جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 128-117 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: 00s93
Ethics code: IR.AJUMS.REC.1400.633
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Salehi S, Leylatan N, Ahmadi M. Relationship between Perceived Stress and Psychological Capital in Nursing and Midwifery Students in Ahvaz, Iran during the COVID-19 pandemic. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 1577.2
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3665-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3665-fa.html
صالحی شقایق، لیلتن نگار، احمدی مهرناز. رابطه استرس ادراک‌شده و سرمایه روانشناختی در دانشجویان پرستاری و مامایی شهر اهواز در دوران شیوع کووید-19. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :117-128
شقایق صالحی1 
، نگار لیلتن1 ، مهرناز احمدی* 2
، نگار لیلتن1 ، مهرناز احمدی* 2
1- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز، اهواز، ایران
2- گروه داخلی و جراحی، مرکز تحقیقات مراقبت پرستاری در بیماری‌های مزمن، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز، اهواز، ایران ،mer.ahmadi@gmail.com
2- گروه داخلی و جراحی، مرکز تحقیقات مراقبت پرستاری در بیماری‌های مزمن، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز، اهواز، ایران ،
متن کامل [PDF 5256 kb]
(355 دریافت)
| چکیده (HTML) (671 مشاهده)
متن کامل: (429 مشاهده)
مقدمه
کووید-۱۹ در اواخر سال ۲۰۱۹ در چین شیوع پیدا کرد و در سال ۲۰۲۰ به سراسر جهان گسترش یافت [1]. مطالعات فراوانی به بررسی میزان شیوع اختلالات روانشناختی هم‌زمان با پاندمی کووید-19 پرداختند و نتایج، بیانگر اثرات روانشناختی مخرب این بیماری بر سلامت روان عموم جامعه، از جمله دانشجویان بود [1، 2]. استرس، پاسخ روانشناختی و فیزیولوژیک بدن به هرگونه تغییر یا تهدید درک‌شده است [3]. دانشجویان علوم‌پزشکی به علت حضور در مراکز درمانی و تماس بیشتر با بیماران کووید-۱۹ استرس و اضطراب بیشتری در خصوص ابتلای خود یا انتقال بیماری به نزدیکان‌شان احساس می‌کردند [2].
همچنین نگرانی از تأثیر پاندمی کرونا بر آینده تحصیلی و شغلی دانشجویان، از جمله عواملی بودند که بر استرس و اضطراب آنان می‌افزود [2، 3]. مطالعه سایمن و همکاران در‌زمینه سلامت روان دانشجویان نشان داد افسردگی، اضطراب و استرس دانشجویان نسبت به دوران پیش از پاندمی افزایش قابل‌توجهی داشته و سطح این اختلالات در دانشجویان در مقایسه با عموم جمعیت ۳ تا 7/8 درصد بالاتر بوده است [4].
استرس یک رابطه خاص بین فرد و محیط است که فشاری خارج از توان فرد به او تحمیل کرده [3] و با پیامدهای منفی بر سلامت جسم و روان مرتبط است [2، 3]. مطالعات نشان داد استفاده کارآمد از سازوکارهای مقابله روانی، از جمله کسب و تقویت سرمایههای روانشناختی در مدیریت وقایع استرس‌زا مؤثر است [5].
از نظر مفهومی سرمایههای روانشناختی یکی از شاخص‌های روان‌شناسی مثبت‌گراست و با ویژگی‌هایی مانند باور فرد به توانایی‌هایش برای دستیابی به موفقیت، داشتن پشتکار در دنبال کردن اهداف، ایجاد استناد‌های مثبت درباره خود و تحمل مشکلات مشخص می‌شود [6]. برخورداری از سرمایههای روانشناختی، افراد را قادر می‌سازد تا علاوه بر مقابله بهتر با موقعیت‌های استرس‌زا کمتر دچار تنش شوند [5]. سرمایه روانشناختی (امید، خوشبینی، تاب‌آوری و خودکارآمدی) به‌طور مؤثری ترس افراد را کاهش می‌دهند؛ بنابراین سرمایههای روانشناختی ممکن است یک سازوکار روانشناختی مهم برای دانشجویان دانشگاه در مقابله با عوامل استرس‌زا، از جمله بحران کووید-۱۹ و حفظ سلامت روان آن‌ها باشد [7].
امید حالتی است که موجب افزایش انگیزه افراد برای رسیدن به اهداف خود با وجود احتمال مواجه با مشکلات می‌شود [8]. مطالعات نشان داده استرس ادراک‌شده با تمام منابع امید رابطه منفی داشته و افراد با سطح امید بالاتر، استرس کمتری درک می‌کنند [9].
خوشبینی مؤلفه دیگر سرمایههای روانشناختی است و یک چشم‌انداز مثبت نسبت به آینده است که می‌تواند نقش مؤثری در کاهش استرس داشته باشد [10]. افراد علاوه بر داشتن دیدگاه مثبت به آینده باید به توانایی خود در رویارویی با مشکلات باور داشته باشند که دستیابی به آن نیازمند بهره‌مندی از مؤلفه خودکارآمدی است [11]. خودکارآمدی، رسیدن به خودباوری در فرد است تا یقین پیدا کند که توانایی انجام کاری را دارد [12]. بالا بودن خودکارآمدی دانشجویان سبب افزایش سازش تحصیلی آنان می‌شود که به دنبال آن حس تعلق‌پذیری دانشجو به محیط آموزشی بالا رفته، قادر به کنترل احساسات و در نهایت کاهش استرس می‌شود [13].
سفری‌زاده و همکاران، خودکارآمدی در دانشجویان را عاملی مهم در بهبود سازش دانشجویان با محیط آموزشی حتی در شرایط دشوار و چالش‌برانگیز پاندمی دانستند که سبب می‌شود علاقه‌مندی و آرامش دانشجویان افزایش یابد [13]. همچنین نتایج مطالعات حاکی از بهبود مهارت‌های تاب‌آوری با افزایش خودکارآمدی است [14]. تاب‌آوری جزئی از سازوکارهای تنظیم هیجانات بوده که سبب می‌شود انسان در برابر چالش‌ها از خود سازش نشان داده و موجب کسب تفکرات و مهارت‌های خودمدیریتی در فرد می‌شود و رابطه معکوس با اضطراب دارد [15، 16].
اگرچه کووید-۱۹ در حال حاضر در سطح جهان کمرنگ شده و جوامع به روال سابق پیش از پاندمی بازگشتند، اما تأثیرات روانی و استرس‌های آن دوران اثرات پایداری بر عموم جامعه، خصوصاً دانشجویان داشته است. بازگشت هرچه سریع‌تر به شرایط پیش از پاندمی سبب شده تأثیرات طولانی‌مدت استرس ناشی از دوران پاندمی در دانشجویان که می‌تواند تأثیرات سویی بر عملکرد تحصیلی آن‌ها داشته باشد، به حاشیه رانده شود. با توجه به اهمیت سلامت روان دانشجویان پرستاری و مامایی به دلیل ماهیت شغل آن‌ها که ذاتاً استرس‌زاست، بررسی سازوکارهای مقابله‌ای مؤثر می‌تواند ایجادکننده دیدگاه‌های کل‌نگر برای آماده‌سازی دانشجویان در شرایط مشابه در آینده باشد. مطالعه حاضر با هدف تعیین همبستگی استرس ادراک‌شده با مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی در دانشجویان پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز در سال 1401 انجام شد.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر، یک مطالعه توصیفی‌همبستگی است که پس از تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز در نیم‌سال دوم سال تحصیلی 1400 تا 1401 انجام شد. در این پژوهش، نمونه‌گیری به صورت سرشماری بوده و تمام دانشجویان مقطع کارشناسی پرستاری و مامایی سال سوم و چهارم را شامل شده است. از 230 دانشجوی پرستاری با شرایط ورود به پژوهش، 52 دانشجو مایل به شرکت در پژوهش نبودند. نمونه‌های این پژوهش را 178 دانشجوی پرستاری تشکیل دادند که با رضایت خود در پژوهش شرکت کردند. معیارهای ورود به مطالعه شامل تمایل و رضایت آگاهانه برای شرکت در مطالعه و اشتغال به تحصیل در سال سوم و چهارم (گذراندن دوران تحصیل در زمان پاندمی کووید-19) بود. داده‌ها از اردیبهشت تا تیر سال 1401 با استفاده از پرسش‌نامه‌های برخط جمع‌آوری شد.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات، پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی، پرسش‌نامه استرس ادراک‌شده کوهن نسخه 14 سؤالی
(PSS-14) و پرسش‌نامه سرمایههای روانشناختی لوتانز بودند. پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، سابقه ابتلا به کرونا، سابقه ابتلای خانواده به کرونا، سابقه مرگ به علت کرونا در خانواده و سابقه مراجعه به روان‌شناس به دلیل اختلالات استرس، افسردگی و اضطراب بود.
