جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 217-202 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khodadadifard L, Alirezaei F, Mohammadbeige A, Saleh A, Mehdipour A. Association Between Internet Addiction, Perceived Stress, Salivary Cortisol Level and Educational Declare in Dental Students. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 2026.4
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3664-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3664-fa.html
خدادادی‌فرد لیلا، علیرضایی فاطمه، محمدبیگی ابوالفضل، صالح علی، مهدی‌پور آیدا. ارتباط بین اعتیاد به اینترنت با استرس ادراکشده، سطح کورتیزول بزاقی و افت تحصیلی در دانشجویان دندانپزشکی. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :202-217
لیلا خدادادی‌فرد1 
، فاطمه علیرضایی2 ، ابوالفضل محمدبیگی3 ، علی صالح4 ، آیدا مهدی‌پور* 5
، فاطمه علیرضایی2 ، ابوالفضل محمدبیگی3 ، علی صالح4 ، آیدا مهدی‌پور* 5
1- گروه پریودنتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
2- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
3- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، مرکز تحقیقات آلاینده‌های محیطی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
4- مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
5- مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران. ،mehdipoor_aida@yahoo.com
2- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
3- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، مرکز تحقیقات آلاینده‌های محیطی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
4- مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
5- مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران. ،
واژه‌های کلیدی: استرس، روان‌شناسانه، تحصیل، اعتیاد به اینترنت، دندانپزشکی
متن کامل [PDF 5546 kb]
(367 دریافت)
| چکیده (HTML) (597 مشاهده)
متن کامل: (477 مشاهده)
مقدمه
یکی از مسائلی که امروزه دانشجویان در دوران تحصیل خود با آن رو‌به‌رو هستند، نحوه عملکرد آن‌ها در زمینه استفاده از اینترنت است. در سالیان اخیر، اینترنت جای خود را در زندگی روزمره هر فرد باز کرده و تعداد افرادی که مشکلات ناشی از استفاده بیش از اندازه از اینترنت را تجربه می‌کنند، در حال افزایش است [1-3]. برای اولین بار اصطلاح «اعتیاد به اینترنت» در مقاله گزارش موردی توسط یانگ در سال 1996 مطرح شد [4].
از آن پس، این موضوع مورد توجه روان‌شناسان قرار گرفت و تعاریف مختلفی از اعتیاد به اینترنت ارائه شد که مفهوم مشترک همه آن‌ها بر مدت زمان استفاده از اینترنت و برافروختگی، بی‌قراری و بدخلقی در زمان عدم دسترسی به آن تأکید می‌کند [5-8]. برای معتادان به اینترنت، برخط بودن، به قسمت مهمی از زندگی‌شان تبدیل می‌شود [9].
اعتیاد به اینترنت، مزمن، فراگیر و عودکننده است و مانند اعتیاد به الکل و برخی داروها موجب آسیب‌های جدی فیزیکی، مالی، خانوادگی و روانی می‌شود [8، 10-13]. تأثیراتی که بیش از همه در ارتباط با اعتیاد به اینترنت گزارش شده شامل واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ، افسردگی، اضطراب، خشونت و پرخاشگری، احساس تنهایی، درون‌گراﻳﻲ، گرایش به استفاده از مواد مخدر، ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و در نهایت، اُﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ و ﺷﻐﻠﻲ، گسیختگی روابط خانوادگی و اجتماعی و حتی افکار مربوط به خودکشی است [8، 14-21]. دانشجویان به عنوان قشر جوان جامعه، در معرض خطر استفاده بیش از حد اینترنت هستند که اندیشه، رفتار و احساسات آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این تغییرات ممکن است بر بروز استرس در این قشر تأثیر بگذارد [22، 23].
استرس ادراکشده بدین معناست که موقعیت‌های زندگی یک فرد تا چه اندازه از نظر خود فرد استرس‌زاست [24]. استرس ادراکشده در افراد مختلف بسیار متفاوت گزارش شده و می‌تواند تحت تأثیر باورها، نگرش و شغل فرد قرار گیرد [25]. دانشکده‌های دندانپزشکی به عنوان محیط‌های یادگیری بسیار پراسترس در نظر گرفته شده‌اند [26]. نتایج مطالعات متعدد نشان می‌دهد سطح استرس ادراکشده در دانشجویان دندانپزشکی بالاتر از سطح استرس در جمعیت عمومی است و این استرس ادراکشده می‌تواند به میزان زیادی بر تحصیل و عملکرد دانشجویان تأثیر بگذارد [27].
در صورت ادامه استرس، دانشجویان ممکن است نتوانند به فعالیت خود ادامه دهند، در تعامل با بیماران خود دچار مشکل شوند یا از مشکلات شخصیتی رنج ببرند. درنهایت، سطوح بالای استرس می‌تواند موجب اُفت تحصیلی شود و گزینه‌‌های شغلی و سبک زندگی را تحت تأثیر قرار دهد [28].
افزایش سطح کورتیزول یکی از شایع‌ترین تغییرات متابولیک به دنبال موقعیتی استرس‌زاست و محورهای مختلفی مانند هیپوتالاموس‌ـ‌هیپوفیز‌ـ‌آدرنال یا Hypothalamus-Pituitary-Adrenal یا HPA باعث این افزایش می‌شوند [29، 30]. تنش‌های روانی، جسمی حاد و مزمن سبب افزایش سطح کورتیزول خون می‌شوند و اگر این تنش‌ها دائمی باشند، تأثیر هورمون کورتیزول بر بدن نگران‌کننده می‌شود و ممکن است سطح بالای آن در خون برای سلامت فرد مشکل‌ساز شود [30، 31]. این پاسخ فیزیولوژیک به استرس به مشخصات فردی بستگی دارد و مطالعات پیشین نتیجه گرفته‌اند استرس سبب افزایش ترشح کورتیزول بزاقی در هر دو جنس می‌شود، اما افراد با ویژگی‌های شخصیتی متفاوت مستعد پاسخ‌های کورتیزولی متفاوت به استرس هستند [32، 33].
امروزه یکی از نشانگرهای زیستی، استرس روانی و بیماری‌های روانی یا جسمی، بررسی سطح کورتیزول بزاقی به وسیله نمونه‌گیری از بزاق است. در بسیاری از مطالعات، قابل اعتماد بودن بررسی سطح کورتیزول بزاقی تأیید شده است. مطالعات نشان می‌دهند همبستگی بین کورتیزول بزاقی و کورتیزول پلاسما بزرگ‌تر از ۹/۰ است؛ بنابراین کورتیزول بزاقی را می‌توان معادل میزان آن در سرم دانست [34، 35]. اندازه گیری کورتیزول بزاقی نسبت به اندازهگیری آن در سرم افراد مزایای بیشتری، از جمله ارزان‌‌تر و غیرتهاجمی بودن، راحتی و جمعآوری در شرایط مختلف و مکرر است. بدین ترتیب می‌توان از استرس ناشی از نمونه‌گیری از خون که خود سبب افزایش ترشح کورتیزول می‌شود، اجتناب کرد [36، 37].
امروزه دانشگاه‌ها در کشورهای جهان از اهمیت ویژه‌ای ﺑﺮﺧﻮردارند [38-40] و دانشجویان به عنوان یکی از ارکان اصلی دانشگاه‌ها، مهم‌ترین سرمایه هر کشور برای حرکت به سوی آینده هستند [41، 42]. پیشرفت یا اُفت وضعیت تحصیلی دانشجویان تحت تأثیر عوامل متعددی است. وظیفه اصلی دانشگاه‌ها، تربیت نیروی انسانی کارآمد و مؤثر است، اما هر ساله تعدادی از دانشجویان به دلایل مختلف دچار اُفت تحصیلی می‌شوند [43، 44].
وجه مشترک تعاریف گوناگون اُفت تحصیلی شامل عدم موفقیت در تحصیل و کاهش عملکرد تحصیلی دانشجو از سطحی رضایت‌بخش به سطحی نامطلوب است که بر‌اساس معیارهای مختلفی نظیر کاهش نمرات، معدل نامطلوب، تکرار درس یا پایه تحصیلی، طولانی شدن تحصیل، مشروطی، اخراج، ترک تحصیل قبـل از زمان مقرر و تغییر رشته نمود می‌یابد [40، 45، 46].
تربیت یک دانشجو در رشته‌های علوم‌پزشکی هزینه زیادی دارد و اُفت تحصیلی و عواقب ناشی از آن سبب اتلاف هزینه زیادی در نظام آموزشی می‌شود [47]. همچنین دانشجویانی که از رشته‌های مختلف علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی فارغ‌التحصیل می‌شوند با سلامت افراد جامعه مرتبط هستند[48]. اگر این دانشجویان دوره تحصیلی خود را با اُفت تحصیلی به اتمام برسانند، از نظر علمی و عملی، توانمندی مطلوبی ندارند و ممکن است ﻋﻤﻠﮑﺮد ضعیف آن‌ها موجب خسارت‌های جانی و مالی برای افراد جامعه شود و پیامد‌های آن غیرقابل جبران خواهد بود [49].
با توجه به اهمیت اُفت تحصیلی در دانشجویان علوم‌پزشکی، پژوهش حاضر به منظور تعیین ارتباط اعتیاد به اینترنت با میزان استرس ادراکشده، سطح کورتیزول بزاقی و اُفت تحصیلی در دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی قم در سال 1401 انجام شد.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر، یک مطالعه مقطعی‌تحلیلی است که در سال 1401 در دانشگاه علوم‌پزشکی قم انجام شد. طبق مطالعه محمدبیگی و همکاران [50] با در نظر گرفتن شیوع اعتیاد به اینترنت 7/28 درصد، دامنه اطمینان 95 درصد و دقت مطالعه 07/0، طبق فرمول شماره 1، جمعیت موردمطالعه 123 نفر در نظر گرفته شد:
1.
در این فرمول N حجم جامعه، P درصد توزیع صفت در جامعه و q نیز درصد افراد فاقد صفت مطالعه‌شده است. در سطح خطای ۵ درصد مقدار Z برابر 96/1 است. مقدار d نیز تفاضل نسبت واقعی صفت در جامعه با میزان تخمین پژوهشگر برای وجود آن صفت در جامعه است و دقت نمونه‌گیری به این عامل بستگی دارد.
جامعه هدف این پژوهش، 175 نفر از دانشجویان سال دوم تا ششم رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی قم بود. پس از ورود نمونه‌ها به مطالعه و اخذ رضایتنامه آگاهانه از دانشجویان، پرسش‌نامه مطالعه بین نمونه‌ها توزیع شد. پس از جمعآوری هر پرسش‌نامه از فرد، نمونه بزاقی جمعآوری شده و پرسش‌نامه همراه با نمونه بزاقی کد‌گذاری شدند تا بعد از بررسی، آنالیز آماری برای تحلیل نتایج انجام شود.
با توجه به محدود بودن تعداد دانشجویان، همه دانشجویان به صورت سرشماری و بر‌اساس معیارهای ورود و خروج بررسی و وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود شامل تحصیل در رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی قم به جز تحصیل در سال اول (به دلیل عدم توانایی مقایسه با معدل سال قبل و تمایل به مشارکت در پژوهش و معیارهای خروج شامل مصرف هر نوع دارو، ابتلا به بیماری‌های سیستمیک، مصرف انواع مواد مخدر و الکل و پر کردن ناقص پرسش‌نامه بود.
