جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 507-497 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.MUQ.REC.1401.137
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Arasteh F, Mohammadbeigi A, Khandan M, Gharlipour Z. Evaluation of the Effect of Educational Intervention Based on the Theory of Planned Behavior on Adopting Proper Posture at Work in Dental Students of Qom University of Medical Sciences, Qom City, Iran. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 2847.1
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3688-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3688-fa.html
آراسته فرشته، محمد بیگی ابوالفضل، خندان محمد، قارلی‌پور ذبیح‌اله. بررسی میزان تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر اتخاذ وضعیت بدنی مناسب حین کار در دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی قم. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :497-507
فرشته آراسته1 
، ابوالفضل محمد بیگی2 ، محمد خندان3 ، ذبیح‌اله قارلی‌پور* 4
، ابوالفضل محمد بیگی2 ، محمد خندان3 ، ذبیح‌اله قارلی‌پور* 4
1- گروه آموزش بهداشت و ارتقا سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
2- گروه اپیدمیولوژی و آمار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
3- گروه بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
4- گروه آموزش بهداشت و ارتقا سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران. ،gharlipourz@yahoo.com
2- گروه اپیدمیولوژی و آمار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
3- گروه بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
4- گروه آموزش بهداشت و ارتقا سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران. ،
واژه‌های کلیدی: رفتار، وضعیت بدن، دانشجویان
متن کامل [PDF 4452 kb]
(239 دریافت)
| چکیده (HTML) (594 مشاهده)
متن کامل: (244 مشاهده)
مقدمه
اختــلالات اســکلتی‌عضلانــی شرایطی است که در آن عضلات، تاندون‌ها و نیز اعصاب آسیب‌دیده و علائم درد، کرختی و ناراحتی بروز پیدا می‌کند [1]. اختلالات اسکلتی‌عضلانی یک‌سوم عوارض شغلی را سالانه به خود اختصاص می‌دهند [2]. بیماری‌های اسکلتی‌عضلانی در مطالعات انجام‌شده علت بیش از نیمی از غیبت‌های کاری گزارش شده‌اند [3]. تحقیقات انجام‌شده در امریکا نشان می‌دهد اختلالات اسکلتی‌عضلانی ناشی از کار 60 درصد از کل موارد جدیـد بیمـاری‌هـای شـغلی را شامل می‌شود. امــروزه پیشــگیری از اختلالات اسکلتی‌عضلانی ناشی از کار در بســیاری از کشــورها یک اولویـت ملـی می‌باشد [4].
آسیب‌های اسکلتی‌عضلانی ناشی از کار، هزینه‌های زیادی بر سیستم بهداشتی-درمانی کشورها تحمیل می‌کند. نتایج مطالعه ایوب پرنو و همکاران نشان داد ازجمله اقداماتی که در پیشگیری از اختلالات اسکلتی‌عضلانی می‌تواند مؤثر باشد، در نظر گرفتن مواردی همچون سن، سابقه کاری، سال‌های تحصیل و نیز توانایی فیزیکی کارکنان در به‌کارگیری آنان و همچنین آموزش ارگونومیکی کارکنان درزمینه بهترین روش صحیح انجام کار و بهترین وضعیت بدنی در حین کار یا نشستن می‌باشند [5]. در بروز اختلالات اسکلتی‌عضلانی مرتبط با کار، عوامل خطر مختلفی مؤثر می‌باشند که وضعیت نامطلوب بدن یک مورد از این عوامل خطر است [3]. بیماری‌های اسکلتی‌عضلانی و درد در بین دندانپزشکان شیوع بالایی دارد، به‌طوری‌که بررسی نظام‌مند شیوع کلی سالانه 78 درصد را نشان می‌دهد [6]. نتایج مطالعه حامد ندری و همکاران نشان داد بیشترین شیوع اختلالات اسکلتی‌عضلانی در نواحی گردن، شانه-بازو و پایین کمر می‌باشد [7]. به‌علت قرار گرفتن دندانپزشکان در وضعیتی ثابت حین کار و فشار استاتیک بالا که بر عضلات گردن، شانه، مچ دست و نیز کمر وارد می‌شود، ناراحتی‌های اسکلتی‌عضلانی در این نواحی در بین دندانپزشکان شایع است. نتایج مطالعه علی‌محمد کرم‌پور و همکاران نشان داد روزهای غیبت از کار در دندانپزشکان به این دلیل بود که درد در نواحی مختلف بدن وجود داشته است و به منظور پیشگیری از اختلالات اسکلتی‌عضلانی، برنامه‌های آموزشی و ورزشی توصیه می‌شود [8].
همچنین رعایت اصول ارگونومیک و نیز افزایش آگاهی دندانپزشکان در این خصوص در کاهش بروز اختلالات اسکلتی‌عضلانی مؤثر هستند [9]. رُل و همکاران باتوجه‌به مطالعاتی که مورد بررسی قرار دادند چنین بیان کردند که در زمان اجرای تمرینات ارگونومیک در عمل، به نظر می‌رسد به‌طور مؤثر درد اسکلتی‌عضلانی کاهش می‌یابد. این نشان‌دهنده اهمیت آموزش و همچنین پتانسیل تشدید علائم در صورت عدم آموزش است [10]. نتایج مطالعه فاطمه زارعی و همکاران نشان داد آموزش حضوری (چهره به چهره) و نیز آموزش به روش کتابچه یا جزوه در گروه آموزشی چهره بـه چهره و نیز گروه آموزش با پمفلت اثرگذار بوده و بر نوع وضعیت بدن دندانپزشکان اثر مثبتی داشـته است [4]. در مطالعه نسترن میرفرهادی و همکاران باتوجه‌به بالا بودن سطح خطر اختلالات اسکلتی‌عضلانی دانشجویان دندانپزشکی و آگاهی پایین درزمینه ارگونومی، آموزش دانش ارگونومی ضروری گزارش شد [11].
همچنین نتایج مطالعه دکتر سیامک یعقوبی و دکتر وحید اسماعیلی نشان داد وضعیت کاری دانشجویان نیاز به اصلاح دارد و دوره آموزشی یک روزه درخصوص اصول ارگونومیک در بهبود این وضعیت مؤثر می‌باشد [12]. آموزش از ارکان اصلی مراقبت‌های بهداشتی می‌باشد و اهمیت بیشتر به طراحی و برنامه‌ریزی‌های آموزشی مبتنی بر الگوها و نظریه‌های آموزشی و علوم رفتاری و اجتماعی در کشور لازم است [13]. نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده چارچوبی به دنبال توضیح و پیش‌بینی رفتارهای مرتبط با سلامت است و تعیین‌کننده اصلی رفتار را قصد می‌داند [14]. نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده پیشنهاد می‌کند که سازه‌های نگرش، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری درک‌شده عوامل پیش‌بینی‌کننده‌ای هستند که منجر به قصد می‌شوند. هرچه قصد فرد برای انجام یک رفتار قوی‌تر باشد، احتمال بیشتری برای انجام آن رفتار وجود دارد [15].