کوهن و همکاران در سال 1983 پرسش‌نامه استرس ادراک‌شده کوهن را طراحی کرده‌اند و برای سنجش استرس عمومی درک‌شده در 1 ماه گذشته به کار می‌رود. این پرسش‌نامه شامل سؤالاتی در‌زمینه افکار و احساسات درباره حوادث استرس‌زا و همچنین نحوه کنترل، غلبه و کنار آمدن با فشار روانی و استرس‌های تجربه‌شده است. این پرسش‌نامه شامل 14سؤال 5 گزینه‌ای در طیف لیکرت 0 تا 4 امتیاز است. سؤال‌های 10، 9، 8، 7، 6، 5، 4 و 13 به‌طور معکوس امتیازدهی می‌شود. کمترین امتیاز کسب‌شده 0 و بیشترین نمره 56 است. نمره بالاتر نشان‌دهنده استرس ادراک‌شده بیشتر است. در این مطالعه، نمرات 0 تا 99/17پایین، 18 تا 99/35 متوسط و نمرات بالای 36 استرس ادراک‌شده بالا در نظر گرفته شد. معروفی‌زاده و همکاران، روایی و پایایی مقیاس استرس ادراک‌شده در ایران را انجام دادند. پایایی آن به شیوه آلفای کرونباخ 9/0 گزارش شد [17].
پرسش‌نامه سرمایه روانشناختی لوتانز شامل 24 گویه و 4 خرده‌مقیاس امیدواری، خوشبینی، تاب‌آوری و خودکارآمدی است. هر خرده‌مقیاس شامل 6 گویه است و آزمودنی‌ها به هر گویه در مقیاس 6 درجه‌ای لیکرت (کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم) پاسخ می‌دهند [18]. در این مطالعه، نمرات 24 تا 99/39 پایین و نامطلوب، 40 تا 99/79 متوسط و نمرات 80 و بالاتر، بالا و مطلوب در نظر گرفته شد. روایی و پایایی پرسش‌نامه در مطالعه شکری و همکاران تأیید شد و پایایی پرسش‌نامه با استفاده از آلفای کرونباخ برای عوامل‌خودکارآمدی، امید، تاب‌آوری و خوشبینی، به ترتیب برابر با 87/0، 83/0، 86/0 و 70/0 گزارش شد [19].
پس از جمع‌آوری داده‌ها، تجزیه‌و‌تحلیل آن با نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 22 انجام شد و از آمار توصیفی
(تعداد، درصد، میانگین و انحراف معیار) برای بررسی شاخص‌ها و تعیین مشخصات نمونه پژوهش و از آزمون
تی‌مستقل و آنالیز واریانس یک‌طرفه برای مقایسه استرس ادراک‌شده و مؤلفه‌های سرمایههای روانشناختی دانشجویان به تفکیک عوامل جمعیت‌شناختی استفاده شد. از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی چندگانه
برای سنجش ارتباط بین استرس ادراک‌شده و مؤلفه‌های سرمایههای روانشناختی در دانشجویان استفاده شد. سطح معناداری 05/0P< در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
میانگین سنی دانشجویان 5±9/21 سال بود. 126 نفر (8/70) از دانشجویان دختر و 52 نفر (2/29) پسر بودند. 9/62 درصد از دانشجویان دانشجوی پرستاری و 1/37 درصد دانشجوی مامایی بودند و 6/41 درصد از شرکت‌کنندگان سابقه ابتلا به کرونا را ذکر کردند.
میانگین نمره کل سرمایههای روانشناختی در دانشجویان 16±2/110 بود که خوب و بالا ارزیابی شد. بیشترین نمره مربوط به بُعد خودکارآمدی و کمترین نمره مربوط به بُعد تاب‌آوری بود. بیشتر دانشجویان (2/97 درصد) نمره بالایی از نظر سرمایههای روانشناختی کسب کردند. میانگین نمره کل استرس ادراک‌شده 3/10±4/24 بود که در حد متوسط ارزیابی شد. بیشتر دانشجویان (8/61 درصد) استرس متوسطی را گزارش کردند (جدول شماره 1).
در مقایسه مؤلفه‌های سرمایههای روانشناختی بر حسب ویژگی‌های جمعیت‌شناختی آزمون آماری تی، اختلاف آماری معناداری در بُعد خوشبینی از نظر جنسیت نشان داد (05/0>P). دانشجویان رشته مامایی به‌طور معناداری از تاب‌آوری و همچنین خوشبینی بالاتری نسبت به دانشجویان پرستاری برخوردار بودند (05/0>P). دانشجویانی که در خانواده خود سابقه ابتلا به کرونا نداشتند، به‌طور معناداری امیدواری و خوشبینی بالاتری گزارش کردند (05/0>P). دانشجویانی که سابقه مرگ به علت کرونا در اعضای خانواده خود داشتند، به‌طور معناداری تاب‌آوری بالاتری را گزارش کردند (05/0>P). همچنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد دانشجویانی که سابقه مراجعه به روان‌شناس داشتند، به‌طور معناداری در تمام ابعاد سرمایه روانشناختی و نمره کل، نمرات پایین‌تری نسبت به سایر دانشجویان کسب کردند (05/0>P). یافته‌ها اختلاف معناداری از نظر وضعیت تأهل و سابقه ابتلا به کرونا در نمره کل و مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی نشان نداد (جدول شماره 2).
در مقایسه استرس ادراک‌شده بر حسب ویژگی‌های جمعیت‌شناختی یافته‌ها از نظر جنسیت، وضعیت تأهل، رشته تحصیلی، سابقه ابتلا به کرونا و سابقه مرگ در خانواده اختلاف آماری معناداری نشان نداد. دانشجویانی که سابقه مراجعه به روان‌شناس داشتند، به‌طور معناداری استرس بالاتری گزارش کردند (001/0>P). همچنین دانشجویانی که سابقه ابتلا به کرونا در خانواده خود داشتند، به‌طور معناداری استرس بالاتری درک کرده بودند (05/0>P) (جدول شماره 2).
نتایج مطالعه حاضر همبستگی منفی و معنادار بین استرس ادراک‌شده و همه مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی نشان داد، به‌طوری که با افزایش سطح خودکارآمدی، امید، تاب‌آوری و خوشبینی در دانشجویان، استرس آن‌ها به شکل معناداری کاهش می‌یافت (جدول شماره 3).
بر اساس نتایج آنالیز رگرسیون خطی چندگانه، بُعد خوشبینی سرمایههای روانشناختی، بُعد خودکارآمدی سرمایههای روانشناختی، مراجعه به روان‌شناس و بُعد تاب‌آوری سرمایههای روانشناختی، به ترتیب از عوامل پیشگویی‌کننده استرس در دانشجویان بودند. به گونه‌ای که به ازای هر بار افزایش در بُعد خوشبینی دانشجویان، میزان استرس ادراک‌شده 84/0 بار کاهش می‌یافت. دانشجویانی که از خودکارآمدی بالاتری برخوردار بودند، 68/0 بار استرس کمتری تجربه کرده بودند. دانشجویانی که سابقه مراجعه به روان‌شناس داشتند، در مقایسه با سایر دانشجویان 05/5 بار استرس بیشتری گزارش کردند. همچنین به ازای هر بار افزایش در تاب‌آوری دانشجویان، میزان استرس ادراک‌شده 39/0 بار کاهش می‌یافت. این عوامل توانستند 32 درصد از تغییرات متغیر استرس ادراک‌شده را پیش‌بینی کنند (جدول شماره 4).
بحث
هدف این مطالعه، تعیین استرس ادراک‌شده و نقش پیش‌بینی‌کننده مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی (امیدواری، خوشبینی، تاب‌آوری و خودکارآمدی) در دانشجویان پرستاری و مامایی در دوران همه‌گیری کرونا بود. میانگین استرس ادراک‌شده دانشجویان در مطالعه حاضر، متوسط ارزیابی شد. این یافته با بسیاری از مطالعات مشابه که در پاندمی کرونا انجام شده، مشابه است [1-4]. هرچند استرس دانشجویان در حد بالا نبود، اما در قیاس با مطالعاتی که پیش از پاندمی کرونا انجام شده بود [20]، میزان استرس در دانشجویان افزایش یافته بود و این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است. بحران کرونا علاوه بر اینکه به مدت 2 سال مردم را تحت فشار روانی پیک‌های مختلف خود قرار داد، به همراه خود بحران‌های دیگری چون بحران دانش، بحران زندگی دیجیتال، ترس از آینده تحصیلی و از دست دادن دوستان و نزدیکان را ایجاد کرد که همه این‌ها سلامت روان دانشجویان را به مخاطره انداخت و تغییرات بسیاری در خلقیات، خواست‌ها و نیاز‌های دانشجویان به وجود آورد. این فشارهای روانی و بحران‌ها در مجموع نرخ شیوع اختلالات روانی، از جمله استرس را افزایش داد. علاوه بر این، رشد اجتماعی و هویتی دانشجویان را به مخاطره انداخت. این عوامل باعث کاهش نشاط اجتماعی شد که در این میان دانشجویان علوم‌پزشکی، مخصوصاً دانشجویان پرستاری بیشترین آسیب را متحمل شدند [1، 3، 7]. مسئله غربالگری، آزمایشات روانشناختی و همچنین بهبود مهارت‌های مقابله‌ای برای ارتقای سلامت روان دانشجویان پرستاری باید در اولویت قرار گیرد.
