جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 141-129 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.MUQ.REC.1399.298
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Rasouli H, Gharlipour Z, Koohpaei A, Mohamadbeigi A. Evaluating the Effect of Educational Intervention on the Modification of High-Risk Job Behaviors in Patients With Brucellosis in Rural Areas of Arak County, Iran Based on the Family-Centered Empowerment Model. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 1619.1
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3720-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3720-fa.html
رسولی هادی، قارلی پور ذبیح اله، کوهپایی علیرضا، محمد بیگی ابوالفضل. بررسی میزان تأثیر مداخله آموزشی بر اصلاح رفتارهای پرخطر شغلی در بیماران مبتلا به تب مالت مناطق روستایی شهرستان اراک براساس الگوی توانمندسازی خانواده‌محور. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :129-141
1- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
2- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران. ،GharlipourZ@yahoo.com
3- گروه بهداشت حرفه ای، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
4- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
2- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران. ،
3- گروه بهداشت حرفه ای، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
4- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی قم، قم، ایران.
واژه‌های کلیدی: بیماری تب مالت، مداخله آموزشی، توانمندسازی، نگرش، رفتار
متن کامل [PDF 4717 kb]
(171 دریافت)
| چکیده (HTML) (562 مشاهده)
متن کامل: (114 مشاهده)
مقدمه
براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت در سال 2017، هرگونه بیماری یا عفونتی که به‌طور طبیعی بین حیوانات مهره‌دار و انسان انتقال می‌یابد، به‌عنوان بیماری قابل‌انتقال بین انسان و حیوان (زئونوز) شناخته می‌شود [1]. در این میان تب مالت، به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زئونوز در کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است [2]. علائم ابتلا به تب مالت در مرحله حاد غیر‌اختصاصی، شامل تب‌و‌لرز، تعریق شدید، ضعف، درد مفاصل، سردرد، بی‌اشتهایی و خستگی است [3]. این باکتری گونه‌های مختلفی از حیوانات را مبتلا می‌کند و یکی از عوامل مهم سقط جنین در دام‌هاست [4]. مخازن اصلی بیماری را پستاندارانی نظیر گاو، گوسفند، بز و غیره تشکیل می‌دهند [5]. این بیماری از راه‌های دستگاه گوارش، تنفسی و جفت انتقال می‌یابد. شایع‌ترین راه انتقال خوردن شیر و محصولات لبنی غیرپاستوریزه است [6]. بیماری در تمام سنین وجود دارد. به‌طوری‌که سنین 20 تا 30 سالگی، یعنی نیروی فعال کشور در معرض خطر بیشتر این بیماری قرار دارند [7]. تب مالت از یک طرف باعث ایجاد صدمات اقتصادی بر صنعت دامداری و از طرف دیگر، باعث از‌کارافتادگی و مشکلات جسمی، روحی و روانی در بیماران می‌شود [8].
امروزه تب مالت یک مشکل جهانی است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2012، سالیانه حدود500 هزار ابتلا به بیماری تب مالت گزارش می‌شود که به نظر می‌رسد تعداد واقعی مبتلایان به این بیماری بسیار بیشتر از آن باشد. تا حدی که برآورد می‌شود که این رقم فقط 4 درصد موارد بیماری در جهان را شامل شود. به‌طوری‌که تخمین زده می‌شود به‌ازای هر مورد بیماری با علائم کلینیکی، 12 مورد بدون علائم وجود داشته باشد [9]. بروز بیماری تب مالت در کشورهای مختلف دنیا متفاوت است. به‌عنوان نمونه، در کشورهای کانادا و استرالیا کمتراز 2 مورد، در یونان 34 مورد، در مغولستان و سوریه بیشتر از500 مورد، در مصر 64 مورد و در آلمان بروز بروسلوز 01/0 در 100 هزار نفر بود. شیوع تب مالت در کشورهای حاشیه مدیترانه، خاورمیانه، شبه‌قاره هند، آمریکای مرکزی و جنوبی بیشتر است. این بیماری در بسیاری از کشورهای منطقه مدیترانه شرقی، ازجمله ایران به‌صورت بومی وجود دارد. بیشترین گزارش بیماری در این منطقه در 5 کشور ایران، عربستان، عراق، سوریه و اردن است [10].
میانگین بروز سالیانه بیماری تب مالت در کشور 21 مورد در 100 هزار نفر است. آمار بروز بیماری تب مالت در نقاط مختلف کشور متفاوت است. به‌عنوان مثال میزان بروز سالیانه در استان سیستان بلوچستان 98 تا 130مورد، استان کرمانشاه 38 مورد، استان اصفهان 14 مورد در 100 هزار نفر است. تب مالت در ایران به‌ویژه در نواحی روستایی به‌صورت بیماری بومی (آندمیک) است [11]. جهت پیشگیری از این بیماری ضرورت دارد از مصرف لبنیات پاستوریزه‌نشده خودداری کرد، شیر خام پس از رسیدن به نقطه جوش حداقل 2 دقیقه جوشانده شود و در صورت تهیه پنیر تازه حداقل 2 ماه در آب‌نمک نگهداری شود، دام‌های آلوده شناسایی و از ادغام آن‌ها با دام سالم جلوگیری شود و واکسیناسیون عمومی دام‌ها به‌صورت مرتب انجام شود [12]. مهم‌ترین محور کنترل و پیشگیری از بیماری ارائه آموزش در تمام گروه‌های جمعیتی، به‌ویژه در گروه‌های در معرض خطر است.سازمان جهانی بهداشت تقویت آگاهی افراد در خصوص بیماری‌ها را یکی از عوامل کنترل آن معرفی کرده است [13]. تأثیرگذاری آموزش‌ها به استفاده مناسب از تئوری‌های علوم رفتاری بستگی دارد [14]. الگوی توانمندسازی خانواده‌محور الگویی همخوان با فرهنگ و بافت کشور ایران، مؤثر، ساده و قابل‌اعتماد است و توانایی کاربرد در ارتقای سلامت با 6 سازه اجرایی (دانش، نگرش، شدت درک‌شده، عزت نفس، خودکارآمدی و رفتار) را دارد [15]. باتوجهبه اینکه استان مرکزی از نواحی آندمیک بیماری تب مالت است [16]، مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر مداخله آموزشی با استفاده از الگوی توانمندسازی خانواده‌محور در اصلاح رفتارهای پرخطر شغلی در بیماران مبتلا به تب مالت در مناطق روستایی شهرستان اراک در سال 1400 طراحی و اجرا شد.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر، یک مطالعه مداخله‌ای از نوع نیمه‌تجربی است. دراین مطالعه،جامعه آماری را بیماران تب مالتی و یکی از اعضای خانواده ایشان (باتوجهبه الگوی استفاده‌شده در مطالعه) در مناطق روستایی شهرستان اراک تشکیل دادند.حجم نمونه لازم برای مطالعه براساس نتایج مطالعه جین فنگ و همکاران با در نظر گرفتن خطای نوع اول برابر با 01/0α= و توان مطالعه برابر با 95 درصد، در هر گروه 44 برآورد شد. سطح آگاهی از تب مالت قبل از مداخله آموزشی34/6 درصد و بعد از مداخله به 79/9 درصد افزایش یافته بود [17]. در‌نهایت 88 بیمار به‌عنوان موارد تأیید‌شده تب مالت از 24 مرکز خدمات جامع سلامت روستایی (142روستا با جمعیت 109937 نفر) انتخاب شدند. بیماران به روش تصادفی، 44 نفر در گروه آزمایش و 44 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. تخصیص افراد به روش تصادفی‌سازی بلوکی ساده انجام شد. بدین‌صورت که اندازه بلوک 4 در نظر گرفته شد. بنابراین 6 بلوک چهارتایی مشتمل بر AABB ,ABAB ,BBAA ,BABA ,ABBA ,BAAB مد‌نظر قرار گرفت و انتخاب هر بلوک نیز به روش تصادفی ساده و با استفاده از پرتاب تاس انجام گرفت. به‌عنوان مثال اگر در پرتاب تاس عدد 3 می‌آمد بلوک BBAA در نظر گرفته می‌شد. بنابراین 2 بیمار اول به درمان B و دو بیمار بعد به درمان A تخصیص یافته و پرتاب تاس تا جایی ادامه یافت تا تخصیص بیماران به گروه‌های مطالعه تکمیل شود. مقطع زمانی جمع‌آوری اطلاعات سال 1400بود.
