جلد 17 -
جلد 17 - صفحات 625-611 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Abolfathi Momtaz Y, Mollaei P. Components of a Good Death for Older Adults: A Systematic Review. Qom Univ Med Sci J 2023; 17 : 2880.1
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3727-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-3727-fa.html
ابوالفتحی ممتاز یداله، ملائی پریسا. اجزای مرگ خوب در سالمندان: یک مطالعه مروری. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1402; 17 () :611-625
1- مرکز تحقیقات سالمندی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
2- مرکز تحقیقات سالمندی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،parisamollaei73@gmail.com
2- مرکز تحقیقات سالمندی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،
متن کامل [PDF 6022 kb]
(610 دریافت)
| چکیده (HTML) (547 مشاهده)
متن کامل: (426 مشاهده)
مقدمه
مرگ یکی از اجزای مراقبت‌های پایان عمر است [1]. با افزایش سن و بالا رفتن شیوع بیماری‌های مزمن، نیاز به مراقبت پایان عمر خوب، اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند [2] و به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های تسکینی در جمعیت سالمندان امری کلیدی است [3]. مراقبت پایان عمر خوب، جنبه‌های چند بُعدی مرگ را با تأمین نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی بیمار تأیید می‌کند. این مراقبت بر آسایش تمرکز دارد و به‌طور کلی به نیازهای بیماران در حال مرگ و اعضای خانواده آن‌ها می‌پردازد [4] و تضمین می‌کند که این بیماران یک مرگ خوب را دریافت کنند. مرگی که مطابق با خواسته‌های آن‌ها باشد و با استانداردهای بالینی، فرهنگی و اخلاقی مطابقت داشته باشد [5].
علم به اینکه زمان بیمار بسیار محدود است، می‌تواند باعث یأس و اندوه بیماران و اعضای خانواده شود [6]. افراد در حال مرگ باید فرصتی برای بیان خواسته‌ها، نیازها، احساسات خود و کسب بینش درباره مرگ خود داشته باشند [7]. توانایی بیان افکار و احساسات درباره مرگ و مردن برای کیفیت زندگی ضروری است، مشروط بر اینکه فرد در حال مرگ بخواهد در مورد این مسائل صحبت کند [8، 9].
نحوه مردن افراد برای کسانی که از دنیا می‌روند، اهمیت ویژه‌ای دارد و این خاطره به لحظه مرگ محدود نمی‌شود، بلکه تمام مرحله پایان زندگی را در‌بر‌می‌گیرد [10]. مردن به‌طور فزاینده‌ای امری فردی تلقی می‌شود، در‌حالی‌که مرگ خوب موضوع بحث عمومی است. مفهوم مرگ خوب مبتنی بر سنت مستندی از تحلیل‌های جامعه‌شناختی، انسان‌شناختی و تاریخی درباره مردن در جوامع مدرن است [11].
بر اساس مطالعات قبلی، مرگ خوب شامل مدیریت درد، احترام به شخصیت افراد، به حداقل رساندن بار خانواده‌ها، حفظ کنترل، احساس آمادگی برای ترک زندگی [12] و کنترل علائم جسمی و روانی آزار‌دهنده [9]، مطابق با خواسته‌های بیماران و اعضای خانواده و سازگار با استانداردهای بالینی، فرهنگی و اخلاقی [13] است. مرگ خوب در مراکز نگهداری سالمندان شامل 3 موضوع اصلی است: 1. مراقبت فردی مبتنی بر روابط مستمر با مراقبین، 2. کار تیمی مؤثر توسط کارکنان، پزشکان و خانواده و 3. برنامه‌ریزی مراقبت جامع که به پیش‌آگهی، آمادگی عاطفی و استفاده مناسب از درمان پزشکی می‌پردازد [14].
نکته مهمی که در مفهوم مرگ خوب وجود دارد، این است که مرگ خوب برای یک فرد ممکن است برای دیگری خوب نباشد. علاوه بر این، مفهوم مرگ خوب فردی نیست و شبکه‌ای از افراد مانند اعضای خانواده، دوستان، کادر پزشکی، مراقبین و کارکنان مراکز نگهداری سالمندی را شامل می‌شود [15]. 3 عامل مرتبط با مرگ خوب شناسایی شده است که عبارت‌اند از: هنجارهای اجتماعی‌فرهنگی (نگرش مثبت و منفی افراد نسبت به مرگ و مردن)، تجربیات شخصی (سن، مکان مرگ، کیفیت زندگی، ارزش‌های فردی و شرایط زندگی) و فرایند‌های پیوسته (مرگ خوب در ادامه زندگی خوب اتفاق می‌افتد) [16].
با وجود مطالعات متعدد در‌زمینه مرگ خوب، تاکنون مطالعه‌ای به بررسی اجزای مرگ خوب در سالمندان نپرداخته است. از آنجا که مرگ خوب به‌عنوان جزء نهایی فرایند زندگی خوب در سالمندان از اهمیت بالایی برخوردار است، این مطالعه بر اساس تحقیقات موجود برای شناسایی اجزای مرگ خوب انجام شده و هدف اصلی انجام این مطالعه بررسی اجزای مرگ خوب در سالمندان است تا به‌عنوان یک راهنما به متخصصان مراقبت‌های بهداشتی کمک کند که مراقبت‌های پایان عمر را با کیفیت بهتری ارائه دهند.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر یک مطالعه مرور سیستماتیک است که با استفاده از مطالعات پژوهشی مربوط به سال‌های 1969 تا ژوئن 2022 و پیروی از دستورالعمل‌های تدوین‌شده در پریزما؛ موارد ترجیحی در گزارشات مقالات مروری منظم و فراتحلیل (چک‌لیست پریزما) انجام شد (تصویر شماره 1).
معیارهای ورود و خروج مطالعات
معیارهای ورود به مطالعه شامل موارد زیر بود: مطالعاتی که یک یا چند ویژگی مرگ خوب را در سالمندان گزارش کرده بودند، مطالعات مشاهده‌ای، مطالعاتی که متن کامل داشته و به زبان انگلیسی بودند و مطالعاتی که جمعیت مطالعه‌شده در آن‌ها، افراد بالای 60 سال، پزشکان، پرسنل مراکز مراقبتی و اعضای خانواده سالمندان بودند. مطالعات کیفی و آزمایشی نیز از مطالعه خارج شدند.
استراتژی جست‌وجو
برای دسترسی به مطالعات مربوط به مرگ خوب در سالمندان، جست‌وجوی هدفمند در پایگاه دادههای اسکوپوس، وب ساینس و پابمد از سال 1969 تا 2022 با استفاده از کلید‌واژه‌های سالمند، سالمندان، افراد مسن، مرگ خوب و مرگ موفق به زبان انگلیسی انجام شد (پیوست شماره 1).
فرایند انتخاب مطالعات
نتایج جست‌وجوی مطالعات به نرم‌افزارEndNote X8 وارد شد و موارد تکراری قبل از بررسی عناوین و چکیده‌ها در رابطه با معیارهای ورود / خروج حذف شدند. مطالعات توسط اعضای تیم تحقیقاتی غربالگری و بررسی شدند. نویسندگان، واجد شرایط بودن مطالعات شناسایی‌شده را تأیید کردند. اختلاف نظر درباره انتخاب مقالات برای ورود به مطالعه در طول بحث در جلسه تیم پژوهش حل شد. مقالات حذف‌شده، از جمله مرورهای سیستماتیک برای شناسایی مقالات اضافی مجدد بررسی شدند.
ارزیابی کیفی مطالعات
دو نویسنده مقاله، کیفیت مطالعات را با استفاده از چک‌لیست گزارش مطالعات مشاهده‌ای در اپیدمیولوژی (چک‌لیست استروب) ارزیابی کردند.
چک‌لیست استروب شامل 22 مورد است و حاوی توصیه‌هایی درباره مواردی است که برای توصیف دقیق و کامل‌تر مطالعات مشاهده‌ای باید گنجانده شود. هر مورد از این چک‌لیست 1 نمره دارد و به‌صورت صفر (نماینده کیفیت ضعیف) یا 1 (نماینده کیفیت مناسب) کدگذاری شده است. نمرات کیفیت مطالعه می‌تواند از صفر تا 22 امتیاز در مطالعات مقطعی و کوهورت متغیر باشد. در صورت وجود اختلاف در ارزیابی مقاله بین 2 داور، مقاله تا رسیدن به توافق بررسی می‌شود.