در این مطالعه از نظر جنسیت، وضعیت تأهل، رشته تحصیلی، سابقه ابتلا به کرونا و سابقه مرگ در خانواده اختلاف آماری معناداری مشاهده نشد. در مطالعات مشابهی که توسط گنجو و همکاران، شادفرد و همکاران و نیز الومر و همکاران انجام شده بود، بین استرس ادراک‌شده و اطلاعات جمعیت‌شناختی دانشجویان ارتباط معناداری یافت نشد [21-23]. در مطالعه حاضر، دانشجویان با سابقه ابتلا به کرونا در خانواده خود به‌طور معناداری استرس بالاتری درک کرده بودند. در مطالعات پورفرخ و همکاران و البی و همکاران نیز افراد با تجربه اخیر واقعه ناگوار، استرس بالاتری گزارش داده بودند [2، 24]. ابتلای نزدیکان به کووید-19 و ترس از دست دادن آن‌ها بالقوه می‌تواند یک تجربه دردناک و تهدید درک‌شده‌ای باشد که استرس بالایی را به فرد تحمیل می‌کند.
نتایج مطالعه نشان داد میانگین سرمایههای روانشناختی دانشجویان خوب و بالاست و بیش از 97 درصد سرمایههای روانشناختی بالایی داشتند. همسو با مطالعه حاضر، نتایج مطالعات رِن و همکاران در‌زمینه بررسی سرمایههای روانشناختی در دانشجویان نیز نشان‌دهنده سرمایههای روانشناختی بالایی در دانشجویان بوده است [8، 25]. شاید بتوان مطلوب بودن سطح سرمایههای روانشناختی در دانشجویان علوم‌پزشکی را به این مسئله نسبت داد که آن‌ها در مقایسه با عموم جامعه از آینده شغلی نسبتاً مطمئنی برخوردارند و نسبت به آینده و جایگاه اجتماعی خود امیدوارتر و خوش‌بین‌‌تر هستند. همچنین به دلیل آگاهی از روش‌‌های پیشگیری کمتر تحت تأثیر شایعات قرار می‌گیرند و به راهکارهای علمی نظیر واکسن برای کنترل شرایط باور بیشتری داشته و بیشتر در این شرایط تاب می‌آورند. مطالعه حاضر نشان داد دانشجویان دختر به‌طور معناداری نسبت به دانشجویان پسر از خوشبینی بالاتری برخوردار هستند. سایر مطالعات نیز نشان داده‌اند جنسیت می‌تواند از عوامل تأثیرگذار بر خوشبینی افراد باشد [8، 26].
شاید بتوان تفاوت در ویژگی‌های شخصیتی، ذهنی و شناختی دختران و پسران را عامل احتمالی اختلاف در سطح خوشبینی آن‌ها ذکر کرد. از دیگر یافته‌های مطالعه حاضر، بالاتر بودن تاب‌آوری و خوشبینی دانشجویان مامایی نسبت به دانشجویان پرستاری بود. مطالعه‌ای در این زمینه یافت نشد، اما علت آن می‌تواند حضور دانشجویان مامایی در محیط زایشگاه، ارتباط با مادر و نوزاد و صمیمیت ناشی از این ارتباط باشد، زیرا محیط در سطح تاب‌آوری و خوشبینی افراد مؤثر است.
در مطالعه حاضر، دانشجویانی که سابقه ابتلا به کرونا در خانواده خود داشتند، به‌طور معناداری خوشبینی پایین‌تری گزارش کردند. خوشبینی یک گرایش جهانی تعمیم‌یافته برای پیش‌بینی شرایط مطلوب در مقابل شرایط نامطلوب است که به فرد کمک می‌کند شرایط بد را پشت سر بگذارد [10]. دانشجویان از لحاظ خوشبینی در سطوح مختلفی قرار می‌گیرند و احتمال می‌رود یا از قبل خوشبینی پایینی داشته‌اند یا به دلیل سطح مطلوب خوشبینی انتظار داشتند که شرایط بهبود یابد و پاندمی بدون درگیری نزدیکان پایان یابد، اما ابتلای افراد خانواده برخلاف شرایط مورد انتظار، موجب کاهش خوشبینی آن‌ها شده بود. علاوه بر این، دانشجویانی که سابقه مرگ به علت کرونا را در اعضای خانواده خود داشتند، به‌طور معناداری تاب‌آوری بالاتری گزارش کردند. تاب‌آوری فقط پشت سر گذاشتن فقدان و کنار آمدن با تجربیات دردناک نیست، بلکه شامل سازگاری مثبت نیز می‌شود، یعنی بازیابی مجدد توانایی رشد مثبت از طریق تجربه آشوب‌ها [15].
بنابراین می‌توان گفت افرادی که تجربه فقدان به علت کرونا داشتند به دلیل سازگاری و رشد مثبت حاصل از طریق این تجربه دردناک تاب‌آوری بالاتری گزارش داده بودند. این مطالعه از نظر وضعیت تأهل و سابقه ابتلا به کرونا اختلاف آماری معناداری در نمره کل سرمایههای روانشناختی دانشجویان نشان نداد که با نتایج مطالعه ستوده اصل و همکاران هم‌راستاست [26].
نتایج مطالعه حاضر میان استرس ادراک‌شده و تمام مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی یک ارتباط منفی و معنادار نشان داد. طبق نتایج رگرسیون خطی چندگانه نیز بُعد خوشبینی سرمایههای روانشناختی، بُعد خودکارآمدی، مراجعه به روان‌شناس و بُعد تاب‌آوری، به ترتیب به‌عنوان مؤثرترین عوامل در پیشگویی استرس دانشجویان شناخته شدند و این عوامل توانستند 32 درصد از تغییرات متغیر استرس ادراک‌شده را پیش‌بینی کنند. اگرچه درصد واریانس به‌دست‌آمده توسط مدل بالا نیست، اما همچنان می‌توان پیش‌بینی کرد که با ارتقای سطح سرمایههای روانشناختی استرس ادراک‌شده دانشجویان کاهش می‌یابد. هم‌راستا با مطالعه حاضر، مطالعه سان و همکاران نیز نشان داد با ارتقای سطح مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی، استرس ادراک‌شده و پریشانی روانشناختی دانشجویان تا حد معناداری کاهش می‌یابد [27].
مطالعه بیلال و همکاران نیز نشان داد خوشبینی و تاب‌آوری رابطه نزدیک و مستقیمی با تندرستی و سلامت روان دارند. خوشبینی سبب می‌شود فرد راه‌های متنوعی برای رسیدن به اهداف خود خلق کند. زمانی که فرد احساس می‌کند تسلط بیشتری بر شرایط موجود دارد، استرس کمتری تجربه می‌کند. علاوه بر این، مطالعه آن‌ها نشان داد خوشبینی با تأثیر مستقیم بر تاب‌آوری سبب تقویت آن شده و هر دو عامل در کنار هم سلامت روان را تقویت کرده و در کاهش استرس نقش مؤثر دارند [28].
یافته‌های مطالعه گراوند نیز نشان داد خودکارآمدی رابطه معکوس با اضطراب کرونا دارد. قرارگیری دانشجویان در محیط تنش‌زای مراکز آموزشی‌درمانی در دوران پاندمی، اضطراب مضاعفی بر آن‌ها وارد کرد و با توجه به اینکه نداشتن مهارت حل مسئله می‌تواند به بروز اضطراب و افسردگی در فرد بیانجامد، خودکارآمدی با تقویت باور فرد به توانایی خود در به ثمر رساندن کاری می‌تواند از استرس او بکاهد و آرامش و اعتماد به نفس بیشتری در او ایجاد کند [29].
مراجعه به روان‌شناس از دیگر عوامل پیشگویی‌کننده استرس ادراک‌شده در دانشجویان بود و دانشجویان با سابقه مراجعه به روان‌شناس استرس بالاتری گزارش کردند. تجربه حوادث ناگوار، افزایش میزان مشکلات روزمره و استرس‌های ناشی از آن در درازمدت می‌تواند باعث ایجاد اضطراب، افسردگی، وسواس فکری و دیگر اختلالات روانی شود [2، 5، 7]. وجود این اختلالات از دلایل عمده مراجعه به روان‌شناس است. در این موارد فرد در برابر تغییرات محیطی تأثیر‌پذیرتر است و قدرت پذیرش شرایط جدید و نابسامان ناشی از پاندمی کرونا در او کمتر شده و استرس بیشتری را از محیط درک می‌کند [7].