افراد مبتلا به بیماری تب مالت، افرادی که محل سکونت آن‌ها روستاهای شهرستان اراک بود و همچنین تکمیل فرم رضایت آگاهانه برای شرکت در مطالعه به‌عنوان معیارهای ورود به مطالعه در نظر گرفته شدند و مواردی ازجمله مهاجرت از محل سکونت یا فوتی، غیبت در هر‌یک از جلسات آموزشی و عدم اظهار رضایت به ادامه شرکت در پژوهش، معیارهای خروج از مطالعه بودند.
ابزار
ابزار و روش جمع‌آوری داده‌ها شامل پرسش‌نامه استاندارد مربوط به الگوی توانمندسازی خانواده‌محور بود که از 2 بخش تشکیل شده است:
بخش اول
اطلاعات جمعیت‌شناختی، شامل جنس، سن، محل سکونت، شغل، وضعیت تأهل، تعداد اعضای خانواده، سطح تحصیلات، سطح درآمد متوسط ماهیانه، سابقه قبلی ابتلا به تب مالت، نوع دام نگهداری‌شده، تعداد دام، سابقه مدت‌زمان دامداری و محل نگهداری دام بود که با 13 سؤال تنظیم شده بود.
بخش دوم
شامل سازه‌های الگوی توانمندسازی خانواده‌محور بود، ازجمله سازه دانش در‌رابطه‌با بیماری تب مالت (15 سؤال با جواب‌های صحیح، غلط و نمی‌دانم)، سازه نگرش در خصوص بیماری تب مالت (15 سؤال با جواب‌های موافقم، مخالفم و نظری ندارم)، سازه شدت درک‌شده از عوارض و مشکلات بیماری تب مالت (5 سؤال با جواب‌های مقیاس لیکرت)، سازه عزت نفس در خصوص ارزش‌گذاری درخصوص بیماری تب مالت در باور و رفتارهای پیشگیری‌کننده از تب مالت (10 سؤال با جواب‌های مقیاس لیکرت)، سازه خودکارآمدی (10 سؤال با جواب‌های مقیاس لیکرت)، سازه رفتار در خصوص رفتارهای پیشگیری‌کننده از تب مالت (10 سؤال با جواب‌های مقیاس لیکرت). در سازه دانش به جواب‌های صحیح نمره 2؛ غلط، صفر و نمی‌دانم 1 تعلق گرفت. در سازه نگرش به موافقم نمره 2، مخالفم نمره صفر و نظری ندارم نمره 1 تعلق گرفت. برای سازه‌های شدت درک‌شده، عزت نفس و خودکارآمدی از مقیاس لیکرت ( از کاملاً موافقم امتیاز 4 تا کاملاً مخالفم با امتیاز صفر) و برای سازه رفتار از مقیاس لیکرت (از همیشه با 4 امتیاز تا هرگز با صفر امتیاز) استفاده شد.
روایی این پرسش‌نامه در مطالعه بابازاده و همکاران [15] مورد تأیید قرار گرفته است. از پایایی آن با استفاده از روش آزمون‌بازآزمون در یک نمونه 15 نفره که خارج از مطالعه اصلی بودند اطمینان حاصل شد. میزان آلفای کرونباخ در سازه دانش 785/0، سازه نگرش 69/0، سازه شدت درک‌شده 747/0، سازه عزت نفس70/0 و در سازه خودکارآمدی 943/0 بود. میزان پایایی کل پرسش‌نامه در این مطالعه 949/0 بود.
فرایند جمع‌آوری داده‌ها از‌طریق پرسش‌نامه محقق‌ساخته و به‌طور هم‌زمان در 2 گروه آزمایش و کنترل طی 2 مرحله قبل از مداخله آموزشی و 2 ماه پس از مداخله آموزشی انجام شد. بعد از تکمیل پرسش‌نامه‌ها در مرحله اول، داده‌ها تجزیه و تحلیل شدند و بر‌این‌اساس نقاط قوت و ضعف در زمینه‌های مختلف شناسایی شدند. محتوا و روش آموزش، تعداد و زمان تشکیل جلسات آموزشی تعیین شدند. چنان‌که این جلسات براساس گام‌های «الگوی توانمندسازی خانواده‌محور» به‌صورت 5 جلسه 30 دقیقه‌ای به مدت 2 ماه به روش‌های سخنرانی، پرسش وپاسخ، بحث گروهی، مشارکت آموزشی و نمایش عملی برنامه‌ریزی شدند. همچنین از پوستر، پمفلت و کتابچه آموزشی و توزیع دستکش لاتکس و یک‌بار‌مصرف (در جهت اقدام انگیزشی در جهت شرکت در کلاس‌ها) در‌مورد بیماری تب مالت استفاده شد. برای بررسی تأثیر برنامه‌های آموزشی در افراد تحت مطالعه، 2 ماه بعد از انجام مداخله آموزشی، پرسش‌نامه‌ها مجدد توسط افراد شرکت‌کننده در مطالعه تکمیل و تجزیهوتحلیل شدند. در افراد بی‌سواد پرسش‌نامه به‌صورت مصاحبه‌ای توسط کارشناس آموزش بهداشت تکمیل شد. گام‌های اجرایی برنامه آموزشی طراحی‌شده بر اساس «الگوی توانمندسازی خانواده‌محور» برای بیماران مبتلا به تب مالت و خانواده آنان در تصویر شماره 1 نشان داده شده است.
گام اول
2 جلسه آموزشی 30 دقیقه‌ای با محتوای آموزشی آشنایی با بیماری تب مالت براساس طرح درس در نظر گرفته شده به روش‌های سخنرانی، پرسش و پاسخ و بحث گروهی برای بالا بردن سطح دانش، نگرش و شناخت عوارض و شدت بیماری برگزار شد.
گام دوم
جهت ارتقای خودباوری یا عزت نفس به روش مشارکت آموزشی، 1 جلسه آموزشی برای یکی از اعضای خانواده که تأثیرگذاری بیشتری روی رفتار بیمار دارد برگزار شد. پمفلت آموزشی برای توزیع بین سایر اعضای خانواده در اختیار ایشان قرار گرفت.
گام سوم
برای بالا بردن سطح انتظار فرد از خودش و توان انجام رفتار بهداشتی، یک جلسه 30 دقیقه‌ای، با روش الگوی نقش توسط فردی که قبلاً مبتلا به بیماری تب مالت بوده برگزار شد، همچنین در این گام یک جلسه آموزشی 30 دقیقه‌ای، به‌صورت بحث گروهی درباره لزوم اصلاح رفتارهای پرخطر در خصوص بیماری تب مالت و ارائه راه‌حل برگزار شد.
گام چهارم
در این الگو 2 نوع ارزشیابی بود؛ ارزشیابی فرایندی که در طول جلسات آموزشی اجرای الگو به‌عنوان مبنای شروع جلسات بعدی انجام شد و ارزشیابی نهایی که بعد از پایان برنامه آموزشی انجام شد.
پس ازجمع‌آوری داده‌ها، تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 انجام شد و سطح معنی‌داری آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شد. برای توصیف داده‌ها از آمار توصیفی (جداول و نمودارها) استفاده شد و همچنین از آمار استنباطی، شامل آزمون‌های آماری پارامتریک مناسب، ازجمله آزمون تی مستقل، تی زوجی و کای‌اسکوئر استفاده شد. قبل از تجزیهوتحلیل داده‌ها از نرمال بودن آن‌ها با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف اطمینان حاصل شد (05/0<P).
