جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 533-522 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.IAU.ABHAR.REC.1399.008
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Kaffashi Alamdari S, Poyamanesh J, Fathi Aghdam G, Nasser Moghadasi A. Comparing the Effectiveness of Mindfulness-based Intervention and Neurofeedback on the Sexual Function of Women With Multiple Sclerosis. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 2856.1
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3697-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3697-fa.html
کفاشی علمداری شیوا، پویامنش جعفر، فتحی اقدم قربان، ناصر مقدسی عبدالرضا. مقایسه اثربخشی ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکرد جنسی زنان مبتلا به مالتیپل اسکلورزیس (ام‌اس). مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :522-533
1- گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران. ،jaffa_rpouamanesh@gmail.com
3- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران.
4- مرکز تحقیقات ام‌اس، بیمارستان سینا، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران. ،
3- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران.
4- مرکز تحقیقات ام‌اس، بیمارستان سینا، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.
واژه‌های کلیدی: ذهن‌آگاه، عملکرد جنسی، مالتیپل اسکلورزیس (ام‌اس)، نوروفیدبک
متن کامل [PDF 5005 kb]
(375 دریافت)
| چکیده (HTML) (515 مشاهده)
متن کامل: (475 مشاهده)
مقدمه
بر اساس آمار حدود 3 میلیون نفر در جهان به مولتیپل اسکلروزیس (ام‌اس) مبتلا هستند [1]. این بیماری از نوع خودایمنی مزمن است که سیستم عصبی بخش مرکزی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و باعث اختلال عملکرد جنسی و افزایش فشارهای روانی می‌شود [2]. از شایع‌ترین نشانه‌های اختلال عملکرد جنسی در میان زنان مبتلا به ام‌اس را می‌توان تغییرات در فعالیت جنسی، میل‌جنسی، حس تناسلی، اختلال ارگاسم و برانگیختگی دانست [3]. سه علت اختلال عملکرد جنسی در خانم‌های مبتلا به ام‌اس عبارتند از: آسیب به سیستم عصبی، عوارض جسمی بیماری و مشکلات روحی که از عوارض داروهای مصرفی نیز است [4].
در روانشناسی و روان‌درمانی، «ذهن‌آگاهی» برای کمک به تسکین انواع مختلف آلام بشری به کار برده می‌شود [5] ذهن‌آگاهی درمانی شهودی برای مشکلات جنسی است. از طریق آموزش ذهن‌آگاهی زنان با میل جنسی پایین می‌توانند از تغییرات بدنی آگاه شوند که در طول فعالیت جنسی تجربه می‌کنند. این امر موجب ایجاد و تداوم برانگیختگی و میل‌جنسی آن‌ها می‌شود و در نتیجه، تجربه جسمانی و روان‌شناختی آن‌ها یکپارچه می‌شود [6].
در بررسی رابطه بین عملکرد جنسی و اضطراب نشان‌داده شده که برانگیختگی جنسی و اضطراب با هم در ارتباط هستند. اگرچه ماهیت و سطوح اضطراب ممکن است در افراد متفاوت باشد. در برخی تحقیقات زنان دچار اختلال میل جنسی، نگرانی و اضطراب بیشتری تجربه می‌کنند. همچنین اضطراب با فقدان میل جنسی و انزجار جنس در ارتباط است [7]. برای مثال، چانگ و همکاران نشان داده‌اند کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث بهبود عملکرد جنسی زنان و سلامت روان در بیماران مبتلا به سرطان سینه شده است [8].
بر اساس تحقیق گولشاه و همکاران، در یک پژوهش نظام‌مند در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷، روش درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی فردی و گروهی، اختلال عملکرد جنسی را به‌طور معناداری در جنبه‌‌های مختلف چرخه پاسخ جنسی بهبود بخشیده و آن را تداوم بخشیده است [9]. بر اساس یافته‌های پژوهش مصلی‌نژاد و همکاران نیز استرس‌زدایی مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث بهبود عملکرد جنسی زنان مبتلا به ام‌اس شده است [10] .
لاورنس و همکاران از نوروفیدبک به عنوان حلقه ارتباط روانشناسی با فیزیولوژی یاد می‌کند و به عنوان رویکردی جدید در تبیین و درمان بیماری‌های روانی و نورولوژیک و حتی ارتقای توانمندی مغزی (ذهنی) و عملکرد مطلوب نمایان شده است [11]. در افراد مبتلا به ام‌اس بخش‌هایی از مغز که وظیفه کنترل فعالیت‌های جسمی و روحی را دارند، مختل می‌شود. نوروفیدبک با بهینه‌سازی عملکرد مغز به سمت الگوی سالم، بی‌نظمی‌های مغز را بهبود می‌بخشد [12] و تغییر خلق، رفتار و افکار با اصلاح امواج غیرطبیعی مغزی با این روش اتفاق می‌افتد [13]. تاکنون تحقیقی در زمینه تأثیر نوروفیدبک بر عملکرد جنسی انجام نشده، اما تأثیر بیوفیدبک بر بهبود عملکرد جنسی اثبات شده است. برای مثال، بر اساس پژوهش بنی‌شمس و همکاران، درمان بیوفیدبک با بهبود یبوست مربوط به کف لگن، عملکرد جنسی، ارگاسم، برانگیختگی و دیسپارونی را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشیده است [14]، اما هیچ بهبود قابل‌توجهی در زمینه میل جنسی و رضایت شریک زندگی وجود نداشت.
پژوهش هون نشان می‌دهد درمان بیوفیدبک موجب بهبود عملکرد جنسی در زنان مبتلا به یبوست انسدادی در 3 حوزه عملکرد جنسی، از جمله برانگیختگی، دیسپارونی و ارگاسم شد، اما تأثیر معناداری بر رضایت جنسی و میل جنسی نداشته است [15]. بین زنان یائسه در مقایسه با گروه بارور اثربخشی قابل‌توجهی را نشان داد. رامش با به‌کارگیری هم‌زمان درمان شناختی‌رفتاری و بیوفیدبک، به بهبود کنش جنسی و ارتقای عملکرد جنسی و رضایت زناشویی بیماران واژینیسموس دست یافته است [16]. همچنین در پژوهش آراسته و همکاران، آموزش نوروفیـدبک در افـزایش خـرده‌مقیـاس‌هـای کیفیت زندگی و کاهش اضطراب در مبتلایان به ام‌اس مؤثر بوده است [17].
همچنین باید پژوهش‌هایی که در آن‌ها ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک هر دو با پروتکل اضطراب و هم‌زمان انجام شده، مورد توجه قرار گیرند. برای نمونه میری سرگزی و منصوری نشان داده‌اند هر دو روش در کاهش نشانگان بـالینی اخـتلال اضـطراب فراگیر مؤثر بوده‌اند و ارجحیتی بین آن‌ها نیست [18]. بر اساس پژوهش یوسفی و همکاران، نوروفیدبک و حضور ذهن هر دو بر اضطراب اجتماعی تأثیر داشته و باعث کاهش آن می‌شوند [19]. این 2 روش درمانی در کاهش مؤلفه اضطراب تفاوت معناداری دارند.