نتایج مطالعه گنجو و همکاران نیز نشان داد استرس در افراد با سابقه اختلالات روانی در مقایسه با سایر افراد به‌طور معناداری بالاتر است [21]. همچنین بر اساس مطالعه حاضر، دانشجویان با سابقه مراجعه به روان‌شناس، به‌طور معناداری در تمام ابعاد سرمایههای روانشناختی و نمره کل، نمرات پایین‌تری نسبت به سایر دانشجویان کسب کردند. قائدی و همکاران نیز به نتایج مشابهی دست یافتند [30]. از آنجا که افراد با سطوح بالای سرمایههای روانشناختی از راه‌حل‌های جایگزین بیشتری استفاده می‌کنند؛ بنابراین از سلامت روان بالاتری برخوردار بوده و کمتر دچار بحران‌های روانی می‌شوند [26].
مطالعه گلاستر و همکاران با هدف تعیین میزان انعطاف‌پذیری روانشناختی و عوامل تأثیرگذار بر آن انجام شد که نتایج آن حاکی از اثر کاهنده سرمایههای روانشناختی بر ارتباط بین استرس و افسردگی بود. در واقع، نتایج مطالعه آن‌ها نشان داد با بالا بودن سطح سرمایههای روانشناختی، استرس تأثیر کمتری بر افراد داشته و میزان بروز اختلال افسردگی در افراد به‌طور معناداری کاهش می‌یافت [31]. می‌توان گفت سطوح پایین سرمایههای روانشناختی در افراد باعث می‌شود در مواجهه با چالش‌ها و شرایط پیش‌بینی‌نشده و ناشناخته‌ای چون پاندمی کووید-۱۹ استرس بیشتری را متحمل شوند.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد بیشتر دانشجویان از مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی بالایی برخوردار هستند و میانگین نمره سرمایه روانشناختی در تمام ابعاد در دانشجویان پرستاری و مامایی بالا ارزیابی شد. با این حال، بر اساس نتایج مطالعه حاضر دانشجویانی که سابقه مراجعه به روان‌شناس به دلیل مشکلات روانی در طی پاندمی کووید-19 داشتند، به‌طور معناداری در تمام ابعاد سرمایه روانشناختی نمرات پایین‌تری گزارش کردند. همچنین بیشتر دانشجویان استرس متوسطی گزارش دادند.
نتایج مطالعه حاضر، همبستگی منفی و معنادار بین استرس ادراک‌شده و همه مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی نشان داد. به گونه‌ای که با افزایش سطح خودکارآمدی، امید، تاب‌آوری و خوشبینی در دانشجویان، استرس آن‌ها به شکل معناداری کاهش می‌یابد. همچنین این امر لزوم توجه به ابعاد روانشناختی دانشجویان را نشان می‌دهد؛ بنابراین مدیریت مشکلات روانی در دانشجویان برای بهره‌گیری هرچه بیشتر از سرمایههای روانشناختی و ارتقای سطح خودکارآمدی، امیدواری، خوشبینی و تاب‌آوری برای کنترل استرس ادراک‌شده در دانشجویان توصیه می‌شود.
از محدودیت‌های این پژوهش کم بودن تعداد دانشجویان شرکت‌کننده در پژوهش بود. هرچند نمونه‌گیری به روش سرشماری بوده است، با این حال تعدادی از دانشجویان برای شرکت در مطالعه تمایل نداشتند و حدود 23 درصد از نمونه‌های واجد شرایط در مطالعه شرکت نکردند که می‌تواند بر نتایج مطالعه تأثیرگذار باشد. انجام پژوهش مشابه در محیط‌های بزرگ‌تر که ممکن است نتایج متفاوتی ارائه دهد، پیشنهاد می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه مراحل و روند اجرایی این مطالعه، پس از تصویب در معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز و تأیید کمیته اخلاق با کد (IR.AJUMS.REC.1400.633) اجرا شد.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی کمیته تحقیقات دانشجویی و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
طرح مطالعه، نظارت بر مطالعه و آنالیز داده‌ها: مهرناز احمدی؛ جمع‌آوری داده‌ها: شقایق صالحی و نگار لیلتن؛ نگارش مقاله: شقایق صالحی، نگار لیلتن و مهرناز احمدی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از کمیته تحقیقات دانشجویی و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز برای حمایت مالی از این مطالعه قدردانی می‌شود. همچنین پژوهشگران این مطالعه از دانشجویان پرستاری و مامایی برای همکاری صمیمانه،تقدیر و تشکر می‌کنند.
کووید-۱۹ در اواخر سال ۲۰۱۹ در چین شیوع پیدا کرد و در سال ۲۰۲۰ به سراسر جهان گسترش یافت [1]. مطالعات فراوانی به بررسی میزان شیوع اختلالات روانشناختی هم‌زمان با پاندمی کووید-19 پرداختند و نتایج، بیانگر اثرات روانشناختی مخرب این بیماری بر سلامت روان عموم جامعه، از جمله دانشجویان بود [1، 2]. استرس، پاسخ روانشناختی و فیزیولوژیک بدن به هرگونه تغییر یا تهدید درک‌شده است [3]. دانشجویان علوم‌پزشکی به علت حضور در مراکز درمانی و تماس بیشتر با بیماران کووید-۱۹ استرس و اضطراب بیشتری در خصوص ابتلای خود یا انتقال بیماری به نزدیکان‌شان احساس می‌کردند [2].
همچنین نگرانی از تأثیر پاندمی کرونا بر آینده تحصیلی و شغلی دانشجویان، از جمله عواملی بودند که بر استرس و اضطراب آنان می‌افزود [2، 3]. مطالعه سایمن و همکاران در‌زمینه سلامت روان دانشجویان نشان داد افسردگی، اضطراب و استرس دانشجویان نسبت به دوران پیش از پاندمی افزایش قابل‌توجهی داشته و سطح این اختلالات در دانشجویان در مقایسه با عموم جمعیت ۳ تا 7/8 درصد بالاتر بوده است [4].
استرس یک رابطه خاص بین فرد و محیط است که فشاری خارج از توان فرد به او تحمیل کرده [3] و با پیامدهای منفی بر سلامت جسم و روان مرتبط است [2، 3]. مطالعات نشان داد استفاده کارآمد از سازوکارهای مقابله روانی، از جمله کسب و تقویت سرمایههای روانشناختی در مدیریت وقایع استرس‌زا مؤثر است [5].
از نظر مفهومی سرمایههای روانشناختی یکی از شاخص‌های روان‌شناسی مثبت‌گراست و با ویژگی‌هایی مانند باور فرد به توانایی‌هایش برای دستیابی به موفقیت، داشتن پشتکار در دنبال کردن اهداف، ایجاد استناد‌های مثبت درباره خود و تحمل مشکلات مشخص می‌شود [6]. برخورداری از سرمایههای روانشناختی، افراد را قادر می‌سازد تا علاوه بر مقابله بهتر با موقعیت‌های استرس‌زا کمتر دچار تنش شوند [5]. سرمایه روانشناختی (امید، خوشبینی، تاب‌آوری و خودکارآمدی) به‌طور مؤثری ترس افراد را کاهش می‌دهند؛ بنابراین سرمایههای روانشناختی ممکن است یک سازوکار روانشناختی مهم برای دانشجویان دانشگاه در مقابله با عوامل استرس‌زا، از جمله بحران کووید-۱۹ و حفظ سلامت روان آن‌ها باشد [7].
امید حالتی است که موجب افزایش انگیزه افراد برای رسیدن به اهداف خود با وجود احتمال مواجه با مشکلات می‌شود [8]. مطالعات نشان داده استرس ادراک‌شده با تمام منابع امید رابطه منفی داشته و افراد با سطح امید بالاتر، استرس کمتری درک می‌کنند [9].
خوشبینی مؤلفه دیگر سرمایههای روانشناختی است و یک چشم‌انداز مثبت نسبت به آینده است که می‌تواند نقش مؤثری در کاهش استرس داشته باشد [10]. افراد علاوه بر داشتن دیدگاه مثبت به آینده باید به توانایی خود در رویارویی با مشکلات باور داشته باشند که دستیابی به آن نیازمند بهره‌مندی از مؤلفه خودکارآمدی است [11]. خودکارآمدی، رسیدن به خودباوری در فرد است تا یقین پیدا کند که توانایی انجام کاری را دارد [12]. بالا بودن خودکارآمدی دانشجویان سبب افزایش سازش تحصیلی آنان می‌شود که به دنبال آن حس تعلق‌پذیری دانشجو به محیط آموزشی بالا رفته، قادر به کنترل احساسات و در نهایت کاهش استرس می‌شود [13].
