جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 545-534 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Clinical trials code: IR.UMSHA.REC.1398.540
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Esna-Ashari F, Heidari M, Faiba F, Pirdehghan A, Sangestani M. Examining Beliefs About Medicines and Drug Regimen Adherence Among Hypertensive Patients in Hamadan City, Iran. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 2860.1
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3707-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3707-fa.html
اثنی عشری فرزانه، حیدری محمد، فریبا فرناز، پیردهقان آذر، سنگستانی مهتا. بررسی باورهای مرتبط با دارودرمانی و میزان تبعیت از رژیم دارویی در بیماران مبتلا به پرفشاری خون در شهر همدان. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :534-545
فرزانه اثنی عشری* 
1، محمد حیدری2 ، فرناز فریبا3 ، آذر پیردهقان4 ، مهتا سنگستانی5
1، محمد حیدری2 ، فرناز فریبا3 ، آذر پیردهقان4 ، مهتا سنگستانی5
1- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر برسلامت، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران. ، esna_f@yahoo.com
2- دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
3- گروه قلب، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
4- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر برسلامت، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
5- مرکز بهداشت استان همدان، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
2- دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
3- گروه قلب، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
4- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر برسلامت، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
5- مرکز بهداشت استان همدان، دانشگاه علوم‌پزشکی همدان، همدان، ایران.
واژه‌های کلیدی: پرفشاری خون، دارودرمانی، تبعیت از درمان
متن کامل [PDF 4801 kb]
(229 دریافت)
| چکیده (HTML) (589 مشاهده)
متن کامل: (121 مشاهده)
مقدمه
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که در قرن بیست‌و‌یکم سیستم‌های بهداشتی در سراسر جهان با آن مواجه‌اند، افزایش بار ناشی از بیماری‌های مزمن است [1]. در این میان یکی از بیماری‌های غیر‌واگیر و مزمن شایع در اکثر جوامع، پرفشاری خون است. پرفشاری خون یکی از عوامل خطر مهم و شایع بیماری‌های قلبی‌عروقی است که در سال‌های اخیر شیوع آن در کشورهای رو به توسعه افزایش یافته است. پرفشاری خون به علت شیوع بالا و رو به گسترش و تحمیل هزینه‌های سنگین برای سیستم بهداشتی به دلیل عوارض همراه قلبی‌عروقی و کلیوی به یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت جهانی تبدیل‌شده است [2]. پرفشاری خون به‌عنوان یکی از ریسک‌فاکتورهای اصلی مورتالیتی و سومین علت سال‌های ازدست‌رفته عمر ناشی از ناتوانی و مرگ شناخته شده است [3].
عدم تبعیت دارویی یک چالش مهم در بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن است. این بیماران در صورت عدم تبعیت از برنامه درمانی، گرفتار عواقب وخیم آن از‌جمله عود بیماری، پیشرفت ناتوانی ناشی از بیماری و نیاز به بستری شدن در بیمارستان خواهند شد. مشاهده شده است بین افزایش پذیرش یا تبعیت دارویی در بیماران مبتلا به فشار خون بالا با بهبود کنترل بیماری و کاهش حوادث قلبی‌عروقی حاد در بلندمدت ارتباط مستقیم وجود دارد و تبعیت درمان موجب کاهش عوارض پرفشاری خون کنترل‌نشده می‌شود [4]. عدم پذیرش درمان در بیماران مبتلا به پرفشاری خون بسیار شایع است. در یک مطالعه انجام‌شده بر روی 149 بیمار که با جعبه‌های قرص الکترونیکی مانیتورینگ می‌شدند، نتایج نشان دادند میزان پذیرش دارو (مصرف حداقل 80 درصد دارو) 58 درصد بود [5]. میزان پذیرش دارو به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بین شرایط مختلف و رژیم‌های دارویی متنوع متفاوت است و به‌طور‌کلی میزان پذیرش دارو، حتی در درمان‌های بسیار مؤثر خیلی کم است [6].
عوامل متعددی ممکن است سبب اختلال در پایبندی به دارودرمانی شوند که از آن جمله می‌توان به رژیم‌های دارویی پیچیده، میزان دُز دارو، عوامل رفتاری، عوارض جانبی دارو، برنامه‌های درمانی پیچیده ، مشکل در درک نسخه‌های پزشکی، درمان بیماری بدون علامت، جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، نگرانی و باورهای مربوط به بیماری و درمان اشاره کرد [7]. وجود ارتباط بین پایبندی به درمان و باورها در چندین تحقیق مورد تأیید قرارگرفته است، مطالعات نشان داده‌اند باورهای مرتبط با دارودرمانی، مانند مضر بودن داروها و نگرانی در‌مورد مصرف دارو، با تبعیت از درمان ارتباط معکوسی داشتند و باورهای مبنی بر ضرورت مصرف داروها، سبب افزایش تبعیت از درمان شدند [8، 9]. باور بیماران درباره داروها 2 جنبه دارد: یک بخش مربوط به باورهای بیماران درباره داروهای خودشان است که به آن باور خاص گفته می‌شود و دیگری مربوط به باور بیماران در‌مورد داروها به‌صورت کلی است که از آن به‌عنوان باور عمومی یاد می‌شود. بخش باور خاص دارای 2 قسمت است. بخش ضرورت خاص که نظر بیماران را در‌مورد اهمیت داروهایشان می‌سنجد و بخش نگرانی‌های خاص که اعتقادات بیماران را در‌مورد عوارض و آسیب‌های دارویی بیان می‌کند [10].
مطالعات مختلف، عوامل متعددی را در تبعیت دارویی از قبیل تعداد داروهای تجویزشده، پیچیدگی قلمرو درمان، حمایت خانوادگی ناکافی و عدم دسترسی به دارو و عدم پوشش بیمه برای داروهای مورد نیاز ذکر کرده‌اند [11]. در ایران مطالعاتی درزمینه باورهای بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن انجام‌شده است، اما در ارتباط با تبعیت دارویی در بیماران هنوز مطالعات انجام‌شده، به‌ویژه در جامعه بیماران شهر همدان، کافی نیستند. بنابراین مطالعه مقطعی حاضر به‌منظور بررسی باورهای مرتبط با دارودرمانی و میزان تبعیت از درمان در بیماران مبتلا به فشار خون بالا در شهر همدان در سال 1398 انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه مقطعی در سال 1398 در شهر همدان انجام شد. قبل از ورود به مطالعه از شرکت‌کنندگان رضایت آگاهانه کتبی گرفته شد. کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایران انجام این مطالعه را با شناسهIR.UMSHA.REC.1398.872 تأیید کرد. روش نمونه‌گیری به‌صورت دومرحله‌ای انجام شد. در مرحله اول، لیست مراکز جامع خدمات سلامت شهری، روستایی و شهری روستایی از مرکز بهداشت شهرستان همدان گرفته شد. سپس براساس تعداد مبتلایان به فشار خون بالا و ثبت‌شده در هر یک از 3 طبقه غیر‌برخوردار، نیمه‌برخوردار و برخوردار، براساس حجم نمونه به‌صورت نسبتی، حجم نمونه موردنیاز در 3 طبقه مشخص شد که به‌صورت تصادفی از هر طبقه 2 شاخه انتخاب شدند. نمونه‌ها از بین مبتلایان به فشار خون بالا که واجد معیارهای ورود به مطالعه بودند انتخاب شدند.
معیارهای ورود به مطالعه: ابتلا به بیماری پرفشاری خون (براساس دستورالعمل کشوری ایران و با استناد به جدول طبقه‌بندی فشار خون بر مبنای JNC8 ، با رعایت استانداردهای اندازه‌گیری فشارخون)، تحت درمان با داروهای کاهنده فشار خون حداقل به مدت 1 ماه. معیارهای خروج از مطالعه: اختلالات شناختی، بیماری حاد شدید و ابتلا به سایر بیماری‌های مزمن، مانند آرتریت روماتوئید، فهم و ارتباط سخت با مصاحبه‌کننده و فشار خون ثانویه.