باتوجه‌به شیوع بالای اختلالات اسکلتی‌عضلانی در دندانپزشکان و اثربخشی آموزش در پیشگیری از این اختلالات و نیاز به بررسی اثربخشی نظریه‌ها، الگوهای آموزشی و برنامه‌ریزی آموزشی، این مطالعه با هدف تعیین میزان تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر اتخاذ وضعیت بدنی مناسب حین کار در دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم در سال 1401 انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه با هدف تعیین میزان تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر اتخاذ وضعیت بدنی مناسب حین کار در دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم در سال 1401 انجام شد. در این مطالعه از کاربرگ ارزیابی سریع اندام فوقانی به منظور ارزیابی وضعیت بدنی در حین کار دانشجویان دندانپزشکی استفاده شد که روش مناسبی برای ارزیابی سریع شدت فشار وضعیتی است [8]. این روش را مک اتامنی و کورلت طراحی و در سال 1993 ارائه کرده‌اند [16]. در این روش بدن به دو گروه A و B تقسیم شده ( گروه A شامل بازو، ساعد و مچ وگروه B شامل گردن، تنه و پاها) و پس از مشاهده وضعیت بدنی موردنظر امتیاز هر اندام از گروه A و B باتوجه‌به دیاگرام‌ها و جداول محاسبه شده و نمره نهایی RULA محاسبه می‌شود. باتوجه‌به همین نمره نهایی RULA سطح اولویت اقدامات اصلاحی مشخص می‌شود. امتیاز نهایی چنانچه 1 یا 2 باشد، وضعیت بدنی قابل قبول گزارش می‌شود. امتیاز نهایی 3 یا 4 نشان‌دهنده مطالعه افزونتر است و ایجاد مداخلات ارگونومیک ممکن است ضروری باشد. همچنین امتیاز 5 یا 6 مطالعه افزونتر را مشخص می‌کند که مداخلات ارگونومیک در آینده نزدیک باید انجام شود. امتیاز نهایی 7 نشان‌دهنده مداخلات ارگونومیک هر چه سریع‌تر است [8].
همچنین در این مطالعه پرسش‌نامه که شامل سؤالات جمعیت‌شناختی و نیز سؤالات براساس سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده است به کار برده شد. روایی و پایایی این پرسش‌نامه در مطالعه معصومه ایمانزاد و همکاران [17] مورد تأیید قرار گرفته است. به منظور سنجش پایایی ضریب آلفای کرونباخ برای سازه نگرش برابر با 75/0، سازه هنجار انتزاعی برابر با 67/0، قصد رفتاری برابر با 72/0 و کنترل رفتاری درک‌شده برابر با 70/0 محاسبه شد. پرسش‌نامه بر مبنای نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده که شامل 10 سؤال نگرش با مقیاس 4 گزینه‌ای از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم، هنجار انتزاعی با 11 سؤال با مقیاس 5 گزینه‌ای از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم، کنترل رفتاری درک‌شده که شامل 8 سؤال با مقیاس 5 گزینه‌ای از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم، قصد رفتاری که دارای 5 سؤال با مقیاس 4 گزینه‌ای از کاملاً درست است تا اصلاً درست نیست و رفتار شامل 3 سؤال با مقیاس همیشه، اغلب اوقات،گاهی اوقات، به‌ندرت و هرگز بررسی شد.
تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS ویرایش 20 و با استفاده از آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف‌معیار و فراوانی و درصد انجام شد. همچنین آزمون‌های تحلیلی شامل آزمون‌های مک نمار و کای اسکوئر، تی تست مستقل و تی زوجی به کار گرفته شد. سطح معناداری آزمون‌ها 05/P<0 در نظر گرفته شد. با در نظر گرفتن توان مطالعه برابر با 90 درصد و خطای نوع اول برابر با 5 درصد و انحراف‌معیار برای دو گروه برابر با 72/1 و 8/2 ، حداقل حجم نمونه لازم برای مطالعه برابر با 29 نفر شد. باتوجه‌به مداخله‌ای بودن مطالعه و با در نظر گرفتن با احتمال ریزش نمونه‌ها، حجم نمونه مطالعه به 40 نفر در هر گروه و 80 نفر در 2 گروه افزایش یافت. محاسبات حجم نمونه در نرم‌افزار آماری MedCal انجام شده است.
با استفاده از نمونه‌گیری به روش دردسترس و از بین افراد واجد شرایط از دانشکده دندانپزشکی، 80 نفر از دانشجویان بالینی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم در این مطالعه شرکت کردند. پیش آزمون مطالعه با تکمیل پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی و پرسش‌نامه متشکل از سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده و همچنین محاسبه نمره RULA برای ارزیابی وضعیت بدن دانشجویان در حین کار انجام شد. سپس افراد به روش تصادفی ساده در دو گروه آزمون و کنترل قرار گرفتند. آموزش به‌صورت چهره به چهره با استفاده از روش‌های آموزشی مثل سخنرانی و همچنین کتابچه یا جزوه، عکس و فیلم برای گروه آزمون انجام شد. محتوای آموزشی در اختیار گروه آزمون قرار گرفت و آموزش انجام شد. یک ماه پس از پایان آموزش، گروه آزمون و کنترل پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی و پرسش‌نامه متشکل از سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده را تکمیل کردند و نمره RULA محاسبه شد.
در این مطالعه دانشجویان در مرحله بالینی رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم (سال چهارم تحصیلی به بعد) وارد مطالعه شدند. عدم رضایت برای ادامه همکاری در مطالعه، معیار خروج از مطالعه بود. رعایت اصول اخلاقی در کلیه مراحل تحقیق و رعایت اصول امانت‌داری در استفاده از منابع در این مطالعه مورد توجه قرار گرفت. اطمینان دادن به شرکت‌کنندگان در مطالعه نسبت به محرمانه ماندن اطلاعات دریافت‌شده در نزد پژوهشگر انجام شد. شرکت‌کنندگان از هدف و مراحل اجرای مطالعه آگاهی داشتند و با رضایت آگاهانه در این مطالعه شرکت کردند.
یافته‌ها
در این مطالعه80 نفر از دانشجویان بالینی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم شرکت کردند. 41نفر (3/51 درصد) از شرکت‌کنندگان مرد بودند و 39 نفر (8/48 درصد) از شرکت‌کنندگان زن بودند. متغیرهای سن، قد، وزن، روزهای کاری در هفته، روزهای ورزش در هفته و دقایق ورزش در یک روز در بین دو گروه آزمون و کنترل تفاوت معناداری نداشت (05/0<P). نتایج آزمون کای‌اسکوئر نشان داد نسبت توزیع افراد با جنسیت متفاوت در بین دو گروه کنترل و آزمایش یکسان بوده و تفاوت معناداری بین آن‌ها وجود نداشت (05/0<P). همچنین در سایر مشخصات جمعیت‌شناختی مانند وضعیت ازدواج، ورزش، استراحت بین ویزیت‌ها و دفعات استراحت، گرم کردن بدن اختلاف معناداری وجود نداشت (05/0<P). در جدول شماره 1 توزیع فراوانی برخی از اطلاعات جمعیت‌شناختی ارائه شده است.