سفری‌زاده و همکاران، خودکارآمدی در دانشجویان را عاملی مهم در بهبود سازش دانشجویان با محیط آموزشی حتی در شرایط دشوار و چالش‌برانگیز پاندمی دانستند که سبب می‌شود علاقه‌مندی و آرامش دانشجویان افزایش یابد [13]. همچنین نتایج مطالعات حاکی از بهبود مهارت‌های تاب‌آوری با افزایش خودکارآمدی است [14]. تاب‌آوری جزئی از سازوکارهای تنظیم هیجانات بوده که سبب می‌شود انسان در برابر چالش‌ها از خود سازش نشان داده و موجب کسب تفکرات و مهارت‌های خودمدیریتی در فرد می‌شود و رابطه معکوس با اضطراب دارد [15، 16].
اگرچه کووید-۱۹ در حال حاضر در سطح جهان کمرنگ شده و جوامع به روال سابق پیش از پاندمی بازگشتند، اما تأثیرات روانی و استرس‌های آن دوران اثرات پایداری بر عموم جامعه، خصوصاً دانشجویان داشته است. بازگشت هرچه سریع‌تر به شرایط پیش از پاندمی سبب شده تأثیرات طولانی‌مدت استرس ناشی از دوران پاندمی در دانشجویان که می‌تواند تأثیرات سویی بر عملکرد تحصیلی آن‌ها داشته باشد، به حاشیه رانده شود. با توجه به اهمیت سلامت روان دانشجویان پرستاری و مامایی به دلیل ماهیت شغل آن‌ها که ذاتاً استرس‌زاست، بررسی سازوکارهای مقابله‌ای مؤثر می‌تواند ایجادکننده دیدگاه‌های کل‌نگر برای آماده‌سازی دانشجویان در شرایط مشابه در آینده باشد. مطالعه حاضر با هدف تعیین همبستگی استرس ادراک‌شده با مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی در دانشجویان پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز در سال 1401 انجام شد.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر، یک مطالعه توصیفی‌همبستگی است که پس از تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز در نیم‌سال دوم سال تحصیلی 1400 تا 1401 انجام شد. در این پژوهش، نمونه‌گیری به صورت سرشماری بوده و تمام دانشجویان مقطع کارشناسی پرستاری و مامایی سال سوم و چهارم را شامل شده است. از 230 دانشجوی پرستاری با شرایط ورود به پژوهش، 52 دانشجو مایل به شرکت در پژوهش نبودند. نمونه‌های این پژوهش را 178 دانشجوی پرستاری تشکیل دادند که با رضایت خود در پژوهش شرکت کردند. معیارهای ورود به مطالعه شامل تمایل و رضایت آگاهانه برای شرکت در مطالعه و اشتغال به تحصیل در سال سوم و چهارم (گذراندن دوران تحصیل در زمان پاندمی کووید-19) بود. داده‌ها از اردیبهشت تا تیر سال 1401 با استفاده از پرسش‌نامه‌های برخط جمع‌آوری شد.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات، پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی، پرسش‌نامه استرس ادراک‌شده کوهن نسخه 14 سؤالی
(PSS-14) و پرسش‌نامه سرمایههای روانشناختی لوتانز بودند. پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، سابقه ابتلا به کرونا، سابقه ابتلای خانواده به کرونا، سابقه مرگ به علت کرونا در خانواده و سابقه مراجعه به روان‌شناس به دلیل اختلالات استرس، افسردگی و اضطراب بود.
کوهن و همکاران در سال 1983 پرسش‌نامه استرس ادراک‌شده کوهن را طراحی کرده‌اند و برای سنجش استرس عمومی درک‌شده در 1 ماه گذشته به کار می‌رود. این پرسش‌نامه شامل سؤالاتی در‌زمینه افکار و احساسات درباره حوادث استرس‌زا و همچنین نحوه کنترل، غلبه و کنار آمدن با فشار روانی و استرس‌های تجربه‌شده است. این پرسش‌نامه شامل 14سؤال 5 گزینه‌ای در طیف لیکرت 0 تا 4 امتیاز است. سؤال‌های 10، 9، 8، 7، 6، 5، 4 و 13 به‌طور معکوس امتیازدهی می‌شود. کمترین امتیاز کسب‌شده 0 و بیشترین نمره 56 است. نمره بالاتر نشان‌دهنده استرس ادراک‌شده بیشتر است. در این مطالعه، نمرات 0 تا 99/17پایین، 18 تا 99/35 متوسط و نمرات بالای 36 استرس ادراک‌شده بالا در نظر گرفته شد. معروفی‌زاده و همکاران، روایی و پایایی مقیاس استرس ادراک‌شده در ایران را انجام دادند. پایایی آن به شیوه آلفای کرونباخ 9/0 گزارش شد [17].
پرسش‌نامه سرمایه روانشناختی لوتانز شامل 24 گویه و 4 خرده‌مقیاس امیدواری، خوشبینی، تاب‌آوری و خودکارآمدی است. هر خرده‌مقیاس شامل 6 گویه است و آزمودنی‌ها به هر گویه در مقیاس 6 درجه‌ای لیکرت (کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم) پاسخ می‌دهند [18]. در این مطالعه، نمرات 24 تا 99/39 پایین و نامطلوب، 40 تا 99/79 متوسط و نمرات 80 و بالاتر، بالا و مطلوب در نظر گرفته شد. روایی و پایایی پرسش‌نامه در مطالعه شکری و همکاران تأیید شد و پایایی پرسش‌نامه با استفاده از آلفای کرونباخ برای عوامل‌خودکارآمدی، امید، تاب‌آوری و خوشبینی، به ترتیب برابر با 87/0، 83/0، 86/0 و 70/0 گزارش شد [19].
پس از جمع‌آوری داده‌ها، تجزیه‌و‌تحلیل آن با نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 22 انجام شد و از آمار توصیفی
(تعداد، درصد، میانگین و انحراف معیار) برای بررسی شاخص‌ها و تعیین مشخصات نمونه پژوهش و از آزمون
تی‌مستقل و آنالیز واریانس یک‌طرفه برای مقایسه استرس ادراک‌شده و مؤلفه‌های سرمایههای روانشناختی دانشجویان به تفکیک عوامل جمعیت‌شناختی استفاده شد. از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی چندگانه
برای سنجش ارتباط بین استرس ادراک‌شده و مؤلفه‌های سرمایههای روانشناختی در دانشجویان استفاده شد. سطح معناداری 05/0P< در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
میانگین سنی دانشجویان 5±9/21 سال بود. 126 نفر (8/70) از دانشجویان دختر و 52 نفر (2/29) پسر بودند. 9/62 درصد از دانشجویان دانشجوی پرستاری و 1/37 درصد دانشجوی مامایی بودند و 6/41 درصد از شرکت‌کنندگان سابقه ابتلا به کرونا را ذکر کردند.
میانگین نمره کل سرمایههای روانشناختی در دانشجویان 16±2/110 بود که خوب و بالا ارزیابی شد. بیشترین نمره مربوط به بُعد خودکارآمدی و کمترین نمره مربوط به بُعد تاب‌آوری بود. بیشتر دانشجویان (2/97 درصد) نمره بالایی از نظر سرمایههای روانشناختی کسب کردند. میانگین نمره کل استرس ادراک‌شده 3/10±4/24 بود که در حد متوسط ارزیابی شد. بیشتر دانشجویان (8/61 درصد) استرس متوسطی را گزارش کردند (جدول شماره 1).
در مقایسه مؤلفه‌های سرمایههای روانشناختی بر حسب ویژگی‌های جمعیت‌شناختی آزمون آماری تی، اختلاف آماری معناداری در بُعد خوشبینی از نظر جنسیت نشان داد (05/0>P). دانشجویان رشته مامایی به‌طور معناداری از تاب‌آوری و همچنین خوشبینی بالاتری نسبت به دانشجویان پرستاری برخوردار بودند (05/0>P). دانشجویانی که در خانواده خود سابقه ابتلا به کرونا نداشتند، به‌طور معناداری امیدواری و خوشبینی بالاتری گزارش کردند (05/0>P). دانشجویانی که سابقه مرگ به علت کرونا در اعضای خانواده خود داشتند، به‌طور معناداری تاب‌آوری بالاتری را گزارش کردند (05/0>P). همچنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد دانشجویانی که سابقه مراجعه به روان‌شناس داشتند، به‌طور معناداری در تمام ابعاد سرمایه روانشناختی و نمره کل، نمرات پایین‌تری نسبت به سایر دانشجویان کسب کردند (05/0>P). یافته‌ها اختلاف معناداری از نظر وضعیت تأهل و سابقه ابتلا به کرونا در نمره کل و مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی نشان نداد (جدول شماره 2).