علاوه بر اطلاعات جمعیت‌شناختی، میزان تبعیت دارویی و باورهای دارویی در بیماران به شرح زیر بررسی شد.
پرسش‌نامه تبعیت دارویی 8 سؤالی موریسکی: این پرسش‌نامه توسط موریسکی و همکاران معرفی‌شده است. دامنه نمرات کلی آن بین صفر تا 8 است که برای نمره بیشتر از 2، تبعیت دارویی ضعیف؛ نمره 1 و 2 تبعیت متوسط و نمره صفر تبعیت بالا در نظر گرفته شد. روایی و پایایی نسخه فارسی این پرسش‌نامه در مطالعات قبلی تأیید شده است [12].
پرسش‌نامه باورهای دارویی: این پرسش‌نامه از 2 بخش تشکیل شده است. باورهای اختصاصی و عمومی درباره دارو. باورهای اختصاصی، اختصاص به بررسی داروها در بیماری موردنظر (پرفشاری خون) دارد که از 10 سؤال تشکیل شده است و شامل 2 زیر‌حوزه است. زیر حوزه اول باروهای شخصی در‌مورد نیاز به درمان دارویی برای کنترل فشار خون با 5 سؤال (1 تا 5) و زیر‌حوزه دوم نگرانی بیماران در‌مورد عوارض جانبی داروها را مورد بررسی قرار می‌دهد (6 تا 10). بخش دوم با 8 سؤال باور عمومی را نسبت به داروها ارزیابی می‌کند. زیر حوزه اول باور افراد در‌مورد روش پزشکان برای تجویز دارو با 4 سؤال (11، 12، 17، 18) و زیر‌حوزه دوم باور بیماران را درباره آسیب دارو با 4 سؤال (13 تا 16) مورد بررسی قرار می‌دهد. نمرات کل در بخش باورهای اختصاصی برای بخش‌های ضرورت و نگرانی از 5 تا 25 متغیر است . بیمارانی که نمره ضرورت درمان آن‌ها بالاتر از 13 باشد باور قوی دارند و بیمارانی که نمره نگرانی از درمان آن‌ها بالاتر از 13 باشد دارای نگرانی زیادی نسبت به مصرف داروهایشان هستند و درنهایت تفاضل نمره (ضرورت ـ نگرانی) به‌عنوان معیاری برای باور اختصاصی بیماران درباره داروها در نظر گرفته می‌شود. هر‌چه این نمره بالاتر باشد، باور بیماران درباره داروهایشان قوی‌تر است. نمرات کل در بخش باور عمومی برای بخش‌های باور در‌مورد روش تجویز پزشکان و نگرانی کلی از آسیب مصرف داروها از 4 تا 20 متغیر است. هر‌چه امتیاز باور در‌مورد روش تجویز پزشکان بالاتر باشد، به معنی باور منفی افراد و هر‌چه امتیاز نگرانی کلی در‌مورد آسیب دارویی بالاتر باشد به معنی نگرانی کلی بالاتر بیماران است و درنهایت جمع نمرات به‌عنوان معیاری برای باور کلی در‌مورد داروها در نظر گرفته می‌شود که هر چه بالاتر باشد، باور بیماران ضعیف‌تر است. اعتبار و پایایی پرسش‌نامه در ایران موردبررسی قرارگرفته است [13].
تجزیه‌وتحلیل آماری و حجم نمونه
با‌توجه‌به مطالعات انجام‌شده [14] و گزارش فراوانی تبعیت از درمان دارویی (24 درصد) و با توجه به فرمول تعیین حجم نمونه محاسبه نسبت، حجم نمونه 280 نفر برآورد شد که با در نظر گرفتن اثر خوشه‌ای، در عدد 2 ضرب شد و حجم نمونه نهایی 570 نفر در نظر گرفته شد. در این مطالعه برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 20 استفاده شد. سطح معنادار آماری کمتر از 5 درصد در نظر گرفته شد. توصیف داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی با بیان میانگین و انحراف معیار برای متغیرهای کمی و نسبت و درصد برای متغیرهای کیفی انجام شد. برای مقایسه بین 2 گروه درزمینه متغیرهای کیفی از آزمون مونته‌کارلو و آزمودن دقیق فیشر و برای متغیرهای کمی پس از چک نرمالیتی از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه و کروسکال والیس و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد.
یافته‌ها
از 570 بیمار بررسی‌شده 436 نفر (5/70 درصد) زن، 454 نفر (6/79 درصد) متأهل و 334 نفر (6/58 درصد) درآمد ماهیانه آن‌ها در حد کفاف مخارج خانواده (متوسط) بود. میانگین سنی بیماران 2/11±2/59 سال و مدت ابتلا به فشار خون آن‌ها 7/30±9/36 ماه بود.
از 570 بیمار موردبررسی از 261 نفر (8/45 درصد) تبعیت دارویی کم، 189 نفر (2/33 درصد) متوسط و 120 نفر (21 درصد) تبعیت دارویی زیاد داشتند. بین تبعیت دارویی بیماران با تحصیلات و استعمال سیگار ارتباط آماری معنی‌دار مشاهده نشد. تبعیت دارویی ضعیف در بیماران مطلقه و بیوه، با درآمد ماهیانه مطلوب و ضعیف و زنان بیشتر بود (جدول شماره 1).
همان‌طور که در جدول شماره 2 نمایش داده شده است، طبق نتیجه آزمون کروسکال والیس و آزمون تعقیبی توکی، بین بیماران دارای تبعیت دارویی ضعیف، متوسط و خوب ازنظر میانگین دقایق انجام فعالیت فیزیکی متوسط در هفته تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (253/0=P). اما زمان انجام فعالیت فیزیکی شدید در هفته، در بیماران دارای تبعیت خوب به‌طور معنی‌داری بیشتر از تبعیت ضعیف (001/P<0) و متوسط (001/0>P) بود. بین بیماران دارای تبعیت متوسط و ضعیف دارویی ازنظر متوسط زمان انجام فعالیت فیزیکی شدید در هفته تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (629/0=P).
بین بیماران دارای تبعیت دارویی ضعیف، متوسط و شدید از نظر وجود عوارض فشار خون و بیماری همراه تفاوت معنی‌دار آماری مشاهده شد (جدول شماره 3).
میانگین مدت ابتلا به بیماری پرفشاری خون در بیماران با تبعیت دارویی زیاد، متوسط و کم به ترتیب 6/26±9/27، 6/24±1/37 و 7/39±9/45 ماه بود. میانگین مدت ابتلا به فشار خون در بیماران دارای تبعیت زیاد دارویی، به‌طور معنی‌داری کمتر از تبعیت کم (001/0>P) و در تبعیت متوسط کمتر از تبعیت کم (001/0>P) بود. اما بین تبعیت زیاد با متوسط تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (412/0=P).
میانگین تعداد داروهای کاهنده فشار خون در بیماران با تبعیت زیاد، متوسط و کم به ترتیب برابر 9/0±1/2، 1/1±0/2 و 4/1±4/2 عدد بود. طبق نتیجه آزمون آماری کروسکال والیس و آزمون تعقیبی توکی، میانگین داروهای کاهنده فشار خون در بیماران دارای تبعیت زیاد دارویی، به‌طور معنی‌داری کمتر از تبعیت کم (024/0=P) و تبعیت متوسط کمتر از تبعیت کم (003/0=P) بود. اما بین تبعیت زیاد با متوسط تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (882/0=P).
میانگین نمره باور بیماران نسبت به دارو از 90 نمره قابل‌اکتساب40/7±99/57 بود. با‌توجه‌به نتیجه آزمون کروسکال والیس و آزمودن تعقیبی توکی، بین تبعیت دارویی بیماران با باور نیاز به درمان دارویی، نگرانی از درمان دارویی، روش تجویز دارویی و نمره کلی باور دارویی تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد. میانگین نمره آسیب درمان بیماران دارای تبعیت دارویی کم به‌طور معنی‌داری بیشتر از تبعیت دارویی متوسط (022/0=P)بود. اما بین تبعیت کم با زیاد (062/0=P) و متوسط با زیاد (999/0=P) تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (جدول شماره 4).