مقایسه نمرات متغیرهای نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله در جدول شماره 2 گزارش شده است. تفاوت معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل قبل از مداخله در سازه‌های رفتار برنامه‌ریزی‌شده شامل نگرش، هنجار انتزاعی، کنترل رفتاری درک‌شده، قصد رفتاری و رفتار وجود نداشت و بعد از مداخله نیز در بین دو گروه آزمون و کنترل اخلاف معناداری مشاهده نشد. در گروه آزمون بعد از مداخله افزایش معناداری در سازه‌های نگرش (025/0=P)، کنترل رفتاری درک‌شده (031/0=P) و قصد رفتاری (021/0=P) مشاهده شد، اما در سازه‌های هنجار انتزاعی (790/0=P) و رفتار(635/0=P) اختلاف معناداری مشاهده نشد. در گروه کنترل قبل و بعد از مداخله در سازه‌های نگرش (498/0=P)، کنترل رفتاری درک‌شده (064/0=P) ، قصد رفتاری (152/0=P) و رفتار (147/0=P) در گروه آزمون اختلاف معناداری مشاهده نشد و تنها در سازه هنجار انتزاعی اختلاف معناداری مشاهده شد (049/0=P).
یافته‌ها نشان دادند تفاوت معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل در نمره بازو و مچ (073/0=P)، نمره گردن، کمر، پا (672/0=P) و نمره نهایی RULA (789/0=P) قبل از مداخله وجود نداشت. بعد از مداخله تفاوت معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل در نمره بازو و مچ، نمره گردن، کمر، پا و نمره نهایی RULA مشاهده شد (001/0=P)، (002/0=P) و (001/0=P). مقایسه نمرات بخش بازو و مچ، گردن و کمر و پا ، و نمره RULA بین دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله در جدول شماره 3 گزارش شده است.
نتایج نشان داد وضعیت بدنی هیچ‌یک از دانشجویان حین کار در پایین‌ترین سطح اقدامات موردنیاز قرار نداشت و وضعیت بدنی قابل قبول (نمره RULA برابر با 1 یا 2) گزارش نشد. 90 درصد از افراد قبل از مداخله در گروه آزمون نیاز به مداخله سریع داشتند و در بالاترین سطح اقدامات (نمره RULA برابر با 7) قرار داشتند. همچنین10 درصد از افراد قبل از مداخله در گروه آزمون نیاز به مداخله در آینده (نمر RULA برابر با 5 یا 6) قرار داشتند. بعد از مداخله 5/32 درصد از افراد در گروه آزمون در بالاترین سطح اقدامات (نمره RULA برابر با 7) و مداخله سریع قرار گرفتند و 5/57 درصد از افراد در گروه آزمون نیاز به مداخله در آینده (نمره RULA برابر با 5 یا 6) و 10 درصد از افراد در گروه آزمون در سطح مطالعه افزونتر (نمره RULA برابر با 3 یا 4) قرار گرفتند. در گروه کنترل تغییراتی در این سطوح خطر قبل و بعد از مداخله ایجاد نشد. 5/87 درصد از افراد در گروه کنترل در بالاترین سطح اقدامات (نمره RULA برابر با7) قرار داشتند و نیاز به مداخله سریع گزارش شد.
تعیین و مقایسه سطوح اقدامات موردنیاز باتوجه‌به نمره RULA در میان دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله در جدول شماره 4 گزارش شده است. تفاوت معناداری در گروه آزمون ازنظر سطوح اقدامات موردنیاز باتوجه‌به نمره RULA بعد از مداخله در مقایسه با قبل یافت شد (001/0= P).
بحث
این مطالعه، مداخله‌ای آموزشی با هدف تعیین میزان تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر اتخاذ وضعیت بدنی مناسب حین کار در دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم انجام شد. براساس یافته‌های این مطالعه در گروه آزمون بعد از مداخله در سازه‌های نگرش، کنترل رفتاری درک‌شده و قصد رفتاری افزایش معناداری وجود داشت، اما در سازه‌های هنجار انتزاعی و رفتار اختلاف معناداری مشاهده نشد. نتایج این مطالعه با نتایج مطالعه محمدی‌زیدی و همکاران [14] همسو می‌باشد. در این مطالعه [14] درزمینه تعیین اثربخشی مداخله آموزشی بر اصلاح حالت‌های بدنی و متغیرهای روانی‌اجتماعی برگرفته از نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده، در گروه آزمون پس از مداخله در سازه‌های نگرش، کنترل رفتاری درک شده و قصد افزایش معناداری مشاهده شد، درحالی‌که هنجار انتزاعی تغییر معناداری نداشت. این موضوع برای مداخلات آموزشی آینده مفید و مؤثر می‌باشد. توجه به این موضوع به این دلیل دارای اهمیت می‌باشد که به منظور ترغیب افراد در جهت اتخاذ رفتار ارگونومیک در محیط کار علاوه‌بر انتقال دانش و اطلاعات ضروری، مهارت‌ها و محیط حمایت‌کننده مناسبی برای آن‌ها فراهم شود [14].
بهبود نمره RULA پس از مداخله آموزشی در گروه آزمون مشاهده شد و با مطالعات دیگر که کاهش نمرات RULA [14]، ارزیابی سریع کل بدن [12] و ارزیابی سریع تنش اداری [13] را پس از آموزش نشان داده‌اند، همسو بود. در مطالعه دکتر سیامک یعقوبی و دکتر وحید اسماعیلی وضعیت‌های کاری دانشجویان دندانپزشکی قبل و بعد از دوره آموزشی یک روزه به‌وسیله روش ارزیابی سریع کل بدن بررسی شد. در مقایسه قبل و بعد از آموزش تفاوت معناداری در نمره ارزیابی سریع کل بدن مشاهده شد [12]. در مطالعه مهدی مشکی و همکاران که یک مطالعه کارآزمایی تصادفی شاهددار بود، پس از بررسی کاربران رایانه‌ای و تعیین ریسک فاکتورهای ایستگاه‌های کاری موردبررسی با روش ارزیابی سریع تنش اداری کاربرانی که دارای سطح احتمال خطر زیاد ابتلا به اختلالات اسکلتی عضلانی بودند و ایستگاه کاری آن‌ها به اقدامات اصلاحی و مداخله‌ای نیاز داشت، وارد مطالعه شدند. پس از انجام مداخله آموزشی بین میانگین نمره نهایی ROSA و اجزای آن بین دو گروه آزمون و کنترل تفاوت آماری معنادار گزارش شد [13].
یافته‌های این مطالعه نشان داد تفاوت معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل در نمره بازو و مچ، نمره گردن، کمر، پا و نمره نهایی RULA قبل از مداخله وجود ندارد، اما بعد از مداخله اختلاف معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل در نمره بازو و مچ، نمره گردن، کمر، پا و نمره نهایی RULA مشاهده شد. درنتیجه می‌توان گفت که آموزش در اصلاح وضعیت کاری دانشجویان تأثیر مثبت داشته است. البته باید این موضوع را در نظر داشت که رویکرد آموزشی به تنهایی برای کاهش خطر ارگونومیک کافی نیست. یافته‌های این مطالعه نشان داد تفاوت معناداری از نظر سطوح اقدامات موردنیاز باتوجه‌به نمره RULA بین دو گروه آزمون و کنترل بعد از مداخله در این مطالعه یافت شد. گرچه مداخله نتوانست سطح خطر را به سطوح وضعیت بدنی قابل قبول (پایین‌ترین سطح اقدامات) برساند. در مطالعه محمدی زیدی و همکاران سطح خطر تعیین شده از نمره RULA به سطوح میانی کاهش یافت و مداخله آموزشی نتوانست سطح خطر تعیین‌شده از نمره RULA را به سطح خطر پایین و خیلی پایین برساند [14]. در مطالعه سیامک یعقوبی و وحید اسماعیلی با وجود بهبود میانگین کل نمره خطر پس از آموزش نسبت به قبل از آن در دانشجویان، سطح خطر متوسط گزارش شد [12].