در هر دو مقیاس، هر‌چه نمره بالاتر باشد، کیفیت روش‌شناختی مطالعه بهتر است. در نهایت، مطالعات بر اساس کیفیت روش‌شناختی در 3 گروه، کیفیت بالا (خوب) (70 نمره کل)، کیفیت متوسط (50 تا 69 نمره کل) یا کیفیت پایین (ضعیف) (50 نمره کل) طبقه‌بندی می‌شوند [17].
در این مطالعه نیز امتیاز هر مقاله با حداکثر امتیاز چک‌لیست استروب (22 امتیاز) مقایسه شد. در صورت وجود اختلاف در ارزیابی مقاله بین 2 داور، مقاله تا رسیدن به توافق مجدد ارزیابی شد (پیوست شماره 2).
استخراج داده‌ها
استخراج داده‌ها توسط 2 محقق با استفاده از فرم استخراج دادههای از پیش طراحی‌شده برای ثبت جزئیات مطالعه، روش جمع‌آوری داده‌ها، نمونه‌ها و نتایج مطالعه انجام شد.
در مرحله اول، دادههای مورد نیاز، از جمله اسامی نویسندگان، سال انتشار، حجم نمونه، ابزار جمع‌آوری داده‌ها، محل جمع‌آوری داده‌ها و نتایج تحقیق از تمام مطالعات انتخاب‌شده استخراج شد و معیارهای ورود به مطالعه ذکر‌شده برای اطمینان از ورود دقیق مطالعات مجدداً اعمال شد.
جست‌وجو در تمام پایگاه داده‌ها 1736 نتیجه را به همراه داشت. از این تعداد، 295 مقاله تکراری بودند و از مطالعه حذف شدند و 1441 مقاله باقی‌مانده طبق معیارهای ورود و خروج مطالعه بررسی شد. از این تعداد مقاله، 1397 مقاله به دلیل عدم تطابق با معیارهای ورود به مطالعه حذف شدند. متن کامل 44 مقاله باقی‌مانده، مطالعه شده و در نهایت، 6 مقاله با هدف مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت که در تجزیه‌و‌تحلیل گنجانده شدند (تصویر شماره 1).
تعریف آیتم اصلی مطالعه
اولین تعاریف مرگ خوب در مطالعات پزشکی یافت شد. ویزمن مرگ خوب را این گونه تعریف می‌کند: شکلی از گذر که در آن همه افراد از نزدیک بودن مرگ آگاه هستند و آن را می‌پذیرند و در آن، فرد در حال مرگ نگرانی‌های اجتماعی‌عاطفی و مادی را حل کرده است. امانوئل و لانگ بر معنویت و روابط با دیگران تأکید کردند. مک و کلینتون سادگی مرگ خوب را این‌گونه تعریف کردند: مرگی که در آن خواسته‌ها و نیازهای بیماران برآورده می‌شود. فقط ونگر و روزنفلد جنبه‌های فرهنگی مرگ خوب را در تعریف گنجانده‌اند. آن‌ها از تعریفی استفاده کردند که در اصل از مؤسسه پزشکی بود: مرگی که عاری از ناراحتی و رنج قابل اجتناب برای بیماران، خانواده‌ها و مراقبان بوده و به‌طور کلی مطابق با خواسته‌های بیمار و خانواده و به‌طور منطقی با استانداردهای بالینی، فرهنگی و اخلاقی سازگار است [16].
یافته‌ها
کیفیت مطالعات
پس از اعمال معیارهای ورود و خروج مطالعه و معیارهای چک‌لیست، تعداد 6 مطالعه بررسی شد. 2 مقاله بالاترین امتیاز (20) و 1 مقاله پایین‌ترین امتیاز (15) را در چک‌لیست استروب به دست آوردند. بر اساس نقطه برش پیشنهادی، 5 مطالعه به‌عنوان با کیفیت بالا و 1 مقاله با کیفیت متوسط طبقه‌بندی شدند (پیوست شماره 2).
ویژگی مطالعات انتخاب‌شده
نتایج و ویژگی‌های اصلی مطالعات در جدول شماره 1 نشان داده شده است. در این مطالعه، مقالات مقطعی که به بررسی مفهوم مرگ خوب پرداخته بودند، بررسی شد. اطلاعات جمع‌آوری‌شده در بیشتر این مطالعات از بین بیماران مبتلا به سرطان که در مراحل انتهایی زندگی هستند، پزشکان و مراقبین آن‌ها، اعضای خانواده و مردم عادی جامعه بود.
اجزای مرگ خوب
جزء جسمی
تقریباً در بیشتر مطالعات بررسی‌شده، از وضعیت جسمی به‌عنوان یکی از اجزای مرگ بحث شده است. در 4 مطالعه، جزء جسمی جزء مؤلفه‌های اصلی [18-21] و در 2 مطالعه دیگر جزء مؤلفه‌های ثانویه مرگ خوب گزارش شده است [22، 23].
در بُعد جسمی، مرگ بدون درد یکی از مؤلفه‌های اصلی مرگ خوب در تمام مطالعات گزارش شده است. سایر مؤلفه‌های جزء جسمی مرگ خوب شامل حفظ هوشیاری، حفظ استقلال و انجام امور شخصی، کنترل جسمی و شناختی، آسایش و آرامش جسمی بود.
جزء روانی
به جزء روانی مرگ در 4 مطالعه اشاره شده است [20-23] که نشان‌دهنده اهمیت این جزء در تعریف مرگ خوب است. منظور از جزء روانی در این مطالعات، آرامش و آسایش روانی، آمادگی برای مرگ، احساس معنادار بودن زندگی، کنترل بر آینده، احساس اینکه زندگی ارزش زیستن دارد، حفظ امید و لذت بود.
جزء معنوی
جزء معنوی یکی از اجزای مرگ است که در مطالعات کمتر به آن پرداخته شده است [18، 21] با این حال، به معنای اهمیت کم آن نیست. حفظ ارتباط با خدا، آسایش مذهبی و معنوی، انجام مراسم مذهبی پایان عمر طبق مذهب و اعتقادات فرد در این جزء طبقه‌بندی می‌شود.
جزء اجتماعی
در این قسمت، ارتباطات فرد بررسی می‌شود و منظور از آن، حضور خانواده هنگام مرگ، ارتباط خوب با کادر پزشکی، رابطه خوب با اعضای خانواده و دوستان فرد تا پایان عمر است
[18، 20-21].
جزء اقتصادی
جزء اقتصادی یکی از اجزای مرگ است که ممکن است در پایان عمر کمتر به آن پرداخته شود، اما در مطالعات انجام‌شده [19، 22]، داشتن پس‌انداز مالی و مردن بدون نگرانی مالی برای بازمانده‌ها، یکی از مواردی بوده که برای افراد هنگام مرگ امری مهم تلقی شده است.
جزء مراقبتی
دریافت درمان کافی تا زمان مرگ، حفظ استقلال و عدم تحمیل بار بیماری برای خانواده، شرکت در تصمیمات مربوط به دریافت درمان مربوط به خود در این بُعد قرار می‌گیرد
[18، 21، 23].
جزء فرهنگی
مرگ در هر فرهنگی که اتفاق بیفتد، آداب و رسوم خاص خود را دارد و افراد خواهان رعایت این رسوم در زمان مرگ خود هستند. احترام به فرد به‌عنوان یک انسان در پایان عمر و پس از مرگ و نحوه برگزاری مراسم پس از مرگ از موارد فرهنگی است که در مطالعات به آن اشاره شده است [20-21].
مکان مرگ
یکی دیگر از اجزای مرگ خوب که در 5 مطالعه به آن اشاره شده است، مکان مورد علاقه فرد برای مرگ است [18، 20-23] که این مکان از نظر بیماران و اعضای خانواده، خانه خود فرد معرفی شده است. از نظر پزشکان، آسایش محیطی اهمیت بیشتری دارد، یعنی جایی که فرد احساس آرامش و آسایش دارد و نیازهای فرد تا لحظه مرگ در این مکان تأمین می‌شود [18].
