)]. J Anim Physiol Develop. 2019; 11(4):49-63. [Link]
8. El-Beltagi H, Afify A, Fayed S, Alansary A. Enhancing effect of olive leaves extract on lipid profile and enzymes activity in streptozotocin induced diabetic rats. Fresenius Environ Bull. 2018; 27(3):1875-83. [Link]
9. Gohari AR, Hajiakhoondi A, Sadat-Ebrahimi SE, Saeidinia S, Shafiee A. Cytotoxic terpenoids from Satureja macrantha C. Daru J Pharm Sci. 2005; 13(4):177-81. [Link]
10. Ghanbari S, Amjad L, Shahanipur K. [The effect of essential oil of Achillea wilhelmsii flowers on cisplatin-induced hepatotoxicity (Persian)]. Feyz. 2017; 21(5):398-406. [Link]
11. Mohagheghzadeh A, Faridi P, Shams-Ardakani M, Ghasemi Y. Medicinal smokes. J Ethnopharmacol. 2006; 108(2):161-84. [DOI:10.1016/j.jep.2006.09.005] [PMID] [DOI:10.1016/j.jep.2006.09.005]
12. Mohagheghzadeh A, Faridi P, Ghasemi Y. Carum Copticum Benth & Hook. essential oil chemotypes. Food Chem. 2007; 100(3):1217-9. [DOI:10.1016/j.foodchem.2005.12.002] [DOI:10.1016/j.foodchem.2005.12.002]
13. Parvin N, Ashrafi K, Shahinfard N, Keivani Hafshejani Z. [Investigation of antibacterial effects of Peganum harmala seed and STRAW smokes In Vitro (Persian)]. J Med Plants. 2011; 10(39):54-62. [Link]
14. Shahverdi AR, Monsef-Esfahani HR, Nickavar B, Bitarafan L, Khodaee S, Khoshakhlagh N. Antimicrobial activity and main chemical composition of two smoke condensates from Peganum harmala seeds. Z Naturforsch C J Biosci. 2005; 60(9-10):707-10. [DOI:10.1515/znc-2005-9-1008] [PMID] [DOI:10.1515/znc-2005-9-1008]
15. Paolicchi A, Emdin M, Ghliozeni E, Ciancia E, Passino C, Popoff G, et al. Images in cardiovascular medicine. Human atherosclerotic plaques contain gamma-glutamyl transpeptidase enzyme activity. Circulation. 2004; 109(11):1440.[DOI:10.1161/01.CIR.0000120558.41356.E6] [PMID] [DOI:10.1161/01.CIR.0000120558.41356.E6]
16. Metwally MAA. Effects of garlic (Allium sativum) on some antioxidant activities in Tilapia nilotica (Oreochromis niloticus). World J Fish Mar Sci. 2009; 1(1):56-64. [Link]
17. Cheraghi J, Krishchi P, Nasri S, Boorboor M. [The effect of ethanolic extracts of Petroselinum crispum leaves on histopathological and activity of liver enzymes in streptozotocin-induced diabetic rats (Persian)]. J Ilam Uni Med Sci. 2016; 23(7):190-202. [Link]
18. Enrich C, Bachs O, Soriano M, Serratosa J. Changes in sinusoidal plasma membrane enzyme activities during pre-replicative phase of liver regeneration. Biochim Biophys Acta Biomembr. 1986; 861(2):381-4. [DOI:10.1016/0005-2736(86)90443-8] [DOI:10.1016/0005-2736(86)90443-8]
19. Wang B, Qu J, Luo S, Feng S, Li T, Yuan M, et al. Optimization of ultrasound-assisted extraction of flavonoids from olive (Olea europaea) leaves, and evaluation of their antioxidant and anticancer activities. Molecules. 2018; 23(10):2513. [DOI:10.3390/molecules23102513] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/molecules23102513]
20. Noori A, Amjad L, Yazdani F. The effects of Artemisia deserti ethanolic extract on pathology and function of rat kidney. Avicenna J Phytomed. 2014; 4(6):371-6. [PMID] [PMCID]
21. Kashani K, Rosner MH, Ostermann M. Creatinine: From physiology to clinical application. Eur J Intern Med. 2020; 72:9-14. [DOI:10.1016/j.ejim.2019.10.025] [PMID] [DOI:10.1016/j.ejim.2019.10.025]