طبق نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن بین نمره تبعیت دارویی بیماران مبتلا به فشار خون با نمره باور آنان نسبت به دارو در هر 4 حیطه همبستگی معنی‌دار مشاهده نشد.
میانگین تفاضل نهایی (ضرورت ـ نگرانی) در باور اختصاصی کسانی که تبعیت دارویی کم داشتند، به‌طور معنی‌داری کمتر از تبعیت متوسط بود. اما این اختلاف بین 2 گروه تبعیت دارویی متوسط و زیاد تفاوت معنی‌داری نداشت. بین تبعیت دارویی با نگرانی (کم ـ زیاد) و باور (قوی و ضعیف) ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد (جدول شماره 5).
بحث
در مطالعه حاضر اکثر بیماران مبتلا به بیماری پرفشاری خون تبعیت ضعیف یا متوسط دارویی داشتند. همسو با نتایج مطالعه ما، در پژوهش انجام‌شده توسط زارع و همکاران درزمینه تبعیت از مصرف داروهای ضدفشار خون در بیماران قلبی مراجعه‌کننده به درمانگاه امام رضا (ع) شیراز [15]، مطالعه آسایشی و همکاران بر روی 300 بیمار فشارخونی در مراجعین به مراکز بهداشتی‌درمانی اصفهان [16]، مطالعه انجام‌شده در اردبیل توسط کامران و همکاران بر جمعیت روستایی [14] و مطالعه هادی و همکاران بر روی 250 بیمار فشارخونی مراجعه‌کننده به مرکز خدمات طبی درمانگاه شهید مطهری شیراز [17]، تبعیت اکثر بیماران فشار خونی ضعیف یا متوسط گزارش شده است. میزان تبعیت درمان دارویی در مطالعات ذکرشده بین 09/7 تا 24 درصد گزارش شده است. در مطالعه حاضر تبعیت خوب دارویی 1/21 درصد بود.
طبق یافته‌های انجام‌شده در سایر کشورها نیز میزان تبعیت دارویی متفاوتی گزارش شده است. در مطالعه یانگ و همکاران در سال 2015 در چین درزمینه فاکتورهای مؤثر بر تبعیت درمان در بیماران مبتلا به پرفشاری خون، میزان تبعیت دارویی 5/43 درصد [18]، در مطالعه مشابه در مناطق روستایی هند توسط ونکاتاچالام و همکاران در سال 2015 این میزان 1/24 درصد [19] و در مطالعه جوهو و همکاران در تانزانیا در سال 2012 بر روی 135 بیمار 56 درصد [20] بود. همچنین در مطالعه یو و همکاران در چین در سال 2014 بر روی 232 بیمار، 3/26 درصد بیماران پذیرش پایین داشتند [21]. این میزان در مطالعه پلتزر و همکاران در سال 2004 در آفریقای جنوبی روی 100 بیمار مبتلا به پرفشاری خون 35 درصد بود [22]. دامنه تبعیت دارویی بیماران فشار خونی در مطالعات صورت‌گرفته در خارج از کشور نیز بین 1/24 تا 56 درصد گزارش‌شده است. میزان تبعیت خوب دارویی در بیماران فشار خونی مطالعه ما با یافته‌های ونکاتاچالام و همکاران در هند (1/24 درصد) و یو و همکاران در چین (3/26 درصد) تقریباً مطابقت دارد.
در مطالعه حاضر بین تبعیت دارویی با باور در حیطه آسیب درمان و باور اختصاصی دارو (تفاضل ضرورت ـ نگرانی) ارتباط معنی‌دار مشاهده شد که با یافته‌های مطالعه آسایشی و همکاران، و مطالعه هادی و همکاران مطابقت دارد. در مطالعه مروری انجام‌شده توسط آل نمانی و همکاران در سال 2019 درزمینه باور بهداشتی و تبعیت دارویی در بیماران مبتلا به فشار خون بالا، نتایج مطالعه نشان دادند بین باور بیماران با میزان تبعیت از درمان آنان ارتباط وجود دارد [23]. در مطالعه دیگر توسط شاهین و همکاران در استرالیا در سال 2020 درزمینه تأثیر باور دارویی بر تبعیت دارویی بیماران مبتلا به پرفشاری خون نیز بین باور دارویی و تبعیت درمان ارتباط وجود داشت [24]. اگرچه مطالعات انجام‌شده ازنظر حجم نمونه، آداب و فرهنگ شرکت‌کنندگان در مطالعه و ابزار ارزیابی باور دارویی متفاوت هستند، اما نتایج آن‌ها تقریباً همسو است.
درزمینه عوامل مؤثر بر تبعیت دارویی بیماران، برخی محققین براساس مدل اعتقاد بهداشتی، تبعیت دارویی بیماران را بررسی کرده‌اند. از‌جمله لرکی و همکاران در بوشهر در سال 2017 نشان دادند ارتباط معنی‌داری بین حساسیت درک‌شده و پایبندی به رژیم غذایی کم‌نمک و رفتار غیرسیگاری مشاهده شد [25]. در مطالعه خرسندی و همکاران در شهر قم در سال 2017 در خصوص تأثیر مداخله و آموزش به بیماران پرفشاری خون براساس مدل اعتقاد بهداشتی در جهت تغییر عقاید بهداشتی مرتبط با بیماری‌شان مشخص کرد که مدل اعتقاد بهداشتی در ارتقای این عقاید به‌طور معنی‌داری مؤثر بوده است [26]، همچنین در مطالعه ما و همکاران در چین در سال 2017 با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی مشخص شد بین عقاید بهداشتی، درک فرد از شدت بیماری، میزان حساسیت درک‌شده، منافع درک‌شده و موانع درک‌شده، همراهی قابل‌ملاحظه‌ای با عمل و خودکارآمدی و رفتارهای خود مراقبتی وجود دارد [27]. اگرچه در مطالعات ذکرشده به‌جای باور بیماران نسبت به دارو از مدل اعتقاد بهداشتی استفاده شده است، اما به‌طور غیرمستقیم یافته‌های آنان با نتایج مطالعه ما همسو است.
در مطالعه حاضر بین تبعیت درمان بیماران مبتلا به فشار خون با سن آنان ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد، اما مردان نسبت به زنان به‌طور معنی‌داری تبعیت دارویی بالاتری داشتند. در مطالعه یانگ و همکاران در سال 2015 در چین، جنسیت مرد و سن بالاتر با تبعیت بالاتر درمانی [18]، در مطالعه جوهو و همکاران در تانزانیا در سال 2012، سن بالای 65 سال و جنسیت زن [20]، در مطالعه آچمن ویسز و همکاران در لهستان در سال 2018، جنسیت زن و سن بالاتر [28]، در مطالعه یو و همکاران در چین در سال 2014 سن بالاتر [21] و در مطالعه نلسون در سال 1978 در آمریکا سن بالا [29] با تبعیت دارویی بهتر همراه بودند. در مقابل در مطالعه زارع و همکاران درزمینه تبعیت از مصرف داروهای ضدفشار خون، با افزایش سن تبعیت دارویی بیماران کاهش می‌یافت [15] و در مطالعه آسایشی و همکاران بین تبعیت دارویی بیماران فشار خونی با جنسیت و سن ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد [16]. همان‌طور که مشاهده می‌شود محققین در این زمینه اتفاق‌نظر ندارند. به نظر می‌رسد سایر عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در این زمینه اثرگذار باشند که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
در مطالعه حاضر بین فعالیت بدنی روزانه یا هفتگی بیشتر با تبعیت خوب درمان دارویی در بیماران فشار خونی ارتباط معنی‌دار مشاهده شد که با یافته‌های مطالعه ونکاتاچالام و همکاران در هند [19] و مطالعه کامران و همکاران در اردبیل [14] مطابقت دارد.