زمان مرگ
در مطالعات بررسی‌شده، مرگ خوب زمانی اتفاق می‌افتد که فرد کار ناتمامی نداشته باشد و زندگی را تکمیل کند [18، 20-22]. بی‌اطلاع بودن از زمان مرگ، یکی دیگر از مواردی است که افراد به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مرگ خوب به آن اشاره کردهاند [19].
نحوه مرگ
مردن با غرور و عزت، مرگ طبیعی، مردن در خواب، مرگ سریع، آگاهی از بیماری و علت مرگ، داشتن فرصت خداحافظی با دوستان و خانواده، از جمله مواردی است که در این جزء قرار می‌گیرد و در مطالعات به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مرگ خوب گزارش شده است [18-19، 21].
در تصویر شماره 2 اجزای مرگ خوب در سالمندان نشان داده شده‌اند.
بحث
این مطالعه با هدف تعیین اجزای مرگ خوب در سالمندان انجام شد. مرگ خوب به‌عنوان مجموعه‌ای از وقایع اجتماعی مفهوم یافته است که شامل شخص در حال مرگ و سایر اطرافیان او اعم از خانواده، دوستان و متخصصان بهداشت است. در صورت آگاهی، پذیرش و آمادگی برای مرگ توسط فرد و همه اطرافیان، مرگ خوب تعریف می‌شود [24].
در این مطالعه، مرگ خوب به 10 جزء جسمی، روانی، معنوی، اجتماعی، اقتصادی، مراقبتی، فرهنگی، مکان، زمان و نحوه مرگ طبقه‌بندی شد.
در جزء جسمی، یکی از مؤلفه‌های مهم مرگ خوب، مرگ بدون درد بود که به‌عنوان هسته اصلی مرگ خوب به شمار می‌رود [25]، چون از نظر بعضی افراد، مرگ همراه با تجربه درد و رنج است [26]. سالمندان، مرگ بدون درد و رنج را مرگ خوب می‌دانند، چون در طول دوره سالمندی درد مزمن یکی از شایع‌ترین شکایات در سالمندان [27] و یکی از تهدید‌های مهم کیفیت زندگی آن‌هاست [28]. سالمندانی که از درد مزمن رنج می‌برند، بیشتر از افراد دیگر محدودیت‌های عملکردی دارند و استقلال آن‌ها مورد تهدید قرار گرفته و در نهایت، بیشتر از مرگ می‌ترسند [29]. تجربه مرگ بدون درد، گاهی به معنای اختیار فرد برای انجام اتانازی به کار رفته است [30].
همراه با آرامش جسمی، در مطالعات بررسی‌شده به آرامش و آسایش روان هم اشاره شده است. آرامش روانی زمانی فراهم می‌شود که فرد دوره‌های قبلی زندگی خود را به خوبی سپری کرده باشد [31]. در واقع، از لحاظ روانی، یک مرگ خوب به دنبال یک زندگی خوب اتفاق می‌افتد که طی آن فرد با احترام زندگی کرده، زندگی با معنایی داشته و تا حد زیادی به خواسته‌هایش رسیده است و کار ناتمام ندارد [32].
عامل دیگری که به آرامش هنگام مرگ کمک می‌کند، معنویت است که یکی دیگر از اجزای اصلی مرگ خوب است. معنویت از طریق ایجاد باور به زندگی پس از مرگ [33]، باعث کاهش اضطراب مرگ در سالمندانی می‌شود که تجربه نزدیک به مرگ داشتند و یا دارای فرزند هستند [34]. یکی از مؤلفه‌های معنویت، مذهب است. مذهب و نحوه جامعه‌پذیری مذهبی افراد در تصویری که از مرگ دارند، تأثیر تعیین‌کننده‌ای دارد [35].
بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که مذهب باعث نگرش مثبت نسبت به مرگ می‌شود [36]. با این حال، مذهب می‌تواند از طریق یادآوری زندگی پس از مرگ همراه با عذاب و جزای اعمال دنیوی، آرامش را از فرد در حال مرگ بگیرد [37]. این دو جزء، روانی و معنوی، علاوه بر بیماران برای خانواده‌ها هم جزء اجزای مهم مرگ تلقی شده است [38].
مطالعات حاکی از آن است سالمندانی که از لحاظ اقتصادی نگرانی ندارند و بابت امنیت مالی خانواده رضایت کافی دارند، هنگام مرگ آرامش بیشتری دارند [39].
فرد در حال مرگ نیاز به حمایت همه جانبه دارد که دریافت این حمایت به مکان مرگ و شرایط آن بستگی دارد [40]. مرگ در بیمارستان و در غربت، نگرانی از مرگ را بیشتر می‌کند [37]. انتخاب مکان مرگ توسط شخص، به تجربه مرگ خوب کمک می‌کند. خانه شخصی فرد، یکی از مکان‌های مورد علاقه افراد برای تجربه مرگ محسوب می‌شود و مرگ در خانه یکی از آرزوهای افراد تحت مراقبت‌های تسکینی است. یکی از دلایل انتخاب خانه برای مرگ، حفظ ارتباط با اعضای خانواده است [41].
ارتباطات و حفظ شبکه ارتباطی، جزء مؤلفه اصلی جزء اجتماعی مرگ طبقه‌بندی شده است. داشتن ارتباط خوب با اعضای خانواده و کادر پزشکی، به دلیل دریافت حمایت از جانب این افراد به کیفیت بالاتر مرگ کمک می‌کند [42]. از طرف دیگر، مرگ در خانه، فرصت خداحافظی با خانواده و دوستان، که یکی از مؤلفه‌های مرگ خوب به شمار می‌رود را فراهم می‌کند [30].
درک مفهوم مرگ خوب و نگرش مثبت و منفی نسبت به آن در یک بافت فرهنگی ویژه اتفاق می‌افتد و می‌تواند به ارتقای کیفیت مرگ سالمندان کمک کند. در فرهنگ‌های مختلف، دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به مفهوم مرگ خوب وجود دارد [43]، اما آنچه که میان فرهنگ‌های مختلف مشترک است، مورد احترام واقع شدن فرد هنگام و بعد از مرگ است [44]. رفتارهای مرتبط با مرگ در جوامع مدرن مانند نوع مراسم مرگ و بوروکراتیک شدن آن، بی ارج شدن جسد مردگان، پزشکی شدن مرگ، تغییر مکان قبرستان و انتقال آن‌ها به خارج از شهر و سخن نگفتن از مرگ در اشعار و ادبیات می‌تواند تهدیدی برای مفهوم مرگ خوب باشد [35].
نحوه مردن در مطالعات مختلفی بحث شده و در فرهنگ‌های مختلف، اشکال متفاوتی به خود می‌گیرد. در فرهنگ ویتنامی، مرگ بر اثر بیماری به‌عنوان یک سرنوشت پذیرفته می‌شود که رنج حاصل از آن می‌تواند در زندگی پس از مرگ مؤثر واقع شود [45]. شریف‌نیا و همکاران در مطالعه خود روی جانبازان جنگ ایران و عراق، مردن در تنهایی را به‌عنوان یکی از عوامل اضطراب‌آور مرگ گزارش دادند [46].
یکی از مؤلفه‌های نحوه مرگ، آگاهی از علت مرگ است. دانستن اطلاعات کامل درباره بیماری و علت مرگ، احترام به حقوق بیمار است [47]. آگاهی از علت مرگ، افراد را برای پذیرش مرگ آماده می‌کند و آرامش درونی را افزایش می‌دهد [48].