در مقایسه استرس ادراک‌شده بر حسب ویژگی‌های جمعیت‌شناختی یافته‌ها از نظر جنسیت، وضعیت تأهل، رشته تحصیلی، سابقه ابتلا به کرونا و سابقه مرگ در خانواده اختلاف آماری معناداری نشان نداد. دانشجویانی که سابقه مراجعه به روان‌شناس داشتند، به‌طور معناداری استرس بالاتری گزارش کردند (001/0>P). همچنین دانشجویانی که سابقه ابتلا به کرونا در خانواده خود داشتند، به‌طور معناداری استرس بالاتری درک کرده بودند (05/0>P) (جدول شماره 2).
نتایج مطالعه حاضر همبستگی منفی و معنادار بین استرس ادراک‌شده و همه مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی نشان داد، به‌طوری که با افزایش سطح خودکارآمدی، امید، تاب‌آوری و خوشبینی در دانشجویان، استرس آن‌ها به شکل معناداری کاهش می‌یافت (جدول شماره 3).
بر اساس نتایج آنالیز رگرسیون خطی چندگانه، بُعد خوشبینی سرمایههای روانشناختی، بُعد خودکارآمدی سرمایههای روانشناختی، مراجعه به روان‌شناس و بُعد تاب‌آوری سرمایههای روانشناختی، به ترتیب از عوامل پیشگویی‌کننده استرس در دانشجویان بودند. به گونه‌ای که به ازای هر بار افزایش در بُعد خوشبینی دانشجویان، میزان استرس ادراک‌شده 84/0 بار کاهش می‌یافت. دانشجویانی که از خودکارآمدی بالاتری برخوردار بودند، 68/0 بار استرس کمتری تجربه کرده بودند. دانشجویانی که سابقه مراجعه به روان‌شناس داشتند، در مقایسه با سایر دانشجویان 05/5 بار استرس بیشتری گزارش کردند. همچنین به ازای هر بار افزایش در تاب‌آوری دانشجویان، میزان استرس ادراک‌شده 39/0 بار کاهش می‌یافت. این عوامل توانستند 32 درصد از تغییرات متغیر استرس ادراک‌شده را پیش‌بینی کنند (جدول شماره 4).
بحث
هدف این مطالعه، تعیین استرس ادراک‌شده و نقش پیش‌بینی‌کننده مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی (امیدواری، خوشبینی، تاب‌آوری و خودکارآمدی) در دانشجویان پرستاری و مامایی در دوران همه‌گیری کرونا بود. میانگین استرس ادراک‌شده دانشجویان در مطالعه حاضر، متوسط ارزیابی شد. این یافته با بسیاری از مطالعات مشابه که در پاندمی کرونا انجام شده، مشابه است [1-4]. هرچند استرس دانشجویان در حد بالا نبود، اما در قیاس با مطالعاتی که پیش از پاندمی کرونا انجام شده بود [20]، میزان استرس در دانشجویان افزایش یافته بود و این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است. بحران کرونا علاوه بر اینکه به مدت 2 سال مردم را تحت فشار روانی پیک‌های مختلف خود قرار داد، به همراه خود بحران‌های دیگری چون بحران دانش، بحران زندگی دیجیتال، ترس از آینده تحصیلی و از دست دادن دوستان و نزدیکان را ایجاد کرد که همه این‌ها سلامت روان دانشجویان را به مخاطره انداخت و تغییرات بسیاری در خلقیات، خواست‌ها و نیاز‌های دانشجویان به وجود آورد. این فشارهای روانی و بحران‌ها در مجموع نرخ شیوع اختلالات روانی، از جمله استرس را افزایش داد. علاوه بر این، رشد اجتماعی و هویتی دانشجویان را به مخاطره انداخت. این عوامل باعث کاهش نشاط اجتماعی شد که در این میان دانشجویان علوم‌پزشکی، مخصوصاً دانشجویان پرستاری بیشترین آسیب را متحمل شدند [1، 3، 7]. مسئله غربالگری، آزمایشات روانشناختی و همچنین بهبود مهارت‌های مقابله‌ای برای ارتقای سلامت روان دانشجویان پرستاری باید در اولویت قرار گیرد.
در این مطالعه از نظر جنسیت، وضعیت تأهل، رشته تحصیلی، سابقه ابتلا به کرونا و سابقه مرگ در خانواده اختلاف آماری معناداری مشاهده نشد. در مطالعات مشابهی که توسط گنجو و همکاران، شادفرد و همکاران و نیز الومر و همکاران انجام شده بود، بین استرس ادراک‌شده و اطلاعات جمعیت‌شناختی دانشجویان ارتباط معناداری یافت نشد [21-23]. در مطالعه حاضر، دانشجویان با سابقه ابتلا به کرونا در خانواده خود به‌طور معناداری استرس بالاتری درک کرده بودند. در مطالعات پورفرخ و همکاران و البی و همکاران نیز افراد با تجربه اخیر واقعه ناگوار، استرس بالاتری گزارش داده بودند [2، 24]. ابتلای نزدیکان به کووید-19 و ترس از دست دادن آن‌ها بالقوه می‌تواند یک تجربه دردناک و تهدید درک‌شده‌ای باشد که استرس بالایی را به فرد تحمیل می‌کند.
نتایج مطالعه نشان داد میانگین سرمایههای روانشناختی دانشجویان خوب و بالاست و بیش از 97 درصد سرمایههای روانشناختی بالایی داشتند. همسو با مطالعه حاضر، نتایج مطالعات رِن و همکاران در‌زمینه بررسی سرمایههای روانشناختی در دانشجویان نیز نشان‌دهنده سرمایههای روانشناختی بالایی در دانشجویان بوده است [8، 25]. شاید بتوان مطلوب بودن سطح سرمایههای روانشناختی در دانشجویان علوم‌پزشکی را به این مسئله نسبت داد که آن‌ها در مقایسه با عموم جامعه از آینده شغلی نسبتاً مطمئنی برخوردارند و نسبت به آینده و جایگاه اجتماعی خود امیدوارتر و خوش‌بین‌‌تر هستند. همچنین به دلیل آگاهی از روش‌‌های پیشگیری کمتر تحت تأثیر شایعات قرار می‌گیرند و به راهکارهای علمی نظیر واکسن برای کنترل شرایط باور بیشتری داشته و بیشتر در این شرایط تاب می‌آورند. مطالعه حاضر نشان داد دانشجویان دختر به‌طور معناداری نسبت به دانشجویان پسر از خوشبینی بالاتری برخوردار هستند. سایر مطالعات نیز نشان داده‌اند جنسیت می‌تواند از عوامل تأثیرگذار بر خوشبینی افراد باشد [8، 26].
شاید بتوان تفاوت در ویژگی‌های شخصیتی، ذهنی و شناختی دختران و پسران را عامل احتمالی اختلاف در سطح خوشبینی آن‌ها ذکر کرد. از دیگر یافته‌های مطالعه حاضر، بالاتر بودن تاب‌آوری و خوشبینی دانشجویان مامایی نسبت به دانشجویان پرستاری بود. مطالعه‌ای در این زمینه یافت نشد، اما علت آن می‌تواند حضور دانشجویان مامایی در محیط زایشگاه، ارتباط با مادر و نوزاد و صمیمیت ناشی از این ارتباط باشد، زیرا محیط در سطح تاب‌آوری و خوشبینی افراد مؤثر است.
در مطالعه حاضر، دانشجویانی که سابقه ابتلا به کرونا در خانواده خود داشتند، به‌طور معناداری خوشبینی پایین‌تری گزارش کردند. خوشبینی یک گرایش جهانی تعمیم‌یافته برای پیش‌بینی شرایط مطلوب در مقابل شرایط نامطلوب است که به فرد کمک می‌کند شرایط بد را پشت سر بگذارد [10]. دانشجویان از لحاظ خوشبینی در سطوح مختلفی قرار می‌گیرند و احتمال می‌رود یا از قبل خوشبینی پایینی داشته‌اند یا به دلیل سطح مطلوب خوشبینی انتظار داشتند که شرایط بهبود یابد و پاندمی بدون درگیری نزدیکان پایان یابد، اما ابتلای افراد خانواده برخلاف شرایط مورد انتظار، موجب کاهش خوشبینی آن‌ها شده بود. علاوه بر این، دانشجویانی که سابقه مرگ به علت کرونا را در اعضای خانواده خود داشتند، به‌طور معناداری تاب‌آوری بالاتری گزارش کردند. تاب‌آوری فقط پشت سر گذاشتن فقدان و کنار آمدن با تجربیات دردناک نیست، بلکه شامل سازگاری مثبت نیز می‌شود، یعنی بازیابی مجدد توانایی رشد مثبت از طریق تجربه آشوب‌ها [15].