جمعآوری اطلاعات جمعیت‌شناختی و بررسی اُفت تحصیلی
پس از اخذ رضایتنامه آگاهانه از دانشجویان مبنی بر عدم افشای معدل و وضعیت تحصیلی و دسترسی به اطلاعات آموزشی، اطلاعات جمعیت‌شناختی آن‌ها شامل سن، جنسیت، وﺿﻌﻴﺖ ﺗأﻫﻞ، وﺿﻌﻴﺖ اﺷﺘﻐﺎل، سابقه تحصیلی، ﻣﻌﺪل، ﻣﺸﺮوط ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن و غیره به وسیله پرسش‌نامه جمعآوری شد. برای بررسی اُفت تحصیلی نیز از مقایسه معدل دانشجویان در دو سال متوالی استفاده شد [51]. برای افزایش دقت، از اطلاعات آموزشی دانشجویان در سامانه Sipad دانشگاه علوم‌پزشکی قم نیز استفاده شد.
بررسی اعتیاد به اینترنت
برای بررسی اعتیاد به اینترنت از تست پرسش‌نامه‌ای اعتیاد به اینترنت کیمبرلی یانگ استفاده شد. پرسش‌نامه اعتیاد به اینترنت یانگ 20 گویه 5 لیکرتی با بازه نمره 20 تا 100 دارد. روایی و پایایی این پرسش‌نامه در ایران توسط علوی و همکاران [52] بررسی شده که دارای آلفای کرونباخ 88/0 است. علاوه بر محاسبه نمره کل اعتیاد به اینترنت، یافته‌ها می‌توانند به صورت جدول شماره 1 دسته‌بندی شوند.
بررسی میزان استرس ادراکشده
این مقیاس ۱۴ پرسش دارد و هر پرسش بر‌اساس یک مقیاس لیکرتی 5 درجه‌ای (هیچ، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) پاسخ داده می‌شود. این گزینه‌ها به ترتیب نمره ۰، ۱، ۲، ۳ و ۴ می‌‌گیرند. مقیاس استرس ادراکشده 2 خرده‌مقیاس را می‌سنجد:
الف) خرده‌مقیاس ادراک منفی از استرس که شامل سؤالات ۱، ۲، ۳، ۴، ۱۱، ۱۲ و ۱۴ می‌شود.
ب) خرده‌مقیاس ادراک مثبت از استرس که سؤالات ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰ و ۱۳ را در‌برمی‌گیرد و به صورت وارونه نمره‌‌دهی می‌شوند.
در مطالعه صفایی و همکاران، پایایی پرسش‌نامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده که برابر 76/0 بوده است [53]. همچنین ضریب آلفای کرونباخ در مطالعه حاضر به منظور بررسی پایایی ابزار استفاده‌شده واقع شد و ضریب پایایی برابر با 78/0 به دست آمد.
جمعآوری بزاق و بررسی سطح کورتیزول
برای جمعآوری نمونه‌های بزاق از دانشجویان، از روش spitting استفاده شد [54]. پیش از انجام فرایند نمونه‌گیری، در مورد خودداری از ورزش، خوردن، آشامیدن یا هر گونه تحریکات دهانی از قبیل استعمال دخانیات، استفاده از دهان‌‌شویه و مسواک زدن به مدت 90 دقیقه قبل از جمعآوری بزاق از افراد سؤال شد و به آن‌ها آموزش داده شد از صحبت کردن هنگام جمعآوری بزاق و انجام هر گونه حرکت سر اجتناب کنند. همچنین به منظور اجتناب از تغییرات شبانه‌روزی سطح این هورمون، یک محدوده زمانی مشخص از روز برای نمونه‌گیری بزاق انتخاب شد [55، 56].
در نهایت، از دانشجویان خواسته شد پس از شست‌وشوی دهان با آب و بعد از یک بار بلعیدن بزاق، بزاق را در کف دهان جمعآوری کرده و آن را به مدت 5 دقیقه در لوله پلاستیکی مخصوص (فالکون) بریزند. پس از شروع، فرد مورد مطالعه در موقعیت نشسته با زاویه 45 درجه سر و گردن قرار گرفت و 1 تا 2 بار در هر دقیقه بزاق را در لوله فالکون ریخته تا 5 دقیقه به پایان برسد [55].
نمونه‌های بزاق قبل از اندازهگیری فاکتورهای مربوطه در دمای 20- درجه سانتی‌گراد فریز شدند تا به علت زمان‌بر بودن فرایند جمعآوری نمونه‌ها، از هر گونه تغییرات احتمالی محفوظ بمانند [57]. برای اندازهگیری سطح کورتیزول بزاقی نمونه‌ها از کیت کورتیزول بزاقی (DKO020 ،Dia Metra ،Italy)به روش الایزا استفاده شد.
تحلیل‌های آماری
داده‌های جمع‌آوری‌شده، توسط شاخص‌های آماری توصیفی (میانگین، انحراف‌معیار، تعداد، درصد و غیره) و آزمون‌های آمار استنباطی تی‌تست، آنووا، رگرسیون و ضریب همبستگی پیرسون) در محیط نرم‌‌افزارهای آماری SPSS نسخه 23 و Graph Pad Prism 8 تجزیه‌و‌تحلیل آماری شدند.
یافته‌ها
123 نفر در این پژوهش شرکت کردند که 64 نفر (0/52 درصد) زن و 23 نفر (7/18 درصد) متأهل بودند. 21 نفر (1/17 درصد) دخانیات استعمال می‌کردند. 32 نفر (0/26 درصد) شاغل بوده‌اند. تعداد اعضای خانواده دانشجویان به‌طور میانگین 40/1±97/3 نفر بود.
میانگین سنی شرکت‌کنندگان 52/2±44/23 بود. معدل کل دانشجویان 43/1±63/ 16بود. به‌طور کلی 83 نفر (5/67 درصد) از دانشجویان دچار اُفت تحصیلی شده بودند. نمره اعتیاد به اینترنت به‌طور میانگین 68/11±49/39 بود که 29 نفر (6/23 درصد) در معرض خطر اعتیاد به اینترنت بودند و سایرین اعتیاد به اینترنت نداشتند. نمره کل استرس ادراکشده دانشجویان به‌طور کلی 12/09±6/29 بوده که برای ادراک مثبت 77/07±3/15 و برای ادراک منفی 16/04±3/14 بود. سطح کورتیزول بزاقی در دانشجویان 33/7±7/8 بود.
با آنالیز تی‌تست در 2 گروه مرد و زن فرض برابری واریانس‌ها رد شده و مشخص شد اختلاف میانگین نمره مردان و زنان صرفاً در زیر واحد ادراک منفی استرس ادراکشده و معدل کل معنادار بود. بدین مفهوم که زنان از نظر این 2 متغیر میانگین بالاتری نسبت به مردان داشتند (001/0=P، 015/0=P).
با آنالیز تی‌تست در 2 گروه مجرد و متأهل فرض برابری واریانس‌ها رد شده و مشخص شد که اعتیاد به اینترنت در دانشجویان مجرد بیشتر از متأهلین بود و این اختلاف از نظر آماری معنادار بود (007/0=P).
با استفاده از آنالیز تی‌تست برای استعمال دخانیات، فرض برابری واریانس‌ها رد شده و مشخص شد دانشجویانی که دخانیات استعمال می‌کردند، نسبت به دانشجویانی که دخانیات استعمال نمی‌کردند، معدل کل کمتری داشته و اُفت تحصیلی بیشتری تجربه کردند. این اختلاف از نظر آماری معنادار بود (009/0=P، 021/0=P).
با آنالیز تی‌تست در 2 گروه دانشجویان شاغل و غیر‌شاغل فرض برابری واریانس‌ها رد شد و اختلاف میانگین نمره این 2 گروه در ادراک مثبت، معدل کل و اُفت تحصیلی معنادار بود. بدین مفهوم که غیر‌شاغلین نمره ادراک مثبت و معدل کل بیشتری داشته و اُفت تحصیلی نیز در آنان کمتر بود (007/0=P، 001/0=P، 021/0=P) (جدول شماره 2).
برای بررسی ارتباطات بین متغیرها از تست پیرسون به صورت دو سویه استفاده شد. بین اعتیاد به اینترنت با نمره کل استرس ادارک‌شده (003/0=P، 21/0=r)، ادراک منفی (005/0=P، 301/0=r) و ادراک مثبت (009/0=P، 279/0=r) همبستگی مثبت و ارتباط مستقیم و معناداری مشاهده شد. بین اعتیاد به اینترنت با کورتیزول بزاقی (123/0=P، 147/0=r) و اُفت تحصیلی (614/0=P، 088/0=r) همبستگی و ارتباط معناداری مشاهده نشد.
بین میزان کورتیزول بزاقی با استرس درک‌شده همبستگی معکوسی دیده شد، اما این ارتباط معنادار نبود (752/0=P، 111/0-=r) (جدول شماره3).
در رگرسیون انجام‌شده برای اعتیاد به اینترنت، مدلی معنادار به دست آمد که استرس ادراکشده می‌تواند به عنوان عامل پیش‌بینی‌کننده نمره اعتیاد به اینترنت (161/0=R2، 399/0=Beta، 005/0=P) در نظر گرفته شود. استرس ادراکشده نقش افزاینده دارد (جدولهای شماره 4 و 5).
متغیرهای ادراک منفی و مثبت، کورتیزول، اُفت تحصیلی، جنسیت و سن از مدل خارج شدند.
در رگرسیون انجام‌شده برای استرس ادراکشده، مدلی معنادار به دست آمد که اعتیاد به اینترنت می‌تواند به عنوان عامل پیش‌بینی‌کننده نمره استرس ادراکشده (205/=R2، 401/0=Beta، 001/0=P) در نظر گرفته شود. اعتیاد به اینترنت نقش افزاینده دارد (جدولهای شماره 6 و 7).
متغیرهای ادراک منفی و مثبت، کورتیزول، اُفت تحصیلی، جنسیت و سن از مدل خارج شدند.
بحث
به‌طور کلی 3 مدل معتبر بررسی اعتیاد به اینترنت وجود دارد که شامل مقیاس یانگ (1998)، مقیاس گریفیث (2005) و مقیاس تائو (2010) است [7]. با وجود این، در برخی مطالعات انجام‌شده بر این پدیده، ابزارهای دیگری نیز برای تشخیص و نمره‌گذاری اعتیاد به اینترنت به کار گرفته و تا 21 مقیاس مختلف گزارش شده است [58]. پژوهش حاضر بر‌اساس مقیاس یانگ در نظر گرفته شده که رایج‌ترین مقیاس روا و پایا در ایران است.
در این پژوهش، نمره اعتیاد به اینترنت دانشجویان به‌طور میانگین 68/11±49/39 از 100 بود و 29 نفر (6/23 درصد) در معرض خطر اعتیاد به اینترنت بودند. دانشجویان مجرد و متأهل صرفاً در نمره اعتیاد به اینترنت به‌طور معناداری با هم اختلاف داشتند، به‌طوری که افراد مجرد بیشتر از متأهلین در معرض خطر اعتیاد به اینترنت بودند. در مطالعات انجام‌شده محمدی [59]، امام جمعه‌زاده [60] و فیض‌بخش [61] نیز اعتیاد به اینترنت به‌طور معناداری در افراد مجرد بیشتر از متأهلین بود و از این جهت با مطالعه حاضر همسو هستند. به نظر می‌رسد در افراد مجرد به دلیل امکان صرف زمان بیشتر در فضای مجازی می‌توانیم شاهد وابستگی بیشتری به اینترنت باشیم. هر چند که در مطالعات انجام‌شده نمیرانیان [62] و سیدقلعه [63] بین شیوع اعتیاد به اینترنت و وضعیت تأهل رابطه آماری معناداری وجود نداشت و در این مورد با پژوهش حاضر ناهمسو هستند. پیشنهاد می‌شود برای بررسی بهتر این ارتباط مطالعاتی در آینده با حجم نمونه بیشتر انجام شود.