در مطالعه حاضر تبعیت دارویی بیماران فشار خونی مطلقه و بیوه کمتر از بیماران متأهل و در بیماران متأهل کمتر از افراد هرگز ازدواج‌نکرده (مجرد) بود. در مطالعه اهو و همکاران، متأهل بودن نسبت به مجرد بودن با تبعیت دارویی بهتری همراه بود [20]. همچنین در مطالعه آچمن ویسز و همکاران، زندگی با خانواده در مقایسه با تنها زندگی کردن با پذیرش بالاتر درمان همراهی داشت [28].
در مطالعه ما بین تحصیلات و تبعیت دارویی بیماران فشارخونی ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد. در مطالعه آچمن ویسز و همکاران و در مطالعه نلسون و همکاران سطح تحصیلات بالاتر با تبعیت خوب درمان همراهی بود [28]، اما در مطالعه آسایشی و همکاران، بین تحصیلات و بیماران فشار خونی با تبعیت درمان آنان ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد. ممکن است علت اختلاف نتایج، تفاوت در رتبه‌بندی بیماران ازنظر سواد و یا مطالعه بر روی جمعیت نسبتاً همگن ازنظر تحصیلات باشد که تفاوت معنی‌داری ازنظر تبعیت درمان دارویی بین بیماران درزمینه تحصیلات نشان نداده است.
در مطالعه ما بین تبعیت دارویی با مصرف داروی طب سنتی ارتباط معنی‌دار آماری مشاهده نشد، اما برخی محققین گزارش کرده‌اند که بیماران فشار خونی که نسبت به مؤثر بودن مصرف درمان‌های سنتی اعتقاد بیشتر دارند دارای تبعیت کمتر درمان دارویی هستند [22].
در مطالعه حاضر ابتلای طولانی‌تر به فشار خون با تبعیت ضعیف‌تر درمان دارویی همراه بود. برخلاف نتایج مطالعه حاضر، در مطالعه یو و همکاران طول مدت بیشتر ابتلا به بیماری و استفاده از دارو به مدت طولانی‌تر با تبعیت از درمان بالاتر همراهی داشت. همچنین در مطالعه انجام‌شده توسط هادی و همکاران در سال 1384 درزمینه عوامل تعیین‌کننده پیروی از رژیم دارویی در بیماران فشار خونی [17]، ابتلای بیش از 5 سال به فشار خون با تبعیت درمان دارویی بهتر همراه بود که نیاز به بررسی بیشتر دارد. از محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به هم‌زمانی انجام مطالعه با شیوع بیماری کووید ـ 19، مشکلات دسترسی بیماران و احتمال عدم دقت نسبت کمی از بیماران در تکمیل پرسش‌نامه اشاره کرد.
نتیجه‌گیری
اکثر بیماران تبعیت دارویی خوبی ندارند. باورهای مرتبط با دارودرمانی فقط در حیطه آسیب درمان و باور اختصاصی دارو (تفاضل ضرورت ـ نگرانی ) بر تبعیت دارویی بیماران فشارخونی اثرگذار بود. به عبارتی میانگین نمره آسیب درمان بیماران دارای تبعیت دارویی کم به‌طور معنی‌داری بیشتر از تبعیت دارویی متوسط بود. همچنین میانگین نمره باور اختصاصی (تفاضل ضرورت ـ نگرانی) کسانی که تبعیت دارویی کم داشتند، به‌طور معنی‌داری کمتر از تبعیت متوسط بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی همدان انجام این مطالعه را با شناسه IR.UMSHA.REC.1398.872 تأیید کردند.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه محمد حیدری دانشجوی رشته پزشکی بوده و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی همدان حامی مالی این پژوهش بوده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: فرزانه اثنی‌عشری و فرناز فریبا؛ تجزیه‌وتحلیل و تفسیر داده‌ها: آذرپیردهقان؛ نگارش اولیه: محمد حیدری؛ ویرایش متن مقاله و جمع‌آوری داده‌ها: مهتا سنگستانی.
تعارض منافع
این مطالعه هیچ‌گونه تضاد منافعی برای نویسندگان نداشته است.
تشکر و قدردانی
نویسندگان بر خود لازم می‌دانند از حمایت‌های مادی و معنوی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی همدان و بیماران ارجمندی که در انجام این پژوهش همکاری کردند، تشکر و قدردانی کنند.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که در قرن بیست‌و‌یکم سیستم‌های بهداشتی در سراسر جهان با آن مواجه‌اند، افزایش بار ناشی از بیماری‌های مزمن است [1]. در این میان یکی از بیماری‌های غیر‌واگیر و مزمن شایع در اکثر جوامع، پرفشاری خون است. پرفشاری خون یکی از عوامل خطر مهم و شایع بیماری‌های قلبی‌عروقی است که در سال‌های اخیر شیوع آن در کشورهای رو به توسعه افزایش یافته است. پرفشاری خون به علت شیوع بالا و رو به گسترش و تحمیل هزینه‌های سنگین برای سیستم بهداشتی به دلیل عوارض همراه قلبی‌عروقی و کلیوی به یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت جهانی تبدیل‌شده است [2]. پرفشاری خون به‌عنوان یکی از ریسک‌فاکتورهای اصلی مورتالیتی و سومین علت سال‌های ازدست‌رفته عمر ناشی از ناتوانی و مرگ شناخته شده است [3].
عدم تبعیت دارویی یک چالش مهم در بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن است. این بیماران در صورت عدم تبعیت از برنامه درمانی، گرفتار عواقب وخیم آن از‌جمله عود بیماری، پیشرفت ناتوانی ناشی از بیماری و نیاز به بستری شدن در بیمارستان خواهند شد. مشاهده شده است بین افزایش پذیرش یا تبعیت دارویی در بیماران مبتلا به فشار خون بالا با بهبود کنترل بیماری و کاهش حوادث قلبی‌عروقی حاد در بلندمدت ارتباط مستقیم وجود دارد و تبعیت درمان موجب کاهش عوارض پرفشاری خون کنترل‌نشده می‌شود [4]. عدم پذیرش درمان در بیماران مبتلا به پرفشاری خون بسیار شایع است. در یک مطالعه انجام‌شده بر روی 149 بیمار که با جعبه‌های قرص الکترونیکی مانیتورینگ می‌شدند، نتایج نشان دادند میزان پذیرش دارو (مصرف حداقل 80 درصد دارو) 58 درصد بود [5]. میزان پذیرش دارو به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بین شرایط مختلف و رژیم‌های دارویی متنوع متفاوت است و به‌طور‌کلی میزان پذیرش دارو، حتی در درمان‌های بسیار مؤثر خیلی کم است [6].
عوامل متعددی ممکن است سبب اختلال در پایبندی به دارودرمانی شوند که از آن جمله می‌توان به رژیم‌های دارویی پیچیده، میزان دُز دارو، عوامل رفتاری، عوارض جانبی دارو، برنامه‌های درمانی پیچیده ، مشکل در درک نسخه‌های پزشکی، درمان بیماری بدون علامت، جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، نگرانی و باورهای مربوط به بیماری و درمان اشاره کرد [7]. وجود ارتباط بین پایبندی به درمان و باورها در چندین تحقیق مورد تأیید قرارگرفته است، مطالعات نشان داده‌اند باورهای مرتبط با دارودرمانی، مانند مضر بودن داروها و نگرانی در‌مورد مصرف دارو، با تبعیت از درمان ارتباط معکوسی داشتند و باورهای مبنی بر ضرورت مصرف داروها، سبب افزایش تبعیت از درمان شدند [8، 9]. باور بیماران درباره داروها 2 جنبه دارد: یک بخش مربوط به باورهای بیماران درباره داروهای خودشان است که به آن باور خاص گفته می‌شود و دیگری مربوط به باور بیماران در‌مورد داروها به‌صورت کلی است که از آن به‌عنوان باور عمومی یاد می‌شود. بخش باور خاص دارای 2 قسمت است. بخش ضرورت خاص که نظر بیماران را در‌مورد اهمیت داروهایشان می‌سنجد و بخش نگرانی‌های خاص که اعتقادات بیماران را در‌مورد عوارض و آسیب‌های دارویی بیان می‌کند [10].