در پژوهش خوش‌چین‌گل و همکاران در 2 گروه آزمایشی شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک، کاهش میزان و شدت علائم جسمی و افزایش تنظیم هیجانی بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر مشاهده شده، اما تفاوت معناداری بین اثربخشی این 2 روش بر میزان و شدت علائم جسمی و تنظیم هیجانی بیماران وجود نداشته است [20].
با توجه به آمار مبتلایان ام‌اس در جهان [1] و اثرپذیری عملکرد جنسی در مبتلایان و اهمیت آن در زندگی زناشویی، توجه به مشکلات و مسائل آن‌ها ضرورت پیدا می‌کند [2]. بدین ترتیب آ‌زمایش‌درمانی مناسب و آگاهی از شیوه‌های غیردارویی و غیرتهاجمی همچون ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک می‌تواند بر عملکرد جنسی مؤثر بوده و به مبتلایان ام‌اس کمک کند. فرضیه این پژوهش اثربخشی 2 روش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکرد جنسی زنان مبتلا به ام‌اس است و تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد که آیا ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکرد جنسی زنان مبتلا به ام‌اس اثربخش است یا خیر.
مواد و روش‌ها
روش پژوهشی، روش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با پیگیری 2 ماهه است. در این شیوه ۱۶ نفر به‌طور تصادفی در 2 گروه ۸ نفره ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک قرار داده شده‌اند. جامعه آماری این پژوهش شامل زنان متأهل و فعال جنسی مبتلا به ام‌اس و عضو انجمن ام‌اس کرج هستند. معیار ورود به این تحقیق، عبارت بوده است از داشتن مدرک تحصیلی دیپلم، سن ۳۰ تا ۴۵ سال و نداشتن محدودیت حرکتی و همچنین نمره زیر 100 در پرسش‌نامه تشخیص کژکاری جنسی زنان در نظر گرفته شده است.
ملاک خروج از این آزمایش عبارت هستند از سوءمصرف مواد، الکل، استفاده از روش‌های درمانی دیگر، بارداری و عود کردن بیماری. در این پژوهش، نوروفیدبک در حالت چشم‌بسته روی ناحیه Cz با پروتکل اضطراب با مهار 16 تا 24 هرتز و تقویت آلفای 8 تا 12 هرتز در ۱۵ جلسه به مدت ۲۰ دقیقه انجام شده است. Cz در ناحیه ورتکس مغز، در مرکز سر و در ناحیه قشر حسی‌حرکتی قرار دارد.
تغییرات از طریق EEG صورت می‌گیرد. الکترودها که سنسور هستند، بر طبق سیستم ۲۰-۱۰ در نواحی CZ و روی پوست سر و گوش قرار می‌گیرند. فعالیت امواج مغز توسط سنسورها ثبت و نشان داده می‌شود. در این روش فرد با شنیدن صدا یا توقف آن به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود پی برده و سعی بر اصلاح آن می‌کند. در این تحقیق از دستگاه ۸ کاناله، ewave Sciencebeam co Istanbul-turkey که به کمک سیستم رایانه‌ای و نرم‌افزار مرتبط قابل اجراست، استفاده شده که توسط پژوهشگر (دوره‌دیده نوروفیدبک) در مرکز مغز و اعصاب کرج انجام شده است. همچنین روش درمانی ذهن‌آگاهی به مدت ۲ ساعت در ۸ جلسه با پروتکل اضطراب انجام شده است (جدول شماره 1).
در گردآوری داده‌ها، از پرسش‌نامه تشخیص کژکاری جنسی زنان (FSDDI) استفاده شده است. نادری و همکاران، این پرسش‌نامه را تهیه کرده‌اند که تمایل، انگیختگی، ارگاسم، درد، رضایتمندی و عوامل مرتبط را می‌سنجد. ضریب پایایی کل پرسش‌نامه ۳۲ سؤالی، با استفاده از شیوه آلفای‌کرونباح 95 درصد است. پرسش‌نامه از همسانی درونی خوبی برخوردار است و همچنین روایی صوری و محتوایی برابر با 89 درصد است و برای روایی ساختاری نیز از روش تحلیل عاملی استفاده شده که عوامل اصلی تأیید شدند.
پرسش‌نامه از روش نمره‌گذاری لیکرت (0 تا 5) پیروی می‌کند. نمره‌گذاری سؤالات ۱ تا ۲۵ بدین ترتیب است: خیلی زیاد=5، زیاد=4، متوسط=3، کم=2، خیلی کم=1، هیچ=0 و نمره‌دهی سؤالات ۲۶ تا ۳۱ شامل این نمره‌دهی است: همیشه=5، تقریباً همیشه=4، اغلب اوقات=3، گاهی=2، تقریباً هرگز=1، هرگز=0. سؤال 32 به صورت کمتر از یک بار در هفته=5، یک بار در هفته=5، دو بار در هفته=3، سه بار در هفته =2، چهار بار در هفته =1، بیشتر از چهار بار در هفته =0 است. سؤالات ۴، ۵، ۸، ۱۰، ۱۱، ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۲۶، ۲۹، ۳۰، ۳۲ بر عکس نمره‌گذاری می‌شوند.
یافته‌ها
بر اساس جدول شماره 2، میانگین سنی زنان شرکت‌کننده در گروه ذهن‌آگاهی ۳۳/۳۸ و در گروه نوروفیدبک ۲۰/۳۸ سال بود. مدت ازدواج در گروه ذهن‌آگاهی ۵۰/۱۶ سال و در گروه نوروفیدبک ۲۰/۱۳ بود و مدت‌زمان بیماری در گروه ذهن‌آگاهی ۸۳/۱۱ و در گروه نوروفیدبک ۴۰/۸ سال بود.
بر اساس جدول شماره 3، میانگین عملکرد جنسی در گروه ذهن‌آگاهی به میزان 67/15 نمره و در گروه نوروفیدبک به میزان 60/16 نمره افزایش داشته است.
نتایج آزمون شاپیروویلک (جدول شماره 4) بیانگر این است که فرض توزیع نرمال متغیرها را نمی‌توان رد کرد (05/0<P). سطح معناداری به‌دست‌آمده برای عملکرد جنسی، اضطراب و مؤلفه‌های آنان بیشتر از مقدار 05/0 است که نشان از نرمال بودن توزیع متغیرها دارد.
نتایج آزمون لون (جدول شماره 5) نشان می‌دهد سطح معناداری برای تمام متغیرها بیشتر از مقدار 05/0 (05/0<P) است که بیانگر این است که پراکندگی متغیرهای وابسته در سطوح گروه‌ها (متغیر آزمایش‌کننده) همگن و مشابه است. مطابق نتایج و به دلیل عدم معناداری شدن تمام متغیرها می‌توانیم نتیجه بگیریم که پیش‌فرض همگنی واریانس‌ها برقرار است.
یافته‌ها (جدول شماره 6) نشان داد بین میزان اثربخشی 2 روش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک تفاوت معناداری مشاهده نشد (10/0<P). اثر زمان معنادار بوده است، یعنی بین میانگین مراحل زمانی مختلف، تفاوت معناداری مشاهده شده است (10/0> P) که نشان می‌دهد میانگین عملکرد جنسی در مراحل پس‌آزمون و پیگیری تغییر معناداری داشته است.