در این مطالعه در بررسی ارتباط اعتیاد به اینترنت با جنسیت، هیچ‌گونه اختلاف آماری مشاهده نشد، در‌حالی‌که در تعدادی از مطالعات گذشته نشان داده شده بود اعتیاد به اینترنت با جنسیت مذکر ارتباط دارد [64، 65]. بررسی ارتباط اعتیاد به اینترنت با عوامل جمعیت‌شناختی، یک بررسی جامع نیست و مسلماً عوامل دیگری نیز بر این موضوع تأثیر‌گذار هستند. برای مثال، در مطالعه لی و همکاران، بیان بیش از حد ژن SS-5HTTLPRبا اعتیاد به اینترنت ارتباط داشت [66]. به همین دلیل به نظر می‌رسد در آینده نیاز به یک مطالعه جامع‌تر با حجم نمونه بالاتر برای بررسی عوامل مرتبط با اعتیاد به اینترنت وجود دارد.
نمره کل استرس ادراکشده دانشجویان به‌طور متوسط (12/09±6/29) بود که همسو با نتایج مطالعه شادفرد [67] است. در مطالعه سمر [68]، دانشجویان دندانپزشکی سعودی، سطوح بالایی از استرس ادراکشده را نشان دادند. نمره استرس ادراکشده متوسط در دانشجویان مطالعه ما می‌تواند نشان‌دهنده عملکرد مناسب آموزش روش‌های مقابله با استرس درک‌شده توسط دانشجو در دانشگاه و مراکز بانی این موضوع باشد.
در مطالعه کنونی بین نمره کل استرس ادراکشده با اعتیاد به اینترنت ارتباط مستقیم وجود داشت. همچنین نمره اعتیاد به اینترنت می‌تواند به عنوان عامل پیش‌بینی‌کننده استرس ادراکشده در نظر گرفته شود و نقش افزاینده در این زمینه دارد. بدین مفهوم که با افزایش نمره اعتیاد به اینترنت، نمره استرس ادراکشده نیز افزایش می‌یابد. در مطالعه اسلامی [69] نیز بین استرس و اعتیاد به تلفن همراه، رابطه مثبتی وجود داشت.
همچنین مطالعه بیرامی[70]، نشان داد بین این 2 مؤلفه رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. طبق نتایج این مطالعات اعتیاد به اینترنت می‌تواند از عوامل زمینه‌ساز استرس ادراکشده باشد. به نظر می‌رسد افراد در محیط اینترنت به دلایل متفاوتی همچون مقایسه وضعیت زندگی خود با دیگران دچار احساسات منفی سرخوردگی، افسردگی و استرس ناشی از آن‌ها می‌شوند. از این رو، پیشنهاد می‌شود برای پیش‌آگهی از استرس ادراکشده و بهبود این موضوع، برنامه‌هایی برای راهکارهای مقابله با اعتیاد به اینترنت توسط دانشگاه و مراکز مرتبط اجرایی شود و این موضوع به صورت پژوهشی نیمه‌تجربی در دانشگاه‌های دیگر نیز انجام شود تا بتوان با قطعیت بیشتری در مورد این یافته نظر داد.
در مطالعه حاضر، اختلاف میانگین نمره مردان و زنان در استرس ادراکشده، صرفاً در زیر واحد ادراک منفی استرس معنادار بود، به‌طوری که زنان میانگین بالاتری نسبت به مردان داشتند. در مطالعات آل سویق [71] و رُسلی و همکاران [72] نیز استرس ادراکشده، به‌طور کلی در زنان بیشتر از مردان بود. از این رو، احتمال دارد که زنان نسبت به مردان درک بالاتری نسبت به موقعیت‌های استرس‌زا داشته باشند. این استرس ادراکشده می‌تواند ناشی از فاکتورهای اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه باشد.
در 2 گروه دانشجویان شاغل و غیر‌شاغل اختلاف میانگین نمره این 2 گروه در معدل کل، اُفت تحصیلی و استرس ادراکشده مثبت معنادار بود، به‌طوری که غیر‌شاغلین معدل کل بیشتری داشتند و اُفت تحصیلی نیز در آن‌ها کمتر بود و استرس ادراکشده مثبت بیشتری بروز دادند. همچنین در مطالعه دل‌آرام [73] با مقایسه دانشجویان شاغل و غیر‌شاغل، تفاوت معناداری بین 2 گروه مشروط و غیر‌مشروط وجود داشت که همسو با مطالعه حاضر است.
به نظر می‌رسد داشتن شغل هنگام تحصیل احتمالاً به دلیل عدم حضور منظم و تمرکز ناکافی در کلاس درس و عدم وجود زمان کافی برای مطالعه در منزل، منجر به بازده و عملکرد پایین تحصیلی و در نهایت، منجر به نمرات نامطلوب و اُفت معدل خواهد شد. از این رو، بهتر است برای رفع این مشکل، تمرکز دانشجویان بر موضوع درس و افزایش مهارت‌های آموزشی باشد و دانشجویان تا پایان تحصیل از اشتغال خودداری کنند. افراد شاغل نسبت به افراد غیر‌شاغل به دلیل داشتن مشغله، کمتر به مسائل و مشکلات زندگی خود فکر می‌کنند و چون از نظر مالی نسبت به افراد غیر‌شاغل وضعیت بهتری دارند، پس به نظر می‌رسد که به همین دلیل استرس ادراکشده مثبت کمتری تجربه می‌کنند.
در مطالعه حاضر، دانشجویانی که دخانیات استعمال می‌کردند، معدل کل کمتری نسبت به دانشجویانی داشتند که دخانیات استعمال نمی‌کردند. در مطالعه کامران [74] نیز ارتباط معکوسی بین معدل تحصیلی و استعمال سیگار مشاهده شد. در مطالعه دل‌آرام [73]، استعمال سیگار و سایر مواد مخدر یکی از عوامل مؤثر بر مشروط شدن دانشجویان دانشگاه علوم‌پزشکی بود. در مطالعه مورای [75]، استعمال دخانیات و سطح پایین رضایت از زندگی، پیش‌بینی‌کننده ترک تحصیل در دانشجویان بودند.
تمام این‌یافته‌ها با یافته مطالعه حاضر هم‌خوانی دارند. پیشنهاد می‌شود به علت احتمال وجود ارتباط بین استعمال دخانیات و کاهش معدل دانشجویان و نیز اثرات منفی استعمال دخانیات بر سلامت فرد، معاونت امور دانشجویی دانشگاه‌ها با انجام آزمایشاتی همچون برگزاری کلاس‌های آموزشی و تبلیغات در زمینه عدم مصرف دخانیات تا حد امکان از این موضوع پیشگیری کنند. همچنین با توجه به این‌که پزشکان و دندان‌پزشکان می‌توانند الگوی افراد در جامعه باشند، این موضوع در دانشجویان علوم پزشکی اهمیت بیشتری دارد.
در بررسی ارتباط بین کورتیزول بزاقی با استرس ادراکشده ارتباط معکوس رؤیت شد که از نظر آماری معنادار نبود و این موضوع در مطالعات پیشین بررسی نشده بود، هر چند که در مطالعات گذشته در بررسی ارتباط انواع دیگر کورتیزول با استرس، یافته‌ها حاکی از ارتباط بین این 2 متغیر بوده‌اند [76، 77]. به نظر می‌رسد که عدم معنادار بودن ارتباط بین این 2 متغیر احتمالاً به علت حجم کم نمونه‌های شرکت‌کننده در این پژوهش، متغیر بودن سطح کورتیزول در ساعات مختلف شبانه روز و استعمال دخانیات بین بعضی از دانشجویان شرکت‌کننده در این پژوهش باشد.
در مطالعات پیشین انجام‌شده در زمینه اعتیاد و وابستگی روانی با سطح کورتیزول بزاقی، بین این متغیرها ارتباط مشاهده شد [78، 79]. کیم و همکاران نیز در مطالعه خود نشان دادند بین کورتیزول با اعتیاد به اینترنت ارتباط وجود دارد [80]، اما در مطالعه حاضر با وجود ارتباط مثبت بین کورتیزول بزاقی با اعتیاد به اینترنت، این ارتباط از نظر آماری معنادار نبود. این یافته همسو با مطالعه گیزل و همکاران نیز همسو بود [81]. معنادار نبودن ارتباط بین این 2 متغیر را می‌توان به علت تعداد پایین نمونه‌ها، استفاده از روش‌های متفاوت بررسی سطح کورتیزول مانند کورتیزول سرمی در مطالعات پیشین و فاصله زمانی بین نمونه‌گیری تا آنالیز آزمایشگاهی در نظر گرفت.
در مطالعه حاضر، بین اعتیاد به اینترنت با اُفت تحصیلی ارتباطی گزارش نشد. در مطالعات پیشین بر خلاف حاضر نشان داده شد که اعتیاد به اینترنت با اُفت تحصیلی ارتباط معناداری دارد و اعتیاد به اینترنت نقش بسیار مهمی در اُفت تحصیلی دارد [82-84]. این موضوع در دانشجویان دندانپزشکی هند نیز انجام شده بود که این ارتباط معنادار گزارش شد [85]. از نقاط قوت مطالعه کنونی می‌توان به ارزیابی هم‌زمان اعتیاد به اینترنت، اُفت تحصیلی و سطح کورتیزول بزاقی و ارتباط این 3 متغیر با یکدیگر اشاره کرد.
نتیجه‌گیری
یافته‌های مطالعه‌های حاضر نشان داد بین اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دندانپزشکی با استرس ادراکشده ارتباط مستقیم معناداری وجود داشت. اعتیاد به اینترنت با سطح کورتیزول بزاقی و اُفت تحصیلی ارتباط مستقیمی داشت که معنادار نبود. به نظر می‌رسد با ایجاد راهکارهایی در راستای کاهش اعتیاد به اینترنت در دانشجویان، بتوان بروز استرس ادراکشده را در آن‌ها کاهش داد.
از جمله محدودیت‌های مطالعه حاضر، می‌توان به حجم نمونه محدود، عدم تمایز بین کاربری‌های مختلف اینترنت، سوگیری پاسخ‌دهندگان و تأثیر احتمالی عوامل مخدوش‌گر بر میزان استرس ادراکشده و اُفت تحصیلی دانشجویان اشاره کرد. در نهایت، با توجه به یافته‌های تحقیق کنونی به نظر می‌رسد مطالعات بیشتری در این زمینه در آینده با حجم نمونه بالاتر، در دامنه وسیع‌تری از دانشجویان شامل دانشجویان غیر‌دندان‌پزشکی، اندازهگیری میزان کورتیزول بزاقی در ساعات مختلف شبانه‌روز و همچنین بررسی عوامل تأثیر‌گذار احتمالی بیشتر بر میزان اُفت تحصیلی دانشجویان مورد نیاز باشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این طرح پژوهشی توسط شورای پژوهشی و اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی قم با کد اخلاقIR.MOQ.REC.1401.056 مورد تأیید و تصویب قرار گرفت. برای انجام تحقیق رضایتنامه آگاهانه از همه شرکت‌کنندگان در مطالعه اخذ شد.
حامی مالی
دانشگاه علوم‌پزشکی قم حامی مالی این مقاله بوده است.