مطالعات مختلف، عوامل متعددی را در تبعیت دارویی از قبیل تعداد داروهای تجویزشده، پیچیدگی قلمرو درمان، حمایت خانوادگی ناکافی و عدم دسترسی به دارو و عدم پوشش بیمه برای داروهای مورد نیاز ذکر کرده‌اند [11]. در ایران مطالعاتی درزمینه باورهای بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن انجام‌شده است، اما در ارتباط با تبعیت دارویی در بیماران هنوز مطالعات انجام‌شده، به‌ویژه در جامعه بیماران شهر همدان، کافی نیستند. بنابراین مطالعه مقطعی حاضر به‌منظور بررسی باورهای مرتبط با دارودرمانی و میزان تبعیت از درمان در بیماران مبتلا به فشار خون بالا در شهر همدان در سال 1398 انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه مقطعی در سال 1398 در شهر همدان انجام شد. قبل از ورود به مطالعه از شرکت‌کنندگان رضایت آگاهانه کتبی گرفته شد. کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایران انجام این مطالعه را با شناسهIR.UMSHA.REC.1398.872 تأیید کرد. روش نمونه‌گیری به‌صورت دومرحله‌ای انجام شد. در مرحله اول، لیست مراکز جامع خدمات سلامت شهری، روستایی و شهری روستایی از مرکز بهداشت شهرستان همدان گرفته شد. سپس براساس تعداد مبتلایان به فشار خون بالا و ثبت‌شده در هر یک از 3 طبقه غیر‌برخوردار، نیمه‌برخوردار و برخوردار، براساس حجم نمونه به‌صورت نسبتی، حجم نمونه موردنیاز در 3 طبقه مشخص شد که به‌صورت تصادفی از هر طبقه 2 شاخه انتخاب شدند. نمونه‌ها از بین مبتلایان به فشار خون بالا که واجد معیارهای ورود به مطالعه بودند انتخاب شدند.
معیارهای ورود به مطالعه: ابتلا به بیماری پرفشاری خون (براساس دستورالعمل کشوری ایران و با استناد به جدول طبقه‌بندی فشار خون بر مبنای JNC8 ، با رعایت استانداردهای اندازه‌گیری فشارخون)، تحت درمان با داروهای کاهنده فشار خون حداقل به مدت 1 ماه. معیارهای خروج از مطالعه: اختلالات شناختی، بیماری حاد شدید و ابتلا به سایر بیماری‌های مزمن، مانند آرتریت روماتوئید، فهم و ارتباط سخت با مصاحبه‌کننده و فشار خون ثانویه.
علاوه بر اطلاعات جمعیت‌شناختی، میزان تبعیت دارویی و باورهای دارویی در بیماران به شرح زیر بررسی شد.
پرسش‌نامه تبعیت دارویی 8 سؤالی موریسکی: این پرسش‌نامه توسط موریسکی و همکاران معرفی‌شده است. دامنه نمرات کلی آن بین صفر تا 8 است که برای نمره بیشتر از 2، تبعیت دارویی ضعیف؛ نمره 1 و 2 تبعیت متوسط و نمره صفر تبعیت بالا در نظر گرفته شد. روایی و پایایی نسخه فارسی این پرسش‌نامه در مطالعات قبلی تأیید شده است [12].
پرسش‌نامه باورهای دارویی: این پرسش‌نامه از 2 بخش تشکیل شده است. باورهای اختصاصی و عمومی درباره دارو. باورهای اختصاصی، اختصاص به بررسی داروها در بیماری موردنظر (پرفشاری خون) دارد که از 10 سؤال تشکیل شده است و شامل 2 زیر‌حوزه است. زیر حوزه اول باروهای شخصی در‌مورد نیاز به درمان دارویی برای کنترل فشار خون با 5 سؤال (1 تا 5) و زیر‌حوزه دوم نگرانی بیماران در‌مورد عوارض جانبی داروها را مورد بررسی قرار می‌دهد (6 تا 10). بخش دوم با 8 سؤال باور عمومی را نسبت به داروها ارزیابی می‌کند. زیر حوزه اول باور افراد در‌مورد روش پزشکان برای تجویز دارو با 4 سؤال (11، 12، 17، 18) و زیر‌حوزه دوم باور بیماران را درباره آسیب دارو با 4 سؤال (13 تا 16) مورد بررسی قرار می‌دهد. نمرات کل در بخش باورهای اختصاصی برای بخش‌های ضرورت و نگرانی از 5 تا 25 متغیر است . بیمارانی که نمره ضرورت درمان آن‌ها بالاتر از 13 باشد باور قوی دارند و بیمارانی که نمره نگرانی از درمان آن‌ها بالاتر از 13 باشد دارای نگرانی زیادی نسبت به مصرف داروهایشان هستند و درنهایت تفاضل نمره (ضرورت ـ نگرانی) به‌عنوان معیاری برای باور اختصاصی بیماران درباره داروها در نظر گرفته می‌شود. هر‌چه این نمره بالاتر باشد، باور بیماران درباره داروهایشان قوی‌تر است. نمرات کل در بخش باور عمومی برای بخش‌های باور در‌مورد روش تجویز پزشکان و نگرانی کلی از آسیب مصرف داروها از 4 تا 20 متغیر است. هر‌چه امتیاز باور در‌مورد روش تجویز پزشکان بالاتر باشد، به معنی باور منفی افراد و هر‌چه امتیاز نگرانی کلی در‌مورد آسیب دارویی بالاتر باشد به معنی نگرانی کلی بالاتر بیماران است و درنهایت جمع نمرات به‌عنوان معیاری برای باور کلی در‌مورد داروها در نظر گرفته می‌شود که هر چه بالاتر باشد، باور بیماران ضعیف‌تر است. اعتبار و پایایی پرسش‌نامه در ایران موردبررسی قرارگرفته است [13].
تجزیه‌وتحلیل آماری و حجم نمونه
با‌توجه‌به مطالعات انجام‌شده [14] و گزارش فراوانی تبعیت از درمان دارویی (24 درصد) و با توجه به فرمول تعیین حجم نمونه محاسبه نسبت، حجم نمونه 280 نفر برآورد شد که با در نظر گرفتن اثر خوشه‌ای، در عدد 2 ضرب شد و حجم نمونه نهایی 570 نفر در نظر گرفته شد. در این مطالعه برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 20 استفاده شد. سطح معنادار آماری کمتر از 5 درصد در نظر گرفته شد. توصیف داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی با بیان میانگین و انحراف معیار برای متغیرهای کمی و نسبت و درصد برای متغیرهای کیفی انجام شد. برای مقایسه بین 2 گروه درزمینه متغیرهای کیفی از آزمون مونته‌کارلو و آزمودن دقیق فیشر و برای متغیرهای کمی پس از چک نرمالیتی از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه و کروسکال والیس و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد.
یافته‌ها
از 570 بیمار بررسی‌شده 436 نفر (5/70 درصد) زن، 454 نفر (6/79 درصد) متأهل و 334 نفر (6/58 درصد) درآمد ماهیانه آن‌ها در حد کفاف مخارج خانواده (متوسط) بود. میانگین سنی بیماران 2/11±2/59 سال و مدت ابتلا به فشار خون آن‌ها 7/30±9/36 ماه بود.
از 570 بیمار موردبررسی از 261 نفر (8/45 درصد) تبعیت دارویی کم، 189 نفر (2/33 درصد) متوسط و 120 نفر (21 درصد) تبعیت دارویی زیاد داشتند. بین تبعیت دارویی بیماران با تحصیلات و استعمال سیگار ارتباط آماری معنی‌دار مشاهده نشد. تبعیت دارویی ضعیف در بیماران مطلقه و بیوه، با درآمد ماهیانه مطلوب و ضعیف و زنان بیشتر بود (جدول شماره 1).