اما در مقابل، آگاهی از زمان مرگ این تأثیر را نداشته و بالعکس افراد، بی‌اطلاعی از زمان مرگ را در مفهوم مرگ خوب اشاره کردهاند [49]. در این زمینه، می‌توان به مرگ ناگهانی در خواب اشاره کرد [50]. به هر حال، مرگ خوب از نظر شخص و خانواده، زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بیشتر از سال‌های مورد انتظار برای زنده ماندن (امید زندگی)، زندگی کرده باشد [51]. اگرچه که دانستن زمان مرگ برای فرد و خانواده ناخوشایند است، اما محققان نشان داده‌اند که آگاهی کادر پزشکی از زمان مرگ و آشنایی با تجارب نزدیک به مرگ و واکنش مناسب به صحبت‌ها و درخواست‌های بیمار برای تسهیل فرایند مردن می‌تواند کمک‌کننده باشد [52].
مرگ خوب در سالمندان یک جزء مراقبتی هم دارد که مراقبت پایان عمر نامیده می‌شود. این مراقبت‌ها از طریق مدیریت درد و ارائه مراقبت‌های روانی، اجتماعی و معنوی از رنج سالمند موجب پیشگیری یا سبب کاهش آن می‌شود [53]. سالمندان به وضوح دارای تغییرات فیزیولوژیکی هستند که باید هنگام ارائه مراقبت در نظر گرفته شوند [54]. مراقبت خوب از افراد در حال مرگ می‌تواند لحظات آخر زندگی را قابل تحمل‌تر کند [26].
نتیجه‌گیری
مرگ خوب یک مفهوم پویاست که با توجه به شرایط معنوی، فرهنگی و ویژگی‌های فردی متفاوت است، اما در نهایت، مرگ خوب، مرگی است که توسط خود فرد و اطرافیان قابل پذیرش باشد. مرگ خوب اجزایی دارد که در نظر گرفتن آن‌ها می‌تواند به سالمند کمک کند که آخرین مرحله زندگی‌اش را با کیفیت بالاتری سپری کند. بیشتر اجزای مرگ خوب و فراهم کردن شرایط آن بر عهده پرستاران، مراقبین، خانواده و سایر اطرافیان فرد سالمند است. درک مرگ خوب و توجه به ابعاد آن در سالمندان، خصوصاً در مراقبت‌های پایان زندگی ضروری است و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی باید تلاش کنند تا دیدگاه بیماران را درباره یک مرگ خوب تشخیص و اقدامات لازم را انجام دهند.
با وجود تعداد بالایی از مقالات انجام‌شده، هنوز تعریف مشخصی از مرگ خوب ارائه نشده است. از طرفی، بیشتر مطالعات انجام‌شده در‌زمینه مرگ خوب، روی بیماران مبتلا به سرطان، مراقبین آن‌ها و کادر پزشکی انجام شده و به سالمندان مبتلا به بیماری‌های دیگر و سالمندان سالم که منتهی به مرگ نیستند، کمتر پرداخته شده است. تعدادی از این مطالعات روی جمعیت عمومی انجام شده که همه سنین را پوشش داده، اما مقایسه‌ای از لحاظ نگرش نسبت به مرگ خوب بین سالمندان با سنین دیگر انجام نشده است.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به پایین بودن تعداد مطالعات مقطعی کار شده در‌زمینه مرگ خوب روی سالمندان سالم و سالمندان مبتلا به بیماری‌های دیگر به غیر از سرطان اشاره کرد.
با وجود اینکه مطالعات زیادی در‌زمینه مرگ خوب انجام شده، هنوز تعریف جامعی از مرگ خوب در سالمندان ارائه نشده است. از طرفی، تعداد بالایی از مقالات انجام‌شده در این زمینه به‌صورت کیفی هستند؛ بنابراین این مطالعه پیشنهاد می‌کند که محققان از نتایج این مطالعات برای رسیدن به یک تعریف جامع از مرگ خوب در سالمندان استفاده کنند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تمامی اصول اخلاق در این مقاله رعایت شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان نامه نیست و حامی مالی ندارد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
مرگ یکی از اجزای مراقبت‌های پایان عمر است [1]. با افزایش سن و بالا رفتن شیوع بیماری‌های مزمن، نیاز به مراقبت پایان عمر خوب، اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند [2] و به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های تسکینی در جمعیت سالمندان امری کلیدی است [3]. مراقبت پایان عمر خوب، جنبه‌های چند بُعدی مرگ را با تأمین نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی بیمار تأیید می‌کند. این مراقبت بر آسایش تمرکز دارد و به‌طور کلی به نیازهای بیماران در حال مرگ و اعضای خانواده آن‌ها می‌پردازد [4] و تضمین می‌کند که این بیماران یک مرگ خوب را دریافت کنند. مرگی که مطابق با خواسته‌های آن‌ها باشد و با استانداردهای بالینی، فرهنگی و اخلاقی مطابقت داشته باشد [5].
علم به اینکه زمان بیمار بسیار محدود است، می‌تواند باعث یأس و اندوه بیماران و اعضای خانواده شود [6]. افراد در حال مرگ باید فرصتی برای بیان خواسته‌ها، نیازها، احساسات خود و کسب بینش درباره مرگ خود داشته باشند [7]. توانایی بیان افکار و احساسات درباره مرگ و مردن برای کیفیت زندگی ضروری است، مشروط بر اینکه فرد در حال مرگ بخواهد در مورد این مسائل صحبت کند [8، 9].
نحوه مردن افراد برای کسانی که از دنیا می‌روند، اهمیت ویژه‌ای دارد و این خاطره به لحظه مرگ محدود نمی‌شود، بلکه تمام مرحله پایان زندگی را در‌بر‌می‌گیرد [10]. مردن به‌طور فزاینده‌ای امری فردی تلقی می‌شود، در‌حالی‌که مرگ خوب موضوع بحث عمومی است. مفهوم مرگ خوب مبتنی بر سنت مستندی از تحلیل‌های جامعه‌شناختی، انسان‌شناختی و تاریخی درباره مردن در جوامع مدرن است [11].
بر اساس مطالعات قبلی، مرگ خوب شامل مدیریت درد، احترام به شخصیت افراد، به حداقل رساندن بار خانواده‌ها، حفظ کنترل، احساس آمادگی برای ترک زندگی [12] و کنترل علائم جسمی و روانی آزار‌دهنده [9]، مطابق با خواسته‌های بیماران و اعضای خانواده و سازگار با استانداردهای بالینی، فرهنگی و اخلاقی [13] است. مرگ خوب در مراکز نگهداری سالمندان شامل 3 موضوع اصلی است: 1. مراقبت فردی مبتنی بر روابط مستمر با مراقبین، 2. کار تیمی مؤثر توسط کارکنان، پزشکان و خانواده و 3. برنامه‌ریزی مراقبت جامع که به پیش‌آگهی، آمادگی عاطفی و استفاده مناسب از درمان پزشکی می‌پردازد [14].
نکته مهمی که در مفهوم مرگ خوب وجود دارد، این است که مرگ خوب برای یک فرد ممکن است برای دیگری خوب نباشد. علاوه بر این، مفهوم مرگ خوب فردی نیست و شبکه‌ای از افراد مانند اعضای خانواده، دوستان، کادر پزشکی، مراقبین و کارکنان مراکز نگهداری سالمندی را شامل می‌شود [15]. 3 عامل مرتبط با مرگ خوب شناسایی شده است که عبارت‌اند از: هنجارهای اجتماعی‌فرهنگی (نگرش مثبت و منفی افراد نسبت به مرگ و مردن)، تجربیات شخصی (سن، مکان مرگ، کیفیت زندگی، ارزش‌های فردی و شرایط زندگی) و فرایند‌های پیوسته (مرگ خوب در ادامه زندگی خوب اتفاق می‌افتد) [16].
با وجود مطالعات متعدد در‌زمینه مرگ خوب، تاکنون مطالعه‌ای به بررسی اجزای مرگ خوب در سالمندان نپرداخته است. از آنجا که مرگ خوب به‌عنوان جزء نهایی فرایند زندگی خوب در سالمندان از اهمیت بالایی برخوردار است، این مطالعه بر اساس تحقیقات موجود برای شناسایی اجزای مرگ خوب انجام شده و هدف اصلی انجام این مطالعه بررسی اجزای مرگ خوب در سالمندان است تا به‌عنوان یک راهنما به متخصصان مراقبت‌های بهداشتی کمک کند که مراقبت‌های پایان عمر را با کیفیت بهتری ارائه دهند.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر یک مطالعه مرور سیستماتیک است که با استفاده از مطالعات پژوهشی مربوط به سال‌های 1969 تا ژوئن 2022 و پیروی از دستورالعمل‌های تدوین‌شده در پریزما؛ موارد ترجیحی در گزارشات مقالات مروری منظم و فراتحلیل (چک‌لیست پریزما) انجام شد (تصویر شماره 1).