لزوم اتخاذ رویکرد ادغام یافته مهندسی-آموزشی و مدیریتی به منظور بهبود شرایط ارگونومیک محیط کار و نیز توجه به عوامل روانی‌اجتماعی مثل نگرش و آگاهی و همچنین تمرکز بر افزایش مهارت‌های فردی به منظور ارتقای عادات ارگونومی مورد تأکید می‌باشد [18]. توصیه می‌شود در مطالعات بعدی به منظور کاهش ریسک به سطوح پایین‌تر،کنترل‌های مهندسی همراه با مداخله آموزشی در نظر گرفته شود. برای مثال فراهم کردن تجهیزات ارگونومیک همچون لوپ‌های بزرگنمایی برای اصلاح حالت‌های بدنی به‌خصوص در ناحیه گردن می‌توانند کمک‌کننده باشند و رعایت ارگونومی را برای دندان پزشکان تسهیل کنند.
مطالعات دیگر نشان داده‌اند که دانشجویانی که از لوپ‌های بزرگنمایی حین کار استفاده می‌کنند، میانگین نمره ارگونومی بهتری نسبت به دانشجویانی که استفاده نمی‌کنند داشته‌اند. بنابراین لوپ‌های بزرگنمایی می‌تواند وضعیت کاری دانشجویان دندان پزشکی را بهبود بخشد [6]. از مهم‌ترین محدودیت این پژوهش کمبود ابزار ارگونومیک همچون عدم دسترسی دانشجویان به لوپ‌های بزرگنمایی بود که در اصلاح وضعیت‌های کاری دندانپزشکان تأثیر مثبت دارد. به همین منظور برای مداخلات بعدی توصیه می‌شود برنامه‌های آموزشی همراه با کنترل‌های مهندسی انجام شود و یا به گروه آزمون آموزشی، گروه آزمون که تجهیزات ارگونومیک مثل لوپ‌های بزرگنمایی را دریافت می‌کند، اضافه شود.
همچنین توصیه می‌شود در مطالعات بعدی به بارکاری دانشجویان دندانپزشکی در مقطع بالینی به‌عنوان عاملی که می‌تواند بر حالت‌های بدنی حین کار و درد اسکلتی‌عضلانی آن‌ها تأثیرگذار باشد، توجه شود. ارتباط بین درد اسکلتی‌عضلانی و ارگونومی کار تأیید شده است و اقدامات پیشگیرانه در محل کار باید در جهت بهبود ارگونومیک محیط کار، آموزش و نیز بهینه سازی بارکاری باشد [19]. توجه به این نکته لازم است که باید ابتدا ارگونومی در دندانپزشکی را شناخت و نیز به توسعه طرح‌های پژوهشی در این زمینه پرداخت [20].
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد مداخله آموزشی مبتنی بر نظریه می‌تواند در بهبود وضعیت کاری مؤثر باشد. ما شاهد بهبود نمره RULA و اصلاح وضعیت‌های کاری در گروه آزمون بودیم. گرچه مداخله آموزشی نتوانست سطح خطر را به سطوح وضعیت بدنی قابل قبول(پایین ترین سطح اقدامات) برساند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تمام اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است و شرکت‌کنندگان در مورد هدف و مراحل اجرای پژوهش آگاه شدند. آن‌ها از محرمانه بودن اطلاعات خود اطمینان داشتند. این مقاله در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم با شناسه IR.MUQ.REC.1401.137 تأیید شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد فرشته آراسته، رشته آموزش بهداشت و ارتقا سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم می‌باشد. این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، نگارش-نقد و ویرایش و منابع: فرشته آراسته و ذبیح اله قارلی پور؛ روش‌شناسی: ابوالفضل محمدبیگی و ذبیح اله قارلی پور؛ تحقیق: فرشته آراسته، محمد خندان و ذبیح اله قارلی پور؛ نظارت: ذبیح اله قارلی پور؛ نگارش-اصل پیش‌نویس: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همکاری افرادی که در این پژوهش ما را یاری کردند، تشکر و قدردانی می‌شود.
اختــلالات اســکلتی‌عضلانــی شرایطی است که در آن عضلات، تاندون‌ها و نیز اعصاب آسیب‌دیده و علائم درد، کرختی و ناراحتی بروز پیدا می‌کند [1]. اختلالات اسکلتی‌عضلانی یک‌سوم عوارض شغلی را سالانه به خود اختصاص می‌دهند [2]. بیماری‌های اسکلتی‌عضلانی در مطالعات انجام‌شده علت بیش از نیمی از غیبت‌های کاری گزارش شده‌اند [3]. تحقیقات انجام‌شده در امریکا نشان می‌دهد اختلالات اسکلتی‌عضلانی ناشی از کار 60 درصد از کل موارد جدیـد بیمـاری‌هـای شـغلی را شامل می‌شود. امــروزه پیشــگیری از اختلالات اسکلتی‌عضلانی ناشی از کار در بســیاری از کشــورها یک اولویـت ملـی می‌باشد [4].
آسیب‌های اسکلتی‌عضلانی ناشی از کار، هزینه‌های زیادی بر سیستم بهداشتی-درمانی کشورها تحمیل می‌کند. نتایج مطالعه ایوب پرنو و همکاران نشان داد ازجمله اقداماتی که در پیشگیری از اختلالات اسکلتی‌عضلانی می‌تواند مؤثر باشد، در نظر گرفتن مواردی همچون سن، سابقه کاری، سال‌های تحصیل و نیز توانایی فیزیکی کارکنان در به‌کارگیری آنان و همچنین آموزش ارگونومیکی کارکنان درزمینه بهترین روش صحیح انجام کار و بهترین وضعیت بدنی در حین کار یا نشستن می‌باشند [5]. در بروز اختلالات اسکلتی‌عضلانی مرتبط با کار، عوامل خطر مختلفی مؤثر می‌باشند که وضعیت نامطلوب بدن یک مورد از این عوامل خطر است [3]. بیماری‌های اسکلتی‌عضلانی و درد در بین دندانپزشکان شیوع بالایی دارد، به‌طوری‌که بررسی نظام‌مند شیوع کلی سالانه 78 درصد را نشان می‌دهد [6]. نتایج مطالعه حامد ندری و همکاران نشان داد بیشترین شیوع اختلالات اسکلتی‌عضلانی در نواحی گردن، شانه-بازو و پایین کمر می‌باشد [7]. به‌علت قرار گرفتن دندانپزشکان در وضعیتی ثابت حین کار و فشار استاتیک بالا که بر عضلات گردن، شانه، مچ دست و نیز کمر وارد می‌شود، ناراحتی‌های اسکلتی‌عضلانی در این نواحی در بین دندانپزشکان شایع است. نتایج مطالعه علی‌محمد کرم‌پور و همکاران نشان داد روزهای غیبت از کار در دندانپزشکان به این دلیل بود که درد در نواحی مختلف بدن وجود داشته است و به منظور پیشگیری از اختلالات اسکلتی‌عضلانی، برنامه‌های آموزشی و ورزشی توصیه می‌شود [8].