یافته‌ها
در این پژوهش 88 بیمار مبتلا به تب مالت وارد مطالعه شدند که 44 نفر در گروه آزمایش و 44 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. میزان پاسخ‌دهی در این مطالعه 100 درصد بود. میانگین سن بیماران 79/19±57/42 بود. در این مطالعه 34 مرد و 10 زن در هر گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. بیشتر بیماران در گروه سنی بالای 40 سال قرار داشتند. از‌نظر تحصیلات و شغل، اکثر بیماران به ترتیب دارای تحصیلات ابتدایی و راهنمایی و دامدار و کشاورز بودند. فرایند تخصیص بیماران در 2 گروه کنترل و آزمایش طوری طراحی شد که هر 2 گروه از‌لحاظ متغیرهای جمعیت‌شناختی به‌ویژه جنسیت، سن و تحصیلات تا حد ممکن همسان باشند. با اجرای آزمون کای‌اسکوئر مشخص شد 2 گروه آزمایش و کنترل از‌نظر ویژگی‌های جمعیت‌شناختی تأثیرگذار بر روند نتایج، تفاوت معنی‌داری با هم نداشتند (05/0<P) (جدول شماره 1).
مقایسه میانگین نمرات سازه‌های الگوی توانمندسازی خانواده‌محور در افراد تحت مطالعه قبل و بعد از مداخله آموزشی، نشان داد مداخله آموزشی توانسته است افزایش معنی‌داری در میانگین نمرات سازه‌ها در گروه آزمایش ایجاد کند (جدول شماره 2). طبق یافته‌ها، اختلاف آماری معنی‌داری درمیانگین نمرات دانش، نگرش، شدت درک‌شده، عزت نفس، خودکارآمدی و رفتار 2 گروه آزمایش و کنترل قبل از مداخله مشاهده نشد (05/0<P). درحالی‌که بعد از مداخله آموزشی اختلاف این نمرات از‌نظر آماری معنی‌دار بود (05/0<P). نتایج نشان دادند میزان تفاوت میانگین دانش در گروه آزمایش 31/24 و در گروه کنترل 15/0 و نمره رفتار در گروه آزمایش 81/43 و در گروه کنترل 36/1 بود که این تفاوت از‌نظر آماری معنی‌دار بود (001/0<P) (جدول شماره 2).
بحث
هدف این مطالعه ارزیابی اثربخشی برنامه آموزشی طراحی‌شده براساس «الگوی توانمندسازی خانواده‌محور» در اصلاح رفتارهای پرخطر در بیماران مبتلا به تب مالت بود. براساس نتایج این مطالعه، برنامه آموزشی طراحی‌شده براساس الگوی توانمندسازی خانواده‌محور تأثیر بسزایی در اصلاح رفتارهای پرخطر شغلی در بیماران مبتلا به تب مالت داشته است. از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر کاهش میزان بروز و شیوع بیماری تب مالت داشتن آگاهی و دانش از راه‌های انتقال بیماری است [18].
یافته‌های مطالعه حاضرنشان دادند پس از مداخله آموزشی، افزایش معنی‌داری در میانگین نمرات دانش گروه آزمایش به وجود آمده است. مشابه با یافته‌های این مطالعه، بابازاده و همکاران [15] در بیماران تب مالتی چالدران و کریمی و همکاران [16]در زنان روستایی زرندیه نیز گزارش دادند مداخله آموزشی تأثیر معنی‌داری در افزایش دانش گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل داشته است. جین و همکاران [17] در مطالعه خود نشان دادند اجرای برنامه‌های آموزشی می‌تواند در افزایش دانش گروه‌های شغلی مختلف در خصوص بیماری تب مالت مؤثر باشد. اثربخشی برنامه‌های پیشگیری‌کننده از بیماری، مستلزم آگاهی از علت بیماری، شناسایی راه‌های انتقال آن و شناخت عوامل خطر و گروه‌های در معرض خطر و تشخیص زودرس بیماری‌هاست. بنابراین به نظر می‌رسد با افزایش دانش افراد می‌توان قدم اول را در مسیرتغییر رفتار برداشت.
دراین مطالعه پس ازمداخله آموزشی، افزایش معنی‌داری در میانگین نمرات نگرش گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل دیده شد. این یافته‌ها مشابه با نتایج مطالعه عروجی و همکاران بر روی روستاییان شهر خمین [19] درخصوص رفتارهای پیشگیری‌کننده از تب مالت، بابازاده و همکاران [15] و جین و همکاران [17] بود. نگرش، دیدگاه مطلوب یا نامطلوب، خوشایند یا ناخوشایندی است که فرد نسبت به فرد، موضوع یا هر چیز دیگری دارد. بنابراین توجه به نگرش در مداخلات آموزشی برای تأثیرگذاری بر رفتار ضروری به نظر می‌رسد [20].
یافته‌های این پژوهش نشان دادند بعد از مداخله آموزشی میزان شدت درک‌شده گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل افزایش معنی‌داری یافته بود که با نتایج مطالعات اسکندری و همکاران [21]، کریمی و همکاران [16]، بابایی و همکاران [22] و علی‌گل و همکاران [23] مطابقت دارد. درک سختی شرایط بیماری از‌لحاظ عوارض و دوره طولانی‌مدت درمان و تأثیرگذاری بیماری روی افراد خانواده به‌واسطه از‌کارافتادگی بیمار و تحمیل هزینه‌های اقتصادی می‌تواند اتخاذ رفتارهای پیشگیری‌کننده در افراد را افزایش دهد [24]. به نظر می‌رسد افزایش آگاهی بیماران مبتلا به تب مالت و اعضای خانواده آن‌ها از تبعات اجتماعی و شغلی می‌تواند تهدید درک‌شده آن‌ها را نسبت به بیماری تب مالت افزایش دهد.
براساس یافته‌های مطالعه حاضر، پس از مداخله آموزشی، افزایش معنی‌داری در میانگین نمرات عزت نفس گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل مشاهده شد. مشابه با یافته‌های این مطالعه بابازاده و همکاران [15] و حسن‌پور و همکاران [25] نیز گزارش کردند که مداخله آموزشی تأثیر معنی‌داری بر بهبود عزت نفس داشته است.
خودکارآمدی از دیگر سازه‌های مورد‌بررسی در این پژوهش بود. بررسی‌ها نشان دادند خودکارآمدی اثر قوی بر رفتارهای بهداشتی دارد و خودکارآمدی بالا، باعث افزایش توانایی، لیاقت و کفایت می‌شود [18]. خودکارآمدی یک پیش‌شرط مهم جهت خودمدیریتی برای تغییر رفتار است که می‌تواند باعث ارتقای رفتارهای بهداشتی شود [26]. نتایج بعد از اجرای برنامه آموزشی نشان دادند میزان خودکارآمدی درک‌شده گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل افزایش معنی‌داری یافته است. این نتایج با مطالعات اسکندری و همکاران [21]، علی‌گل و همکاران [23] و بابازاده و همکاران [15] هم‌خوانی دارد. بنابر یافته پژوهش حاضر جهت دستیابی به اهداف پیشگیری و کنترل بیماری تب مالت در کشور می‌بایست در جهت بالا بردن خودکارآمدی واحدهای پژوهشی اهتمام بیشتری ورزید. بنابراین نظر به اهمیت افزایش خودکارآمدی، به‌کارگیری راهبردهای ارتقا‌دهنده خودکارآمدی در مطالعات آتی توصیه می‌شود [21].