بر اساس جدول شماره 7، نتیجه آزمون تعقیبی (Bonferroni) نشان داد در هر دو گروه آزمایش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک تفاوت معناداری در میانگین مراحل پس‌آزمون و پیش‌آزمون وجود داشته است و نشان می‌دهد که آزمایشات ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک موجب بهبود و افزایش نمره عملکرد جنسی شده‌اند (10/0> P). با توجه به این‌که بین میانگین پس‌آزمون و پیگیری تفاوتی مشاهده نشده است، می‌توان نتیجه گرفت که آزمایشات ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک ماندگاری اثر داشته‌اند.
نمودار خطی در تصویر شماره 1، میانگین عملکرد جنسی کل است. نمودارها به تفکیک گروه‌ها گزارش شده است که بررسی روند نمودارها نشان از افزایش میانگین عملکرد جنسی در هر دو گروه ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک داشته است.
بحث
پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکردجنسی زنان مبتلا به مالتیپل اسکلورزیس (ام‌اس) انجام شد. مقایسه نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر در مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و مرحله پیگیری نشان داد تفاوت معناداری میان 2 روش وجود ندارد، یعنی بین میزان اثربخشی 2 روش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکرد جنسی تفاوت معناداری مشاهده نشد. بررسی تفاوت زوجی میانگین‌های عملکرد جنسی نشان داد بین نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنادار و بین نمرات پس‌آزمون و پیگیری تفاوت غیرمعنا‌دار وجود دارد.
این نتایج بدین معناست که آزمایشات درمان ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکرد جنسی مبتلا به ام‌اس اثربخش بوده و تأثیر آن‌ها در مرحله پیگیری هم ثابت مانده است. پژوهش همسو با درمان ذهن‌آگاهی بر عملکرد جنسی می‌توان به پژوهش [8-10] اشاره کرد که در تأیید اثربخشی ذهن‌آگاهی بر عملکرد جنسی هستند و از پژوهش‌های همسو با بیوفیدبک می‌توان به پژوهش‌های [14-16] اشاره کرد که بر عملکرد جنسی مؤثر بوده است و پژوهش [17] که به اثربخشی نوروفیدبک بر اضطراب در مبتلایان به ام‌اس اشاره می‌کند و همسو با نتایج این پژوهش در کاهش اضطراب بوده است.
در آخر، پژوهشی که در تأیید اثربخشی هم‌زمان ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک در درمان عملکرد جنسی باشد، یافت نشد، اما می‌توان به پژوهش‌های [18-20] اشاره کرد که هم‌زمان در درمان موارد مختلف استفاده شده‌اند و تفاوتی در اثربخشی بین 2 رویکرد وجود نداشته و همسو با پژوهش حاضر هستند. با توجه به مطالب بالا، تمرینات ذهن‌آگاهی با برانگیختگی قسمت قدامی چپ مغز باعث کاهش اضطراب، عاطفه منفی و افزایش عاطفه مثبت هستند [21].
یکی از ملزومات عملکرد جنسی، ذهن‌آگاهی است که این روش با تأثیراتی که بر امواج و نواحی مغزی می‌گذارد در کاهش اضطراب و افزایش توجه و تمرکز مؤثر است. تمرینات ذهن‌آگاهی باعث زندگی جنسی و عملکرد بهتر می‌شود. عدم تمرکز کافی بر محرک تحریک‌کننده علت اصلی و شایع در زمینه اختلالات و ناتوانی جنسی است [22]. باور افراد به توانایی‌هایشان حتی زمانی که فرد دچار نقص در بدنش است، می‌تواند عملکردهای خود را ثابت نگه دارند. فرد با احساس کنترل بیشتر می‌تواند بر پیامدهای زندگی خود اثر بگذارد. ذهن‌آگاهی با افزایش خودکارآمدی جنسی و باور به این که هر فرد در مورد توانایی خود در عملکرد مؤثر فعالیت‌های جنسی و مطلوب بودن برای شریک جنسی خود دارد موجب بهبود عملکرد جنسی می‌شود [23].
در واکنش به هنجار ترس، نورون‌های سراسر مغز، سریع‌تر تحریک می‌شوند و نورون‌های تولیدکننده گابا در سراسر مغز، این انتقال‌دهنده عصبی را آزاد می‌کنند و بدین ترتیب، یک حالت کلی فزون تحریک‌پذیری در تمام مغز و بدن ایجاد می‌شود که با افزایش تعرق، تسریع آهنگ تنفس و ضربان قلب همراه است [24].
در روش نوروفیدبک مغز از طریق بیش از حد گوش‌به‌زنگ بودن در حالات اضطرابی واکنش نشان می‌دهد. جنبه‌ای از کاهش خودتنظیمی مغز منجر به حالت اضطرابی می‌شود که در EEG کاملاً مشهود است. تقویت امواج مغزی باعث خودتنظیمی و بهبود در مغز می‌شود. زمانی که مغز در جهت خودتنظیمی تقویت شود، سازوکار برانگیختگی فیزیولوژیکی سرعت می‌یابد و مغز در برابر اضطراب آسیب‌پذیر نیست. در اختلالات اضطرابی نقص در امواج مغزی به وجود می‌آید و افزایش آلفا - تتا موجب افزایش عملکرد تحت شرایط استرس‌زا می‌شود [25]. اضطراب با ریسک بالای مشکلات میل جنسی و انزجار جنسی برانگیختگی، عملکرد ارگاسم، بازداری از لذت جنسی، رطوبت مهبلی و مقاربت دردناک در ارتباط است [7].
مطالعات متعدد در زمینه اختلالات کنش جنسی بر اهمیت نقش اضطراب در بیماران تأکید دارند، به‌طوری که اضطراب انتظار و اضطراب عملکردی به شکل منفی کارکرد جنسی را متأثر می‌سازند. بر این اساس، سکس‌درمانی با هر رویکردی، برای دستیابی به نتایج رضایت‌بخش، مستلزم تمرکز بر کاهش اضطراب مربوط به موقعیت جنسی در بیماران است. پس از پرداختن به اضطراب، سایر اهداف درمانی باید بر آموزش، اصلاح و ارتقای مهارت‌های جنسی متمرکز باشند [26].
این پژوهش دچار محدودیت‌هایی در مراحل خود بوده که از جمله آن‌ها موارد زیر است. از آنجا که پژوهش‌هایی با این موضوع یافت نشد که در ایران یا کشورهای دیگر انجام شده باشند، بدین ترتیب محقق از امکان مقایسه نتایج حاصل از پژوهش خود با نتایج پژوهش‌های پیشین مقایسه و بحث درباره آن برخوردار نبوده است. همچنین در این تحقیق تشکیل یک گروه پلاسیبو در کنار گروه‌های درمانی به دلیل مسائل اخلاقی امکان‌پذیر نبوده است.
از محدودیت‌های دیگر پژوهش حاضر، شیوع همه‌گیری بیماری کووید-19 در طول تحقیق است که برقراری ارتباط با آزمودنی‌ها را دشوار می‌کرد. به دلیل محدودیت زمانی ارزیابی آزمون پیگیری بعد 2 ماه انجام شد. نمونه محدود به زنان بوده و در نتیجه، قابل‌تعمیم به مردان نیست.