همچنین رعایت اصول ارگونومیک و نیز افزایش آگاهی دندانپزشکان در این خصوص در کاهش بروز اختلالات اسکلتی‌عضلانی مؤثر هستند [9]. رُل و همکاران باتوجه‌به مطالعاتی که مورد بررسی قرار دادند چنین بیان کردند که در زمان اجرای تمرینات ارگونومیک در عمل، به نظر می‌رسد به‌طور مؤثر درد اسکلتی‌عضلانی کاهش می‌یابد. این نشان‌دهنده اهمیت آموزش و همچنین پتانسیل تشدید علائم در صورت عدم آموزش است [10]. نتایج مطالعه فاطمه زارعی و همکاران نشان داد آموزش حضوری (چهره به چهره) و نیز آموزش به روش کتابچه یا جزوه در گروه آموزشی چهره بـه چهره و نیز گروه آموزش با پمفلت اثرگذار بوده و بر نوع وضعیت بدن دندانپزشکان اثر مثبتی داشـته است [4]. در مطالعه نسترن میرفرهادی و همکاران باتوجه‌به بالا بودن سطح خطر اختلالات اسکلتی‌عضلانی دانشجویان دندانپزشکی و آگاهی پایین درزمینه ارگونومی، آموزش دانش ارگونومی ضروری گزارش شد [11].
همچنین نتایج مطالعه دکتر سیامک یعقوبی و دکتر وحید اسماعیلی نشان داد وضعیت کاری دانشجویان نیاز به اصلاح دارد و دوره آموزشی یک روزه درخصوص اصول ارگونومیک در بهبود این وضعیت مؤثر می‌باشد [12]. آموزش از ارکان اصلی مراقبت‌های بهداشتی می‌باشد و اهمیت بیشتر به طراحی و برنامه‌ریزی‌های آموزشی مبتنی بر الگوها و نظریه‌های آموزشی و علوم رفتاری و اجتماعی در کشور لازم است [13]. نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده چارچوبی به دنبال توضیح و پیش‌بینی رفتارهای مرتبط با سلامت است و تعیین‌کننده اصلی رفتار را قصد می‌داند [14]. نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده پیشنهاد می‌کند که سازه‌های نگرش، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری درک‌شده عوامل پیش‌بینی‌کننده‌ای هستند که منجر به قصد می‌شوند. هرچه قصد فرد برای انجام یک رفتار قوی‌تر باشد، احتمال بیشتری برای انجام آن رفتار وجود دارد [15].
باتوجه‌به شیوع بالای اختلالات اسکلتی‌عضلانی در دندانپزشکان و اثربخشی آموزش در پیشگیری از این اختلالات و نیاز به بررسی اثربخشی نظریه‌ها، الگوهای آموزشی و برنامه‌ریزی آموزشی، این مطالعه با هدف تعیین میزان تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر اتخاذ وضعیت بدنی مناسب حین کار در دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم در سال 1401 انجام شد.
روش بررسی
این مطالعه با هدف تعیین میزان تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر اتخاذ وضعیت بدنی مناسب حین کار در دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم در سال 1401 انجام شد. در این مطالعه از کاربرگ ارزیابی سریع اندام فوقانی به منظور ارزیابی وضعیت بدنی در حین کار دانشجویان دندانپزشکی استفاده شد که روش مناسبی برای ارزیابی سریع شدت فشار وضعیتی است [8]. این روش را مک اتامنی و کورلت طراحی و در سال 1993 ارائه کرده‌اند [16]. در این روش بدن به دو گروه A و B تقسیم شده ( گروه A شامل بازو، ساعد و مچ وگروه B شامل گردن، تنه و پاها) و پس از مشاهده وضعیت بدنی موردنظر امتیاز هر اندام از گروه A و B باتوجه‌به دیاگرام‌ها و جداول محاسبه شده و نمره نهایی RULA محاسبه می‌شود. باتوجه‌به همین نمره نهایی RULA سطح اولویت اقدامات اصلاحی مشخص می‌شود. امتیاز نهایی چنانچه 1 یا 2 باشد، وضعیت بدنی قابل قبول گزارش می‌شود. امتیاز نهایی 3 یا 4 نشان‌دهنده مطالعه افزونتر است و ایجاد مداخلات ارگونومیک ممکن است ضروری باشد. همچنین امتیاز 5 یا 6 مطالعه افزونتر را مشخص می‌کند که مداخلات ارگونومیک در آینده نزدیک باید انجام شود. امتیاز نهایی 7 نشان‌دهنده مداخلات ارگونومیک هر چه سریع‌تر است [8].
همچنین در این مطالعه پرسش‌نامه که شامل سؤالات جمعیت‌شناختی و نیز سؤالات براساس سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده است به کار برده شد. روایی و پایایی این پرسش‌نامه در مطالعه معصومه ایمانزاد و همکاران [17] مورد تأیید قرار گرفته است. به منظور سنجش پایایی ضریب آلفای کرونباخ برای سازه نگرش برابر با 75/0، سازه هنجار انتزاعی برابر با 67/0، قصد رفتاری برابر با 72/0 و کنترل رفتاری درک‌شده برابر با 70/0 محاسبه شد. پرسش‌نامه بر مبنای نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده که شامل 10 سؤال نگرش با مقیاس 4 گزینه‌ای از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم، هنجار انتزاعی با 11 سؤال با مقیاس 5 گزینه‌ای از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم، کنترل رفتاری درک‌شده که شامل 8 سؤال با مقیاس 5 گزینه‌ای از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم، قصد رفتاری که دارای 5 سؤال با مقیاس 4 گزینه‌ای از کاملاً درست است تا اصلاً درست نیست و رفتار شامل 3 سؤال با مقیاس همیشه، اغلب اوقات،گاهی اوقات، به‌ندرت و هرگز بررسی شد.
تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS ویرایش 20 و با استفاده از آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف‌معیار و فراوانی و درصد انجام شد. همچنین آزمون‌های تحلیلی شامل آزمون‌های مک نمار و کای اسکوئر، تی تست مستقل و تی زوجی به کار گرفته شد. سطح معناداری آزمون‌ها 05/P<0 در نظر گرفته شد. با در نظر گرفتن توان مطالعه برابر با 90 درصد و خطای نوع اول برابر با 5 درصد و انحراف‌معیار برای دو گروه برابر با 72/1 و 8/2 ، حداقل حجم نمونه لازم برای مطالعه برابر با 29 نفر شد. باتوجه‌به مداخله‌ای بودن مطالعه و با در نظر گرفتن با احتمال ریزش نمونه‌ها، حجم نمونه مطالعه به 40 نفر در هر گروه و 80 نفر در 2 گروه افزایش یافت. محاسبات حجم نمونه در نرم‌افزار آماری MedCal انجام شده است.