همان‌طور که در جدول شماره 2 نمایش داده شده است، طبق نتیجه آزمون کروسکال والیس و آزمون تعقیبی توکی، بین بیماران دارای تبعیت دارویی ضعیف، متوسط و خوب ازنظر میانگین دقایق انجام فعالیت فیزیکی متوسط در هفته تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (253/0=P). اما زمان انجام فعالیت فیزیکی شدید در هفته، در بیماران دارای تبعیت خوب به‌طور معنی‌داری بیشتر از تبعیت ضعیف (001/P<0) و متوسط (001/0>P) بود. بین بیماران دارای تبعیت متوسط و ضعیف دارویی ازنظر متوسط زمان انجام فعالیت فیزیکی شدید در هفته تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (629/0=P).
بین بیماران دارای تبعیت دارویی ضعیف، متوسط و شدید از نظر وجود عوارض فشار خون و بیماری همراه تفاوت معنی‌دار آماری مشاهده شد (جدول شماره 3).
میانگین مدت ابتلا به بیماری پرفشاری خون در بیماران با تبعیت دارویی زیاد، متوسط و کم به ترتیب 6/26±9/27، 6/24±1/37 و 7/39±9/45 ماه بود. میانگین مدت ابتلا به فشار خون در بیماران دارای تبعیت زیاد دارویی، به‌طور معنی‌داری کمتر از تبعیت کم (001/0>P) و در تبعیت متوسط کمتر از تبعیت کم (001/0>P) بود. اما بین تبعیت زیاد با متوسط تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (412/0=P).
میانگین تعداد داروهای کاهنده فشار خون در بیماران با تبعیت زیاد، متوسط و کم به ترتیب برابر 9/0±1/2، 1/1±0/2 و 4/1±4/2 عدد بود. طبق نتیجه آزمون آماری کروسکال والیس و آزمون تعقیبی توکی، میانگین داروهای کاهنده فشار خون در بیماران دارای تبعیت زیاد دارویی، به‌طور معنی‌داری کمتر از تبعیت کم (024/0=P) و تبعیت متوسط کمتر از تبعیت کم (003/0=P) بود. اما بین تبعیت زیاد با متوسط تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (882/0=P).
میانگین نمره باور بیماران نسبت به دارو از 90 نمره قابل‌اکتساب40/7±99/57 بود. با‌توجه‌به نتیجه آزمون کروسکال والیس و آزمودن تعقیبی توکی، بین تبعیت دارویی بیماران با باور نیاز به درمان دارویی، نگرانی از درمان دارویی، روش تجویز دارویی و نمره کلی باور دارویی تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد. میانگین نمره آسیب درمان بیماران دارای تبعیت دارویی کم به‌طور معنی‌داری بیشتر از تبعیت دارویی متوسط (022/0=P)بود. اما بین تبعیت کم با زیاد (062/0=P) و متوسط با زیاد (999/0=P) تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد (جدول شماره 4).
طبق نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن بین نمره تبعیت دارویی بیماران مبتلا به فشار خون با نمره باور آنان نسبت به دارو در هر 4 حیطه همبستگی معنی‌دار مشاهده نشد.
میانگین تفاضل نهایی (ضرورت ـ نگرانی) در باور اختصاصی کسانی که تبعیت دارویی کم داشتند، به‌طور معنی‌داری کمتر از تبعیت متوسط بود. اما این اختلاف بین 2 گروه تبعیت دارویی متوسط و زیاد تفاوت معنی‌داری نداشت. بین تبعیت دارویی با نگرانی (کم ـ زیاد) و باور (قوی و ضعیف) ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد (جدول شماره 5).
بحث
در مطالعه حاضر اکثر بیماران مبتلا به بیماری پرفشاری خون تبعیت ضعیف یا متوسط دارویی داشتند. همسو با نتایج مطالعه ما، در پژوهش انجام‌شده توسط زارع و همکاران درزمینه تبعیت از مصرف داروهای ضدفشار خون در بیماران قلبی مراجعه‌کننده به درمانگاه امام رضا (ع) شیراز [15]، مطالعه آسایشی و همکاران بر روی 300 بیمار فشارخونی در مراجعین به مراکز بهداشتی‌درمانی اصفهان [16]، مطالعه انجام‌شده در اردبیل توسط کامران و همکاران بر جمعیت روستایی [14] و مطالعه هادی و همکاران بر روی 250 بیمار فشارخونی مراجعه‌کننده به مرکز خدمات طبی درمانگاه شهید مطهری شیراز [17]، تبعیت اکثر بیماران فشار خونی ضعیف یا متوسط گزارش شده است. میزان تبعیت درمان دارویی در مطالعات ذکرشده بین 09/7 تا 24 درصد گزارش شده است. در مطالعه حاضر تبعیت خوب دارویی 1/21 درصد بود.
طبق یافته‌های انجام‌شده در سایر کشورها نیز میزان تبعیت دارویی متفاوتی گزارش شده است. در مطالعه یانگ و همکاران در سال 2015 در چین درزمینه فاکتورهای مؤثر بر تبعیت درمان در بیماران مبتلا به پرفشاری خون، میزان تبعیت دارویی 5/43 درصد [18]، در مطالعه مشابه در مناطق روستایی هند توسط ونکاتاچالام و همکاران در سال 2015 این میزان 1/24 درصد [19] و در مطالعه جوهو و همکاران در تانزانیا در سال 2012 بر روی 135 بیمار 56 درصد [20] بود. همچنین در مطالعه یو و همکاران در چین در سال 2014 بر روی 232 بیمار، 3/26 درصد بیماران پذیرش پایین داشتند [21]. این میزان در مطالعه پلتزر و همکاران در سال 2004 در آفریقای جنوبی روی 100 بیمار مبتلا به پرفشاری خون 35 درصد بود [22]. دامنه تبعیت دارویی بیماران فشار خونی در مطالعات صورت‌گرفته در خارج از کشور نیز بین 1/24 تا 56 درصد گزارش‌شده است. میزان تبعیت خوب دارویی در بیماران فشار خونی مطالعه ما با یافته‌های ونکاتاچالام و همکاران در هند (1/24 درصد) و یو و همکاران در چین (3/26 درصد) تقریباً مطابقت دارد.
در مطالعه حاضر بین تبعیت دارویی با باور در حیطه آسیب درمان و باور اختصاصی دارو (تفاضل ضرورت ـ نگرانی) ارتباط معنی‌دار مشاهده شد که با یافته‌های مطالعه آسایشی و همکاران، و مطالعه هادی و همکاران مطابقت دارد. در مطالعه مروری انجام‌شده توسط آل نمانی و همکاران در سال 2019 درزمینه باور بهداشتی و تبعیت دارویی در بیماران مبتلا به فشار خون بالا، نتایج مطالعه نشان دادند بین باور بیماران با میزان تبعیت از درمان آنان ارتباط وجود دارد [23]. در مطالعه دیگر توسط شاهین و همکاران در استرالیا در سال 2020 درزمینه تأثیر باور دارویی بر تبعیت دارویی بیماران مبتلا به پرفشاری خون نیز بین باور دارویی و تبعیت درمان ارتباط وجود داشت [24]. اگرچه مطالعات انجام‌شده ازنظر حجم نمونه، آداب و فرهنگ شرکت‌کنندگان در مطالعه و ابزار ارزیابی باور دارویی متفاوت هستند، اما نتایج آن‌ها تقریباً همسو است.
درزمینه عوامل مؤثر بر تبعیت دارویی بیماران، برخی محققین براساس مدل اعتقاد بهداشتی، تبعیت دارویی بیماران را بررسی کرده‌اند. از‌جمله لرکی و همکاران در بوشهر در سال 2017 نشان دادند ارتباط معنی‌داری بین حساسیت درک‌شده و پایبندی به رژیم غذایی کم‌نمک و رفتار غیرسیگاری مشاهده شد [25]. در مطالعه خرسندی و همکاران در شهر قم در سال 2017 در خصوص تأثیر مداخله و آموزش به بیماران پرفشاری خون براساس مدل اعتقاد بهداشتی در جهت تغییر عقاید بهداشتی مرتبط با بیماری‌شان مشخص کرد که مدل اعتقاد بهداشتی در ارتقای این عقاید به‌طور معنی‌داری مؤثر بوده است [26]، همچنین در مطالعه ما و همکاران در چین در سال 2017 با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی مشخص شد بین عقاید بهداشتی، درک فرد از شدت بیماری، میزان حساسیت درک‌شده، منافع درک‌شده و موانع درک‌شده، همراهی قابل‌ملاحظه‌ای با عمل و خودکارآمدی و رفتارهای خود مراقبتی وجود دارد [27]. اگرچه در مطالعات ذکرشده به‌جای باور بیماران نسبت به دارو از مدل اعتقاد بهداشتی استفاده شده است، اما به‌طور غیرمستقیم یافته‌های آنان با نتایج مطالعه ما همسو است.