معیارهای ورود و خروج مطالعات
معیارهای ورود به مطالعه شامل موارد زیر بود: مطالعاتی که یک یا چند ویژگی مرگ خوب را در سالمندان گزارش کرده بودند، مطالعات مشاهده‌ای، مطالعاتی که متن کامل داشته و به زبان انگلیسی بودند و مطالعاتی که جمعیت مطالعه‌شده در آن‌ها، افراد بالای 60 سال، پزشکان، پرسنل مراکز مراقبتی و اعضای خانواده سالمندان بودند. مطالعات کیفی و آزمایشی نیز از مطالعه خارج شدند.
استراتژی جست‌وجو
برای دسترسی به مطالعات مربوط به مرگ خوب در سالمندان، جست‌وجوی هدفمند در پایگاه دادههای اسکوپوس، وب ساینس و پابمد از سال 1969 تا 2022 با استفاده از کلید‌واژه‌های سالمند، سالمندان، افراد مسن، مرگ خوب و مرگ موفق به زبان انگلیسی انجام شد (پیوست شماره 1).
فرایند انتخاب مطالعات
نتایج جست‌وجوی مطالعات به نرم‌افزارEndNote X8 وارد شد و موارد تکراری قبل از بررسی عناوین و چکیده‌ها در رابطه با معیارهای ورود / خروج حذف شدند. مطالعات توسط اعضای تیم تحقیقاتی غربالگری و بررسی شدند. نویسندگان، واجد شرایط بودن مطالعات شناسایی‌شده را تأیید کردند. اختلاف نظر درباره انتخاب مقالات برای ورود به مطالعه در طول بحث در جلسه تیم پژوهش حل شد. مقالات حذف‌شده، از جمله مرورهای سیستماتیک برای شناسایی مقالات اضافی مجدد بررسی شدند.
ارزیابی کیفی مطالعات
دو نویسنده مقاله، کیفیت مطالعات را با استفاده از چک‌لیست گزارش مطالعات مشاهده‌ای در اپیدمیولوژی (چک‌لیست استروب) ارزیابی کردند.
چک‌لیست استروب شامل 22 مورد است و حاوی توصیه‌هایی درباره مواردی است که برای توصیف دقیق و کامل‌تر مطالعات مشاهده‌ای باید گنجانده شود. هر مورد از این چک‌لیست 1 نمره دارد و به‌صورت صفر (نماینده کیفیت ضعیف) یا 1 (نماینده کیفیت مناسب) کدگذاری شده است. نمرات کیفیت مطالعه می‌تواند از صفر تا 22 امتیاز در مطالعات مقطعی و کوهورت متغیر باشد. در صورت وجود اختلاف در ارزیابی مقاله بین 2 داور، مقاله تا رسیدن به توافق بررسی می‌شود.
در هر دو مقیاس، هر‌چه نمره بالاتر باشد، کیفیت روش‌شناختی مطالعه بهتر است. در نهایت، مطالعات بر اساس کیفیت روش‌شناختی در 3 گروه، کیفیت بالا (خوب) (70 نمره کل)، کیفیت متوسط (50 تا 69 نمره کل) یا کیفیت پایین (ضعیف) (50 نمره کل) طبقه‌بندی می‌شوند [17].
در این مطالعه نیز امتیاز هر مقاله با حداکثر امتیاز چک‌لیست استروب (22 امتیاز) مقایسه شد. در صورت وجود اختلاف در ارزیابی مقاله بین 2 داور، مقاله تا رسیدن به توافق مجدد ارزیابی شد (پیوست شماره 2).
استخراج داده‌ها
استخراج داده‌ها توسط 2 محقق با استفاده از فرم استخراج دادههای از پیش طراحی‌شده برای ثبت جزئیات مطالعه، روش جمع‌آوری داده‌ها، نمونه‌ها و نتایج مطالعه انجام شد.
در مرحله اول، دادههای مورد نیاز، از جمله اسامی نویسندگان، سال انتشار، حجم نمونه، ابزار جمع‌آوری داده‌ها، محل جمع‌آوری داده‌ها و نتایج تحقیق از تمام مطالعات انتخاب‌شده استخراج شد و معیارهای ورود به مطالعه ذکر‌شده برای اطمینان از ورود دقیق مطالعات مجدداً اعمال شد.
جست‌وجو در تمام پایگاه داده‌ها 1736 نتیجه را به همراه داشت. از این تعداد، 295 مقاله تکراری بودند و از مطالعه حذف شدند و 1441 مقاله باقی‌مانده طبق معیارهای ورود و خروج مطالعه بررسی شد. از این تعداد مقاله، 1397 مقاله به دلیل عدم تطابق با معیارهای ورود به مطالعه حذف شدند. متن کامل 44 مقاله باقی‌مانده، مطالعه شده و در نهایت، 6 مقاله با هدف مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت که در تجزیه‌و‌تحلیل گنجانده شدند (تصویر شماره 1).
تعریف آیتم اصلی مطالعه
اولین تعاریف مرگ خوب در مطالعات پزشکی یافت شد. ویزمن مرگ خوب را این گونه تعریف می‌کند: شکلی از گذر که در آن همه افراد از نزدیک بودن مرگ آگاه هستند و آن را می‌پذیرند و در آن، فرد در حال مرگ نگرانی‌های اجتماعی‌عاطفی و مادی را حل کرده است. امانوئل و لانگ بر معنویت و روابط با دیگران تأکید کردند. مک و کلینتون سادگی مرگ خوب را این‌گونه تعریف کردند: مرگی که در آن خواسته‌ها و نیازهای بیماران برآورده می‌شود. فقط ونگر و روزنفلد جنبه‌های فرهنگی مرگ خوب را در تعریف گنجانده‌اند. آن‌ها از تعریفی استفاده کردند که در اصل از مؤسسه پزشکی بود: مرگی که عاری از ناراحتی و رنج قابل اجتناب برای بیماران، خانواده‌ها و مراقبان بوده و به‌طور کلی مطابق با خواسته‌های بیمار و خانواده و به‌طور منطقی با استانداردهای بالینی، فرهنگی و اخلاقی سازگار است [16].
یافته‌ها
کیفیت مطالعات
پس از اعمال معیارهای ورود و خروج مطالعه و معیارهای چک‌لیست، تعداد 6 مطالعه بررسی شد. 2 مقاله بالاترین امتیاز (20) و 1 مقاله پایین‌ترین امتیاز (15) را در چک‌لیست استروب به دست آوردند. بر اساس نقطه برش پیشنهادی، 5 مطالعه به‌عنوان با کیفیت بالا و 1 مقاله با کیفیت متوسط طبقه‌بندی شدند (پیوست شماره 2).
ویژگی مطالعات انتخاب‌شده
نتایج و ویژگی‌های اصلی مطالعات در جدول شماره 1 نشان داده شده است. در این مطالعه، مقالات مقطعی که به بررسی مفهوم مرگ خوب پرداخته بودند، بررسی شد. اطلاعات جمع‌آوری‌شده در بیشتر این مطالعات از بین بیماران مبتلا به سرطان که در مراحل انتهایی زندگی هستند، پزشکان و مراقبین آن‌ها، اعضای خانواده و مردم عادی جامعه بود.
اجزای مرگ خوب
جزء جسمی
تقریباً در بیشتر مطالعات بررسی‌شده، از وضعیت جسمی به‌عنوان یکی از اجزای مرگ بحث شده است. در 4 مطالعه، جزء جسمی جزء مؤلفه‌های اصلی [18-21] و در 2 مطالعه دیگر جزء مؤلفه‌های ثانویه مرگ خوب گزارش شده است [22، 23].