برای تحقیقات آتی در این زمینه پیشنهاد می‌شود حضور تعداد بیشتر آزمودنی توسط درمانگر در پژوهش‌های بعدی و روی مردان نیز انجام شود. همچنین پیشنهاد می‌شود از پرسش‌نامه ذهن‌آگاهی، توجه و تمرکز استفاده شود و تغییرات انجام‌شده مشاهده شود. انجام نقشه مغزی و ثبت آن که امکان مشاهده تغییرات قبل و بعد از انجام پژوهش را هم به صورت نقطه‌ای که انجام شده و هم در کل مغز مؤثر می‌کند.
این پژوهش را که بر نقطه Cz با پروتکل اضطراب انجام شده است، می‌توان با پروتکل‌های دیگر انجام داد و تأثیرات را مشاهده کرد. برای انجام پژوهش‌های بیشتر در این زمینه نیاز است که بیشتر دانشگاه‌ها مجهز به این دستگاه و افراد متخصص در این حوزه باشند. برای بسط طرح پژوهش می‌توان تمرینات ترکیبی را به کار گرفت که هم‌زمان از تمرینات نوروفیدبک و تمرینات ذهن‌آگاهی برای 1 گروه از آزمودنی‌های مطالعه‌شده در کنار 2 گروه ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک استفاده می‌کند.
این پژوهش با توجه به افزایش افراد مبتلا به ام‌اس و اثرپذیری عملکرد جنسی این افراد، با انتخاب نمونه زنان و بهبود عملکرد جنسی آنان با رویکردهای ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک انجام شد که از نقاط قوت این پژوهش است. دلایل قابل قبولی برای تکرار این پژوهش با نمونه‌های زیاد می‌توان بیان کرد. همچنین جست‌وجو در پایگاه‌های علمی مختلف نشان می‌دهد که این پژوهش برای اولین بار در درمان اختلال عملکرد جنسی روش درمان نوروفیدبک را به کار برده است.
ایجاد مراکزی برای درمان، پژوهش و آموزش در مورد عملکرد جنسی با همکاری روان‌شناسان، روان‌پزشکان، متخصصان زنان و اورولوژیست می‌تواند در کاهش اختلالات عملکرد جنسی و پریشانی‌های افراد و مشکلات زناشویی بیماران یاری‌رسان باشد.
نتیجه‌گیری
با توجه به یافته‌های این پژوهش، ذهن‌آگاهی با حضور در لحظه، توجه و تمرکز فرد بر حس‌های بدنی و عدم قضاوت باعث بهبود عملکرد جنسی افراد می‌شود و نوروفیدبک در نقطه Cz نیز با کاهش اضطراب موجب تمرکز و تسلط افراد بر حالت‌های فیزیولوژیکی و نشانه‌ها شده و به تغییر آن‌ها می‌پردازد و همچنین باعث انعطاف‌پذیری ذهنی، همکاری، خودتنظیمی و بهینه‌سازی عملکرد مغز می‌شود. آموزش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک با تأثیراتی که در بهبود امواج آالفای مغز می‌گذارد، باعث کاهش اضطراب در افراد می‌شود که در روند بهبود عملکرد جنسی موثر است. از این رو، تأثیر یکسان بین 2 گروه منطقی به نظر می‌رسد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله دارای کد اخلاق IR.IAU.ABHAR.REC.1399.008 از دانشگاه آزاد ابهر است. همه اصول اخلاقی، از جمله کسب رضایت آگاهانه، رازداری و آزاد بودن برای خروج از مطالعه رعایت شد.
حامی مالی
این پژوهش برگرفته از پایان‌نامه مقطع دکتری شیوا کفاشی علمداری رشته مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر است و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
در پایان از تمام افراد شرکت‌کننده در این پژوهش، انجمن ام‌اس کرج، کلینیک مغز اعصاب مرکزی کرج، شرکت ewave Sciencebeam co Istanbul-turkey و آقای نوربخش بابت همکاری که با اینجانب داشتند، کمال تشکر و قدردانی را دارم.
بر اساس آمار حدود 3 میلیون نفر در جهان به مولتیپل اسکلروزیس (ام‌اس) مبتلا هستند [1]. این بیماری از نوع خودایمنی مزمن است که سیستم عصبی بخش مرکزی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و باعث اختلال عملکرد جنسی و افزایش فشارهای روانی می‌شود [2]. از شایع‌ترین نشانه‌های اختلال عملکرد جنسی در میان زنان مبتلا به ام‌اس را می‌توان تغییرات در فعالیت جنسی، میل‌جنسی، حس تناسلی، اختلال ارگاسم و برانگیختگی دانست [3]. سه علت اختلال عملکرد جنسی در خانم‌های مبتلا به ام‌اس عبارتند از: آسیب به سیستم عصبی، عوارض جسمی بیماری و مشکلات روحی که از عوارض داروهای مصرفی نیز است [4].
در روانشناسی و روان‌درمانی، «ذهن‌آگاهی» برای کمک به تسکین انواع مختلف آلام بشری به کار برده می‌شود [5] ذهن‌آگاهی درمانی شهودی برای مشکلات جنسی است. از طریق آموزش ذهن‌آگاهی زنان با میل جنسی پایین می‌توانند از تغییرات بدنی آگاه شوند که در طول فعالیت جنسی تجربه می‌کنند. این امر موجب ایجاد و تداوم برانگیختگی و میل‌جنسی آن‌ها می‌شود و در نتیجه، تجربه جسمانی و روان‌شناختی آن‌ها یکپارچه می‌شود [6].
در بررسی رابطه بین عملکرد جنسی و اضطراب نشان‌داده شده که برانگیختگی جنسی و اضطراب با هم در ارتباط هستند. اگرچه ماهیت و سطوح اضطراب ممکن است در افراد متفاوت باشد. در برخی تحقیقات زنان دچار اختلال میل جنسی، نگرانی و اضطراب بیشتری تجربه می‌کنند. همچنین اضطراب با فقدان میل جنسی و انزجار جنس در ارتباط است [7]. برای مثال، چانگ و همکاران نشان داده‌اند کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث بهبود عملکرد جنسی زنان و سلامت روان در بیماران مبتلا به سرطان سینه شده است [8].
بر اساس تحقیق گولشاه و همکاران، در یک پژوهش نظام‌مند در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷، روش درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی فردی و گروهی، اختلال عملکرد جنسی را به‌طور معناداری در جنبه‌‌های مختلف چرخه پاسخ جنسی بهبود بخشیده و آن را تداوم بخشیده است [9]. بر اساس یافته‌های پژوهش مصلی‌نژاد و همکاران نیز استرس‌زدایی مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث بهبود عملکرد جنسی زنان مبتلا به ام‌اس شده است [10] .