مشارکت نویسندگان
ایده‌پردازی، طراحی مطالعه، آماده‌سازی و بازبینی مقاله: آیدا مهدی‌پور و لیلا خدادادی‌فرد؛ جمعآوری داده، آماده‌سازی و بازبینی مقاله: فاطمه علیرضایی؛ آنالیز آماری، طراحی مطالعه، آماده‌سازی و بازبینی مقاله: ابوالفضل محمدبیگی؛ آماده‌سازی و بازبینی مقاله: علی صالح.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
یکی از مسائلی که امروزه دانشجویان در دوران تحصیل خود با آن رو‌به‌رو هستند، نحوه عملکرد آن‌ها در زمینه استفاده از اینترنت است. در سالیان اخیر، اینترنت جای خود را در زندگی روزمره هر فرد باز کرده و تعداد افرادی که مشکلات ناشی از استفاده بیش از اندازه از اینترنت را تجربه می‌کنند، در حال افزایش است [1-3]. برای اولین بار اصطلاح «اعتیاد به اینترنت» در مقاله گزارش موردی توسط یانگ در سال 1996 مطرح شد [4].
از آن پس، این موضوع مورد توجه روان‌شناسان قرار گرفت و تعاریف مختلفی از اعتیاد به اینترنت ارائه شد که مفهوم مشترک همه آن‌ها بر مدت زمان استفاده از اینترنت و برافروختگی، بی‌قراری و بدخلقی در زمان عدم دسترسی به آن تأکید می‌کند [5-8]. برای معتادان به اینترنت، برخط بودن، به قسمت مهمی از زندگی‌شان تبدیل می‌شود [9].
اعتیاد به اینترنت، مزمن، فراگیر و عودکننده است و مانند اعتیاد به الکل و برخی داروها موجب آسیب‌های جدی فیزیکی، مالی، خانوادگی و روانی می‌شود [8، 10-13]. تأثیراتی که بیش از همه در ارتباط با اعتیاد به اینترنت گزارش شده شامل واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ، افسردگی، اضطراب، خشونت و پرخاشگری، احساس تنهایی، درون‌گراﻳﻲ، گرایش به استفاده از مواد مخدر، ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و در نهایت، اُﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ و ﺷﻐﻠﻲ، گسیختگی روابط خانوادگی و اجتماعی و حتی افکار مربوط به خودکشی است [8، 14-21]. دانشجویان به عنوان قشر جوان جامعه، در معرض خطر استفاده بیش از حد اینترنت هستند که اندیشه، رفتار و احساسات آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این تغییرات ممکن است بر بروز استرس در این قشر تأثیر بگذارد [22، 23].
استرس ادراکشده بدین معناست که موقعیت‌های زندگی یک فرد تا چه اندازه از نظر خود فرد استرس‌زاست [24]. استرس ادراکشده در افراد مختلف بسیار متفاوت گزارش شده و می‌تواند تحت تأثیر باورها، نگرش و شغل فرد قرار گیرد [25]. دانشکده‌های دندانپزشکی به عنوان محیط‌های یادگیری بسیار پراسترس در نظر گرفته شده‌اند [26]. نتایج مطالعات متعدد نشان می‌دهد سطح استرس ادراکشده در دانشجویان دندانپزشکی بالاتر از سطح استرس در جمعیت عمومی است و این استرس ادراکشده می‌تواند به میزان زیادی بر تحصیل و عملکرد دانشجویان تأثیر بگذارد [27].
در صورت ادامه استرس، دانشجویان ممکن است نتوانند به فعالیت خود ادامه دهند، در تعامل با بیماران خود دچار مشکل شوند یا از مشکلات شخصیتی رنج ببرند. درنهایت، سطوح بالای استرس می‌تواند موجب اُفت تحصیلی شود و گزینه‌‌های شغلی و سبک زندگی را تحت تأثیر قرار دهد [28].
افزایش سطح کورتیزول یکی از شایع‌ترین تغییرات متابولیک به دنبال موقعیتی استرس‌زاست و محورهای مختلفی مانند هیپوتالاموس‌ـ‌هیپوفیز‌ـ‌آدرنال یا Hypothalamus-Pituitary-Adrenal یا HPA باعث این افزایش می‌شوند [29، 30]. تنش‌های روانی، جسمی حاد و مزمن سبب افزایش سطح کورتیزول خون می‌شوند و اگر این تنش‌ها دائمی باشند، تأثیر هورمون کورتیزول بر بدن نگران‌کننده می‌شود و ممکن است سطح بالای آن در خون برای سلامت فرد مشکل‌ساز شود [30، 31]. این پاسخ فیزیولوژیک به استرس به مشخصات فردی بستگی دارد و مطالعات پیشین نتیجه گرفته‌اند استرس سبب افزایش ترشح کورتیزول بزاقی در هر دو جنس می‌شود، اما افراد با ویژگی‌های شخصیتی متفاوت مستعد پاسخ‌های کورتیزولی متفاوت به استرس هستند [32، 33].
امروزه یکی از نشانگرهای زیستی، استرس روانی و بیماری‌های روانی یا جسمی، بررسی سطح کورتیزول بزاقی به وسیله نمونه‌گیری از بزاق است. در بسیاری از مطالعات، قابل اعتماد بودن بررسی سطح کورتیزول بزاقی تأیید شده است. مطالعات نشان می‌دهند همبستگی بین کورتیزول بزاقی و کورتیزول پلاسما بزرگ‌تر از ۹/۰ است؛ بنابراین کورتیزول بزاقی را می‌توان معادل میزان آن در سرم دانست [34، 35]. اندازه گیری کورتیزول بزاقی نسبت به اندازهگیری آن در سرم افراد مزایای بیشتری، از جمله ارزان‌‌تر و غیرتهاجمی بودن، راحتی و جمعآوری در شرایط مختلف و مکرر است. بدین ترتیب می‌توان از استرس ناشی از نمونه‌گیری از خون که خود سبب افزایش ترشح کورتیزول می‌شود، اجتناب کرد [36، 37].
امروزه دانشگاه‌ها در کشورهای جهان از اهمیت ویژه‌ای ﺑﺮﺧﻮردارند [38-40] و دانشجویان به عنوان یکی از ارکان اصلی دانشگاه‌ها، مهم‌ترین سرمایه هر کشور برای حرکت به سوی آینده هستند [41، 42]. پیشرفت یا اُفت وضعیت تحصیلی دانشجویان تحت تأثیر عوامل متعددی است. وظیفه اصلی دانشگاه‌ها، تربیت نیروی انسانی کارآمد و مؤثر است، اما هر ساله تعدادی از دانشجویان به دلایل مختلف دچار اُفت تحصیلی می‌شوند [43، 44].
وجه مشترک تعاریف گوناگون اُفت تحصیلی شامل عدم موفقیت در تحصیل و کاهش عملکرد تحصیلی دانشجو از سطحی رضایت‌بخش به سطحی نامطلوب است که بر‌اساس معیارهای مختلفی نظیر کاهش نمرات، معدل نامطلوب، تکرار درس یا پایه تحصیلی، طولانی شدن تحصیل، مشروطی، اخراج، ترک تحصیل قبـل از زمان مقرر و تغییر رشته نمود می‌یابد [40، 45، 46].
تربیت یک دانشجو در رشته‌های علوم‌پزشکی هزینه زیادی دارد و اُفت تحصیلی و عواقب ناشی از آن سبب اتلاف هزینه زیادی در نظام آموزشی می‌شود [47]. همچنین دانشجویانی که از رشته‌های مختلف علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی فارغ‌التحصیل می‌شوند با سلامت افراد جامعه مرتبط هستند[48]. اگر این دانشجویان دوره تحصیلی خود را با اُفت تحصیلی به اتمام برسانند، از نظر علمی و عملی، توانمندی مطلوبی ندارند و ممکن است ﻋﻤﻠﮑﺮد ضعیف آن‌ها موجب خسارت‌های جانی و مالی برای افراد جامعه شود و پیامد‌های آن غیرقابل جبران خواهد بود [49].
با توجه به اهمیت اُفت تحصیلی در دانشجویان علوم‌پزشکی، پژوهش حاضر به منظور تعیین ارتباط اعتیاد به اینترنت با میزان استرس ادراکشده، سطح کورتیزول بزاقی و اُفت تحصیلی در دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی قم در سال 1401 انجام شد.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر، یک مطالعه مقطعی‌تحلیلی است که در سال 1401 در دانشگاه علوم‌پزشکی قم انجام شد. طبق مطالعه محمدبیگی و همکاران [50] با در نظر گرفتن شیوع اعتیاد به اینترنت 7/28 درصد، دامنه اطمینان 95 درصد و دقت مطالعه 07/0، طبق فرمول شماره 1، جمعیت موردمطالعه 123 نفر در نظر گرفته شد:
1.
در این فرمول N حجم جامعه، P درصد توزیع صفت در جامعه و q نیز درصد افراد فاقد صفت مطالعه‌شده است. در سطح خطای ۵ درصد مقدار Z برابر 96/1 است. مقدار d نیز تفاضل نسبت واقعی صفت در جامعه با میزان تخمین پژوهشگر برای وجود آن صفت در جامعه است و دقت نمونه‌گیری به این عامل بستگی دارد.
جامعه هدف این پژوهش، 175 نفر از دانشجویان سال دوم تا ششم رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی قم بود. پس از ورود نمونه‌ها به مطالعه و اخذ رضایتنامه آگاهانه از دانشجویان، پرسش‌نامه مطالعه بین نمونه‌ها توزیع شد. پس از جمعآوری هر پرسش‌نامه از فرد، نمونه بزاقی جمعآوری شده و پرسش‌نامه همراه با نمونه بزاقی کد‌گذاری شدند تا بعد از بررسی، آنالیز آماری برای تحلیل نتایج انجام شود.
با توجه به محدود بودن تعداد دانشجویان، همه دانشجویان به صورت سرشماری و بر‌اساس معیارهای ورود و خروج بررسی و وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود شامل تحصیل در رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی قم به جز تحصیل در سال اول (به دلیل عدم توانایی مقایسه با معدل سال قبل و تمایل به مشارکت در پژوهش و معیارهای خروج شامل مصرف هر نوع دارو، ابتلا به بیماری‌های سیستمیک، مصرف انواع مواد مخدر و الکل و پر کردن ناقص پرسش‌نامه بود.
جمعآوری اطلاعات جمعیت‌شناختی و بررسی اُفت تحصیلی
پس از اخذ رضایتنامه آگاهانه از دانشجویان مبنی بر عدم افشای معدل و وضعیت تحصیلی و دسترسی به اطلاعات آموزشی، اطلاعات جمعیت‌شناختی آن‌ها شامل سن، جنسیت، وﺿﻌﻴﺖ ﺗأﻫﻞ، وﺿﻌﻴﺖ اﺷﺘﻐﺎل، سابقه تحصیلی، ﻣﻌﺪل، ﻣﺸﺮوط ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن و غیره به وسیله پرسش‌نامه جمعآوری شد. برای بررسی اُفت تحصیلی نیز از مقایسه معدل دانشجویان در دو سال متوالی استفاده شد [51]. برای افزایش دقت، از اطلاعات آموزشی دانشجویان در سامانه Sipad دانشگاه علوم‌پزشکی قم نیز استفاده شد.
بررسی اعتیاد به اینترنت
برای بررسی اعتیاد به اینترنت از تست پرسش‌نامه‌ای اعتیاد به اینترنت کیمبرلی یانگ استفاده شد. پرسش‌نامه اعتیاد به اینترنت یانگ 20 گویه 5 لیکرتی با بازه نمره 20 تا 100 دارد. روایی و پایایی این پرسش‌نامه در ایران توسط علوی و همکاران [52] بررسی شده که دارای آلفای کرونباخ 88/0 است. علاوه بر محاسبه نمره کل اعتیاد به اینترنت، یافته‌ها می‌توانند به صورت جدول شماره 1 دسته‌بندی شوند.