در مطالعه حاضر بعد از مداخله آموزشی، میانگین نمرات رفتارهای پیشگیری‌کننده ازتب مالت درگروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل به‌طور معنی‌داری افزایش یافته بود که نشان‌دهنده تأثیر مداخله آموزشی بر هدف نهایی این برنامه آموزشی، یعنی تغییر رفتار است که با نتایج مطالعات اسکندری و همکاران [21] و بابایی و همکاران [22] مطابقت دارد. همچنین درخصوص اصلاح رفتارهای پرخطر تب مالت، رودریگز و همکاران در مطالعه‌ای بر روی کارگران شاغل در کشتارگاه‌های اسپانیا گزارش دادند که رفتارهای پیشگیری‌کننده از تب مالت در افراد موردمطالعه پس از مداخله آموزشی بهبود پیدا کرده بودند [17]. باتوجهبه یافته‌ها و اینکه انجام اغلب رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری تب مالت ساده بوده و هزینه خاصی برای فرد ندارد، به نظر می‌رسد ارائه آموزش‌ها در این خصوص بتوانند در پیشگیری و کنترل بیماری تب مالت و تحمیل هزینه‌های فراوان بر فرد و سیستم بهداشتی سودمند باشند.
نتیجه‌گیری
باتوجهبه تأثیر مثبت برنامه آموزشی مبتنی بر الگوها و نظریه‌های آموزش بهداشت، کم‌هزینه بودن فعالیت‌های پیشگیرانه و نیز باتوجهبه اهمیت توانمندسازی بیمار و اعضای خانواده از‌طریق به‌کارگیری برنامه‌های آموزشی، لزوم تعمیم این‌گونه برنامه‌های آموزشی تئوری‌محور ضروری به نظر می‌رسد. نتایج مطالعه نشان دادند مداخله آموزشی اجرا‌شده براساس الگوی توانمندسازی خانواده‌محور تأثیر مطلوبی در کاهش مؤلفه‌های خطر و همچنین بهبود رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری تب مالت دارد.تلاش‌های مداخلات آموزش بهداشت زمانی مؤثر خواهد بود که باورها و ادراکات افراد پیرامون احتمال ابتلا به بیماری، شدت و وخامت پیامدهای ناشی از بیماری و توانایی درک‌شده جهت انجام رفتار پیشگیری‌کننده شناسایی و راهکارهای علمی مناسب جهت رفع موانع انجام رفتار، برای بیماری طراحی شوند.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به پراکندگی منطقه و چگونگی دسترسی به دلیل پراکندگی خانوارهای هدف، نبود مکان مناسب برای آموزش، عدم همکاری خانواده‌ها برای آموزش، نوع اشتغال خانوارها، بی‌سوادی و کم‌سوادی افراد مشارکت‌کننده در مطالعه اشاره کرد.
از نقاط قوت این مطالعه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: طراحی براساس سازه‌های الگوی توانمندسازی خانواده‌محور بر اصلاح رفتارهای پرخطر شغلی در بیماری تب مالت بود. الگوی مذکور از‌لحاظ کاربردی بودن، مشارکت و درگیر کردن خانواده بیمار و همچنین هم‌خوانی با فرهنگ مردم ایران، الگویی مؤثر، ساده و کارا در‌زمینه مداخله آموزشی برای ارتقای سلامت است. مشارکت 100 درصد گروه هدف در مطالعه، هم‌زبان و بومی بودن فرد محقق و توزیع وسایل حفاظت فردی، یعنی دستکش لاتکس و یک‌بار‌مصرف در بین گروه هدف که خود نوعی اقدام انگیزشی در جهت مشارکت ایشان بود. همچنین یکی از مواردی که می‌توان از آن به‌عنوان نقطه قوت در این مطالعه یاد کرد این بود که با هماهنگی پزشک خانواده مراکز روستایی، برای کلیه بیماران تب مالتی آزمایش رایت نوشته شد و با هماهنگی واحد بیماری‌ها و آزمایشگاه نسبت به انجام آزمایش تب مالت برای کلیه گروه هدف اقدام شد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه مصوب درکمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی قم با کد اخلاق IR.MUQ.REC.1399.298 است. عدم ذکر نام و محرمانگی اطلاعات نیز رعایت شده است.
حامی مالی
حامی مالی این مطالعه دانشگاه علوم‌پزشکی قم بوده است.
مشارکت نویسندگان
جمع‌آوری، ویرایش داده‌ها، ورود اطلاعات در نرم‌افزار و نگارش: هادی رسولی؛ نوشتن مقدمه و بحث: ذبیح اله قارلی پور و علیرضا کوهپایی؛ متدولوژی، تحلیل داده‌ها و استخراج نتایج: ابوالفضل محمدبیگی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی قم، معاونت بهداشتی دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، ریاست محترم مرکز بهداشت اراک و کارشناسان محترم واحد بیماری‌های مرکز بهداشت اراک، تیم سلامت مراکز روستایی تابعه مرکز بهداشت اراک (پزشکان، مراقبین سلامت ناظر و پرسنل آزمایشگاه)، بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت تابعه مرکز بهداشت اراک، شبکه دامپزشکی شهرستان اراک، بیماران و خانواده آنان در اجرای این مطالعه، تشکر و قدردانی می‌کنند.
براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت در سال 2017، هرگونه بیماری یا عفونتی که به‌طور طبیعی بین حیوانات مهره‌دار و انسان انتقال می‌یابد، به‌عنوان بیماری قابل‌انتقال بین انسان و حیوان (زئونوز) شناخته می‌شود [1]. در این میان تب مالت، به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زئونوز در کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است [2]. علائم ابتلا به تب مالت در مرحله حاد غیر‌اختصاصی، شامل تب‌و‌لرز، تعریق شدید، ضعف، درد مفاصل، سردرد، بی‌اشتهایی و خستگی است [3]. این باکتری گونه‌های مختلفی از حیوانات را مبتلا می‌کند و یکی از عوامل مهم سقط جنین در دام‌هاست [4]. مخازن اصلی بیماری را پستاندارانی نظیر گاو، گوسفند، بز و غیره تشکیل می‌دهند [5]. این بیماری از راه‌های دستگاه گوارش، تنفسی و جفت انتقال می‌یابد. شایع‌ترین راه انتقال خوردن شیر و محصولات لبنی غیرپاستوریزه است [6]. بیماری در تمام سنین وجود دارد. به‌طوری‌که سنین 20 تا 30 سالگی، یعنی نیروی فعال کشور در معرض خطر بیشتر این بیماری قرار دارند [7]. تب مالت از یک طرف باعث ایجاد صدمات اقتصادی بر صنعت دامداری و از طرف دیگر، باعث از‌کارافتادگی و مشکلات جسمی، روحی و روانی در بیماران می‌شود [8].
امروزه تب مالت یک مشکل جهانی است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2012، سالیانه حدود500 هزار ابتلا به بیماری تب مالت گزارش می‌شود که به نظر می‌رسد تعداد واقعی مبتلایان به این بیماری بسیار بیشتر از آن باشد. تا حدی که برآورد می‌شود که این رقم فقط 4 درصد موارد بیماری در جهان را شامل شود. به‌طوری‌که تخمین زده می‌شود به‌ازای هر مورد بیماری با علائم کلینیکی، 12 مورد بدون علائم وجود داشته باشد [9]. بروز بیماری تب مالت در کشورهای مختلف دنیا متفاوت است. به‌عنوان نمونه، در کشورهای کانادا و استرالیا کمتراز 2 مورد، در یونان 34 مورد، در مغولستان و سوریه بیشتر از500 مورد، در مصر 64 مورد و در آلمان بروز بروسلوز 01/0 در 100 هزار نفر بود. شیوع تب مالت در کشورهای حاشیه مدیترانه، خاورمیانه، شبه‌قاره هند، آمریکای مرکزی و جنوبی بیشتر است. این بیماری در بسیاری از کشورهای منطقه مدیترانه شرقی، ازجمله ایران به‌صورت بومی وجود دارد. بیشترین گزارش بیماری در این منطقه در 5 کشور ایران، عربستان، عراق، سوریه و اردن است [10].