در بُعد جسمی، مرگ بدون درد یکی از مؤلفه‌های اصلی مرگ خوب در تمام مطالعات گزارش شده است. سایر مؤلفه‌های جزء جسمی مرگ خوب شامل حفظ هوشیاری، حفظ استقلال و انجام امور شخصی، کنترل جسمی و شناختی، آسایش و آرامش جسمی بود.
جزء روانی
به جزء روانی مرگ در 4 مطالعه اشاره شده است [20-23] که نشان‌دهنده اهمیت این جزء در تعریف مرگ خوب است. منظور از جزء روانی در این مطالعات، آرامش و آسایش روانی، آمادگی برای مرگ، احساس معنادار بودن زندگی، کنترل بر آینده، احساس اینکه زندگی ارزش زیستن دارد، حفظ امید و لذت بود.
جزء معنوی
جزء معنوی یکی از اجزای مرگ است که در مطالعات کمتر به آن پرداخته شده است [18، 21] با این حال، به معنای اهمیت کم آن نیست. حفظ ارتباط با خدا، آسایش مذهبی و معنوی، انجام مراسم مذهبی پایان عمر طبق مذهب و اعتقادات فرد در این جزء طبقه‌بندی می‌شود.
جزء اجتماعی
در این قسمت، ارتباطات فرد بررسی می‌شود و منظور از آن، حضور خانواده هنگام مرگ، ارتباط خوب با کادر پزشکی، رابطه خوب با اعضای خانواده و دوستان فرد تا پایان عمر است
[18، 20-21].
جزء اقتصادی
جزء اقتصادی یکی از اجزای مرگ است که ممکن است در پایان عمر کمتر به آن پرداخته شود، اما در مطالعات انجام‌شده [19، 22]، داشتن پس‌انداز مالی و مردن بدون نگرانی مالی برای بازمانده‌ها، یکی از مواردی بوده که برای افراد هنگام مرگ امری مهم تلقی شده است.
جزء مراقبتی
دریافت درمان کافی تا زمان مرگ، حفظ استقلال و عدم تحمیل بار بیماری برای خانواده، شرکت در تصمیمات مربوط به دریافت درمان مربوط به خود در این بُعد قرار می‌گیرد
[18، 21، 23].
جزء فرهنگی
مرگ در هر فرهنگی که اتفاق بیفتد، آداب و رسوم خاص خود را دارد و افراد خواهان رعایت این رسوم در زمان مرگ خود هستند. احترام به فرد به‌عنوان یک انسان در پایان عمر و پس از مرگ و نحوه برگزاری مراسم پس از مرگ از موارد فرهنگی است که در مطالعات به آن اشاره شده است [20-21].
مکان مرگ
یکی دیگر از اجزای مرگ خوب که در 5 مطالعه به آن اشاره شده است، مکان مورد علاقه فرد برای مرگ است [18، 20-23] که این مکان از نظر بیماران و اعضای خانواده، خانه خود فرد معرفی شده است. از نظر پزشکان، آسایش محیطی اهمیت بیشتری دارد، یعنی جایی که فرد احساس آرامش و آسایش دارد و نیازهای فرد تا لحظه مرگ در این مکان تأمین می‌شود [18].
زمان مرگ
در مطالعات بررسی‌شده، مرگ خوب زمانی اتفاق می‌افتد که فرد کار ناتمامی نداشته باشد و زندگی را تکمیل کند [18، 20-22]. بی‌اطلاع بودن از زمان مرگ، یکی دیگر از مواردی است که افراد به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مرگ خوب به آن اشاره کردهاند [19].
نحوه مرگ
مردن با غرور و عزت، مرگ طبیعی، مردن در خواب، مرگ سریع، آگاهی از بیماری و علت مرگ، داشتن فرصت خداحافظی با دوستان و خانواده، از جمله مواردی است که در این جزء قرار می‌گیرد و در مطالعات به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مرگ خوب گزارش شده است [18-19، 21].
در تصویر شماره 2 اجزای مرگ خوب در سالمندان نشان داده شده‌اند.
بحث
این مطالعه با هدف تعیین اجزای مرگ خوب در سالمندان انجام شد. مرگ خوب به‌عنوان مجموعه‌ای از وقایع اجتماعی مفهوم یافته است که شامل شخص در حال مرگ و سایر اطرافیان او اعم از خانواده، دوستان و متخصصان بهداشت است. در صورت آگاهی، پذیرش و آمادگی برای مرگ توسط فرد و همه اطرافیان، مرگ خوب تعریف می‌شود [24].
در این مطالعه، مرگ خوب به 10 جزء جسمی، روانی، معنوی، اجتماعی، اقتصادی، مراقبتی، فرهنگی، مکان، زمان و نحوه مرگ طبقه‌بندی شد.
در جزء جسمی، یکی از مؤلفه‌های مهم مرگ خوب، مرگ بدون درد بود که به‌عنوان هسته اصلی مرگ خوب به شمار می‌رود [25]، چون از نظر بعضی افراد، مرگ همراه با تجربه درد و رنج است [26]. سالمندان، مرگ بدون درد و رنج را مرگ خوب می‌دانند، چون در طول دوره سالمندی درد مزمن یکی از شایع‌ترین شکایات در سالمندان [27] و یکی از تهدید‌های مهم کیفیت زندگی آن‌هاست [28]. سالمندانی که از درد مزمن رنج می‌برند، بیشتر از افراد دیگر محدودیت‌های عملکردی دارند و استقلال آن‌ها مورد تهدید قرار گرفته و در نهایت، بیشتر از مرگ می‌ترسند [29]. تجربه مرگ بدون درد، گاهی به معنای اختیار فرد برای انجام اتانازی به کار رفته است [30].
همراه با آرامش جسمی، در مطالعات بررسی‌شده به آرامش و آسایش روان هم اشاره شده است. آرامش روانی زمانی فراهم می‌شود که فرد دوره‌های قبلی زندگی خود را به خوبی سپری کرده باشد [31]. در واقع، از لحاظ روانی، یک مرگ خوب به دنبال یک زندگی خوب اتفاق می‌افتد که طی آن فرد با احترام زندگی کرده، زندگی با معنایی داشته و تا حد زیادی به خواسته‌هایش رسیده است و کار ناتمام ندارد [32].
عامل دیگری که به آرامش هنگام مرگ کمک می‌کند، معنویت است که یکی دیگر از اجزای اصلی مرگ خوب است. معنویت از طریق ایجاد باور به زندگی پس از مرگ [33]، باعث کاهش اضطراب مرگ در سالمندانی می‌شود که تجربه نزدیک به مرگ داشتند و یا دارای فرزند هستند [34]. یکی از مؤلفه‌های معنویت، مذهب است. مذهب و نحوه جامعه‌پذیری مذهبی افراد در تصویری که از مرگ دارند، تأثیر تعیین‌کننده‌ای دارد [35].
بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که مذهب باعث نگرش مثبت نسبت به مرگ می‌شود [36]. با این حال، مذهب می‌تواند از طریق یادآوری زندگی پس از مرگ همراه با عذاب و جزای اعمال دنیوی، آرامش را از فرد در حال مرگ بگیرد [37]. این دو جزء، روانی و معنوی، علاوه بر بیماران برای خانواده‌ها هم جزء اجزای مهم مرگ تلقی شده است [38].
مطالعات حاکی از آن است سالمندانی که از لحاظ اقتصادی نگرانی ندارند و بابت امنیت مالی خانواده رضایت کافی دارند، هنگام مرگ آرامش بیشتری دارند [39].
فرد در حال مرگ نیاز به حمایت همه جانبه دارد که دریافت این حمایت به مکان مرگ و شرایط آن بستگی دارد [40]. مرگ در بیمارستان و در غربت، نگرانی از مرگ را بیشتر می‌کند [37]. انتخاب مکان مرگ توسط شخص، به تجربه مرگ خوب کمک می‌کند. خانه شخصی فرد، یکی از مکان‌های مورد علاقه افراد برای تجربه مرگ محسوب می‌شود و مرگ در خانه یکی از آرزوهای افراد تحت مراقبت‌های تسکینی است. یکی از دلایل انتخاب خانه برای مرگ، حفظ ارتباط با اعضای خانواده است [41].