با استفاده از نمونه‌گیری به روش دردسترس و از بین افراد واجد شرایط از دانشکده دندانپزشکی، 80 نفر از دانشجویان بالینی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم در این مطالعه شرکت کردند. پیش آزمون مطالعه با تکمیل پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی و پرسش‌نامه متشکل از سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده و همچنین محاسبه نمره RULA برای ارزیابی وضعیت بدن دانشجویان در حین کار انجام شد. سپس افراد به روش تصادفی ساده در دو گروه آزمون و کنترل قرار گرفتند. آموزش به‌صورت چهره به چهره با استفاده از روش‌های آموزشی مثل سخنرانی و همچنین کتابچه یا جزوه، عکس و فیلم برای گروه آزمون انجام شد. محتوای آموزشی در اختیار گروه آزمون قرار گرفت و آموزش انجام شد. یک ماه پس از پایان آموزش، گروه آزمون و کنترل پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی و پرسش‌نامه متشکل از سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده را تکمیل کردند و نمره RULA محاسبه شد.
در این مطالعه دانشجویان در مرحله بالینی رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم (سال چهارم تحصیلی به بعد) وارد مطالعه شدند. عدم رضایت برای ادامه همکاری در مطالعه، معیار خروج از مطالعه بود. رعایت اصول اخلاقی در کلیه مراحل تحقیق و رعایت اصول امانت‌داری در استفاده از منابع در این مطالعه مورد توجه قرار گرفت. اطمینان دادن به شرکت‌کنندگان در مطالعه نسبت به محرمانه ماندن اطلاعات دریافت‌شده در نزد پژوهشگر انجام شد. شرکت‌کنندگان از هدف و مراحل اجرای مطالعه آگاهی داشتند و با رضایت آگاهانه در این مطالعه شرکت کردند.
یافته‌ها
در این مطالعه80 نفر از دانشجویان بالینی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم شرکت کردند. 41نفر (3/51 درصد) از شرکت‌کنندگان مرد بودند و 39 نفر (8/48 درصد) از شرکت‌کنندگان زن بودند. متغیرهای سن، قد، وزن، روزهای کاری در هفته، روزهای ورزش در هفته و دقایق ورزش در یک روز در بین دو گروه آزمون و کنترل تفاوت معناداری نداشت (05/0<P). نتایج آزمون کای‌اسکوئر نشان داد نسبت توزیع افراد با جنسیت متفاوت در بین دو گروه کنترل و آزمایش یکسان بوده و تفاوت معناداری بین آن‌ها وجود نداشت (05/0<P). همچنین در سایر مشخصات جمعیت‌شناختی مانند وضعیت ازدواج، ورزش، استراحت بین ویزیت‌ها و دفعات استراحت، گرم کردن بدن اختلاف معناداری وجود نداشت (05/0<P). در جدول شماره 1 توزیع فراوانی برخی از اطلاعات جمعیت‌شناختی ارائه شده است.
مقایسه نمرات متغیرهای نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله در جدول شماره 2 گزارش شده است. تفاوت معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل قبل از مداخله در سازه‌های رفتار برنامه‌ریزی‌شده شامل نگرش، هنجار انتزاعی، کنترل رفتاری درک‌شده، قصد رفتاری و رفتار وجود نداشت و بعد از مداخله نیز در بین دو گروه آزمون و کنترل اخلاف معناداری مشاهده نشد. در گروه آزمون بعد از مداخله افزایش معناداری در سازه‌های نگرش (025/0=P)، کنترل رفتاری درک‌شده (031/0=P) و قصد رفتاری (021/0=P) مشاهده شد، اما در سازه‌های هنجار انتزاعی (790/0=P) و رفتار(635/0=P) اختلاف معناداری مشاهده نشد. در گروه کنترل قبل و بعد از مداخله در سازه‌های نگرش (498/0=P)، کنترل رفتاری درک‌شده (064/0=P) ، قصد رفتاری (152/0=P) و رفتار (147/0=P) در گروه آزمون اختلاف معناداری مشاهده نشد و تنها در سازه هنجار انتزاعی اختلاف معناداری مشاهده شد (049/0=P).
یافته‌ها نشان دادند تفاوت معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل در نمره بازو و مچ (073/0=P)، نمره گردن، کمر، پا (672/0=P) و نمره نهایی RULA (789/0=P) قبل از مداخله وجود نداشت. بعد از مداخله تفاوت معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل در نمره بازو و مچ، نمره گردن، کمر، پا و نمره نهایی RULA مشاهده شد (001/0=P)، (002/0=P) و (001/0=P). مقایسه نمرات بخش بازو و مچ، گردن و کمر و پا ، و نمره RULA بین دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله در جدول شماره 3 گزارش شده است.
نتایج نشان داد وضعیت بدنی هیچ‌یک از دانشجویان حین کار در پایین‌ترین سطح اقدامات موردنیاز قرار نداشت و وضعیت بدنی قابل قبول (نمره RULA برابر با 1 یا 2) گزارش نشد. 90 درصد از افراد قبل از مداخله در گروه آزمون نیاز به مداخله سریع داشتند و در بالاترین سطح اقدامات (نمره RULA برابر با 7) قرار داشتند. همچنین10 درصد از افراد قبل از مداخله در گروه آزمون نیاز به مداخله در آینده (نمر RULA برابر با 5 یا 6) قرار داشتند. بعد از مداخله 5/32 درصد از افراد در گروه آزمون در بالاترین سطح اقدامات (نمره RULA برابر با 7) و مداخله سریع قرار گرفتند و 5/57 درصد از افراد در گروه آزمون نیاز به مداخله در آینده (نمره RULA برابر با 5 یا 6) و 10 درصد از افراد در گروه آزمون در سطح مطالعه افزونتر (نمره RULA برابر با 3 یا 4) قرار گرفتند. در گروه کنترل تغییراتی در این سطوح خطر قبل و بعد از مداخله ایجاد نشد. 5/87 درصد از افراد در گروه کنترل در بالاترین سطح اقدامات (نمره RULA برابر با7) قرار داشتند و نیاز به مداخله سریع گزارش شد.
تعیین و مقایسه سطوح اقدامات موردنیاز باتوجه‌به نمره RULA در میان دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله در جدول شماره 4 گزارش شده است. تفاوت معناداری در گروه آزمون ازنظر سطوح اقدامات موردنیاز باتوجه‌به نمره RULA بعد از مداخله در مقایسه با قبل یافت شد (001/0= P).