لاورنس و همکاران از نوروفیدبک به عنوان حلقه ارتباط روانشناسی با فیزیولوژی یاد می‌کند و به عنوان رویکردی جدید در تبیین و درمان بیماری‌های روانی و نورولوژیک و حتی ارتقای توانمندی مغزی (ذهنی) و عملکرد مطلوب نمایان شده است [11]. در افراد مبتلا به ام‌اس بخش‌هایی از مغز که وظیفه کنترل فعالیت‌های جسمی و روحی را دارند، مختل می‌شود. نوروفیدبک با بهینه‌سازی عملکرد مغز به سمت الگوی سالم، بی‌نظمی‌های مغز را بهبود می‌بخشد [12] و تغییر خلق، رفتار و افکار با اصلاح امواج غیرطبیعی مغزی با این روش اتفاق می‌افتد [13]. تاکنون تحقیقی در زمینه تأثیر نوروفیدبک بر عملکرد جنسی انجام نشده، اما تأثیر بیوفیدبک بر بهبود عملکرد جنسی اثبات شده است. برای مثال، بر اساس پژوهش بنی‌شمس و همکاران، درمان بیوفیدبک با بهبود یبوست مربوط به کف لگن، عملکرد جنسی، ارگاسم، برانگیختگی و دیسپارونی را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشیده است [14]، اما هیچ بهبود قابل‌توجهی در زمینه میل جنسی و رضایت شریک زندگی وجود نداشت.
پژوهش هون نشان می‌دهد درمان بیوفیدبک موجب بهبود عملکرد جنسی در زنان مبتلا به یبوست انسدادی در 3 حوزه عملکرد جنسی، از جمله برانگیختگی، دیسپارونی و ارگاسم شد، اما تأثیر معناداری بر رضایت جنسی و میل جنسی نداشته است [15]. بین زنان یائسه در مقایسه با گروه بارور اثربخشی قابل‌توجهی را نشان داد. رامش با به‌کارگیری هم‌زمان درمان شناختی‌رفتاری و بیوفیدبک، به بهبود کنش جنسی و ارتقای عملکرد جنسی و رضایت زناشویی بیماران واژینیسموس دست یافته است [16]. همچنین در پژوهش آراسته و همکاران، آموزش نوروفیـدبک در افـزایش خـرده‌مقیـاس‌هـای کیفیت زندگی و کاهش اضطراب در مبتلایان به ام‌اس مؤثر بوده است [17].
همچنین باید پژوهش‌هایی که در آن‌ها ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک هر دو با پروتکل اضطراب و هم‌زمان انجام شده، مورد توجه قرار گیرند. برای نمونه میری سرگزی و منصوری نشان داده‌اند هر دو روش در کاهش نشانگان بـالینی اخـتلال اضـطراب فراگیر مؤثر بوده‌اند و ارجحیتی بین آن‌ها نیست [18]. بر اساس پژوهش یوسفی و همکاران، نوروفیدبک و حضور ذهن هر دو بر اضطراب اجتماعی تأثیر داشته و باعث کاهش آن می‌شوند [19]. این 2 روش درمانی در کاهش مؤلفه اضطراب تفاوت معناداری دارند.
در پژوهش خوش‌چین‌گل و همکاران در 2 گروه آزمایشی شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک، کاهش میزان و شدت علائم جسمی و افزایش تنظیم هیجانی بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر مشاهده شده، اما تفاوت معناداری بین اثربخشی این 2 روش بر میزان و شدت علائم جسمی و تنظیم هیجانی بیماران وجود نداشته است [20].
با توجه به آمار مبتلایان ام‌اس در جهان [1] و اثرپذیری عملکرد جنسی در مبتلایان و اهمیت آن در زندگی زناشویی، توجه به مشکلات و مسائل آن‌ها ضرورت پیدا می‌کند [2]. بدین ترتیب آ‌زمایش‌درمانی مناسب و آگاهی از شیوه‌های غیردارویی و غیرتهاجمی همچون ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک می‌تواند بر عملکرد جنسی مؤثر بوده و به مبتلایان ام‌اس کمک کند. فرضیه این پژوهش اثربخشی 2 روش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکرد جنسی زنان مبتلا به ام‌اس است و تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد که آیا ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکرد جنسی زنان مبتلا به ام‌اس اثربخش است یا خیر.
مواد و روش‌ها
روش پژوهشی، روش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با پیگیری 2 ماهه است. در این شیوه ۱۶ نفر به‌طور تصادفی در 2 گروه ۸ نفره ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک قرار داده شده‌اند. جامعه آماری این پژوهش شامل زنان متأهل و فعال جنسی مبتلا به ام‌اس و عضو انجمن ام‌اس کرج هستند. معیار ورود به این تحقیق، عبارت بوده است از داشتن مدرک تحصیلی دیپلم، سن ۳۰ تا ۴۵ سال و نداشتن محدودیت حرکتی و همچنین نمره زیر 100 در پرسش‌نامه تشخیص کژکاری جنسی زنان در نظر گرفته شده است.
ملاک خروج از این آزمایش عبارت هستند از سوءمصرف مواد، الکل، استفاده از روش‌های درمانی دیگر، بارداری و عود کردن بیماری. در این پژوهش، نوروفیدبک در حالت چشم‌بسته روی ناحیه Cz با پروتکل اضطراب با مهار 16 تا 24 هرتز و تقویت آلفای 8 تا 12 هرتز در ۱۵ جلسه به مدت ۲۰ دقیقه انجام شده است. Cz در ناحیه ورتکس مغز، در مرکز سر و در ناحیه قشر حسی‌حرکتی قرار دارد.
تغییرات از طریق EEG صورت می‌گیرد. الکترودها که سنسور هستند، بر طبق سیستم ۲۰-۱۰ در نواحی CZ و روی پوست سر و گوش قرار می‌گیرند. فعالیت امواج مغز توسط سنسورها ثبت و نشان داده می‌شود. در این روش فرد با شنیدن صدا یا توقف آن به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود پی برده و سعی بر اصلاح آن می‌کند. در این تحقیق از دستگاه ۸ کاناله، ewave Sciencebeam co Istanbul-turkey که به کمک سیستم رایانه‌ای و نرم‌افزار مرتبط قابل اجراست، استفاده شده که توسط پژوهشگر (دوره‌دیده نوروفیدبک) در مرکز مغز و اعصاب کرج انجام شده است. همچنین روش درمانی ذهن‌آگاهی به مدت ۲ ساعت در ۸ جلسه با پروتکل اضطراب انجام شده است (جدول شماره 1).
در گردآوری داده‌ها، از پرسش‌نامه تشخیص کژکاری جنسی زنان (FSDDI) استفاده شده است. نادری و همکاران، این پرسش‌نامه را تهیه کرده‌اند که تمایل، انگیختگی، ارگاسم، درد، رضایتمندی و عوامل مرتبط را می‌سنجد. ضریب پایایی کل پرسش‌نامه ۳۲ سؤالی، با استفاده از شیوه آلفای‌کرونباح 95 درصد است. پرسش‌نامه از همسانی درونی خوبی برخوردار است و همچنین روایی صوری و محتوایی برابر با 89 درصد است و برای روایی ساختاری نیز از روش تحلیل عاملی استفاده شده که عوامل اصلی تأیید شدند.