میانگین بروز سالیانه بیماری تب مالت در کشور 21 مورد در 100 هزار نفر است. آمار بروز بیماری تب مالت در نقاط مختلف کشور متفاوت است. به‌عنوان مثال میزان بروز سالیانه در استان سیستان بلوچستان 98 تا 130مورد، استان کرمانشاه 38 مورد، استان اصفهان 14 مورد در 100 هزار نفر است. تب مالت در ایران به‌ویژه در نواحی روستایی به‌صورت بیماری بومی (آندمیک) است [11]. جهت پیشگیری از این بیماری ضرورت دارد از مصرف لبنیات پاستوریزه‌نشده خودداری کرد، شیر خام پس از رسیدن به نقطه جوش حداقل 2 دقیقه جوشانده شود و در صورت تهیه پنیر تازه حداقل 2 ماه در آب‌نمک نگهداری شود، دام‌های آلوده شناسایی و از ادغام آن‌ها با دام سالم جلوگیری شود و واکسیناسیون عمومی دام‌ها به‌صورت مرتب انجام شود [12]. مهم‌ترین محور کنترل و پیشگیری از بیماری ارائه آموزش در تمام گروه‌های جمعیتی، به‌ویژه در گروه‌های در معرض خطر است.سازمان جهانی بهداشت تقویت آگاهی افراد در خصوص بیماری‌ها را یکی از عوامل کنترل آن معرفی کرده است [13]. تأثیرگذاری آموزش‌ها به استفاده مناسب از تئوری‌های علوم رفتاری بستگی دارد [14]. الگوی توانمندسازی خانواده‌محور الگویی همخوان با فرهنگ و بافت کشور ایران، مؤثر، ساده و قابل‌اعتماد است و توانایی کاربرد در ارتقای سلامت با 6 سازه اجرایی (دانش، نگرش، شدت درک‌شده، عزت نفس، خودکارآمدی و رفتار) را دارد [15]. باتوجهبه اینکه استان مرکزی از نواحی آندمیک بیماری تب مالت است [16]، مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر مداخله آموزشی با استفاده از الگوی توانمندسازی خانواده‌محور در اصلاح رفتارهای پرخطر شغلی در بیماران مبتلا به تب مالت در مناطق روستایی شهرستان اراک در سال 1400 طراحی و اجرا شد.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر، یک مطالعه مداخله‌ای از نوع نیمه‌تجربی است. دراین مطالعه،جامعه آماری را بیماران تب مالتی و یکی از اعضای خانواده ایشان (باتوجهبه الگوی استفاده‌شده در مطالعه) در مناطق روستایی شهرستان اراک تشکیل دادند.حجم نمونه لازم برای مطالعه براساس نتایج مطالعه جین فنگ و همکاران با در نظر گرفتن خطای نوع اول برابر با 01/0α= و توان مطالعه برابر با 95 درصد، در هر گروه 44 برآورد شد. سطح آگاهی از تب مالت قبل از مداخله آموزشی34/6 درصد و بعد از مداخله به 79/9 درصد افزایش یافته بود [17]. در‌نهایت 88 بیمار به‌عنوان موارد تأیید‌شده تب مالت از 24 مرکز خدمات جامع سلامت روستایی (142روستا با جمعیت 109937 نفر) انتخاب شدند. بیماران به روش تصادفی، 44 نفر در گروه آزمایش و 44 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. تخصیص افراد به روش تصادفی‌سازی بلوکی ساده انجام شد. بدین‌صورت که اندازه بلوک 4 در نظر گرفته شد. بنابراین 6 بلوک چهارتایی مشتمل بر AABB ,ABAB ,BBAA ,BABA ,ABBA ,BAAB مد‌نظر قرار گرفت و انتخاب هر بلوک نیز به روش تصادفی ساده و با استفاده از پرتاب تاس انجام گرفت. به‌عنوان مثال اگر در پرتاب تاس عدد 3 می‌آمد بلوک BBAA در نظر گرفته می‌شد. بنابراین 2 بیمار اول به درمان B و دو بیمار بعد به درمان A تخصیص یافته و پرتاب تاس تا جایی ادامه یافت تا تخصیص بیماران به گروه‌های مطالعه تکمیل شود. مقطع زمانی جمع‌آوری اطلاعات سال 1400بود.
افراد مبتلا به بیماری تب مالت، افرادی که محل سکونت آن‌ها روستاهای شهرستان اراک بود و همچنین تکمیل فرم رضایت آگاهانه برای شرکت در مطالعه به‌عنوان معیارهای ورود به مطالعه در نظر گرفته شدند و مواردی ازجمله مهاجرت از محل سکونت یا فوتی، غیبت در هر‌یک از جلسات آموزشی و عدم اظهار رضایت به ادامه شرکت در پژوهش، معیارهای خروج از مطالعه بودند.
ابزار
ابزار و روش جمع‌آوری داده‌ها شامل پرسش‌نامه استاندارد مربوط به الگوی توانمندسازی خانواده‌محور بود که از 2 بخش تشکیل شده است:
بخش اول
اطلاعات جمعیت‌شناختی، شامل جنس، سن، محل سکونت، شغل، وضعیت تأهل، تعداد اعضای خانواده، سطح تحصیلات، سطح درآمد متوسط ماهیانه، سابقه قبلی ابتلا به تب مالت، نوع دام نگهداری‌شده، تعداد دام، سابقه مدت‌زمان دامداری و محل نگهداری دام بود که با 13 سؤال تنظیم شده بود.
بخش دوم
شامل سازه‌های الگوی توانمندسازی خانواده‌محور بود، ازجمله سازه دانش در‌رابطه‌با بیماری تب مالت (15 سؤال با جواب‌های صحیح، غلط و نمی‌دانم)، سازه نگرش در خصوص بیماری تب مالت (15 سؤال با جواب‌های موافقم، مخالفم و نظری ندارم)، سازه شدت درک‌شده از عوارض و مشکلات بیماری تب مالت (5 سؤال با جواب‌های مقیاس لیکرت)، سازه عزت نفس در خصوص ارزش‌گذاری درخصوص بیماری تب مالت در باور و رفتارهای پیشگیری‌کننده از تب مالت (10 سؤال با جواب‌های مقیاس لیکرت)، سازه خودکارآمدی (10 سؤال با جواب‌های مقیاس لیکرت)، سازه رفتار در خصوص رفتارهای پیشگیری‌کننده از تب مالت (10 سؤال با جواب‌های مقیاس لیکرت). در سازه دانش به جواب‌های صحیح نمره 2؛ غلط، صفر و نمی‌دانم 1 تعلق گرفت. در سازه نگرش به موافقم نمره 2، مخالفم نمره صفر و نظری ندارم نمره 1 تعلق گرفت. برای سازه‌های شدت درک‌شده، عزت نفس و خودکارآمدی از مقیاس لیکرت ( از کاملاً موافقم امتیاز 4 تا کاملاً مخالفم با امتیاز صفر) و برای سازه رفتار از مقیاس لیکرت (از همیشه با 4 امتیاز تا هرگز با صفر امتیاز) استفاده شد.
روایی این پرسش‌نامه در مطالعه بابازاده و همکاران [15] مورد تأیید قرار گرفته است. از پایایی آن با استفاده از روش آزمون‌بازآزمون در یک نمونه 15 نفره که خارج از مطالعه اصلی بودند اطمینان حاصل شد. میزان آلفای کرونباخ در سازه دانش 785/0، سازه نگرش 69/0، سازه شدت درک‌شده 747/0، سازه عزت نفس70/0 و در سازه خودکارآمدی 943/0 بود. میزان پایایی کل پرسش‌نامه در این مطالعه 949/0 بود.