بحث
این مطالعه، مداخله‌ای آموزشی با هدف تعیین میزان تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر اتخاذ وضعیت بدنی مناسب حین کار در دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم انجام شد. براساس یافته‌های این مطالعه در گروه آزمون بعد از مداخله در سازه‌های نگرش، کنترل رفتاری درک‌شده و قصد رفتاری افزایش معناداری وجود داشت، اما در سازه‌های هنجار انتزاعی و رفتار اختلاف معناداری مشاهده نشد. نتایج این مطالعه با نتایج مطالعه محمدی‌زیدی و همکاران [14] همسو می‌باشد. در این مطالعه [14] درزمینه تعیین اثربخشی مداخله آموزشی بر اصلاح حالت‌های بدنی و متغیرهای روانی‌اجتماعی برگرفته از نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده، در گروه آزمون پس از مداخله در سازه‌های نگرش، کنترل رفتاری درک شده و قصد افزایش معناداری مشاهده شد، درحالی‌که هنجار انتزاعی تغییر معناداری نداشت. این موضوع برای مداخلات آموزشی آینده مفید و مؤثر می‌باشد. توجه به این موضوع به این دلیل دارای اهمیت می‌باشد که به منظور ترغیب افراد در جهت اتخاذ رفتار ارگونومیک در محیط کار علاوه‌بر انتقال دانش و اطلاعات ضروری، مهارت‌ها و محیط حمایت‌کننده مناسبی برای آن‌ها فراهم شود [14].
بهبود نمره RULA پس از مداخله آموزشی در گروه آزمون مشاهده شد و با مطالعات دیگر که کاهش نمرات RULA [14]، ارزیابی سریع کل بدن [12] و ارزیابی سریع تنش اداری [13] را پس از آموزش نشان داده‌اند، همسو بود. در مطالعه دکتر سیامک یعقوبی و دکتر وحید اسماعیلی وضعیت‌های کاری دانشجویان دندانپزشکی قبل و بعد از دوره آموزشی یک روزه به‌وسیله روش ارزیابی سریع کل بدن بررسی شد. در مقایسه قبل و بعد از آموزش تفاوت معناداری در نمره ارزیابی سریع کل بدن مشاهده شد [12]. در مطالعه مهدی مشکی و همکاران که یک مطالعه کارآزمایی تصادفی شاهددار بود، پس از بررسی کاربران رایانه‌ای و تعیین ریسک فاکتورهای ایستگاه‌های کاری موردبررسی با روش ارزیابی سریع تنش اداری کاربرانی که دارای سطح احتمال خطر زیاد ابتلا به اختلالات اسکلتی عضلانی بودند و ایستگاه کاری آن‌ها به اقدامات اصلاحی و مداخله‌ای نیاز داشت، وارد مطالعه شدند. پس از انجام مداخله آموزشی بین میانگین نمره نهایی ROSA و اجزای آن بین دو گروه آزمون و کنترل تفاوت آماری معنادار گزارش شد [13].
یافته‌های این مطالعه نشان داد تفاوت معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل در نمره بازو و مچ، نمره گردن، کمر، پا و نمره نهایی RULA قبل از مداخله وجود ندارد، اما بعد از مداخله اختلاف معناداری بین دو گروه آزمون و کنترل در نمره بازو و مچ، نمره گردن، کمر، پا و نمره نهایی RULA مشاهده شد. درنتیجه می‌توان گفت که آموزش در اصلاح وضعیت کاری دانشجویان تأثیر مثبت داشته است. البته باید این موضوع را در نظر داشت که رویکرد آموزشی به تنهایی برای کاهش خطر ارگونومیک کافی نیست. یافته‌های این مطالعه نشان داد تفاوت معناداری از نظر سطوح اقدامات موردنیاز باتوجه‌به نمره RULA بین دو گروه آزمون و کنترل بعد از مداخله در این مطالعه یافت شد. گرچه مداخله نتوانست سطح خطر را به سطوح وضعیت بدنی قابل قبول (پایین‌ترین سطح اقدامات) برساند. در مطالعه محمدی زیدی و همکاران سطح خطر تعیین شده از نمره RULA به سطوح میانی کاهش یافت و مداخله آموزشی نتوانست سطح خطر تعیین‌شده از نمره RULA را به سطح خطر پایین و خیلی پایین برساند [14]. در مطالعه سیامک یعقوبی و وحید اسماعیلی با وجود بهبود میانگین کل نمره خطر پس از آموزش نسبت به قبل از آن در دانشجویان، سطح خطر متوسط گزارش شد [12].
لزوم اتخاذ رویکرد ادغام یافته مهندسی-آموزشی و مدیریتی به منظور بهبود شرایط ارگونومیک محیط کار و نیز توجه به عوامل روانی‌اجتماعی مثل نگرش و آگاهی و همچنین تمرکز بر افزایش مهارت‌های فردی به منظور ارتقای عادات ارگونومی مورد تأکید می‌باشد [18]. توصیه می‌شود در مطالعات بعدی به منظور کاهش ریسک به سطوح پایین‌تر،کنترل‌های مهندسی همراه با مداخله آموزشی در نظر گرفته شود. برای مثال فراهم کردن تجهیزات ارگونومیک همچون لوپ‌های بزرگنمایی برای اصلاح حالت‌های بدنی به‌خصوص در ناحیه گردن می‌توانند کمک‌کننده باشند و رعایت ارگونومی را برای دندان پزشکان تسهیل کنند.
مطالعات دیگر نشان داده‌اند که دانشجویانی که از لوپ‌های بزرگنمایی حین کار استفاده می‌کنند، میانگین نمره ارگونومی بهتری نسبت به دانشجویانی که استفاده نمی‌کنند داشته‌اند. بنابراین لوپ‌های بزرگنمایی می‌تواند وضعیت کاری دانشجویان دندان پزشکی را بهبود بخشد [6]. از مهم‌ترین محدودیت این پژوهش کمبود ابزار ارگونومیک همچون عدم دسترسی دانشجویان به لوپ‌های بزرگنمایی بود که در اصلاح وضعیت‌های کاری دندانپزشکان تأثیر مثبت دارد. به همین منظور برای مداخلات بعدی توصیه می‌شود برنامه‌های آموزشی همراه با کنترل‌های مهندسی انجام شود و یا به گروه آزمون آموزشی، گروه آزمون که تجهیزات ارگونومیک مثل لوپ‌های بزرگنمایی را دریافت می‌کند، اضافه شود.
همچنین توصیه می‌شود در مطالعات بعدی به بارکاری دانشجویان دندانپزشکی در مقطع بالینی به‌عنوان عاملی که می‌تواند بر حالت‌های بدنی حین کار و درد اسکلتی‌عضلانی آن‌ها تأثیرگذار باشد، توجه شود. ارتباط بین درد اسکلتی‌عضلانی و ارگونومی کار تأیید شده است و اقدامات پیشگیرانه در محل کار باید در جهت بهبود ارگونومیک محیط کار، آموزش و نیز بهینه سازی بارکاری باشد [19]. توجه به این نکته لازم است که باید ابتدا ارگونومی در دندانپزشکی را شناخت و نیز به توسعه طرح‌های پژوهشی در این زمینه پرداخت [20].