بررسی میزان استرس ادراکشده
این مقیاس ۱۴ پرسش دارد و هر پرسش بر‌اساس یک مقیاس لیکرتی 5 درجه‌ای (هیچ، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) پاسخ داده می‌شود. این گزینه‌ها به ترتیب نمره ۰، ۱، ۲، ۳ و ۴ می‌‌گیرند. مقیاس استرس ادراکشده 2 خرده‌مقیاس را می‌سنجد:
الف) خرده‌مقیاس ادراک منفی از استرس که شامل سؤالات ۱، ۲، ۳، ۴، ۱۱، ۱۲ و ۱۴ می‌شود.
ب) خرده‌مقیاس ادراک مثبت از استرس که سؤالات ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰ و ۱۳ را در‌برمی‌گیرد و به صورت وارونه نمره‌‌دهی می‌شوند.
در مطالعه صفایی و همکاران، پایایی پرسش‌نامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده که برابر 76/0 بوده است [53]. همچنین ضریب آلفای کرونباخ در مطالعه حاضر به منظور بررسی پایایی ابزار استفاده‌شده واقع شد و ضریب پایایی برابر با 78/0 به دست آمد.
جمعآوری بزاق و بررسی سطح کورتیزول
برای جمعآوری نمونه‌های بزاق از دانشجویان، از روش spitting استفاده شد [54]. پیش از انجام فرایند نمونه‌گیری، در مورد خودداری از ورزش، خوردن، آشامیدن یا هر گونه تحریکات دهانی از قبیل استعمال دخانیات، استفاده از دهان‌‌شویه و مسواک زدن به مدت 90 دقیقه قبل از جمعآوری بزاق از افراد سؤال شد و به آن‌ها آموزش داده شد از صحبت کردن هنگام جمعآوری بزاق و انجام هر گونه حرکت سر اجتناب کنند. همچنین به منظور اجتناب از تغییرات شبانه‌روزی سطح این هورمون، یک محدوده زمانی مشخص از روز برای نمونه‌گیری بزاق انتخاب شد [55، 56].
در نهایت، از دانشجویان خواسته شد پس از شست‌وشوی دهان با آب و بعد از یک بار بلعیدن بزاق، بزاق را در کف دهان جمعآوری کرده و آن را به مدت 5 دقیقه در لوله پلاستیکی مخصوص (فالکون) بریزند. پس از شروع، فرد مورد مطالعه در موقعیت نشسته با زاویه 45 درجه سر و گردن قرار گرفت و 1 تا 2 بار در هر دقیقه بزاق را در لوله فالکون ریخته تا 5 دقیقه به پایان برسد [55].
نمونه‌های بزاق قبل از اندازهگیری فاکتورهای مربوطه در دمای 20- درجه سانتی‌گراد فریز شدند تا به علت زمان‌بر بودن فرایند جمعآوری نمونه‌ها، از هر گونه تغییرات احتمالی محفوظ بمانند [57]. برای اندازهگیری سطح کورتیزول بزاقی نمونه‌ها از کیت کورتیزول بزاقی (DKO020 ،Dia Metra ،Italy)به روش الایزا استفاده شد.
تحلیل‌های آماری
داده‌های جمع‌آوری‌شده، توسط شاخص‌های آماری توصیفی (میانگین، انحراف‌معیار، تعداد، درصد و غیره) و آزمون‌های آمار استنباطی تی‌تست، آنووا، رگرسیون و ضریب همبستگی پیرسون) در محیط نرم‌‌افزارهای آماری SPSS نسخه 23 و Graph Pad Prism 8 تجزیه‌و‌تحلیل آماری شدند.
یافته‌ها
123 نفر در این پژوهش شرکت کردند که 64 نفر (0/52 درصد) زن و 23 نفر (7/18 درصد) متأهل بودند. 21 نفر (1/17 درصد) دخانیات استعمال می‌کردند. 32 نفر (0/26 درصد) شاغل بوده‌اند. تعداد اعضای خانواده دانشجویان به‌طور میانگین 40/1±97/3 نفر بود.
میانگین سنی شرکت‌کنندگان 52/2±44/23 بود. معدل کل دانشجویان 43/1±63/ 16بود. به‌طور کلی 83 نفر (5/67 درصد) از دانشجویان دچار اُفت تحصیلی شده بودند. نمره اعتیاد به اینترنت به‌طور میانگین 68/11±49/39 بود که 29 نفر (6/23 درصد) در معرض خطر اعتیاد به اینترنت بودند و سایرین اعتیاد به اینترنت نداشتند. نمره کل استرس ادراکشده دانشجویان به‌طور کلی 12/09±6/29 بوده که برای ادراک مثبت 77/07±3/15 و برای ادراک منفی 16/04±3/14 بود. سطح کورتیزول بزاقی در دانشجویان 33/7±7/8 بود.
با آنالیز تی‌تست در 2 گروه مرد و زن فرض برابری واریانس‌ها رد شده و مشخص شد اختلاف میانگین نمره مردان و زنان صرفاً در زیر واحد ادراک منفی استرس ادراکشده و معدل کل معنادار بود. بدین مفهوم که زنان از نظر این 2 متغیر میانگین بالاتری نسبت به مردان داشتند (001/0=P، 015/0=P).
با آنالیز تی‌تست در 2 گروه مجرد و متأهل فرض برابری واریانس‌ها رد شده و مشخص شد که اعتیاد به اینترنت در دانشجویان مجرد بیشتر از متأهلین بود و این اختلاف از نظر آماری معنادار بود (007/0=P).
با استفاده از آنالیز تی‌تست برای استعمال دخانیات، فرض برابری واریانس‌ها رد شده و مشخص شد دانشجویانی که دخانیات استعمال می‌کردند، نسبت به دانشجویانی که دخانیات استعمال نمی‌کردند، معدل کل کمتری داشته و اُفت تحصیلی بیشتری تجربه کردند. این اختلاف از نظر آماری معنادار بود (009/0=P، 021/0=P).
با آنالیز تی‌تست در 2 گروه دانشجویان شاغل و غیر‌شاغل فرض برابری واریانس‌ها رد شد و اختلاف میانگین نمره این 2 گروه در ادراک مثبت، معدل کل و اُفت تحصیلی معنادار بود. بدین مفهوم که غیر‌شاغلین نمره ادراک مثبت و معدل کل بیشتری داشته و اُفت تحصیلی نیز در آنان کمتر بود (007/0=P، 001/0=P، 021/0=P) (جدول شماره 2).
برای بررسی ارتباطات بین متغیرها از تست پیرسون به صورت دو سویه استفاده شد. بین اعتیاد به اینترنت با نمره کل استرس ادارک‌شده (003/0=P، 21/0=r)، ادراک منفی (005/0=P، 301/0=r) و ادراک مثبت (009/0=P، 279/0=r) همبستگی مثبت و ارتباط مستقیم و معناداری مشاهده شد. بین اعتیاد به اینترنت با کورتیزول بزاقی (123/0=P، 147/0=r) و اُفت تحصیلی (614/0=P، 088/0=r) همبستگی و ارتباط معناداری مشاهده نشد.
بین میزان کورتیزول بزاقی با استرس درک‌شده همبستگی معکوسی دیده شد، اما این ارتباط معنادار نبود (752/0=P، 111/0-=r) (جدول شماره3).
در رگرسیون انجام‌شده برای اعتیاد به اینترنت، مدلی معنادار به دست آمد که استرس ادراکشده می‌تواند به عنوان عامل پیش‌بینی‌کننده نمره اعتیاد به اینترنت (161/0=R2، 399/0=Beta، 005/0=P) در نظر گرفته شود. استرس ادراکشده نقش افزاینده دارد (جدولهای شماره 4 و 5).
متغیرهای ادراک منفی و مثبت، کورتیزول، اُفت تحصیلی، جنسیت و سن از مدل خارج شدند.
در رگرسیون انجام‌شده برای استرس ادراکشده، مدلی معنادار به دست آمد که اعتیاد به اینترنت می‌تواند به عنوان عامل پیش‌بینی‌کننده نمره استرس ادراکشده (205/=R2، 401/0=Beta، 001/0=P) در نظر گرفته شود. اعتیاد به اینترنت نقش افزاینده دارد (جدولهای شماره 6 و 7).
متغیرهای ادراک منفی و مثبت، کورتیزول، اُفت تحصیلی، جنسیت و سن از مدل خارج شدند.
بحث
به‌طور کلی 3 مدل معتبر بررسی اعتیاد به اینترنت وجود دارد که شامل مقیاس یانگ (1998)، مقیاس گریفیث (2005) و مقیاس تائو (2010) است [7]. با وجود این، در برخی مطالعات انجام‌شده بر این پدیده، ابزارهای دیگری نیز برای تشخیص و نمره‌گذاری اعتیاد به اینترنت به کار گرفته و تا 21 مقیاس مختلف گزارش شده است [58]. پژوهش حاضر بر‌اساس مقیاس یانگ در نظر گرفته شده که رایج‌ترین مقیاس روا و پایا در ایران است.
در این پژوهش، نمره اعتیاد به اینترنت دانشجویان به‌طور میانگین 68/11±49/39 از 100 بود و 29 نفر (6/23 درصد) در معرض خطر اعتیاد به اینترنت بودند. دانشجویان مجرد و متأهل صرفاً در نمره اعتیاد به اینترنت به‌طور معناداری با هم اختلاف داشتند، به‌طوری که افراد مجرد بیشتر از متأهلین در معرض خطر اعتیاد به اینترنت بودند. در مطالعات انجام‌شده محمدی [59]، امام جمعه‌زاده [60] و فیض‌بخش [61] نیز اعتیاد به اینترنت به‌طور معناداری در افراد مجرد بیشتر از متأهلین بود و از این جهت با مطالعه حاضر همسو هستند. به نظر می‌رسد در افراد مجرد به دلیل امکان صرف زمان بیشتر در فضای مجازی می‌توانیم شاهد وابستگی بیشتری به اینترنت باشیم. هر چند که در مطالعات انجام‌شده نمیرانیان [62] و سیدقلعه [63] بین شیوع اعتیاد به اینترنت و وضعیت تأهل رابطه آماری معناداری وجود نداشت و در این مورد با پژوهش حاضر ناهمسو هستند. پیشنهاد می‌شود برای بررسی بهتر این ارتباط مطالعاتی در آینده با حجم نمونه بیشتر انجام شود.
در این مطالعه در بررسی ارتباط اعتیاد به اینترنت با جنسیت، هیچ‌گونه اختلاف آماری مشاهده نشد، در‌حالی‌که در تعدادی از مطالعات گذشته نشان داده شده بود اعتیاد به اینترنت با جنسیت مذکر ارتباط دارد [64، 65]. بررسی ارتباط اعتیاد به اینترنت با عوامل جمعیت‌شناختی، یک بررسی جامع نیست و مسلماً عوامل دیگری نیز بر این موضوع تأثیر‌گذار هستند. برای مثال، در مطالعه لی و همکاران، بیان بیش از حد ژن SS-5HTTLPRبا اعتیاد به اینترنت ارتباط داشت [66]. به همین دلیل به نظر می‌رسد در آینده نیاز به یک مطالعه جامع‌تر با حجم نمونه بالاتر برای بررسی عوامل مرتبط با اعتیاد به اینترنت وجود دارد.