پرسش‌نامه از روش نمره‌گذاری لیکرت (0 تا 5) پیروی می‌کند. نمره‌گذاری سؤالات ۱ تا ۲۵ بدین ترتیب است: خیلی زیاد=5، زیاد=4، متوسط=3، کم=2، خیلی کم=1، هیچ=0 و نمره‌دهی سؤالات ۲۶ تا ۳۱ شامل این نمره‌دهی است: همیشه=5، تقریباً همیشه=4، اغلب اوقات=3، گاهی=2، تقریباً هرگز=1، هرگز=0. سؤال 32 به صورت کمتر از یک بار در هفته=5، یک بار در هفته=5، دو بار در هفته=3، سه بار در هفته =2، چهار بار در هفته =1، بیشتر از چهار بار در هفته =0 است. سؤالات ۴، ۵، ۸، ۱۰، ۱۱، ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۲۶، ۲۹، ۳۰، ۳۲ بر عکس نمره‌گذاری می‌شوند.
یافته‌ها
بر اساس جدول شماره 2، میانگین سنی زنان شرکت‌کننده در گروه ذهن‌آگاهی ۳۳/۳۸ و در گروه نوروفیدبک ۲۰/۳۸ سال بود. مدت ازدواج در گروه ذهن‌آگاهی ۵۰/۱۶ سال و در گروه نوروفیدبک ۲۰/۱۳ بود و مدت‌زمان بیماری در گروه ذهن‌آگاهی ۸۳/۱۱ و در گروه نوروفیدبک ۴۰/۸ سال بود.
بر اساس جدول شماره 3، میانگین عملکرد جنسی در گروه ذهن‌آگاهی به میزان 67/15 نمره و در گروه نوروفیدبک به میزان 60/16 نمره افزایش داشته است.
نتایج آزمون شاپیروویلک (جدول شماره 4) بیانگر این است که فرض توزیع نرمال متغیرها را نمی‌توان رد کرد (05/0<P). سطح معناداری به‌دست‌آمده برای عملکرد جنسی، اضطراب و مؤلفه‌های آنان بیشتر از مقدار 05/0 است که نشان از نرمال بودن توزیع متغیرها دارد.
نتایج آزمون لون (جدول شماره 5) نشان می‌دهد سطح معناداری برای تمام متغیرها بیشتر از مقدار 05/0 (05/0<P) است که بیانگر این است که پراکندگی متغیرهای وابسته در سطوح گروه‌ها (متغیر آزمایش‌کننده) همگن و مشابه است. مطابق نتایج و به دلیل عدم معناداری شدن تمام متغیرها می‌توانیم نتیجه بگیریم که پیش‌فرض همگنی واریانس‌ها برقرار است.
یافته‌ها (جدول شماره 6) نشان داد بین میزان اثربخشی 2 روش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک تفاوت معناداری مشاهده نشد (10/0<P). اثر زمان معنادار بوده است، یعنی بین میانگین مراحل زمانی مختلف، تفاوت معناداری مشاهده شده است (10/0> P) که نشان می‌دهد میانگین عملکرد جنسی در مراحل پس‌آزمون و پیگیری تغییر معناداری داشته است.
بر اساس جدول شماره 7، نتیجه آزمون تعقیبی (Bonferroni) نشان داد در هر دو گروه آزمایش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک تفاوت معناداری در میانگین مراحل پس‌آزمون و پیش‌آزمون وجود داشته است و نشان می‌دهد که آزمایشات ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک موجب بهبود و افزایش نمره عملکرد جنسی شده‌اند (10/0> P). با توجه به این‌که بین میانگین پس‌آزمون و پیگیری تفاوتی مشاهده نشده است، می‌توان نتیجه گرفت که آزمایشات ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک ماندگاری اثر داشته‌اند.
نمودار خطی در تصویر شماره 1، میانگین عملکرد جنسی کل است. نمودارها به تفکیک گروه‌ها گزارش شده است که بررسی روند نمودارها نشان از افزایش میانگین عملکرد جنسی در هر دو گروه ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک داشته است.
بحث
پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکردجنسی زنان مبتلا به مالتیپل اسکلورزیس (ام‌اس) انجام شد. مقایسه نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر در مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و مرحله پیگیری نشان داد تفاوت معناداری میان 2 روش وجود ندارد، یعنی بین میزان اثربخشی 2 روش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکرد جنسی تفاوت معناداری مشاهده نشد. بررسی تفاوت زوجی میانگین‌های عملکرد جنسی نشان داد بین نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنادار و بین نمرات پس‌آزمون و پیگیری تفاوت غیرمعنا‌دار وجود دارد.
این نتایج بدین معناست که آزمایشات درمان ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک بر عملکرد جنسی مبتلا به ام‌اس اثربخش بوده و تأثیر آن‌ها در مرحله پیگیری هم ثابت مانده است. پژوهش همسو با درمان ذهن‌آگاهی بر عملکرد جنسی می‌توان به پژوهش [8-10] اشاره کرد که در تأیید اثربخشی ذهن‌آگاهی بر عملکرد جنسی هستند و از پژوهش‌های همسو با بیوفیدبک می‌توان به پژوهش‌های [14-16] اشاره کرد که بر عملکرد جنسی مؤثر بوده است و پژوهش [17] که به اثربخشی نوروفیدبک بر اضطراب در مبتلایان به ام‌اس اشاره می‌کند و همسو با نتایج این پژوهش در کاهش اضطراب بوده است.
در آخر، پژوهشی که در تأیید اثربخشی هم‌زمان ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک در درمان عملکرد جنسی باشد، یافت نشد، اما می‌توان به پژوهش‌های [18-20] اشاره کرد که هم‌زمان در درمان موارد مختلف استفاده شده‌اند و تفاوتی در اثربخشی بین 2 رویکرد وجود نداشته و همسو با پژوهش حاضر هستند. با توجه به مطالب بالا، تمرینات ذهن‌آگاهی با برانگیختگی قسمت قدامی چپ مغز باعث کاهش اضطراب، عاطفه منفی و افزایش عاطفه مثبت هستند [21].
یکی از ملزومات عملکرد جنسی، ذهن‌آگاهی است که این روش با تأثیراتی که بر امواج و نواحی مغزی می‌گذارد در کاهش اضطراب و افزایش توجه و تمرکز مؤثر است. تمرینات ذهن‌آگاهی باعث زندگی جنسی و عملکرد بهتر می‌شود. عدم تمرکز کافی بر محرک تحریک‌کننده علت اصلی و شایع در زمینه اختلالات و ناتوانی جنسی است [22]. باور افراد به توانایی‌هایشان حتی زمانی که فرد دچار نقص در بدنش است، می‌تواند عملکردهای خود را ثابت نگه دارند. فرد با احساس کنترل بیشتر می‌تواند بر پیامدهای زندگی خود اثر بگذارد. ذهن‌آگاهی با افزایش خودکارآمدی جنسی و باور به این که هر فرد در مورد توانایی خود در عملکرد مؤثر فعالیت‌های جنسی و مطلوب بودن برای شریک جنسی خود دارد موجب بهبود عملکرد جنسی می‌شود [23].
در واکنش به هنجار ترس، نورون‌های سراسر مغز، سریع‌تر تحریک می‌شوند و نورون‌های تولیدکننده گابا در سراسر مغز، این انتقال‌دهنده عصبی را آزاد می‌کنند و بدین ترتیب، یک حالت کلی فزون تحریک‌پذیری در تمام مغز و بدن ایجاد می‌شود که با افزایش تعرق، تسریع آهنگ تنفس و ضربان قلب همراه است [24].