بنابراین می‌توان گفت افرادی که تجربه فقدان به علت کرونا داشتند به دلیل سازگاری و رشد مثبت حاصل از طریق این تجربه دردناک تاب‌آوری بالاتری گزارش داده بودند. این مطالعه از نظر وضعیت تأهل و سابقه ابتلا به کرونا اختلاف آماری معناداری در نمره کل سرمایههای روانشناختی دانشجویان نشان نداد که با نتایج مطالعه ستوده اصل و همکاران هم‌راستاست [26].
نتایج مطالعه حاضر میان استرس ادراک‌شده و تمام مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی یک ارتباط منفی و معنادار نشان داد. طبق نتایج رگرسیون خطی چندگانه نیز بُعد خوشبینی سرمایههای روانشناختی، بُعد خودکارآمدی، مراجعه به روان‌شناس و بُعد تاب‌آوری، به ترتیب به‌عنوان مؤثرترین عوامل در پیشگویی استرس دانشجویان شناخته شدند و این عوامل توانستند 32 درصد از تغییرات متغیر استرس ادراک‌شده را پیش‌بینی کنند. اگرچه درصد واریانس به‌دست‌آمده توسط مدل بالا نیست، اما همچنان می‌توان پیش‌بینی کرد که با ارتقای سطح سرمایههای روانشناختی استرس ادراک‌شده دانشجویان کاهش می‌یابد. هم‌راستا با مطالعه حاضر، مطالعه سان و همکاران نیز نشان داد با ارتقای سطح مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی، استرس ادراک‌شده و پریشانی روانشناختی دانشجویان تا حد معناداری کاهش می‌یابد [27].
مطالعه بیلال و همکاران نیز نشان داد خوشبینی و تاب‌آوری رابطه نزدیک و مستقیمی با تندرستی و سلامت روان دارند. خوشبینی سبب می‌شود فرد راه‌های متنوعی برای رسیدن به اهداف خود خلق کند. زمانی که فرد احساس می‌کند تسلط بیشتری بر شرایط موجود دارد، استرس کمتری تجربه می‌کند. علاوه بر این، مطالعه آن‌ها نشان داد خوشبینی با تأثیر مستقیم بر تاب‌آوری سبب تقویت آن شده و هر دو عامل در کنار هم سلامت روان را تقویت کرده و در کاهش استرس نقش مؤثر دارند [28].
یافته‌های مطالعه گراوند نیز نشان داد خودکارآمدی رابطه معکوس با اضطراب کرونا دارد. قرارگیری دانشجویان در محیط تنش‌زای مراکز آموزشی‌درمانی در دوران پاندمی، اضطراب مضاعفی بر آن‌ها وارد کرد و با توجه به اینکه نداشتن مهارت حل مسئله می‌تواند به بروز اضطراب و افسردگی در فرد بیانجامد، خودکارآمدی با تقویت باور فرد به توانایی خود در به ثمر رساندن کاری می‌تواند از استرس او بکاهد و آرامش و اعتماد به نفس بیشتری در او ایجاد کند [29].
مراجعه به روان‌شناس از دیگر عوامل پیشگویی‌کننده استرس ادراک‌شده در دانشجویان بود و دانشجویان با سابقه مراجعه به روان‌شناس استرس بالاتری گزارش کردند. تجربه حوادث ناگوار، افزایش میزان مشکلات روزمره و استرس‌های ناشی از آن در درازمدت می‌تواند باعث ایجاد اضطراب، افسردگی، وسواس فکری و دیگر اختلالات روانی شود [2، 5، 7]. وجود این اختلالات از دلایل عمده مراجعه به روان‌شناس است. در این موارد فرد در برابر تغییرات محیطی تأثیر‌پذیرتر است و قدرت پذیرش شرایط جدید و نابسامان ناشی از پاندمی کرونا در او کمتر شده و استرس بیشتری را از محیط درک می‌کند [7].
نتایج مطالعه گنجو و همکاران نیز نشان داد استرس در افراد با سابقه اختلالات روانی در مقایسه با سایر افراد به‌طور معناداری بالاتر است [21]. همچنین بر اساس مطالعه حاضر، دانشجویان با سابقه مراجعه به روان‌شناس، به‌طور معناداری در تمام ابعاد سرمایههای روانشناختی و نمره کل، نمرات پایین‌تری نسبت به سایر دانشجویان کسب کردند. قائدی و همکاران نیز به نتایج مشابهی دست یافتند [30]. از آنجا که افراد با سطوح بالای سرمایههای روانشناختی از راه‌حل‌های جایگزین بیشتری استفاده می‌کنند؛ بنابراین از سلامت روان بالاتری برخوردار بوده و کمتر دچار بحران‌های روانی می‌شوند [26].
مطالعه گلاستر و همکاران با هدف تعیین میزان انعطاف‌پذیری روانشناختی و عوامل تأثیرگذار بر آن انجام شد که نتایج آن حاکی از اثر کاهنده سرمایههای روانشناختی بر ارتباط بین استرس و افسردگی بود. در واقع، نتایج مطالعه آن‌ها نشان داد با بالا بودن سطح سرمایههای روانشناختی، استرس تأثیر کمتری بر افراد داشته و میزان بروز اختلال افسردگی در افراد به‌طور معناداری کاهش می‌یافت [31]. می‌توان گفت سطوح پایین سرمایههای روانشناختی در افراد باعث می‌شود در مواجهه با چالش‌ها و شرایط پیش‌بینی‌نشده و ناشناخته‌ای چون پاندمی کووید-۱۹ استرس بیشتری را متحمل شوند.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد بیشتر دانشجویان از مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی بالایی برخوردار هستند و میانگین نمره سرمایه روانشناختی در تمام ابعاد در دانشجویان پرستاری و مامایی بالا ارزیابی شد. با این حال، بر اساس نتایج مطالعه حاضر دانشجویانی که سابقه مراجعه به روان‌شناس به دلیل مشکلات روانی در طی پاندمی کووید-19 داشتند، به‌طور معناداری در تمام ابعاد سرمایه روانشناختی نمرات پایین‌تری گزارش کردند. همچنین بیشتر دانشجویان استرس متوسطی گزارش دادند.
نتایج مطالعه حاضر، همبستگی منفی و معنادار بین استرس ادراک‌شده و همه مؤلفه‌های سرمایه روانشناختی نشان داد. به گونه‌ای که با افزایش سطح خودکارآمدی، امید، تاب‌آوری و خوشبینی در دانشجویان، استرس آن‌ها به شکل معناداری کاهش می‌یابد. همچنین این امر لزوم توجه به ابعاد روانشناختی دانشجویان را نشان می‌دهد؛ بنابراین مدیریت مشکلات روانی در دانشجویان برای بهره‌گیری هرچه بیشتر از سرمایههای روانشناختی و ارتقای سطح خودکارآمدی، امیدواری، خوشبینی و تاب‌آوری برای کنترل استرس ادراک‌شده در دانشجویان توصیه می‌شود.