ارتباطات و حفظ شبکه ارتباطی، جزء مؤلفه اصلی جزء اجتماعی مرگ طبقه‌بندی شده است. داشتن ارتباط خوب با اعضای خانواده و کادر پزشکی، به دلیل دریافت حمایت از جانب این افراد به کیفیت بالاتر مرگ کمک می‌کند [42]. از طرف دیگر، مرگ در خانه، فرصت خداحافظی با خانواده و دوستان، که یکی از مؤلفه‌های مرگ خوب به شمار می‌رود را فراهم می‌کند [30].
درک مفهوم مرگ خوب و نگرش مثبت و منفی نسبت به آن در یک بافت فرهنگی ویژه اتفاق می‌افتد و می‌تواند به ارتقای کیفیت مرگ سالمندان کمک کند. در فرهنگ‌های مختلف، دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به مفهوم مرگ خوب وجود دارد [43]، اما آنچه که میان فرهنگ‌های مختلف مشترک است، مورد احترام واقع شدن فرد هنگام و بعد از مرگ است [44]. رفتارهای مرتبط با مرگ در جوامع مدرن مانند نوع مراسم مرگ و بوروکراتیک شدن آن، بی ارج شدن جسد مردگان، پزشکی شدن مرگ، تغییر مکان قبرستان و انتقال آن‌ها به خارج از شهر و سخن نگفتن از مرگ در اشعار و ادبیات می‌تواند تهدیدی برای مفهوم مرگ خوب باشد [35].
نحوه مردن در مطالعات مختلفی بحث شده و در فرهنگ‌های مختلف، اشکال متفاوتی به خود می‌گیرد. در فرهنگ ویتنامی، مرگ بر اثر بیماری به‌عنوان یک سرنوشت پذیرفته می‌شود که رنج حاصل از آن می‌تواند در زندگی پس از مرگ مؤثر واقع شود [45]. شریف‌نیا و همکاران در مطالعه خود روی جانبازان جنگ ایران و عراق، مردن در تنهایی را به‌عنوان یکی از عوامل اضطراب‌آور مرگ گزارش دادند [46].
یکی از مؤلفه‌های نحوه مرگ، آگاهی از علت مرگ است. دانستن اطلاعات کامل درباره بیماری و علت مرگ، احترام به حقوق بیمار است [47]. آگاهی از علت مرگ، افراد را برای پذیرش مرگ آماده می‌کند و آرامش درونی را افزایش می‌دهد [48].
اما در مقابل، آگاهی از زمان مرگ این تأثیر را نداشته و بالعکس افراد، بی‌اطلاعی از زمان مرگ را در مفهوم مرگ خوب اشاره کردهاند [49]. در این زمینه، می‌توان به مرگ ناگهانی در خواب اشاره کرد [50]. به هر حال، مرگ خوب از نظر شخص و خانواده، زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بیشتر از سال‌های مورد انتظار برای زنده ماندن (امید زندگی)، زندگی کرده باشد [51]. اگرچه که دانستن زمان مرگ برای فرد و خانواده ناخوشایند است، اما محققان نشان داده‌اند که آگاهی کادر پزشکی از زمان مرگ و آشنایی با تجارب نزدیک به مرگ و واکنش مناسب به صحبت‌ها و درخواست‌های بیمار برای تسهیل فرایند مردن می‌تواند کمک‌کننده باشد [52].
مرگ خوب در سالمندان یک جزء مراقبتی هم دارد که مراقبت پایان عمر نامیده می‌شود. این مراقبت‌ها از طریق مدیریت درد و ارائه مراقبت‌های روانی، اجتماعی و معنوی از رنج سالمند موجب پیشگیری یا سبب کاهش آن می‌شود [53]. سالمندان به وضوح دارای تغییرات فیزیولوژیکی هستند که باید هنگام ارائه مراقبت در نظر گرفته شوند [54]. مراقبت خوب از افراد در حال مرگ می‌تواند لحظات آخر زندگی را قابل تحمل‌تر کند [26].
نتیجه‌گیری
مرگ خوب یک مفهوم پویاست که با توجه به شرایط معنوی، فرهنگی و ویژگی‌های فردی متفاوت است، اما در نهایت، مرگ خوب، مرگی است که توسط خود فرد و اطرافیان قابل پذیرش باشد. مرگ خوب اجزایی دارد که در نظر گرفتن آن‌ها می‌تواند به سالمند کمک کند که آخرین مرحله زندگی‌اش را با کیفیت بالاتری سپری کند. بیشتر اجزای مرگ خوب و فراهم کردن شرایط آن بر عهده پرستاران، مراقبین، خانواده و سایر اطرافیان فرد سالمند است. درک مرگ خوب و توجه به ابعاد آن در سالمندان، خصوصاً در مراقبت‌های پایان زندگی ضروری است و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی باید تلاش کنند تا دیدگاه بیماران را درباره یک مرگ خوب تشخیص و اقدامات لازم را انجام دهند.
با وجود تعداد بالایی از مقالات انجام‌شده، هنوز تعریف مشخصی از مرگ خوب ارائه نشده است. از طرفی، بیشتر مطالعات انجام‌شده در‌زمینه مرگ خوب، روی بیماران مبتلا به سرطان، مراقبین آن‌ها و کادر پزشکی انجام شده و به سالمندان مبتلا به بیماری‌های دیگر و سالمندان سالم که منتهی به مرگ نیستند، کمتر پرداخته شده است. تعدادی از این مطالعات روی جمعیت عمومی انجام شده که همه سنین را پوشش داده، اما مقایسه‌ای از لحاظ نگرش نسبت به مرگ خوب بین سالمندان با سنین دیگر انجام نشده است.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به پایین بودن تعداد مطالعات مقطعی کار شده در‌زمینه مرگ خوب روی سالمندان سالم و سالمندان مبتلا به بیماری‌های دیگر به غیر از سرطان اشاره کرد.