در روش نوروفیدبک مغز از طریق بیش از حد گوش‌به‌زنگ بودن در حالات اضطرابی واکنش نشان می‌دهد. جنبه‌ای از کاهش خودتنظیمی مغز منجر به حالت اضطرابی می‌شود که در EEG کاملاً مشهود است. تقویت امواج مغزی باعث خودتنظیمی و بهبود در مغز می‌شود. زمانی که مغز در جهت خودتنظیمی تقویت شود، سازوکار برانگیختگی فیزیولوژیکی سرعت می‌یابد و مغز در برابر اضطراب آسیب‌پذیر نیست. در اختلالات اضطرابی نقص در امواج مغزی به وجود می‌آید و افزایش آلفا - تتا موجب افزایش عملکرد تحت شرایط استرس‌زا می‌شود [25]. اضطراب با ریسک بالای مشکلات میل جنسی و انزجار جنسی برانگیختگی، عملکرد ارگاسم، بازداری از لذت جنسی، رطوبت مهبلی و مقاربت دردناک در ارتباط است [7].
مطالعات متعدد در زمینه اختلالات کنش جنسی بر اهمیت نقش اضطراب در بیماران تأکید دارند، به‌طوری که اضطراب انتظار و اضطراب عملکردی به شکل منفی کارکرد جنسی را متأثر می‌سازند. بر این اساس، سکس‌درمانی با هر رویکردی، برای دستیابی به نتایج رضایت‌بخش، مستلزم تمرکز بر کاهش اضطراب مربوط به موقعیت جنسی در بیماران است. پس از پرداختن به اضطراب، سایر اهداف درمانی باید بر آموزش، اصلاح و ارتقای مهارت‌های جنسی متمرکز باشند [26].
این پژوهش دچار محدودیت‌هایی در مراحل خود بوده که از جمله آن‌ها موارد زیر است. از آنجا که پژوهش‌هایی با این موضوع یافت نشد که در ایران یا کشورهای دیگر انجام شده باشند، بدین ترتیب محقق از امکان مقایسه نتایج حاصل از پژوهش خود با نتایج پژوهش‌های پیشین مقایسه و بحث درباره آن برخوردار نبوده است. همچنین در این تحقیق تشکیل یک گروه پلاسیبو در کنار گروه‌های درمانی به دلیل مسائل اخلاقی امکان‌پذیر نبوده است.
از محدودیت‌های دیگر پژوهش حاضر، شیوع همه‌گیری بیماری کووید-19 در طول تحقیق است که برقراری ارتباط با آزمودنی‌ها را دشوار می‌کرد. به دلیل محدودیت زمانی ارزیابی آزمون پیگیری بعد 2 ماه انجام شد. نمونه محدود به زنان بوده و در نتیجه، قابل‌تعمیم به مردان نیست.
برای تحقیقات آتی در این زمینه پیشنهاد می‌شود حضور تعداد بیشتر آزمودنی توسط درمانگر در پژوهش‌های بعدی و روی مردان نیز انجام شود. همچنین پیشنهاد می‌شود از پرسش‌نامه ذهن‌آگاهی، توجه و تمرکز استفاده شود و تغییرات انجام‌شده مشاهده شود. انجام نقشه مغزی و ثبت آن که امکان مشاهده تغییرات قبل و بعد از انجام پژوهش را هم به صورت نقطه‌ای که انجام شده و هم در کل مغز مؤثر می‌کند.
این پژوهش را که بر نقطه Cz با پروتکل اضطراب انجام شده است، می‌توان با پروتکل‌های دیگر انجام داد و تأثیرات را مشاهده کرد. برای انجام پژوهش‌های بیشتر در این زمینه نیاز است که بیشتر دانشگاه‌ها مجهز به این دستگاه و افراد متخصص در این حوزه باشند. برای بسط طرح پژوهش می‌توان تمرینات ترکیبی را به کار گرفت که هم‌زمان از تمرینات نوروفیدبک و تمرینات ذهن‌آگاهی برای 1 گروه از آزمودنی‌های مطالعه‌شده در کنار 2 گروه ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک استفاده می‌کند.
این پژوهش با توجه به افزایش افراد مبتلا به ام‌اس و اثرپذیری عملکرد جنسی این افراد، با انتخاب نمونه زنان و بهبود عملکرد جنسی آنان با رویکردهای ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک انجام شد که از نقاط قوت این پژوهش است. دلایل قابل قبولی برای تکرار این پژوهش با نمونه‌های زیاد می‌توان بیان کرد. همچنین جست‌وجو در پایگاه‌های علمی مختلف نشان می‌دهد که این پژوهش برای اولین بار در درمان اختلال عملکرد جنسی روش درمان نوروفیدبک را به کار برده است.
ایجاد مراکزی برای درمان، پژوهش و آموزش در مورد عملکرد جنسی با همکاری روان‌شناسان، روان‌پزشکان، متخصصان زنان و اورولوژیست می‌تواند در کاهش اختلالات عملکرد جنسی و پریشانی‌های افراد و مشکلات زناشویی بیماران یاری‌رسان باشد.
نتیجه‌گیری
با توجه به یافته‌های این پژوهش، ذهن‌آگاهی با حضور در لحظه، توجه و تمرکز فرد بر حس‌های بدنی و عدم قضاوت باعث بهبود عملکرد جنسی افراد می‌شود و نوروفیدبک در نقطه Cz نیز با کاهش اضطراب موجب تمرکز و تسلط افراد بر حالت‌های فیزیولوژیکی و نشانه‌ها شده و به تغییر آن‌ها می‌پردازد و همچنین باعث انعطاف‌پذیری ذهنی، همکاری، خودتنظیمی و بهینه‌سازی عملکرد مغز می‌شود. آموزش ذهن‌آگاهی و نوروفیدبک با تأثیراتی که در بهبود امواج آالفای مغز می‌گذارد، باعث کاهش اضطراب در افراد می‌شود که در روند بهبود عملکرد جنسی موثر است. از این رو، تأثیر یکسان بین 2 گروه منطقی به نظر می‌رسد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله دارای کد اخلاق IR.IAU.ABHAR.REC.1399.008 از دانشگاه آزاد ابهر است. همه اصول اخلاقی، از جمله کسب رضایت آگاهانه، رازداری و آزاد بودن برای خروج از مطالعه رعایت شد.