فرایند جمع‌آوری داده‌ها از‌طریق پرسش‌نامه محقق‌ساخته و به‌طور هم‌زمان در 2 گروه آزمایش و کنترل طی 2 مرحله قبل از مداخله آموزشی و 2 ماه پس از مداخله آموزشی انجام شد. بعد از تکمیل پرسش‌نامه‌ها در مرحله اول، داده‌ها تجزیه و تحلیل شدند و بر‌این‌اساس نقاط قوت و ضعف در زمینه‌های مختلف شناسایی شدند. محتوا و روش آموزش، تعداد و زمان تشکیل جلسات آموزشی تعیین شدند. چنان‌که این جلسات براساس گام‌های «الگوی توانمندسازی خانواده‌محور» به‌صورت 5 جلسه 30 دقیقه‌ای به مدت 2 ماه به روش‌های سخنرانی، پرسش وپاسخ، بحث گروهی، مشارکت آموزشی و نمایش عملی برنامه‌ریزی شدند. همچنین از پوستر، پمفلت و کتابچه آموزشی و توزیع دستکش لاتکس و یک‌بار‌مصرف (در جهت اقدام انگیزشی در جهت شرکت در کلاس‌ها) در‌مورد بیماری تب مالت استفاده شد. برای بررسی تأثیر برنامه‌های آموزشی در افراد تحت مطالعه، 2 ماه بعد از انجام مداخله آموزشی، پرسش‌نامه‌ها مجدد توسط افراد شرکت‌کننده در مطالعه تکمیل و تجزیهوتحلیل شدند. در افراد بی‌سواد پرسش‌نامه به‌صورت مصاحبه‌ای توسط کارشناس آموزش بهداشت تکمیل شد. گام‌های اجرایی برنامه آموزشی طراحی‌شده بر اساس «الگوی توانمندسازی خانواده‌محور» برای بیماران مبتلا به تب مالت و خانواده آنان در تصویر شماره 1 نشان داده شده است.
گام اول
2 جلسه آموزشی 30 دقیقه‌ای با محتوای آموزشی آشنایی با بیماری تب مالت براساس طرح درس در نظر گرفته شده به روش‌های سخنرانی، پرسش و پاسخ و بحث گروهی برای بالا بردن سطح دانش، نگرش و شناخت عوارض و شدت بیماری برگزار شد.
گام دوم
جهت ارتقای خودباوری یا عزت نفس به روش مشارکت آموزشی، 1 جلسه آموزشی برای یکی از اعضای خانواده که تأثیرگذاری بیشتری روی رفتار بیمار دارد برگزار شد. پمفلت آموزشی برای توزیع بین سایر اعضای خانواده در اختیار ایشان قرار گرفت.
گام سوم
برای بالا بردن سطح انتظار فرد از خودش و توان انجام رفتار بهداشتی، یک جلسه 30 دقیقه‌ای، با روش الگوی نقش توسط فردی که قبلاً مبتلا به بیماری تب مالت بوده برگزار شد، همچنین در این گام یک جلسه آموزشی 30 دقیقه‌ای، به‌صورت بحث گروهی درباره لزوم اصلاح رفتارهای پرخطر در خصوص بیماری تب مالت و ارائه راه‌حل برگزار شد.
گام چهارم
در این الگو 2 نوع ارزشیابی بود؛ ارزشیابی فرایندی که در طول جلسات آموزشی اجرای الگو به‌عنوان مبنای شروع جلسات بعدی انجام شد و ارزشیابی نهایی که بعد از پایان برنامه آموزشی انجام شد.
پس ازجمع‌آوری داده‌ها، تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 انجام شد و سطح معنی‌داری آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شد. برای توصیف داده‌ها از آمار توصیفی (جداول و نمودارها) استفاده شد و همچنین از آمار استنباطی، شامل آزمون‌های آماری پارامتریک مناسب، ازجمله آزمون تی مستقل، تی زوجی و کای‌اسکوئر استفاده شد. قبل از تجزیهوتحلیل داده‌ها از نرمال بودن آن‌ها با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف اطمینان حاصل شد (05/0<P).
یافته‌ها
در این پژوهش 88 بیمار مبتلا به تب مالت وارد مطالعه شدند که 44 نفر در گروه آزمایش و 44 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. میزان پاسخ‌دهی در این مطالعه 100 درصد بود. میانگین سن بیماران 79/19±57/42 بود. در این مطالعه 34 مرد و 10 زن در هر گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. بیشتر بیماران در گروه سنی بالای 40 سال قرار داشتند. از‌نظر تحصیلات و شغل، اکثر بیماران به ترتیب دارای تحصیلات ابتدایی و راهنمایی و دامدار و کشاورز بودند. فرایند تخصیص بیماران در 2 گروه کنترل و آزمایش طوری طراحی شد که هر 2 گروه از‌لحاظ متغیرهای جمعیت‌شناختی به‌ویژه جنسیت، سن و تحصیلات تا حد ممکن همسان باشند. با اجرای آزمون کای‌اسکوئر مشخص شد 2 گروه آزمایش و کنترل از‌نظر ویژگی‌های جمعیت‌شناختی تأثیرگذار بر روند نتایج، تفاوت معنی‌داری با هم نداشتند (05/0<P) (جدول شماره 1).
مقایسه میانگین نمرات سازه‌های الگوی توانمندسازی خانواده‌محور در افراد تحت مطالعه قبل و بعد از مداخله آموزشی، نشان داد مداخله آموزشی توانسته است افزایش معنی‌داری در میانگین نمرات سازه‌ها در گروه آزمایش ایجاد کند (جدول شماره 2). طبق یافته‌ها، اختلاف آماری معنی‌داری درمیانگین نمرات دانش، نگرش، شدت درک‌شده، عزت نفس، خودکارآمدی و رفتار 2 گروه آزمایش و کنترل قبل از مداخله مشاهده نشد (05/0<P). درحالی‌که بعد از مداخله آموزشی اختلاف این نمرات از‌نظر آماری معنی‌دار بود (05/0<P). نتایج نشان دادند میزان تفاوت میانگین دانش در گروه آزمایش 31/24 و در گروه کنترل 15/0 و نمره رفتار در گروه آزمایش 81/43 و در گروه کنترل 36/1 بود که این تفاوت از‌نظر آماری معنی‌دار بود (001/0<P) (جدول شماره 2).
بحث
هدف این مطالعه ارزیابی اثربخشی برنامه آموزشی طراحی‌شده براساس «الگوی توانمندسازی خانواده‌محور» در اصلاح رفتارهای پرخطر در بیماران مبتلا به تب مالت بود. براساس نتایج این مطالعه، برنامه آموزشی طراحی‌شده براساس الگوی توانمندسازی خانواده‌محور تأثیر بسزایی در اصلاح رفتارهای پرخطر شغلی در بیماران مبتلا به تب مالت داشته است. از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر کاهش میزان بروز و شیوع بیماری تب مالت داشتن آگاهی و دانش از راه‌های انتقال بیماری است [18].
یافته‌های مطالعه حاضرنشان دادند پس از مداخله آموزشی، افزایش معنی‌داری در میانگین نمرات دانش گروه آزمایش به وجود آمده است. مشابه با یافته‌های این مطالعه، بابازاده و همکاران [15] در بیماران تب مالتی چالدران و کریمی و همکاران [16]در زنان روستایی زرندیه نیز گزارش دادند مداخله آموزشی تأثیر معنی‌داری در افزایش دانش گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل داشته است. جین و همکاران [17] در مطالعه خود نشان دادند اجرای برنامه‌های آموزشی می‌تواند در افزایش دانش گروه‌های شغلی مختلف در خصوص بیماری تب مالت مؤثر باشد. اثربخشی برنامه‌های پیشگیری‌کننده از بیماری، مستلزم آگاهی از علت بیماری، شناسایی راه‌های انتقال آن و شناخت عوامل خطر و گروه‌های در معرض خطر و تشخیص زودرس بیماری‌هاست. بنابراین به نظر می‌رسد با افزایش دانش افراد می‌توان قدم اول را در مسیرتغییر رفتار برداشت.