در مطالعه حاضر بین تبعیت درمان بیماران مبتلا به فشار خون با سن آنان ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد، اما مردان نسبت به زنان به‌طور معنی‌داری تبعیت دارویی بالاتری داشتند. در مطالعه یانگ و همکاران در سال 2015 در چین، جنسیت مرد و سن بالاتر با تبعیت بالاتر درمانی [18]، در مطالعه جوهو و همکاران در تانزانیا در سال 2012، سن بالای 65 سال و جنسیت زن [20]، در مطالعه آچمن ویسز و همکاران در لهستان در سال 2018، جنسیت زن و سن بالاتر [28]، در مطالعه یو و همکاران در چین در سال 2014 سن بالاتر [21] و در مطالعه نلسون در سال 1978 در آمریکا سن بالا [29] با تبعیت دارویی بهتر همراه بودند. در مقابل در مطالعه زارع و همکاران درزمینه تبعیت از مصرف داروهای ضدفشار خون، با افزایش سن تبعیت دارویی بیماران کاهش می‌یافت [15] و در مطالعه آسایشی و همکاران بین تبعیت دارویی بیماران فشار خونی با جنسیت و سن ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد [16]. همان‌طور که مشاهده می‌شود محققین در این زمینه اتفاق‌نظر ندارند. به نظر می‌رسد سایر عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در این زمینه اثرگذار باشند که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
در مطالعه حاضر بین فعالیت بدنی روزانه یا هفتگی بیشتر با تبعیت خوب درمان دارویی در بیماران فشار خونی ارتباط معنی‌دار مشاهده شد که با یافته‌های مطالعه ونکاتاچالام و همکاران در هند [19] و مطالعه کامران و همکاران در اردبیل [14] مطابقت دارد.
در مطالعه حاضر تبعیت دارویی بیماران فشار خونی مطلقه و بیوه کمتر از بیماران متأهل و در بیماران متأهل کمتر از افراد هرگز ازدواج‌نکرده (مجرد) بود. در مطالعه اهو و همکاران، متأهل بودن نسبت به مجرد بودن با تبعیت دارویی بهتری همراه بود [20]. همچنین در مطالعه آچمن ویسز و همکاران، زندگی با خانواده در مقایسه با تنها زندگی کردن با پذیرش بالاتر درمان همراهی داشت [28].
در مطالعه ما بین تحصیلات و تبعیت دارویی بیماران فشارخونی ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد. در مطالعه آچمن ویسز و همکاران و در مطالعه نلسون و همکاران سطح تحصیلات بالاتر با تبعیت خوب درمان همراهی بود [28]، اما در مطالعه آسایشی و همکاران، بین تحصیلات و بیماران فشار خونی با تبعیت درمان آنان ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد. ممکن است علت اختلاف نتایج، تفاوت در رتبه‌بندی بیماران ازنظر سواد و یا مطالعه بر روی جمعیت نسبتاً همگن ازنظر تحصیلات باشد که تفاوت معنی‌داری ازنظر تبعیت درمان دارویی بین بیماران درزمینه تحصیلات نشان نداده است.
در مطالعه ما بین تبعیت دارویی با مصرف داروی طب سنتی ارتباط معنی‌دار آماری مشاهده نشد، اما برخی محققین گزارش کرده‌اند که بیماران فشار خونی که نسبت به مؤثر بودن مصرف درمان‌های سنتی اعتقاد بیشتر دارند دارای تبعیت کمتر درمان دارویی هستند [22].
در مطالعه حاضر ابتلای طولانی‌تر به فشار خون با تبعیت ضعیف‌تر درمان دارویی همراه بود. برخلاف نتایج مطالعه حاضر، در مطالعه یو و همکاران طول مدت بیشتر ابتلا به بیماری و استفاده از دارو به مدت طولانی‌تر با تبعیت از درمان بالاتر همراهی داشت. همچنین در مطالعه انجام‌شده توسط هادی و همکاران در سال 1384 درزمینه عوامل تعیین‌کننده پیروی از رژیم دارویی در بیماران فشار خونی [17]، ابتلای بیش از 5 سال به فشار خون با تبعیت درمان دارویی بهتر همراه بود که نیاز به بررسی بیشتر دارد. از محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به هم‌زمانی انجام مطالعه با شیوع بیماری کووید ـ 19، مشکلات دسترسی بیماران و احتمال عدم دقت نسبت کمی از بیماران در تکمیل پرسش‌نامه اشاره کرد.
نتیجه‌گیری
اکثر بیماران تبعیت دارویی خوبی ندارند. باورهای مرتبط با دارودرمانی فقط در حیطه آسیب درمان و باور اختصاصی دارو (تفاضل ضرورت ـ نگرانی ) بر تبعیت دارویی بیماران فشارخونی اثرگذار بود. به عبارتی میانگین نمره آسیب درمان بیماران دارای تبعیت دارویی کم به‌طور معنی‌داری بیشتر از تبعیت دارویی متوسط بود. همچنین میانگین نمره باور اختصاصی (تفاضل ضرورت ـ نگرانی) کسانی که تبعیت دارویی کم داشتند، به‌طور معنی‌داری کمتر از تبعیت متوسط بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی همدان انجام این مطالعه را با شناسه IR.UMSHA.REC.1398.872 تأیید کردند.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه محمد حیدری دانشجوی رشته پزشکی بوده و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی همدان حامی مالی این پژوهش بوده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: فرزانه اثنی‌عشری و فرناز فریبا؛ تجزیه‌وتحلیل و تفسیر داده‌ها: آذرپیردهقان؛ نگارش اولیه: محمد حیدری؛ ویرایش متن مقاله و جمع‌آوری داده‌ها: مهتا سنگستانی.
تعارض منافع
این مطالعه هیچ‌گونه تضاد منافعی برای نویسندگان نداشته است.