از محدودیت‌های این پژوهش کم بودن تعداد دانشجویان شرکت‌کننده در پژوهش بود. هرچند نمونه‌گیری به روش سرشماری بوده است، با این حال تعدادی از دانشجویان برای شرکت در مطالعه تمایل نداشتند و حدود 23 درصد از نمونه‌های واجد شرایط در مطالعه شرکت نکردند که می‌تواند بر نتایج مطالعه تأثیرگذار باشد. انجام پژوهش مشابه در محیط‌های بزرگ‌تر که ممکن است نتایج متفاوتی ارائه دهد، پیشنهاد می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه مراحل و روند اجرایی این مطالعه، پس از تصویب در معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز و تأیید کمیته اخلاق با کد (IR.AJUMS.REC.1400.633) اجرا شد.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی کمیته تحقیقات دانشجویی و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
طرح مطالعه، نظارت بر مطالعه و آنالیز داده‌ها: مهرناز احمدی؛ جمع‌آوری داده‌ها: شقایق صالحی و نگار لیلتن؛ نگارش مقاله: شقایق صالحی، نگار لیلتن و مهرناز احمدی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از کمیته تحقیقات دانشجویی و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز برای حمایت مالی از این مطالعه قدردانی می‌شود. همچنین پژوهشگران این مطالعه از دانشجویان پرستاری و مامایی برای همکاری صمیمانه،تقدیر و تشکر می‌کنند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
پرستاری-روانپرستاری
دریافت: 1401/11/12 | پذیرش: 1402/1/26 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1401/11/12 | پذیرش: 1402/1/26 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. Cooke JE, Eirich R, Racine N, Madigan S. Prevalence of posttraumatic and general psychological stress during COVID-19: A rapid review and meta-analysis. Psychiatry Res. 2020; 292:113347. [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113347] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113347]
2. Pourfarrokh P, Kkermani M, Jamali J. [Assessment of the level of perception stress of students of Mashhad University of Medical Sciences about COVID19 in 2020 (Perisan)]. Horiz Med Educ Dev. 2020; 11(2):66-76. [DOI:10.22038/hmed.2020.49975.1050]
3. AlAteeq DA, Aljhani S, AlEesa D. Perceived stress among students in virtual classrooms during the COVID-19 outbreak in KSA. J Taibah Univ Med Sci. 2020; 15(5):398-403.[DOI:10.1016/j.jtumed.2020.07.004] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.jtumed.2020.07.004]
4. Çimen İD, Alvur TM, Coşkun B, Şükür NEÖ. Mental health of Turkish medical students during the COVID-19 pandemic. Int J Soc Psychiatry. 2022; 68(6):1253-62.[DOI:10.1177/00207640211066734] [PMID] [DOI:10.1177/00207640211066734]
5. Vîrgă D, Baciu EL, Lazăr TA, Lupșa D. Psychological capital protects social workers from burnout and secondary traumatic stress. Sustainability. 2020; 12(6):2246. [DOI:10.3390/su12062246] [DOI:10.3390/su12062246]
6. Luthans F, Luthans KW, Luthans BC. Positive psychological capital: Beyond human and social capital. Bus Horiz. 2004; 47(1):45-50. [DOI:10.1016/j.bushor.2003.11.007] [DOI:10.1016/j.bushor.2003.11.007]
7. Mubarak N, Safdar S, Faiz S, Khan J, Jaafar M. Impact of public health education on undue fear of COVID-19 among nurses: The mediating role of psychological capital. Int J Ment Health Nurs. 2021; 30(2):544-52. [DOI:10.1111/inm.12819] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1111/inm.12819]
8. Ren X, Wu D, He P, Luo W, Zhao J, Cen Y, et al. The positive psychological capital and its influencing factors among university students during the COVID-19 pandemic. 2022; [Unpublished]. [DOI:10.21203/rs.3.rs-1804146/v1] [DOI:10.21203/rs.3.rs-1804146/v1]
9. Sucan S. The relationship between hope and perceived stress in teacher candidates. Int J High Educ. 2019; 8(2):1-6. [DOI:10.5430/ijhe.v8n2p1] [DOI:10.5430/ijhe.v8n2p1]
10. Pathak R, Lata S. Optimism in relation to resilience and perceived stress. J Psychosoc Res. 2018; 13(2):359-67. [DOI:10.32381/JPR.2018.13.02.10] [DOI:10.32381/JPR.2018.13.02.10]
11. Bandadi L, Chamkal N, Belbachir S, Ahami AOT. Perceived stress among Moroccan nurses student: Effect of the emotional self-efficacy. Public Health Educ Train. 2020; 8(E):156-61. [DOI:10.3889/oamjms.2020.3899] [DOI:10.3889/oamjms.2020.3899]
12. Bandura A. Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychol Rev. 1977; 84(2):191-215. [PMID] [DOI:10.1037/0033-295X.84.2.191]
13. Safarizadeh Mm, Tirgari B, Rodi Rasht Abadi OS, Heidarzadeh A, Azizzadeh forouzi M. [Study of clinical self-efficacy and belongingness to clinical environment in undergraduate nursing students of Razi School of Nursing and Midwifery, Kerman University of Medical Sciences 2017-2017 (Persian)]. J Nurs Educ. 2019; 7(6):31-8. [Link]
14. Ghaffari F, Fotoukian Z, Hosseini SJ, Mahmoudian A. [The relationship between resiliency and attachment styles with academic self-efficacy among nursing students of Babol Medical Sciences University in Academic year of 2016-2017 (Persian)]. Iran J Med Educ. 2019; 19:231-8. [Link]
15. Saadat S, Davarpanah SH, Saeedpour F, Samiee F. [The role of psychological capital (ie, hope, optimism, self-efficacy, resilience) in student's academic commitment (Persian)]. Educ Strategy Med Sci. 2019; 12(3):1-11. [Link]
16. Tabe Bordbar F, Esmaeili M, Amiri M. [Predicting coronary anxiety based on cognitive emotion regulation strategies, psychological stubbornness, and resilience (Persian)]. J Res Educ Sci. 2022; 15(55):16-28. [Link]
17. Maroufizadeh S, Zareiyan A, Sigari N. [Psychometric properties of the 14, 10 and 4-item "perceived stress scale" among asthmatic patients in Iran (Persian)]. Payesh. 2014; 13(4):457-65. [Link]
18. Luthans F, Avolio BJ, Avey JB, Norman SM. Positive psychological capital: Measurement and relationship with performance and satisfaction. Pers psychol. 2007; 60(3):541-72. [DOI:10.1111/j.1744-6570.2007.00083.x] [DOI:10.1111/j.1744-6570.2007.00083.x]
19. Shokri O, Mahdavian P, Khodaei A. [Factor structure, reliability and measurement invariance of the Psychological Capital Questionnaire for Iranian male and female teachers (Persian)]. Res Sch Virtual Learn. 2020; 8(1):21-34. [DOI:10.30473/etl.2020.52725.3215]
20. Voss C, Shorter P, Weatrowski G, Mueller-Coyne J, Turner K. A comparison of anxiety levels before and during the COVID-19 pandemic. Psychol Rep. 2022; 3:332941221093250. [DOI:10.1177/00332941221093250] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1177/00332941221093250]
21. Ganjoo M, Farhadi A, Baghbani R, Daneshi S, Nemati R. Association between health locus of control and perceived stress in college student during the COVID-19 outbreak: A cross-sectional study in Iran. BMC Psychiatry. 2021; 21(1):529. [DOI:10.1186/s12888-021-03543-1] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s12888-021-03543-1]
22. Alomar M, Palaian S, Shanableh S. Perceived stress and quality of life among final-year pharmacy students in the united arab emirates during COVID-19 pandemic lockdown. Adv Med Educ Pract. 2021; 12:1361-9. [DOI:10.2147/AMEP.S324274] [PMID] [PMCID] [DOI:10.2147/AMEP.S324274]
23. Shadfard Z, Taghizadeganzadeh M, Pournouroz N, Maarefi F, Badiyepeymaiejahromi Z. [Investigating the role of self-esteem, happiness and hospital's ethical climate in predicting perceived stress of paramedical students (Persian)]. Res Med Educ. 2020; 12(3):44-54. [DOI:10.52547/rme.12.3.44]
24. Elbay RY, Kurtulmuş A, Arpacıoğlu S, Karadere E. Depression, anxiety, stress levels of physicians and associated factors in Covid-19 pandemics. Psychiatry Res. 2020; 290:113130.[DOI:10.1016/j.psychres.2020.113130] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.psychres.2020.113130]
25. Ren L, Luo C, Cheng H, Liu Y, Meng R. Investigation and statistical analysis of college students' psychological capital. Paper presented at: 2019 International Conference on Biotechnology and Bioengineering (9th ICBB). 28 September 2019; Poznan, Poland. [DOI:10.1063/5.0020726] [DOI:10.1063/5.0020726]
26. Sotodehasl N, Kahouei M, Fodaji F. [Social and psychological capital and its relation with academic achievement among medical sciences students of Semnan University of medical sciences, Semnan, Iran (Persian)]. Koomesh. 2018; 20(2):256-62. [Link]
27. Sun F, Xu C, Xue J, Su J, Lu Q, Wang B. Perceived stress, psychological capital, and psychological distress among Chinese nursing students: A cross-sectional study. 2021; [Unpublished]. [DOI:10.21203/rs.3.rs-1190351/v1] [DOI:10.21203/rs.3.rs-1190351/v1]
28. Bilal A, Aslam S, Masood S. Impact of optimism & resilience on subjective wellbeing in ill individuals during covid-19 pandemic. Pak J Soc Res. 2021; 3(3):513-9. [DOI:10.52567/pjsr.v3i3.410] [DOI:10.52567/pjsr.v3i3.410]
29. Garavand H. [Structural modeling of problem solving styles and corona anxiety in students with an emphasis on the mediating role of self-efficacy (Persian)]. Res Cogn Behav Sci. 2021; 10(2):145-66. [DOI:10.22108/cbs.2022.130911.1581]
30. Ghaedi M. [The prediction of mental health of psychology students of Tehran university based on psychological capital (Persian)]. J Psychol New Ideas. 2018; 2(6):1-9. [Link]
31. Gloster AT, Meyer AH, Lieb R. Psychological flexibility as a malleable public health target: Evidence from a representative sample. J Contextual Behav Sci. 2017; 6(2):166-71. [DOI:10.1016/j.jcbs.2017.02.003] [DOI:10.1016/j.jcbs.2017.02.003]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