22. Carnevale R, Loffredo L, Del Ben M, Angelico F, Nocella C, Petruccioli A, et al. Extra virgin olive oil improves post-prandial glycemic and lipid profile in patients with impaired fasting glucose. Clin Nutr. 2017; 36(3):782-7. [DOI:10.1016/j.clnu.2016.05.016] [PMID] [DOI:10.1016/j.clnu.2016.05.016]
23. Acar-Tek N, Ağagündüz D. Olive leaf (Olea europaea L. folium): Potential effects on glycemia and lipidemia. Ann Nutr Metab. 2020; 76(1):10-5. [DOI:10.1159/000505508] [PMID] [DOI:10.1159/000505508]
24. Tsolaki M, Lazarou E, Kozori M, Petridou N, Tabakis I, Lazarou I, et al. A randomized clinical trial of greek high phenolic early harvest extra virgin olive oil in mild cognitive impairment: The MICOIL pilot study. J Alzheimers Dis. 2020;78(2):801-17. [DOI:10.3233/JAD-200405] [PMID] [DOI:10.3233/JAD-200405]
25. Hamzevi A, Sadoughi SD, Rahbarian R. [The effect of aqueous extract of Avicennia marina (Forsk.) Vierh. leaves on liver enzymes' activity, oxidative stress parameters and liver histopathology in male diabetic rat (Persian)]. Feyz. 2017; 21(4):305-16. [Link]
26. Webber M, Krishnan A, Thomas NG, Cheung BM. Association between serum alkaline phosphatase and C-reactive protein in the United States National Health and Nutrition Examination Survey 2005-2006. Clin Chem Lab Med. 2010; 48(2):167-73. [DOI:10.1515/CCLM.2010.052] [PMID] [DOI:10.1515/CCLM.2010.052]
27. Mirazi N, Khazaei M. [The protective effect of Nigella Sativa L. seed's hydro-alcoholic extract on liver toxicity induced by gentamicin in male rats (Persian)]. Razi J Med Sci. 2018; 24(164):74-84. [Link]
28. Zafari Zangeneh F, Moezi L, Amir Zargar A. [The effect of palm date, fig and olive fruits regimen on weight, pain threshold and memory in mice (Persian)]. Iran J Med Arom Plants Res. 2009; 25(2):149-58. [DOI:10.22092/ijmapr.2009.7186]
29. Khosravian- Dehkordi F, Jamalifar H, Amin G, Shahverdi A, Ahmadian Attari M, Mosaed R, et al. [Antimicrobial effect of some medicinal smoke, Iranian traditional medicine (Persian)]. J Med Plants. 2017; 16(61):185-96. [Link]
30. Ghadrdan A, Razi Jalali M, Kavand M. [A survey on serum gamma glutamyl transferase, aspartate transaminase, alkaline phosphatase and bilirubin changes in theileriotic cattle (mediterranean coast fever) (Persian)]. J Vet Res. 2006; 61(1):23-8. [Link]
31. Nagasaka H, Miida T, Inui A, Inoue I, Tsukahara H, Komatsu H, et al. Fatty liver and anti-oxidant enzyme activities along with peroxisome proliferator-activated receptors γ and α expressions in the liver of Wilson's disease. Mol Genet Metab. 2012; 107(3):542-7. [DOI:10.1016/j.ymgme.2012.08.004] [PMID] [DOI:10.1016/j.ymgme.2012.08.004]
32. Fülöp A, Budai A, Czigány Z, Lotz G, Dezső K, Paku S, et al. Alterations in hepatic lobar function in regenerating rat liver. J Surg Res. 2015; 197(2):307-17. [DOI:10.1016/j.jss.2015.04.033] [PMID] [DOI:10.1016/j.jss.2015.04.033]
33. Asghari Bijargah S, Alirezaei M, Dezfoulian O. [Evaluation of olive leaf extract effects on functional and structural changes of liver tissue following lipopolysaccharide administration in rats (Persian)]. Alborz Univ Med J. 2019; 8(1):27-34. [DOI:10.29252/aums.8.1.27] [DOI:10.29252/aums.8.1.27]
34. Kelishadi S, Amjad L, Shahanipour K. Hepatoprotective activity of Methanol extract of Francoeuria undulata against Paracetamol induced hepatotoxicity in rats. Adv Biores J. 2017; 8(5):73-9. [DOI:10.15515/abr.0976-4585.8.5.7379]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