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد مداخله آموزشی مبتنی بر نظریه می‌تواند در بهبود وضعیت کاری مؤثر باشد. ما شاهد بهبود نمره RULA و اصلاح وضعیت‌های کاری در گروه آزمون بودیم. گرچه مداخله آموزشی نتوانست سطح خطر را به سطوح وضعیت بدنی قابل قبول(پایین ترین سطح اقدامات) برساند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تمام اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است و شرکت‌کنندگان در مورد هدف و مراحل اجرای پژوهش آگاه شدند. آن‌ها از محرمانه بودن اطلاعات خود اطمینان داشتند. این مقاله در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم با شناسه IR.MUQ.REC.1401.137 تأیید شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد فرشته آراسته، رشته آموزش بهداشت و ارتقا سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم می‌باشد. این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، نگارش-نقد و ویرایش و منابع: فرشته آراسته و ذبیح اله قارلی پور؛ روش‌شناسی: ابوالفضل محمدبیگی و ذبیح اله قارلی پور؛ تحقیق: فرشته آراسته، محمد خندان و ذبیح اله قارلی پور؛ نظارت: ذبیح اله قارلی پور؛ نگارش-اصل پیش‌نویس: همه نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همکاری افرادی که در این پژوهش ما را یاری کردند، تشکر و قدردانی می‌شود.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
آموزش بهداشت
دریافت: 1401/12/9 | پذیرش: 1402/1/16 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1401/12/9 | پذیرش: 1402/1/16 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. Yektaei T, Tabatabaei-Ghomsheh F, Piri L. [The effect of ergonomic principles education on musculoskeletal disorders among computer users (Persian)]. Arch Rehabil. 2013; 13(4):108-16. [Link]
2. Mohseni Band pey M, Fakhri M, Ahmad Shirveni M, Bagheri nami M, Khaliliyan A. [A comparative evaluation of an exercise program and ergonomic advices in the treatment of low back pain: A randomised controlled clinical trial in nursing population (Persian)]. J Guilan Univ Med Sci. 2007; 16(62):58-66. [Link]
3. Parno A, Sayehmiri K, Parno M, Khandan M, Poursadeghiyan M, Maghsoudipour M, et al. The prevalence of occupational musculoskeletal disorders in Iran: A meta-analysis study. Work. 2017; 58(2):203-14. [PMID] [DOI:10.3233/WOR-172619] [DOI:10.3233/WOR-172619]
4. Zarei F, Mousavifard SA, Mahmoudi T, Allah Alvandian V. [The effect of ergonomics training on reducing the prevalence of musculoskeletal disorders in dentists in Karaj (Persian)]. Alborz Univ Med J. 2019; 8(2):177-84. [DOI:10.29252/aums.8.2.177] [DOI:10.29252/aums.8.2.177]
5. Parno A, Sayehmiri K, Nabi Amjad R, Ivanbagha R, Hosseini Ahagh MM, Hosseini Foladi S, et al. [Meta-analysis study of work-related musculoskeletal disorders in Iran (Persian)]. Arch Rehabil. 2020; 21(2):182-205. [DOI:10.32598/RJ.21.2.2444.4] [DOI:10.32598/RJ.21.2.2444.4]
6. Lietz J, Ulusoy N, Nienhaus A. Prevention of musculoskeletal diseases and pain among dental professionals through ergonomic interventions: A systematic literature review. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(10):3482. [DOI:10.3390/ijerph17103482] [PMID] [DOI:10.3390/ijerph17103482]
7. Nadri H, Nadri A, Rohani B, Fasih Ramandi F, Amin Sobhani M, Naseh I. [Assessment of musculoskeletal disorders prevalence and body discomfort among dentists by visual analog discomfort scale (Persian)]. J Mash Dent Sch. 2015; 39(4):363-72. [DOI:10.22038/JMDS.2015.58092]
8. Karampoor AM, Kakaei H, Zargosh Z, Hajizadeh H, Bekrizade H, Hasani AA. [A study on the skeletal and muscular disorders and assessment of the physical position during working with the RULA method in dentistry units of Ilam city health centres in 1390 (Persian)]. Occup Hygine Health Promot J. 2020; 4(3):279-89. [DOI:10.18502/ohhp.v4i3.4661] [DOI:10.18502/ohhp.v4i3.4661]
9. Rashidi Maybodi F, Mehrparvar AH, Hadian Dehaj S. [Evaluation of level of awareness about ergonomic principles and practical commitment among dentists in Yazd in 2015 (Persian)]. Tibbi-i-Kar. 2017; 8(4):67-75. [Link]
10. Roll SC, Tung KD, Chang H, Sehremelis TA, Fukumura YE, Randolph S, et al. Prevention and rehabilitation of musculoskeletal disorders in oral health care professionals: A systematic review. J Am Dent Assoc. 2019; 150(6):489-502. [DOI:10.1016/j.adaj.2019.01.031] [PMID] [DOI:10.1016/j.adaj.2019.01.031]
11. Mirfarhadi N, Radafshar G, Ghodousian S, Khoshdel Salakjani M. [The relationship between knowledge of ergonomics and body position during clinical procedures among dental students of Guilan University of Medical Sciences in 2017: A short report (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2021; 19(12):1319-28. [DOI:10.29252/jrums.19.12.1319] [DOI:10.29252/jrums.19.12.1319]
12. Yaghobee S, Esmaeili V. [Evaluation of the effect of the ergonomic principles' instructions on the dental students' postures an ergonomic assessment (Persian)]. J Dent Med. 2010; 23(2):121-7. [Link]
13. Moshki m, alami a, fallahi m, sarvari khah h. [Applying the PRECEDE-PROCEED model to promote preventive behaviors of musculoskeletal disorders in computer users (Persian)]. Iran Occup Health J. 2020; 17(1):924-35. [Link]
14. Mohammadi Zeidi I, Morshedi H, Mohammadi Zeidi B. [Effectiveness of a theory-based educational intervention on modifying body posture of computer users in Iran (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2012; 11(2):145-58. [Link]
15. Arnold M, Small BJ, Hyer K, Chisolm T, Frederick MT, Silverman SC, et al. Development of a hearing help-seeking questionnaire based on the theory of planned behavior. Int J Audiol. 2019; 58(5):287-95. [DOI:10.1080/14992027.2018.1535720] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1080/14992027.2018.1535720]
16. Aliakbari R, Vahedian-Shahroodi M, Tehrani H, Esmaeili H, Hokmabadi R. [Dentists' ergonomic assessment by RULA method and its relationship with musculoskeletal disorders (Persian)]. J Dent Med. 2018; 31(1):42-8. [Link]
17. Imanzad M, Gharlipour Z, Kohpaie A, Mohebi S, Arsang Gang S, Sayyarpour M, et al. [Behavioral factors related to musculoskeletal disorders in nurses based on theory of planned behavior (Persian)]. Adv Nurs Midwifery. 2013; 23(81):1-11. [Link]
18. Mohammadi Zeidi I, Heydarnia A, Niknami S, Safari Variani A, Varmazyar S. [The effects of an educational intervention on knowledge, attitude and ergonomic behaviors (Persian)]. J Inflamm Dis. 2010; 14(1):33-40. [Link]
19. Kaliniene G, Ustinaviciene R, Skemiene L, Vaiciulis V, Vasilavicius P. Associations between musculoskeletal pain and work-related factors among public service sector computer workers in Kaunas County, Lithuania. BMC Musculoskelet Disord. 2016; 17(1):420. [DOI:10.1186/s12891-016-1281-7] [PMID] [DOI:10.1186/s12891-016-1281-7]
20. Dargahi H, Saraji J, Sadr J, Sadri G. [Ergonomics in dentistry (Persian)]. J Dent Med. 2010; 22(4):199-207. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