نمره کل استرس ادراکشده دانشجویان به‌طور متوسط (12/09±6/29) بود که همسو با نتایج مطالعه شادفرد [67] است. در مطالعه سمر [68]، دانشجویان دندانپزشکی سعودی، سطوح بالایی از استرس ادراکشده را نشان دادند. نمره استرس ادراکشده متوسط در دانشجویان مطالعه ما می‌تواند نشان‌دهنده عملکرد مناسب آموزش روش‌های مقابله با استرس درک‌شده توسط دانشجو در دانشگاه و مراکز بانی این موضوع باشد.
در مطالعه کنونی بین نمره کل استرس ادراکشده با اعتیاد به اینترنت ارتباط مستقیم وجود داشت. همچنین نمره اعتیاد به اینترنت می‌تواند به عنوان عامل پیش‌بینی‌کننده استرس ادراکشده در نظر گرفته شود و نقش افزاینده در این زمینه دارد. بدین مفهوم که با افزایش نمره اعتیاد به اینترنت، نمره استرس ادراکشده نیز افزایش می‌یابد. در مطالعه اسلامی [69] نیز بین استرس و اعتیاد به تلفن همراه، رابطه مثبتی وجود داشت.
همچنین مطالعه بیرامی[70]، نشان داد بین این 2 مؤلفه رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. طبق نتایج این مطالعات اعتیاد به اینترنت می‌تواند از عوامل زمینه‌ساز استرس ادراکشده باشد. به نظر می‌رسد افراد در محیط اینترنت به دلایل متفاوتی همچون مقایسه وضعیت زندگی خود با دیگران دچار احساسات منفی سرخوردگی، افسردگی و استرس ناشی از آن‌ها می‌شوند. از این رو، پیشنهاد می‌شود برای پیش‌آگهی از استرس ادراکشده و بهبود این موضوع، برنامه‌هایی برای راهکارهای مقابله با اعتیاد به اینترنت توسط دانشگاه و مراکز مرتبط اجرایی شود و این موضوع به صورت پژوهشی نیمه‌تجربی در دانشگاه‌های دیگر نیز انجام شود تا بتوان با قطعیت بیشتری در مورد این یافته نظر داد.
در مطالعه حاضر، اختلاف میانگین نمره مردان و زنان در استرس ادراکشده، صرفاً در زیر واحد ادراک منفی استرس معنادار بود، به‌طوری که زنان میانگین بالاتری نسبت به مردان داشتند. در مطالعات آل سویق [71] و رُسلی و همکاران [72] نیز استرس ادراکشده، به‌طور کلی در زنان بیشتر از مردان بود. از این رو، احتمال دارد که زنان نسبت به مردان درک بالاتری نسبت به موقعیت‌های استرس‌زا داشته باشند. این استرس ادراکشده می‌تواند ناشی از فاکتورهای اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه باشد.
در 2 گروه دانشجویان شاغل و غیر‌شاغل اختلاف میانگین نمره این 2 گروه در معدل کل، اُفت تحصیلی و استرس ادراکشده مثبت معنادار بود، به‌طوری که غیر‌شاغلین معدل کل بیشتری داشتند و اُفت تحصیلی نیز در آن‌ها کمتر بود و استرس ادراکشده مثبت بیشتری بروز دادند. همچنین در مطالعه دل‌آرام [73] با مقایسه دانشجویان شاغل و غیر‌شاغل، تفاوت معناداری بین 2 گروه مشروط و غیر‌مشروط وجود داشت که همسو با مطالعه حاضر است.
به نظر می‌رسد داشتن شغل هنگام تحصیل احتمالاً به دلیل عدم حضور منظم و تمرکز ناکافی در کلاس درس و عدم وجود زمان کافی برای مطالعه در منزل، منجر به بازده و عملکرد پایین تحصیلی و در نهایت، منجر به نمرات نامطلوب و اُفت معدل خواهد شد. از این رو، بهتر است برای رفع این مشکل، تمرکز دانشجویان بر موضوع درس و افزایش مهارت‌های آموزشی باشد و دانشجویان تا پایان تحصیل از اشتغال خودداری کنند. افراد شاغل نسبت به افراد غیر‌شاغل به دلیل داشتن مشغله، کمتر به مسائل و مشکلات زندگی خود فکر می‌کنند و چون از نظر مالی نسبت به افراد غیر‌شاغل وضعیت بهتری دارند، پس به نظر می‌رسد که به همین دلیل استرس ادراکشده مثبت کمتری تجربه می‌کنند.
در مطالعه حاضر، دانشجویانی که دخانیات استعمال می‌کردند، معدل کل کمتری نسبت به دانشجویانی داشتند که دخانیات استعمال نمی‌کردند. در مطالعه کامران [74] نیز ارتباط معکوسی بین معدل تحصیلی و استعمال سیگار مشاهده شد. در مطالعه دل‌آرام [73]، استعمال سیگار و سایر مواد مخدر یکی از عوامل مؤثر بر مشروط شدن دانشجویان دانشگاه علوم‌پزشکی بود. در مطالعه مورای [75]، استعمال دخانیات و سطح پایین رضایت از زندگی، پیش‌بینی‌کننده ترک تحصیل در دانشجویان بودند.
تمام این‌یافته‌ها با یافته مطالعه حاضر هم‌خوانی دارند. پیشنهاد می‌شود به علت احتمال وجود ارتباط بین استعمال دخانیات و کاهش معدل دانشجویان و نیز اثرات منفی استعمال دخانیات بر سلامت فرد، معاونت امور دانشجویی دانشگاه‌ها با انجام آزمایشاتی همچون برگزاری کلاس‌های آموزشی و تبلیغات در زمینه عدم مصرف دخانیات تا حد امکان از این موضوع پیشگیری کنند. همچنین با توجه به این‌که پزشکان و دندان‌پزشکان می‌توانند الگوی افراد در جامعه باشند، این موضوع در دانشجویان علوم پزشکی اهمیت بیشتری دارد.
در بررسی ارتباط بین کورتیزول بزاقی با استرس ادراکشده ارتباط معکوس رؤیت شد که از نظر آماری معنادار نبود و این موضوع در مطالعات پیشین بررسی نشده بود، هر چند که در مطالعات گذشته در بررسی ارتباط انواع دیگر کورتیزول با استرس، یافته‌ها حاکی از ارتباط بین این 2 متغیر بوده‌اند [76، 77]. به نظر می‌رسد که عدم معنادار بودن ارتباط بین این 2 متغیر احتمالاً به علت حجم کم نمونه‌های شرکت‌کننده در این پژوهش، متغیر بودن سطح کورتیزول در ساعات مختلف شبانه روز و استعمال دخانیات بین بعضی از دانشجویان شرکت‌کننده در این پژوهش باشد.
در مطالعات پیشین انجام‌شده در زمینه اعتیاد و وابستگی روانی با سطح کورتیزول بزاقی، بین این متغیرها ارتباط مشاهده شد [78، 79]. کیم و همکاران نیز در مطالعه خود نشان دادند بین کورتیزول با اعتیاد به اینترنت ارتباط وجود دارد [80]، اما در مطالعه حاضر با وجود ارتباط مثبت بین کورتیزول بزاقی با اعتیاد به اینترنت، این ارتباط از نظر آماری معنادار نبود. این یافته همسو با مطالعه گیزل و همکاران نیز همسو بود [81]. معنادار نبودن ارتباط بین این 2 متغیر را می‌توان به علت تعداد پایین نمونه‌ها، استفاده از روش‌های متفاوت بررسی سطح کورتیزول مانند کورتیزول سرمی در مطالعات پیشین و فاصله زمانی بین نمونه‌گیری تا آنالیز آزمایشگاهی در نظر گرفت.
در مطالعه حاضر، بین اعتیاد به اینترنت با اُفت تحصیلی ارتباطی گزارش نشد. در مطالعات پیشین بر خلاف حاضر نشان داده شد که اعتیاد به اینترنت با اُفت تحصیلی ارتباط معناداری دارد و اعتیاد به اینترنت نقش بسیار مهمی در اُفت تحصیلی دارد [82-84]. این موضوع در دانشجویان دندانپزشکی هند نیز انجام شده بود که این ارتباط معنادار گزارش شد [85]. از نقاط قوت مطالعه کنونی می‌توان به ارزیابی هم‌زمان اعتیاد به اینترنت، اُفت تحصیلی و سطح کورتیزول بزاقی و ارتباط این 3 متغیر با یکدیگر اشاره کرد.
نتیجه‌گیری
یافته‌های مطالعه‌های حاضر نشان داد بین اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دندانپزشکی با استرس ادراکشده ارتباط مستقیم معناداری وجود داشت. اعتیاد به اینترنت با سطح کورتیزول بزاقی و اُفت تحصیلی ارتباط مستقیمی داشت که معنادار نبود. به نظر می‌رسد با ایجاد راهکارهایی در راستای کاهش اعتیاد به اینترنت در دانشجویان، بتوان بروز استرس ادراکشده را در آن‌ها کاهش داد.
از جمله محدودیت‌های مطالعه حاضر، می‌توان به حجم نمونه محدود، عدم تمایز بین کاربری‌های مختلف اینترنت، سوگیری پاسخ‌دهندگان و تأثیر احتمالی عوامل مخدوش‌گر بر میزان استرس ادراکشده و اُفت تحصیلی دانشجویان اشاره کرد. در نهایت، با توجه به یافته‌های تحقیق کنونی به نظر می‌رسد مطالعات بیشتری در این زمینه در آینده با حجم نمونه بالاتر، در دامنه وسیع‌تری از دانشجویان شامل دانشجویان غیر‌دندان‌پزشکی، اندازهگیری میزان کورتیزول بزاقی در ساعات مختلف شبانه‌روز و همچنین بررسی عوامل تأثیر‌گذار احتمالی بیشتر بر میزان اُفت تحصیلی دانشجویان مورد نیاز باشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این طرح پژوهشی توسط شورای پژوهشی و اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی قم با کد اخلاقIR.MOQ.REC.1401.056 مورد تأیید و تصویب قرار گرفت. برای انجام تحقیق رضایتنامه آگاهانه از همه شرکت‌کنندگان در مطالعه اخذ شد.
حامی مالی
دانشگاه علوم‌پزشکی قم حامی مالی این مقاله بوده است.