دراین مطالعه پس ازمداخله آموزشی، افزایش معنی‌داری در میانگین نمرات نگرش گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل دیده شد. این یافته‌ها مشابه با نتایج مطالعه عروجی و همکاران بر روی روستاییان شهر خمین [19] درخصوص رفتارهای پیشگیری‌کننده از تب مالت، بابازاده و همکاران [15] و جین و همکاران [17] بود. نگرش، دیدگاه مطلوب یا نامطلوب، خوشایند یا ناخوشایندی است که فرد نسبت به فرد، موضوع یا هر چیز دیگری دارد. بنابراین توجه به نگرش در مداخلات آموزشی برای تأثیرگذاری بر رفتار ضروری به نظر می‌رسد [20].
یافته‌های این پژوهش نشان دادند بعد از مداخله آموزشی میزان شدت درک‌شده گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل افزایش معنی‌داری یافته بود که با نتایج مطالعات اسکندری و همکاران [21]، کریمی و همکاران [16]، بابایی و همکاران [22] و علی‌گل و همکاران [23] مطابقت دارد. درک سختی شرایط بیماری از‌لحاظ عوارض و دوره طولانی‌مدت درمان و تأثیرگذاری بیماری روی افراد خانواده به‌واسطه از‌کارافتادگی بیمار و تحمیل هزینه‌های اقتصادی می‌تواند اتخاذ رفتارهای پیشگیری‌کننده در افراد را افزایش دهد [24]. به نظر می‌رسد افزایش آگاهی بیماران مبتلا به تب مالت و اعضای خانواده آن‌ها از تبعات اجتماعی و شغلی می‌تواند تهدید درک‌شده آن‌ها را نسبت به بیماری تب مالت افزایش دهد.
براساس یافته‌های مطالعه حاضر، پس از مداخله آموزشی، افزایش معنی‌داری در میانگین نمرات عزت نفس گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل مشاهده شد. مشابه با یافته‌های این مطالعه بابازاده و همکاران [15] و حسن‌پور و همکاران [25] نیز گزارش کردند که مداخله آموزشی تأثیر معنی‌داری بر بهبود عزت نفس داشته است.
خودکارآمدی از دیگر سازه‌های مورد‌بررسی در این پژوهش بود. بررسی‌ها نشان دادند خودکارآمدی اثر قوی بر رفتارهای بهداشتی دارد و خودکارآمدی بالا، باعث افزایش توانایی، لیاقت و کفایت می‌شود [18]. خودکارآمدی یک پیش‌شرط مهم جهت خودمدیریتی برای تغییر رفتار است که می‌تواند باعث ارتقای رفتارهای بهداشتی شود [26]. نتایج بعد از اجرای برنامه آموزشی نشان دادند میزان خودکارآمدی درک‌شده گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل افزایش معنی‌داری یافته است. این نتایج با مطالعات اسکندری و همکاران [21]، علی‌گل و همکاران [23] و بابازاده و همکاران [15] هم‌خوانی دارد. بنابر یافته پژوهش حاضر جهت دستیابی به اهداف پیشگیری و کنترل بیماری تب مالت در کشور می‌بایست در جهت بالا بردن خودکارآمدی واحدهای پژوهشی اهتمام بیشتری ورزید. بنابراین نظر به اهمیت افزایش خودکارآمدی، به‌کارگیری راهبردهای ارتقا‌دهنده خودکارآمدی در مطالعات آتی توصیه می‌شود [21].
در مطالعه حاضر بعد از مداخله آموزشی، میانگین نمرات رفتارهای پیشگیری‌کننده ازتب مالت درگروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل به‌طور معنی‌داری افزایش یافته بود که نشان‌دهنده تأثیر مداخله آموزشی بر هدف نهایی این برنامه آموزشی، یعنی تغییر رفتار است که با نتایج مطالعات اسکندری و همکاران [21] و بابایی و همکاران [22] مطابقت دارد. همچنین درخصوص اصلاح رفتارهای پرخطر تب مالت، رودریگز و همکاران در مطالعه‌ای بر روی کارگران شاغل در کشتارگاه‌های اسپانیا گزارش دادند که رفتارهای پیشگیری‌کننده از تب مالت در افراد موردمطالعه پس از مداخله آموزشی بهبود پیدا کرده بودند [17]. باتوجهبه یافته‌ها و اینکه انجام اغلب رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری تب مالت ساده بوده و هزینه خاصی برای فرد ندارد، به نظر می‌رسد ارائه آموزش‌ها در این خصوص بتوانند در پیشگیری و کنترل بیماری تب مالت و تحمیل هزینه‌های فراوان بر فرد و سیستم بهداشتی سودمند باشند.
نتیجه‌گیری
باتوجهبه تأثیر مثبت برنامه آموزشی مبتنی بر الگوها و نظریه‌های آموزش بهداشت، کم‌هزینه بودن فعالیت‌های پیشگیرانه و نیز باتوجهبه اهمیت توانمندسازی بیمار و اعضای خانواده از‌طریق به‌کارگیری برنامه‌های آموزشی، لزوم تعمیم این‌گونه برنامه‌های آموزشی تئوری‌محور ضروری به نظر می‌رسد. نتایج مطالعه نشان دادند مداخله آموزشی اجرا‌شده براساس الگوی توانمندسازی خانواده‌محور تأثیر مطلوبی در کاهش مؤلفه‌های خطر و همچنین بهبود رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری تب مالت دارد.تلاش‌های مداخلات آموزش بهداشت زمانی مؤثر خواهد بود که باورها و ادراکات افراد پیرامون احتمال ابتلا به بیماری، شدت و وخامت پیامدهای ناشی از بیماری و توانایی درک‌شده جهت انجام رفتار پیشگیری‌کننده شناسایی و راهکارهای علمی مناسب جهت رفع موانع انجام رفتار، برای بیماری طراحی شوند.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به پراکندگی منطقه و چگونگی دسترسی به دلیل پراکندگی خانوارهای هدف، نبود مکان مناسب برای آموزش، عدم همکاری خانواده‌ها برای آموزش، نوع اشتغال خانوارها، بی‌سوادی و کم‌سوادی افراد مشارکت‌کننده در مطالعه اشاره کرد.
از نقاط قوت این مطالعه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: طراحی براساس سازه‌های الگوی توانمندسازی خانواده‌محور بر اصلاح رفتارهای پرخطر شغلی در بیماری تب مالت بود. الگوی مذکور از‌لحاظ کاربردی بودن، مشارکت و درگیر کردن خانواده بیمار و همچنین هم‌خوانی با فرهنگ مردم ایران، الگویی مؤثر، ساده و کارا در‌زمینه مداخله آموزشی برای ارتقای سلامت است. مشارکت 100 درصد گروه هدف در مطالعه، هم‌زبان و بومی بودن فرد محقق و توزیع وسایل حفاظت فردی، یعنی دستکش لاتکس و یک‌بار‌مصرف در بین گروه هدف که خود نوعی اقدام انگیزشی در جهت مشارکت ایشان بود. همچنین یکی از مواردی که می‌توان از آن به‌عنوان نقطه قوت در این مطالعه یاد کرد این بود که با هماهنگی پزشک خانواده مراکز روستایی، برای کلیه بیماران تب مالتی آزمایش رایت نوشته شد و با هماهنگی واحد بیماری‌ها و آزمایشگاه نسبت به انجام آزمایش تب مالت برای کلیه گروه هدف اقدام شد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه مصوب درکمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی قم با کد اخلاق IR.MUQ.REC.1399.298 است. عدم ذکر نام و محرمانگی اطلاعات نیز رعایت شده است.
حامی مالی
حامی مالی این مطالعه دانشگاه علوم‌پزشکی قم بوده است.