تشکر و قدردانی
نویسندگان بر خود لازم می‌دانند از حمایت‌های مادی و معنوی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی همدان و بیماران ارجمندی که در انجام این پژوهش همکاری کردند، تشکر و قدردانی کنند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
بهداشت عمومی
دریافت: 1402/1/18 | پذیرش: 1402/2/10 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1402/1/18 | پذیرش: 1402/2/10 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. ness of non-communicable diseases in women: A cross-sectional study. Arch Gynecol Obstet. 2022; 306(3):801-10. [DOI:10.1007/s00404-022-06546-9] [PMID] [DOI:10.1007/s00404-022-06546-9]
2. Vareta G, Georgianos PI, Vaios V, Sgouropoulou V, Roumeliotis S, Georgoulidou A, et al. Epidemiology of hypertension among patients on peritoneal dialysis using standardized office and ambulatory blood pressure recordings. Am J Nephrol. 2022; 53(2-3):139-47. [DOI:10.1159/000521861] [PMID] [DOI:10.1159/000521861]
3. Mills KT, Stefanescu A, He J. The global epidemiology of hypertension. Nat Rev Nephrol. 2020; 16(4):223-37. [DOI:10.1038/s41581-019-0244-2] [PMID] [DOI:10.1038/s41581-019-0244-2]
4. Choudhry NK, Kronish IM, Vongpatanasin W, Ferdinand KC, Pavlik VN, Egan BM, et al. Medication adherence and blood pressure control: A scientific statement from the American Heart Association. Hypertension. 2022; 79(1):e1-14. [DOI:10.1161/HYP.0000000000000203] [PMID] [DOI:10.1161/HYP.0000000000000203]
5. Gallagher BD, Muntner P, Moise N, Lin JJ, Kronish IM. Are two commonly used self-report questionnaires useful for identifying antihypertensive medication nonadherence? J Hypertens. 2015; 33(5):1108-13. [DOI:10.1097/HJH.0000000000000503] [PMID] [DOI:10.1097/HJH.0000000000000503]
6. Tam HL, Wong EML, Cheung K. Effectiveness of educational interventions on adherence to lifestyle modifications among hypertensive patients: An integrative review. Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(7):2513. [DOI:10.3390/ijerph17072513] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/ijerph17072513]
7. Dhakal A, KC T, Neupane M. Adherence to lifestyle modifications and its associated factors in hypertensive patients. J Clin Nurs. 2022; 31(15-16):2181-8. [DOI:10.1111/jocn.16033] [PMID] [DOI:10.1111/jocn.16033]
8. Chao C, Berlowitz DJ, Howard ME, Rautela L, McDonald LA, Hannan LM. Measuring adherence to long-term noninvasive ventilation. Respir Care. 2021; 66(9):1469-76. [DOI:10.4187/respcare.08745] [PMID] [DOI:10.4187/respcare.08745]
9. Bocale R, Desideri G, Barini A, D'Amore A, Boscherini M, Necozione S, et al. Long-term adherence to levothyroxine replacement therapy in thyroidectomized patients. J Clin Med. 2022; 11(15):4296. [DOI:10.3390/jcm11154296] [PMID] [DOI:10.3390/jcm11154296]
10. Bartoli-Abdou JK, Patel JP, Vadher B, Brown A, Roberts LN, Patel RK, et al. Long-term adherence to direct acting oral anticoagulants and the influence of health beliefs after switching from vitamin-K antagonists: Findings from the switching study. Thromb Res. 2021; 208:162-9. [DOI:10.1016/j.thromres.2021.11.003] [PMID] [DOI:10.1016/j.thromres.2021.11.003]
11. Lorizio W, Woo H, McCormack MC, Liu C, Putcha N, Wood M, et al. Patterns and predictors of air cleaner adherence among adults with COPD. Chronic Obstr Pulm Dis. 2022; 9(3):366-76. [DOI:10.15326/jcopdf.2022.0309] [PMID] [DOI:10.15326/jcopdf.2022.0309]
12. Ghanei Gheshlagh R, Ebadi A, Veisi Raygani AK, Nourozi Tabrizi K, Dalvandi A, Mahmoodi H. [Determining concurrent validity of the morisky medication adherence scale in patients with type 2 diabetes (Persian)]. Iran J Rehabil Res Nurs. 2015;1(3):24-32. [Link]
13. Mostafavi F, Najimi A, Sharifirad G, Golshiri P. Beliefs about medicines in patients with hypertension: The instrument validity and reliability in Iran. Mater Sociomed. 2016; 28(4):298-302. [DOI:10.5455/msm.2016.28.298-302] [PMID] [DOI:10.5455/msm.2016.28.298-302]
14. Kamran A, Sadeghieh Ahari S, Biria M, Malepour A, Heydari H. Determinants of patient's adherence to hypertension medications: Application of health belief model among rural patients. Ann Med Health Sci Res. 2014; 4(6):922-7. [DOI:10.4103/2141-9248.144914] [PMID] [DOI:10.4103/2141-9248.144914]
15. Zare S, Shams M, Fararouei M, hariatinia S. [Antihypertensive drugs adherence in heart disease patients referring to the Imam Reza Clinic in Shiraz (Persian)]. Sadra J Med Sci. 2018; 6(2):151-60. [Link]
16. Asayeshi F, Mostafavi F, Hassanzadeh A. [The relation between medication-related beliefs and treatment adherence in patients with hypertension in urban health care centers in Isfahan, Iran (Persian)]. Health Syst Res. 2017; 13(1):32-7. [DOI:10.22122/jhsr.v13i1.2555]
17. Hadi N, Rostami-Gooran N. Determinant factors of medication compliance in hypertensive patients of Shiraz, Iran. Arch Iran Med. 2004; 7(4):292-6. [Link]
18. Yang S, He C, Zhang X, Sun K, Wu S, Sun X, et al. Determinants of antihypertensive adherence among patients in Beijing: Application of the health belief model. Patient Educ Couns. 2016; 99(11):1894-900. [DOI:10.1016/j.pec.2016.06.014] [PMID] [DOI:10.1016/j.pec.2016.06.014]
19. Venkatachalam J, Abrahm SB, Singh Z, Stalin P, Sathya GR. Determinants of patient's adherence to hypertension medications in a rural population of Kancheepuram District in Tamil Nadu, South India. Indian J Community Med. 2015; 40(1):33-7. [DOI:10.4103/0970-0218.149267] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4103/0970-0218.149267]
20. Joho AA. Factors affecting treatment compliance among hypertension patients in Three District hospitals-Dar es Salaam [PhD dissertation]. Dar es Salaam: Muhimbili University of Health and Allied Sciences; 2012. [Link]
21. Yue Z, Li C, Weilin Q, Bin W. Application of the health belief model to improve the understanding of antihypertensive medication adherence among Chinese patients. Patient Educ Couns. 2015; 98(5):669-73. [DOI:10.1016/j.pec.2015.02.007] [PMID] [DOI:10.1016/j.pec.2015.02.007]
22. Peltzer K. Health beliefs and prescription medication compliance among diagnosed hypertension clinic attenders in a rural South African Hospital. Curationis. 2004; 27(3):15-23. [DOI:10.4102/curationis.v27i3.994] [DOI:10.4102/curationis.v27i3.994]
23. Al-Noumani H, Wu JR, Barksdale D, Sherwood G, AlKhasawneh E, Knafl G. Health beliefs and medication adherence in patients with hypertension: A systematic review of quantitative studies. Patient Educ Couns. 2019; 102(6):1045-56. [DOI:10.1016/j.pec.2019.02.022] [PMID] [DOI:10.1016/j.pec.2019.02.022]
24. Shahin W, Kennedy GA, Cockshaw W, Stupans I. The role of medication beliefs on medication adherence in Middle Eastern Refugees and migrants diagnosed with hypertension in Australia. Patient Prefer Adherence. 2020; 14:2163-73. [DOI:10.2147/PPA.S274323] [PMID] [DOI:10.2147/PPA.S274323]
25. Larki A, Tahmasebi R, Reisi M. Factors predicting self-care behaviors among low health literacy hypertensive Patients based on health belief model in Bushehr District, South of Iran. Int J Hypertens. 2018; 2018:9752736. [DOI:10.1155/2018/9752736] [PMID] [DOI:10.1155/2018/9752736]
26. Khorsandi M, Fekrizadeh Z, Roozbahani N. Investigation of the effect of education based on the health belief model on the adoption of hypertension-controlling behaviors in the elderly. Clin Interv Aging. 2017; 12:233-240. [DOI:10.2147/CIA.S117142] [PMID] [DOI:10.2147/CIA.S117142]
27. Horvat O, Popržen J, Tomas A, Paut Kusturica M, Tomić Z, Sabo A. Factors associated with non-adherence among type 2 diabetic patients in primary care setting in eastern Bosnia and Herzegovina. Prim Care Diabetes. 2018; 12(2):147-54. [DOI:10.1016/j.pcd.2017.10.002] [PMID] [DOI:10.1016/j.pcd.2017.10.002]
28. Uchmanowicz B, Chudiak A, Uchmanowicz I, Rosińczuk J, Froelicher ES. Factors influencing adherence to treatment in older adults with hypertension. Clin Interv Aging. 2018; 13:2425-2441. [DOI:10.2147/CIA.S182881] [PMID] [DOI:10.2147/CIA.S182881]
29. Nelson EC, Stason WB, Neutra RR, Solomon HS, McArdle PJ. Impact of patient perceptions on compliance with treatment for hypertension. Med Care. 1978; 16(11):893-906.[DOI:10.1097/00005650-197811000-00001] [PMID] [DOI:10.1097/00005650-197811000-00001]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