مشارکت نویسندگان
ایده‌پردازی، طراحی مطالعه، آماده‌سازی و بازبینی مقاله: آیدا مهدی‌پور و لیلا خدادادی‌فرد؛ جمعآوری داده، آماده‌سازی و بازبینی مقاله: فاطمه علیرضایی؛ آنالیز آماری، طراحی مطالعه، آماده‌سازی و بازبینی مقاله: ابوالفضل محمدبیگی؛ آماده‌سازی و بازبینی مقاله: علی صالح.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
پزشکی اجتماعی
دریافت: 1401/11/10 | پذیرش: 1402/4/31 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1401/11/10 | پذیرش: 1402/4/31 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. Safari S, Soleimanian AA, Jajarmi M. [The effectiveness of "reality therapy" training on Internet Addiction and perceptions of social support -family in teenage girls (Persian)]. J Health Promot Manag. 2021;10(5):107-20. [Link]
2. Ghanadzadegan HA, Sepah Mansour M, Kochak Entezar R, Salehi M. [Internet Addiction modeling based on social support mediation alexithymia among the students (Persian)]. J Sch Psych. 2021; 10(2):119-207. [DOI:10.22098/JSP.2021.1216]
3. Waters NE, Ahmed SF, Tang S, Morrison FJ, Davis-Kean PE. Pathways from socioeconomic status to early academic achievement: The role of specific executive functions. Early Child Res Q. 2021; 54:321-31. [DOI:10.1016/j.ecresq.2020.09.008] [PMID] [DOI:10.1016/j.ecresq.2020.09.008]
4. Young KS. Psychology of computer use: XL. Addictive use of the internet: A case that breaks the stereotype. Psychol Rep. 1996; 79(3 Pt 1):899-902. [DOI:10.2466/pr0.1996.79.3.899] [PMID] [DOI:10.2466/pr0.1996.79.3.899]
5. Mehdipour A, Aghaali M, Janatifar Z, Saleh A. Prevalence of oral parafunctional habits in children and related factors: An observational cross-sectional study. Int J Clin Pediatr Dent. 2023; 16(2):308-11. [DOI:10.5005/jp-journals-10005-2520] [PMID] [DOI:10.5005/jp-journals-10005-2520]
6. Shaw M, Black DW. Internet Addiction: Definition, assessment, epidemiology and clinical management. CNS Drugs. 2008; 22(5):353-65. [DOI:10.2165/00023210-200822050-00001] [PMID] [DOI:10.2165/00023210-200822050-00001]
7. Van Rooij AJ, Prause N. A critical review of "Internet Addiction" criteria with suggestions for the future. J Behav Addict. 2014; 3(4):203-13. [DOI:10.1556/JBA.3.2014.4.1] [PMID] [DOI:10.1556/JBA.3.2014.4.1]
8. Chou C, Condron L, Belland JC. A review of the research on Internet Addiction. Educ Psychol Rev. 2005; 17(4):363-88. [DOI:10.1007/s10648-005-8138-1] [DOI:10.1007/s10648-005-8138-1]
9. Perdew L. Internet Addiction. Minneapolis: Abdo Publishing; 2014. [Link]
10. Young KS. Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. CvberPsychol Behav. 2009; 1(3):237-44. [DOI:10.1089/cpb.1998.1.237] [DOI:10.1089/cpb.1998.1.237]
11. Young KS. Caught in the net: How to recognize the signs of Internet Addiction--and a winning strategy for recovery. New Jersey: John Wiley & Sons; 1998. [Link]
12. Rassool GH. Understanding addiction behaviours: Theoretical and clinical practice in health and social care. London: Palgrave Macmillan; 2011. [Link] [DOI:10.1007/978-0-230-34456-3]
13. Chou C, Hsiao MC. Internet addiction, usage, gratification, and pleasure experience: The Taiwan college students' case. Comput Educ. 2000; 35(1):65-80. [DOI:10.1016/S0360-1315(00)00019-1] [DOI:10.1016/S0360-1315(00)00019-1]
14. Kim K, Ryu E, Chon MY, Yeun EJ, Choi SY, Seo JS, et al. Internet Addiction in Korean adolescents and its relation to depression and suicidal ideation: A questionnaire survey. Int J Nurs Stud. 2006; 43(2):185-92. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2005.02.005] [PMID] [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2005.02.005]
15. Cao F, Su L. Internet addiction among Chinese adolescents: Prevalence and psychological features. Child Care Health Dev. 2007; 33(3):275-81. [DOI:10.1111/j.1365-2214.2006.00715.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1365-2214.2006.00715.x]
16. Wang L, Luo J, Bai Y, Kong J, Luo J, Gao W, et al. Internet addiction of adolescents in China: Prevalence, predictors, and association with well-being. Addict Res Theory. 2013; 21(1):62-9. [DOI:10.3109/16066359.2012.690053] [DOI:10.3109/16066359.2012.690053]
17. Yen JY, Ko CH, Yen CF, Chen SH, Chung WL, Chen CC. Psychiatric symptoms in adolescents with Internet Addiction: Comparison with substance use. Psychiatry Clin Neurosci. 2008; 62(1):9-16. [DOI:10.1111/j.1440-1819.2007.01770.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1440-1819.2007.01770.x]
18. Sotudeh H, Rashidi K. [Consequences of information technology on mental, ethical and social health (Perisan)]. Health Inf Manage. 2013; 10(2):341-56. [Link]
19. Mirzaian B, Baezzat F, Khakpoor N. [The addiction among students and its effect on mental health (Perisan)]. Inf Commun Technol Educ Sci. 2011; 2(1):1-20. [Link]
20. Shahbazirad A, Mirderikvand F. [The relationship of Internet Addiction with depression, mental health and demographic characteristic in the students of Kermanshah University of Medical Sciences (Perisan)]. J Ilam Univ Med Sci. 2014; 22(4):1-8. [Link]
21. Hassanzadeh R, Beydokhti A, Rezaei A, Rahaei F. [A study of relationship between Internet Addiction and academic achievement and learner's personality features (Perisan)]. Inf Commun Technol Educ Sci. 2012; 3(1):95-107. [Link]
22. Diomidous M, Chardalias K, Magita A, Koutonias P, Panagiotopoulou P, Mantas J. Social and psychological effects of the internet use. Acta Inform Med. 2016; 24(1):66-8. [DOI:10.5455/aim.2016.24.66-69] [PMID] [DOI:10.5455/aim.2016.24.66-69]
23. Veisani Y, Mohamadian F. [The investigating of relationship between anxiety and depression in internet addiction in 13-18 years old adolescents in Ilam- 2017 (Perisan)]. Technol Res Inf Syst. 2021;3(4). [Link]
24. Maroufizadeh S, Zareiyan A, Sigari N. Reliability and validity of Persian version of perceived stress scale (PSS-10) in adults with asthma. Arch Iran Med. 2014; 17(5):361-5. [PMID]
25. Malekmohammadi M, Tehranchi A, Sadeghipour Roudsari M, Attaran N, Dalband M, Namdari M, et al. Dental students' perceived stress during the COVID-19 outbreak in Tehran, Iran. Caspian J Dent Res. 2021; 10(2):8-19. [Link]
26. Jiménez-Ortiz JL, Islas-Valle RM, Jiménez-Ortiz JD, Pérez-Lizárraga E, Hernández-García ME, González-Salazar F. Emotional exhaustion, burnout, and perceived stress in dental students. J Int Med Res. 2019; 47(9):4251-9. [DOI:10.1177/0300060519859145] [PMID] [DOI:10.1177/0300060519859145]
27. León-Manco RA, Agudelo-Suárez AA, Armas-Vega A, Figueiredo MC, Verdugo-Paiva F, Santana-Pérez Y, et al. Perceived stress in dentists and dental students of Latin America and the Caribbean during the mandatory social isolation measures for the COVID-19 pandemic: A cross-sectional study. Int J Environ Res Public Health. 2021; 18(11):5889. [DOI:10.3390/ijerph18115889] [PMID] [DOI:10.3390/ijerph18115889]
28. Halboub E, Alhajj MN, AlKhairat AM, Sahaqi AM, Quadri MFA. Perceived stress among undergraduate dental students in relation to gender, clinical training and academic performance. Acta Stomatol Croat. 2018; 52(1):37-45. [DOI:10.15644/asc52/1/6] [PMID] [DOI:10.15644/asc52/1/6]
29. Louvardi M, Chrousos GP, Darviri C. The effect of stress management techniques on persons with addictive behaviors: A systematic review. Mater Sociomed. 2021; 33(3):213-8. [DOI:10.5455/msm.2021.33.213-218] [PMID] [DOI:10.5455/msm.2021.33.213-218]
30. Tseng T, Iosif AM, Seritan AL. Stress effects: A study of salivary cortisol levels in third‐year medical students. Stress Health. 2011; 27(5):436-40. [DOI:10.1002/smi.1377] [DOI:10.1002/smi.1377]
31. Hsiao FH, Yang TT, Ho RT, Jow GM, Ng SM, Chan CL, et al. The self-perceived symptom distress and health-related conditions associated with morning to evening diurnal cortisol patterns in outpatients with major depressive disorder. Psychoneuroendocrinology. 2010; 35(4):503-15. [DOI:10.1016/j.psyneuen.2009.08.019] [PMID] [DOI:10.1016/j.psyneuen.2009.08.019]
32. Rossini Gajšak L, Vogrinc Ž, Čelić Ružić M, Bošnjak Kuharić D, Bošković M, Koričančić Makar A, et al. Salivary cortisol response to psychosocial stress in patients with first-episode psychosis. Croat Med J. 2021; 62(1):80-9. [DOI:10.3325/cmj.2021.62.80] [PMID] [DOI:10.3325/cmj.2021.62.80]
33. Sadegh-Nejadi S, Afrisham R, Soliemanifar O, Kooti W, Aberomand M, Najjar-Asl S, et al. [Alteration of the level of salivary cortisol under psychological stress and its relationship with rumination and personality traits (Persian)]. J Gorgan Univ Med Sci. 2017; 19(1):33-9. [Link]
34. Mata-Gil S, Sánchez-Cabaco A, Del Moral-Martínez J, Seisdedos-Benito A, Lundberg U. Concentrations of salivary cortisol in victims of intimate partner violence according to the CIRCORT database. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(20):10819. [DOI:10.3390/ijerph182010819] [PMID] [DOI:10.3390/ijerph182010819]
35. Alipour A, Siadati SM. Effect of examination stress on changes of salivary cortisol and puls rate in children and the role of presonality traits on them. J Gorgan Univ Med Sci. 2006; 8(2):19-26. [Link]
36. González-Cabrera J, Fernández-Prada M, Iribar-Ibabe C, Peinado JM. Acute and chronic stress increase salivary cortisol: A study in the real-life setting of a national examination undertaken by medical graduates. Stress. 2014; 17(2):149-56. [DOI:10.3109/10253890.2013.876405] [PMID] [DOI:10.3109/10253890.2013.876405]
37. Ghalyani P, Tavangar A. Evaluation of anxiety and salivary cortisol level in patients with oral lichen planus. J Iran Dent Assoc. 2010; 22(1):23-9. [Link]
38. Kerr C. The uses of the university. Cambridge: Harvard University Press; 2001. [Link]
39. Rahimi S, Heshmati H, Moghaddam Z. [Survey the frequency and risk factors in the academic failure in students that living in dorms of Golestan University of Medical Sciences & Health Sciences in Year 2011-2012 (Persian)]. J Torbat Heydariyeh Univ Med Sci. 2014; 2(1):16-28. [Link]
40. Zarei J, Azizi A, Kazemi A. [A survey of factors affecting on decreased desire to continue education on undergraduate students in Ahvaz Jondishapur University of Medical Sciences (2011) (Persian)]. J Med Educ Dev. 2014; 7(15):49-59. [Link]
41. Rezaei F, Yaseri M, Jahangiri L, Nejat S. A survey on social capital in the students of Jahrom university of medical sciences in 2014. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2016; 15(4):295-306. [Link]
42. Fooladi N, Jirdehi R, Mohtasham-Amiri Z. Comparison of depression, anxiety, stress and quality of life in drug abusers with normal subjects. Procedia Soc Behav Sci. 2014; 159:712-7. [DOI:10.1016/j.sbspro.2014.12.459] [DOI:10.1016/j.sbspro.2014.12.459]