مشارکت نویسندگان
جمع‌آوری، ویرایش داده‌ها، ورود اطلاعات در نرم‌افزار و نگارش: هادی رسولی؛ نوشتن مقدمه و بحث: ذبیح اله قارلی پور و علیرضا کوهپایی؛ متدولوژی، تحلیل داده‌ها و استخراج نتایج: ابوالفضل محمدبیگی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی قم، معاونت بهداشتی دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، ریاست محترم مرکز بهداشت اراک و کارشناسان محترم واحد بیماری‌های مرکز بهداشت اراک، تیم سلامت مراکز روستایی تابعه مرکز بهداشت اراک (پزشکان، مراقبین سلامت ناظر و پرسنل آزمایشگاه)، بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت تابعه مرکز بهداشت اراک، شبکه دامپزشکی شهرستان اراک، بیماران و خانواده آنان در اجرای این مطالعه، تشکر و قدردانی می‌کنند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
آموزش بهداشت
دریافت: 1402/1/30 | پذیرش: 1402/4/18 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1402/1/30 | پذیرش: 1402/4/18 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. Nadealian MG, Tajbakhsh H, Mokhber MR, Akbarin MR. [An overview of the most important diseases that can be transmitted between humans and animals with a special focus on emerging and re-emerging diseases and their status in Iran: Challenges, policies to deal with them, solutions and prospects (Persian)]. J Vet Clin Pathol. 2017; 11(3):197-297. [Link]
2. Hasanjani Roushan MR, Mohrez M, Smailnejad Gangi SM, Soleimani Amiri MJ, Hajiahmadi M. Epidemiological features and clinical manifestations in 469 adult patients with brucellosis in Babol, Northern Iran. Epidemiol Infect. 2004; 132(6):1109-14. [DOI:10.1017/S0950268804002833] [PMID] [DOI:10.1017/S0950268804002833]
3. AfsarKazerini P, Ataolahi M, Moghadami M, Goya M, Rezaei F. [Detection of human brucellosis prevalence in the North of Fars province Nomad, Southern Iran, during 2012 (Persian)]. Paper presented at: The 21st Iranian Congress on Infection Disease and Tropical Medicine. 19-23 January 2013; Tehran, Iran. [Link]
4. Brooks GF. Jawetz, Melnick & Adelberg's medical microbiology, 26th ed, 2013 [H. Jahandide, Persian trans]. Tehran: Nashr va Tabligh e Bashari; 2015. [Link]
5. Hatami H, Razavi SM, Eftekhar Ardabili H, Majlesi F. [Textbook of public health (Persian)]. Tehran: Arjmand Publication; 2015. [Link]
6. Parchehbaf Bidgoli M. [Principles Diagnosis and treatment of common diseases (Persian)]. Ghom: Kosar e Kavir Publication; 2003. [Link]
7. Zeynali M, Shirzadi M, Sharifian J, Zoghi E, Mardani M, Mohrez M, et al. [National guideline for brucellosis control (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2012. [Link]
8. Hasani Tabatabayi A, Firouzi R. [Disease of animals due to bacteria (Persian)]. Tehran: Tehran University Press; 2005. [Link]
9. Mostafavi E, Asmand M. [Trend of brucellosis in Iran from 1991 to 2008 (Persian)]. Iran J Epidemiology. 2012; 8(1):94-101. [Link]
10. Hasani J, Khorshidi A, Salehiniya H, Khazaie S, Mohammadian M, Mohammadian HA, et al. [Associated factors of delayed detection for brucellosis on northwestern Iran (Persian)]. Iran J Infect Dis Trop Med. 2015; 20(70):15-23. [Link]
11. Rezaei H, Niknami Sh, Tavafian SS, Karami B. [The impact of the written educational program on the knowledge, attitudes and preventive behaviors of Maltese fever in rural women farmers (Persian)]. Payesh. 13(1):91-9. [Link]
12. Nourabadi G, Rezaei F, Shirzadi M, Bonakdar Esfahani S, Shakibfar F. [Education of Malta fever (Brucellosis) prevention,Control and treatment trainer instruction book (Persian)]. Tabriz: Shep Model Publication; 2014. [Link]
13. Omar S, Alieldin NH, Khatib OM. Cancer magnitude, challenges and control in the Eastern Mediterranean region. East Mediterr Health J. 2007; 13(6):1486-96. [DOI:10.26719/2007.13.6.1486] [PMID] [DOI:10.26719/2007.13.6.1486]
14. Sharifirad G, Entezari MH, Kamran A, Azadbakht L. The effectiveness of nutritional education on the knowledge of diabetic patients using the health belief model. J Res Med Sci. 2009; 14(1):1-6. [PMID] [PMCID]
15. Babazadeh T, Banaye Jeddi M, Shojaeizadeh D, Moradi F, Mirzaeian K, Gheysvandi E. [Effect of educational intervention based on family-centered empowerment model in high risk behavior modification among patients with brucellosis (Persian)]. Jorjani Biomed J. 2017; 4(2):81-91. [Link]
16. Karimi M, Montazeri A, Araban M. [The effect of an educational program based on health belief model on the empowerment of rural women in prevention of brucellosis (Persian)]. Arak Med Univ J. 2012; 14(6):85-94. [Link]
17. Jin F, Tb M, XZ H. The evaluation of intervention effect of Brucellosis in Hongsipu. Ningxia Med J. 2012; 34(7):626-9. [Link]
18. Farzadmehr M, Ghorbani M, Sadeghi M, MosaviBazzaz SM. [The effect of education based on the health belief model in reducing the risk factors of the Brucellosis in TorbatHaydariyeh (Persian)]. J Torbat Heydariyeh Univ Med Sci. 2019; 6(4):47-56. [Link]
19. Oruogi M, Bayt Asghari A, Charkazi A, Jvaheri J. [Survey on effect of health education intervention on reduction of brucellosis incidence in rural areas of Khomein based on PRECED framework (Persian)]. J Health. 2012; 3(2):50-8. [Link]
20. Gholami S, Gholami S, Mohammadi E, Pourashraf Y, Sayehmiri K. [Evaluating the predictors of fruit and vegetable consumption behavior in Ilam based on constructs of developed planned behavior theory (Persian)]. J Neyshabur Univ Med Sci. 2014; 2(4):8-18. [Link]
21. Eskandari Z, Bashirian S, Barati M, Soltanian AR, Hazavehi SM. [The effect of educational program based on the health belief model on brucellosis preventive behaviors among traditional ranchers in rural areas of Hamadan province (Persian)]. J Educ Community Health. 2017; 3(4):16-23. [DOI:10.21859/jech.3.4.16] [DOI:10.21859/jech.3.4.16]
22. Babaei V, Garmaroodi G, Batebi A, Alipour D, Shahbaz M, Babazadeh T. [The effectiveness of an educational intervention based on the health belief model in the empowerment of stockbreeders against high-risk behaviors associated with brucellosis (Persian)]. J Educ Community Health. 2014; 1(3):12-9.[DOI:10.20286/jech-010370] [DOI:10.20286/jech-010370]
23. Aligol M, Aligol M, Nasirzadeh M, Bakhtiari MH, EslamiAA.The effects of education on promoting knowledge, beliefs and preventive behaviors on brucellosis among women: Applying a health belief model. Jundishapur J Health Sci. 2014; 6(2):343-9. [Link]
24. Shamsi M, Hidarnia A, Niknami S. [A survey of oral health care behavior in pregnant women of Arak: Application of health belief model (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2012; 22(89):104-15. [Link]
25. Hassanpour M, Delshad A, Alemi A. [Effect of an educational intervention based on empowerment model on awareness, attitudes, self-esteem and self-efficacy of men in preventing prostate cancer (Persian)]. Prev Care Nurs Midwifery J. 2014; 4(1):9-18. [Link]
26. Sarkar U, Fisher L, Schillinger D. Is self-efficacy associated with diabetes self-management across race/ethnicity and health literacy? Diabetes Care. 2006; 29(4):823-9. [DOI:10.2337/diacare.29.04.06.dc05-1615] [PMID] [DOI:10.2337/diacare.29.04.06.dc05-1615]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