حامی مالی
این پژوهش برگرفته از پایان‌نامه مقطع دکتری شیوا کفاشی علمداری رشته مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر است و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
در پایان از تمام افراد شرکت‌کننده در این پژوهش، انجمن ام‌اس کرج، کلینیک مغز اعصاب مرکزی کرج، شرکت ewave Sciencebeam co Istanbul-turkey و آقای نوربخش بابت همکاری که با اینجانب داشتند، کمال تشکر و قدردانی را دارم.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانپزشک
دریافت: 1401/12/27 | پذیرش: 1402/3/10 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1401/12/27 | پذیرش: 1402/3/10 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. Sormani MP, De Rossi N, Schiavetti I, Carmisciano L, Cordioli C, Moiola L, et al. Disease-modifying therapies and coronavirus disease 2019 severity in multiple sclerosis. Ann Neurol. 2021; 89(4):780-9. [DOI:10.1002/ana.26028] [PMID] [DOI:10.1002/ana.26028]
2. Kooranian F, Foroughipour M, Khosravi A. [Association of disability with urinary and sexual dysfunction in patients with multiple sclerosis (Persian)]. Iran J Obstet Gynecol Infertility. 2018; 20(11):39-46. [DOI:10.22038/IJOGI.2018.10226]
3. Dachille G, Ludovico GM, Pagliarulo G, Vestita G. Sexual dysfunctions in multiple sclerosis. Minerva Urol Nefrol. 2008; 60(2):77-9. [PMID]
4. Naderi S. [Factors related to women's sexual abuse (Persian)]. Tehran: Avaye Noor ; 2019. [Link]
5. Sheykholeslami A, Bashshashi Z, Jafari A. [Comparing the emotional processing, help seeking and goal achievement in students with high and low test anxiety (Persian)]. Educ Psychol. 2019; 15(54):137-57. [DOI:10.22054/jep.2020.27629.2046]
6. Neff KD, Dahm KA. Self-compassion: What it is, what it does, and how it relates to mindfulness. In: Ostafin BD, Robinson MD, Meier BP, editors. Handbook of mindfulness and self-regulation. New York: Springer; 2015. [DOI:10.1007/978-1-4939-2263-5_10] [DOI:10.1007/978-1-4939-2263-5_10]
7. Izadi Dehnavi S, Yaghubi H, Heydari Nasab L. [Simultaneous changes of depression and anxiety symptoms with variations in sexual function of young married women (Persian)]. Avicenna J Clin Med. 2016; 23(3):227-36. [DOI:10.21859/hums-23034] [DOI:10.21859/hums-23034]
8. Chang YC, Lin GM, Yeh TL, Chang YM, Yang CH, Lo C, et al. Impact of mindfulness-based stress reduction on female sexual function and mental health in patients with breast cancer. Support Care Cancer. 2022; 30(5):4315-25. [DOI:10.1007/s00520-021-06540-y] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s00520-021-06540-y]
9. Durna G , Ülbe S, Dirik G. [Mindfulness-based interventions in the treatment of female sexual dysfunction: A systematic review (Turkish)]. Curr Approaches Psychiatr. 2020; 12(1):72-90. [DOI:10.18863/pgy.470683] [DOI:10.18863/pgy.470683]
10. Mosalanejad F, Abdian T, Khorram Kish M. [The effect of mindfulness-based stress reduction on the sexual performance of women with multiple sclerosis (Persian)]. Pape rpresented at: The 7th International Seminar on Women's Health. 21 November 2018; Shiraz, Iran. [Link]
11. Oraki M, Dortaj A, Mehdizadeh A. [Evaluating the effectiveness of neurofeedback treatment on depression, anxiety, stress and abdominal pain in patients with chronic psychosomatic abdominal pains (Persian)]. Neuropsychology. 2016; 2(6):45-60. [Link]
12. Fernández T, Herrera W, Harmony T, Díaz-Comas L, Santiago E, Sánchez L, et al. EEG and behavioral changes following neurofeedback treatment in learning disabled children. Clin Electroencephalogr. 2003; 34(3):145-52. [DOI:10.1177/155005940303400308] [PMID] [DOI:10.1177/155005940303400308]
13. Fisher CA. [Anxiety, depression, and sleep disorders: Their relationship and reduction with neurotherapy [PhD dissertation]. Texas: University of North Texas; 2010. [Link]
14. Banihashem S, Chalakinia N, Eslami P, Mahdavi Roshan M, Kheradmand A, Abdi S, et al. Impact of biofeedback therapy for pelvic floor-related constipation to improve sexual function. Gastroenterol Hepatol Bed Bench. 2020; 13(Suppl1):S75-80. [PMID] [PMCID]
15. Hoon EF. Biofeedback-assisted sexual arousal in females: A comparison of visual and auditory modalities. Biofeedback Self Regul. 1980; 5(2):175-91. [DOI:10.1007/BF00998594] [PMID] [DOI:10.1007/BF00998594]
16. Ramesh S. [Effectiveness of combination of cognitive-behavioral therapy and biofeedback on vaginismus patients′ sexual function and marital status (Persian)]. Biannual J Appl Couns. 2016; 6(1):1-22. [DOI:10.1007/BF00998594] [DOI:10.1007/BF00998594]
17. Arasteh Z, Azadi M. [Evaluation of the effect of neurofeedback on quality of life and anxiety in patients with multiple sclerosis (Persian)]. Razi J Med Sci. 2019; 26(9):88-101. [Link]
18. Miri Sargazi T, Mansouri A. [Comparison of the effectiveness of mindfulness based on stress reduction therapy and neurofeedback training on the clinical symptoms of individual with generalized anxiety disorder: A clinical trial study (Persian)]. J Gorgan Univ Med Sci. 2019; 21(2):1-8. [Link]
19. Yoosefi N, Sohrab A. [The effectiveness of mindfulness-based family therapy and meta-cognitive family therapy for the enhancement of marital quality among divorce seeking clients (Persian)]. J Fam Couns Psychother. 2011; 1(2):192-211. [Link]
20. Khosh Chin Gol N, Akbari B, Moghtader L, Shakerinia I. Comparison of mindfulness-based cognitive therapy and neurofeedback on quality of life of patients with irritable bowel syndrome. Caspian J Health Res. 2021; 6(4):129-36. [DOI:10.32598/CJHR.6.4.379.1] [DOI:10.32598/CJHR.6.4.379.1]
21. Davidson RJ, Kabat-Zinn J, Schumacher J, Rosenkranz M, Muller D, Santorelli SF, et al. Alterations in brain and immune function produced by mindfulness meditation. Psychosom Med. 2003; 65(4):564-70. [DOI:10.1097/01.PSY.0000077505.67574.E3] [PMID] [DOI:10.1097/01.PSY.0000077505.67574.E3]
22. Lazaridou A, Kalogianni C. Mindfulness and sexuality. Sex Relationsh Ther. 2013; 28(1-2):29-38. [DOI:10.1080/14681994.2013.773398] [DOI:10.1080/14681994.2013.773398]
23. Mohammadizade S, Moradi-joo M, Shamsedini S, Jamshidifar Z. [The effectiveness of mindfulness training on sexual self-efficacy in women with breast cancer (Persian)]. Thoughts Behav Clin Psychol. 2014; 8(31):7-16. [Link]
24. Dodastan P, Mansouri M. [Norm selection of Kettle anxiety scale (Persian)]. Tehran: University of Tehran; 1988.
25. Shariati K, Yosfi F, Hemmati Sabet A. [A comparative study of neurofeedback and mindfulness-based stress reduction on social anxiety (Persian)]. Shenakht J Psychol Psychiatr. 2017; 4(1):51-65. [Link]
26. Pereira VM, Arias-Carrión O, Machado S, Nardi AE, Silva AC. Sex therapy for female sexual dysfunction. Int Arch Med. 2013; 6(1):37. [DOI:10.1186/1755-7682-6-37] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/1755-7682-6-37]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