43. Sobhi-Gharamaleki N, Porzoor P, Aghajani S, Narimani M. [Effectiveness of emotion regulation training on reduction of anxiety, stress and depression symptoms among university students (Persian)]. Iran J Health Educ Health Promot. 2015; 3(1):5-13. [Link]
44. Balkis M. Academic procrastination, academic life satisfaction and academic achievement: The mediation role of rational beliefs about studying. J Cognitive Behav Psychother. 2013; 13(1):57-74. [Link]
45. Tagharrobi Z, Fakharian E, Mirhosseini F, Rasoulinejad A, Akbari H, Ameli H. [Factors influencing probation in graduated students of Kashan faculty of nursing and midwifery (Persian)]. Iran J Med Educ. 2009; 9(1):21-9. [Link]
46. Talebifar M, Khamesan A, Khorshidzadeh M, Talebzade Shoshtari L. [Factors affecting academic failure of the students referred to the commission of special cases at The University of Birjand (Persian)]. Q J Res Plann High Educ. 2023; 26(3):125-48. [Link]
47. Ghasempour S, Rahimniya R, Rajabnezhad Z, Dargahi H. [Calculating the final cost of student training by activity based costing in School of Allied Medicine, Tehran University of Medical Sciences (Persian)]. Payavard Salamat. 2016; 10(1):104-18. [Link]
48. Wu Z, Spreckelsen TF, Cohen GL. A meta‐analysis of the effect of values affirmation on academic achievement. J Soc Issues. 2021; 77(3):702-50. [DOI:10.1111/josi.12415] [DOI:10.1111/josi.12415]
49. Eskandari M, Rostami A, Hojati A, Kolifarhood G. [Trends of academic failure and its demographic determinants among medical students in Zanjan University of Medical Sciences (Persian)]. Iran J Med Educ. 2014; 14(2):174-83. [Link]
50. Mohammadbeigi A, Valizadeh F, Mirshojaee SR, Ahmadli R, Mokhtari M, Ghaderi E, et al. Self-rated health and Internet Addiction in iranian medical sciences students; prevalence, risk factors and complications. Int J Biomed Sci. 2016; 12(2):65-70. [DOI:10.59566/IJBS.2016.12065] [PMID] [DOI:10.59566/IJBS.2016.12065]
51. Changizy Ashtyani S, Shamsi M, Mohammadbeygi A. [Frequency of educational decline and some effective factors of student's opinion in Arak University of Medical Sciences, 2009 (Persian)]. J Arak Univ Med Sci. 2010; 12(4):24-33. [Link]
52. Alavi S. [Psychometric properties of young internet addiction test (Persian)]. Int J Behav Sci. 2010; 4(3):183-9. [Link]
53. Safaei M, Shokri O. [Assessing stress in cancer patients: Factorial validity of the perceived stress scale in Iran (Persian)]. Iran J Psychiatic Nurs. 2014; 2(1):13-22. [Link]
54. Navazesh M. Methods for collecting saliva. Ann N Y Acad Sci. 1993; 694:72-7. [DOI:10.1111/j.1749-6632.1993.tb18343.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1749-6632.1993.tb18343.x]
55. Arhakis A, Karagiannis V, Kalfas S. Salivary alpha-amylase activity and salivary flow rate in young adults. Open Dent J. 2013; 7:7-15. [DOI:10.2174/1874210601307010007] [PMID] [DOI:10.2174/1874210601307010007]
56. Bugdayci G, Yildiz S, Altunrende B, Yildiz N, Alkoy S. Salivary alpha amylase activity in migraine patients. Auton Neurosci. 2010; 155(1-2):121-4. [DOI:10.1016/j.autneu.2010.01.011] [PMID] [DOI:10.1016/j.autneu.2010.01.011]
57. Soo-Quee Koh D, Choon-Huat Koh G. The use of salivary biomarkers in occupational and environmental medicine. Occup Environ Med. 2007; 64(3):202-10. [DOI:10.1136/oem.2006.026567] [PMID] [DOI:10.1136/oem.2006.026567]
58. Kuss DJ, Griffiths MD, Karila L, Billieux J. Internet addiction: A systematic review of epidemiological research for the last decade. Curr Pharm Des. 2014; 20(25):4026-52. [DOI:10.2174/13816128113199990617] [PMID] [DOI:10.2174/13816128113199990617]
59. Mohammadi S, Nooshabadi Z, Saadatvand A, Abolghasemi S, Adeli S H. [The level of internet dependence among medical students in Qom University of Medical Sciences, 2016 (Iran) (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2017; 11(9):79-85. [Link]
60. Imamjomezadeh SJ, Ebrahimipour H, Malekan M, Mahmoudoghli R. [Investigating the relationship between internet use and life style among students: A case study on Isfahan University' Students (Persian)]. Soc Welfare. 2015; 14(55):291-314. [Link]
61. Fayaz-Bakhsh A, Khajeh- Kazemi R, Soleymani Nejad M, Rahimi F, Jahangiri L, Shams M. [The internet using and health: Students' knowledge, attitude and lifestyle related to the internet (Persian)]. Hakim Health Syst Res J. 2011; 14(2):96-105. [Link]
62. Namiranian N, Mansouri SS, Shafiee M. An evaluation of Internet Addiction and its related factors among the students of Yazd University of medical Science in 2016. J Commun Health Res. 2020; 9(4):215-21. [DOI:10.18502/jchr.v9i4.4974] [DOI:10.18502/jchr.v9i4.4974]
63. Sayyed-Ghaleh FS, Talebi N, Khoshgoftar M, Pirzadeh A. [Prevalence of Internet Addiction and some related factors in students of Isfahan University of Medical Sciences, Iran, in 2019-2020 (Persian)]. Health Syst Res. 2022; 18(1):1-7. [Link]
64. Shayegh S, Azad H, Bahrami H. [On the relationship between Internet Addiction and personality traits in adolescents in Tehran (Persian)]. J Fundamentals Ment Health. 2009; 11(42):149-58. [Link]
65. Karimi Johani R, Imani Zeratkar S, Abbasi N. [Survey of internet addiction among paramedical students of Islamic Azad University of Urmia (Persian)]. Pajouhan Sci J. 2020; 19(1):7-32. [DOI:10.52547/psj.19.1.32] [DOI:10.52547/psj.19.1.32]
66. Lee YS, Han DH, Yang KC, Daniels MA, Na C, Kee BS, et al. Depression like characteristics of 5HTTLPR polymorphism and temperament in excessive internet users. J Affect Disord. 2008; 109(1-2):165-9. [DOI:10.1016/j.jad.2007.10.020] [PMID] [DOI:10.1016/j.jad.2007.10.020]
67. Shadfard Z, Taghizadeganzadeh M, Pournouroz N, Maarefi F, Badiyepeymaiejahromi Z. [Investigating the role of self-esteem, happiness and hospital's ethical climate in predicting perceived stress of paramedical students (Persian)]. Res Med Educ. 2020; 12(3):44-54. [DOI:10.52547/rme.12.3.44]
68. Al-Saleh SA, Al-Madi EM, Al-Angari NS, Al-Shehri HA, Shukri MM. Survey of perceived stress-inducing problems among dental students, Saudi Arabia. Saudi Dent J. 2010; 22(2):83-8. [DOI:10.1016/j.sdentj.2010.02.007] [PMID] [DOI:10.1016/j.sdentj.2010.02.007]
69. Soleimanpour Omran M, Eslami Z. [A study of the relationship between addiction and stress smartphone mediating role of social support the students of Islamic Azad University Bojnoord (Persian)]. Media Studies. 2018; 12(3):55-64. [Link]
70. Beyrami M, Babapoor J, Hashemi T, Khalilzad Behruzian S. [The evaluation of structural relation in temparement-character ,alexithymia and percieved stress with addiction preparation in university students (Persian)]. Thoughts Behav Clin Psychol. 2018; 13(50):77-86. [Link]
71. Al-Sowygh ZH. Academic distress, perceived stress and coping strategies among dental students in Saudi Arabia. Saudi Dent J. 2013; 25(3):97-105. [DOI:10.1016/j.sdentj.2013.05.002] [PMID] [DOI:10.1016/j.sdentj.2013.05.002]
72. Rosli TI, Abdul Rahman R, Abdul Rahman SR, Ramli R. A survey of perceived stress among undergraduate dental students in Universiti Kebangsaan Malaysia. Singapore Dent J. 2005; 27(1):17-22. [PMID]
73. Delaram M, Aein F, Fouroozandeh N. The effective factors on dropout in students of Shahrekord University of Medical Sciences. Int J Evid Based Healthc. 2012; 10(3):247-8. [Link] [DOI:10.1097/01258363-201209000-00042]
74. Kamran A, Farahani A, Bakhteyar K, Pirzadeh A, Fathian Z, Mirkarimi K, et al. [Internet Addiction associated with smoking and educational status of university stude (Persian)]. Health System Res. 2012; 8(4):635-42. [Link]
75. Murai H, Nakayama T. A one-year follow-up study on predictors of temporary leaves and drop-outs among students at a women's junior college. J Epidemiol. 2008; 18(1):26-36. [DOI:10.2188/jea.18.26] [PMID] [PMCID] [DOI:10.2188/jea.18.26]
76. Hellhammer DH, Wüst S, Kudielka BM. Salivary cortisol as a biomarker in stress research. Psychoneuroendocrinology. 2009; 34(2):163-71. [DOI:10.1016/j.psyneuen.2008.10.026] [PMID] [DOI:10.1016/j.psyneuen.2008.10.026]
77. Bozovic D, Racic M, Ivkovic N. Salivary cortisol levels as a biological marker of stress reaction. Med Arch. 2013; 67(5):374-7.[DOI:10.5455/medarh.2013.67.374-377] [PMID] [DOI:10.5455/medarh.2013.67.374-377]
78. Nawata Y, Kitaichi K, Yamamoto T. Increases of CRF in the amygdala are responsible for reinstatement of methamphetamine-seeking behavior induced by footshock. Pharmacol Biochem Behav. 2012; 101(2):297-302. [DOI:10.1016/j.pbb.2012.01.003] [PMID] [DOI:10.1016/j.pbb.2012.01.003]
79. Vinson GP, Brennan CH. Addiction and the adrenal cortex. Endocr Connect. 2013; 2(3):R1-14. [DOI:10.1530/EC-13-0028] [PMID] [DOI:10.1530/EC-13-0028]
80. Kim H, Kim YK, Lee JY, Choi AR, Kim DJ, Choi JS. Hypometabolism and altered metabolic connectivity in patients with internet gaming disorder and alcohol use disorder. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2019; 95:109680. [DOI:10.1016/j.pnpbp.2019.109680] [PMID] [DOI:10.1016/j.pnpbp.2019.109680]
81. Geisel O, Panneck P, Hellweg R, Wiedemann K, Müller CA. Hypothalamic-pituitary-adrenal axis activity in patients with pathological gambling and internet use disorder. Psychiatry Res. 2015; 226(1):97-102. [DOI:10.1016/j.psychres.2014.11.078] [PMID] [DOI:10.1016/j.psychres.2014.11.078]
82. Ahangarzadeh Rezaei S, Moradi Y, Moghaddam A. Relationship between internet addiction with educational failure and demographic characteristics in students. Res J Med Sci. 2016; 10(4):291-5. [Link]
83. Imani A, Esmaeeli S, Golestani M, Ghoddoosi-Nejad D, Baghestan EB, Arab-Zozani M. Relation between Internet Addiction and educational burnout among students in Faculty of Health Management and Medical Informatics of Tabriz University of Medical Sciences: A cross-sectional study. Mod Care J. 2018; 15(2):e66027. [DOI:10.5812/modernc.66027] [DOI:10.5812/modernc.66027]
84. Zhang MWB, Lim RBC, Lee C, Ho RCM. Prevalence of internet addiction in medical students: A meta-analysis. Acad Psychiatry. 2018; 42(1):88-93. [DOI:10.1007/s40596-017-0794-1] [PMID] [DOI:10.1007/s40596-017-0794-1]
85. Kumar S, Kumar A, Badiyani B, Singh SK, Gupta A, Ismail MB. Relationship of internet addiction with depression and academic performance in Indian dental students. Clujul Med. 2018; 91(3):300-6. [DOI:10.15386/cjmed-796] [PMID] [DOI:10.15386/cjmed-796]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