با وجود اینکه مطالعات زیادی در‌زمینه مرگ خوب انجام شده، هنوز تعریف جامعی از مرگ خوب در سالمندان ارائه نشده است. از طرفی، تعداد بالایی از مقالات انجام‌شده در این زمینه به‌صورت کیفی هستند؛ بنابراین این مطالعه پیشنهاد می‌کند که محققان از نتایج این مطالعات برای رسیدن به یک تعریف جامع از مرگ خوب در سالمندان استفاده کنند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تمامی اصول اخلاق در این مقاله رعایت شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان نامه نیست و حامی مالی ندارد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
نوع مطالعه: مقاله مروری |
موضوع مقاله:
پرستاری-روانپرستاری
دریافت: 1402/2/5 | پذیرش: 1402/4/20 | انتشار: 1402/5/10
دریافت: 1402/2/5 | پذیرش: 1402/4/20 | انتشار: 1402/5/10
فهرست منابع
1. Yash Pal R, Kuan WS, Koh Y, Venugopal K, Ibrahim I. Death among elderly patients in the emergency department: A needs assessment for end-of-life care. Singapore Med J. 2017; 58(3):129-33. [DOI:10.11622/smedj.2016179] [PMID] [PMCID] [DOI:10.11622/smedj.2016179]
2. Quest TE, Marco CA, Derse AR. Hospice and palliative medicine: New subspecialty, new opportunities. Ann Emerg Med. 2009; 54(1):94-102. [DOI:10.1016/j.annemergmed.2008.11.019] [PMID] [DOI:10.1016/j.annemergmed.2008.11.019]
3. Grudzen CR, Stone SC, Morrison RS. The palliative care model for emergency department patients with advanced illness. J Palliat Med. 2011; 14(8):945-50. [DOI:10.1089/jpm.2011.0011] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1089/jpm.2011.0011]
4. Izumi S, Nagae H, Sakurai C, Imamura E. Defining end-of-life care from perspectives of nursing ethics. Nurs Ethics. 2012; 19(5):608-18. [DOI:10.1177/0969733011436205] [PMID] [DOI:10.1177/0969733011436205]
5. Emanuel EJ, Emanuel LL. The promise of a good death. Lancet. 1998; 351(Suppl 2):SII21-9. [DOI:10.1016/S0140-6736(98)90329-4] [PMID] [DOI:10.1016/S0140-6736(98)90329-4]
6. Rosengren K, Gustafsson I, Jarnevi E. Every second counts: Women's experience of living with ALS in the end-of-life situations. Home Health Care Manag Pract. 2015; 27(2):76-82. [DOI:10.1177/1084822314547961] [DOI:10.1177/1084822314547961]
7. Werkander Harstäde C, Sandgren A. Confronting the forthcoming death: A classic grounded theory. J Palliat Care Med. 2016; 6(6):1000289. [DOI:10.4172/2165-7386.1000289] [DOI:10.4172/2165-7386.1000289]
8. Alftberg Å, Ahlström G, Nilsen P, Behm L, Sandgren A, Benzein E, et al. Conversations about death and dying with older people: An ethnographic study in nursing homes. Healthcare. 2018; 6(2):63. [DOI:10.3390/healthcare6020063] [PMID] [PMCID] [DOI:10.3390/healthcare6020063]
9. Chan HY, Pang SM. Quality of life concerns and end-of-life care preferences of aged persons in long-term care facilities. J Clin Nurs. 2007; 16(11):2158-66. [DOI:10.1111/j.1365-2702.2006.01891.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1365-2702.2006.01891.x]
10. Holdsworth LM. Bereaved carers' accounts of the end of life and the role of care providers in a 'good death': A qualitative study. Palliat Med. 2015; 29(9):834-41. [DOI:10.1177/0269216315584865] [PMID] [DOI:10.1177/0269216315584865]
11. Soom Ammann E, Salis Gross C, Rauber G. The art of enduring contradictory goals: challenges in the institutional co-construction of a 'good death'. J Intercult Stud. 2016; 37(2):118-32. [DOI:10.1080/07256868.2016.1141755] [DOI:10.1080/07256868.2016.1141755]
12. Cagle JG, Pek J, Clifford M, Guralnik J, Zimmerman S. Correlates of a good death and the impact of hospice involvement: Findings from the national survey of households affected by cancer. Support Care Cancer. 2015; 23(3):809-18. [DOI:10.1007/s00520-014-2404-z] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s00520-014-2404-z]
13. Field MJ, Cassel CK. Approaching death: Improving care at the end of life. In: Meier DE, Lsaacs SL, Hughes RG, editors. Palliative care: Transforming the care of serious illness. Hoboken: Wiley Publisher; 2010. [link]
14. Hanson LC, Henderson M, Menon M. As individual as death itself: A focus group study of terminal care in nursing homes. J Palliat Med. 2002; 5(1):117-25.[DOI:10.1089/10966210252785088] [PMID] [DOI:10.1089/10966210252785088]
15. Krishnan P. Concept analysis of good death in long term care residents. Int J Palliat Nurs. 2017; 23(1):29-34. [DOI:10.12968/ijpn.2017.23.1.29] [PMID] [DOI:10.12968/ijpn.2017.23.1.29]
16. Hattori K, McCubbin MA, Ishida DN. Concept analysis of good death in the Japanese community. J Nurs Scholarsh. 2006; 38(2):165-70.[DOI:10.1111/j.1547-5069.2006.00095.x] [PMID] [DOI:10.1111/j.1547-5069.2006.00095.x]
17. Vagetti GC, Barbosa Filho VC, Moreira NB, Oliveira Vd, Mazzardo O, Campos Wd. Association between physical activity and quality of life in the elderly: A systematic review, 2000-2012. Braz J Psychiatry. 2014; 36(1):76-88.[DOI:10.1590/1516-4446-2012-0895] [PMID] [DOI:10.1590/1516-4446-2012-0895]
18. Limpawattana P, Srinonprasert V, Manjavong M, Yongrattanakit K, Kaiyakit S. Comparison of the perspective of a "good death" in older adults and physicians in training at university hospitals. J Appl Gerontol. 2021; 40(1):47-54. [DOI:10.1177/0733464819896571] [PMID] [DOI:10.1177/0733464819896571]
19. Hughes T, Schumacher M, Jacobs-Lawson JM, Arnold S. Confronting death: Perceptions of a good death in adults with lung cancer. Am J Hosp Palliat Care. 2008; 25(1):39-44. [DOI:10.1177/1049909107307377] [PMID] [DOI:10.1177/1049909107307377]
20. Miyashita M, Sanjo M, Morita T, Hirai K, Uchitomi Y. Good death in cancer care: A nationwide quantitative study. Ann Oncol. 2007; 18(6):1090-7. [DOI:10.1093/annonc/mdm068] [PMID] [DOI:10.1093/annonc/mdm068]
21. Miyashita M, Morita T, Sato K, Hirai K, Shima Y, Uchitomi Y. Good death inventory: A measure for evaluating good death from the bereaved family member's perspective. J Pain Symptom Manage. 2008; 35(5):486-98. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2007.07.009] [PMID] [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2007.07.009]
22. Sanjo M, Miyashita M, Morita T, Hirai K, Kawa M, Akechi T, et al. Preferences regarding end-of-life cancer care and associations with good-death concepts: A population-based survey in Japan. Ann Oncol. 2007; 18(9):1539-47.[DOI:10.1093/annonc/mdm199] [PMID] [DOI:10.1093/annonc/mdm199]
23. Yun YH, Kim KN, Sim JA, Kang E, Lee J, Choo J, et al. Priorities of a "good death" according to cancer patients, their family caregivers, physicians, and the general population: A nationwide survey. Support Care Cancer. 2018; 26(10):3479-88. [DOI:10.1007/s00520-018-4209-y] [PMID] [DOI:10.1007/s00520-018-4209-y]
24. McNamara B, Waddell C, Colvin M. Threats to the good death: The cultural context of stress and coping among hospice nurses. Sociol health illn. 1995; 17(2):222-41. [DOI:10.1111/1467-9566.ep10933398] [DOI:10.1111/1467-9566.ep10933398]
25. Meier EA, Gallegos JV, Thomas LP, Depp CA, Irwin SA, Jeste DV. Defining a good death (successful dying): Literature review and a call for research and public dialogue. Am J Geriatr Psychiatry. 2016; 24(4):261-71. [DOI:10.1016/j.jagp.2016.01.135] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.jagp.2016.01.135]
26. Heimerl K, Schuchter P, Egger B, Lang A, Frankus E, Prieth S, et al. Dying is never beautiful, but there are beautiful moments: Qualitative interviews with those affected on the subject of 'good dying'. Mortality. 2022; 1-19. [DOI:10.1080/13576275.2022.2034773] [DOI:10.1080/13576275.2022.2034773]
27. Institute of Medicine of the National Academies. Relieving pain in America: A blueprint for transforming prevention, care, education, and research. Washington: Institute of Medicine of the National Academies; 2011. [link]
28. Andrews JS, Cenzer IS, Yelin E, Covinsky KE. Pain as a risk factor for disability or death. J Am Geriatr Soc. 2013; 61(4):583-9. [DOI:10.1111/jgs.12172] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1111/jgs.12172]
29. Rezaei Dehnavi S, Tavakkoli G, Montajabian Z. The effectiveness of positive psychotherapy on pain perception and death anxiety in the elderly. Aging Psychol. 2020; 5(4):321-32. [DOI:10.22126/jap.2020.4969.1397]
30. Vanderveken L, Schoenmakers B, De Lepeleire J. A better understanding of the concept "a good death": How do healthcare providers define a good death? Am J Geriatr Psychiatry. 2019; 27(5):463-71. [DOI:10.1016/j.jagp.2018.12.017] [PMID] [DOI:10.1016/j.jagp.2018.12.017]
31. van der Geest S. Dying peacefully: Considering good death and bad death in Kwahu-Tafo, Ghana. Soc Sci Med. 2004; 58(5):899-911. [DOI:10.1016/j.socscimed.2003.10.041] [PMID] [DOI:10.1016/j.socscimed.2003.10.041]
32. Kastbom L, Milberg A, Karlsson M. A good death from the perspective of palliative cancer patients. Support Care Cancer. 2017; 25(3):933-9. [DOI:10.1007/s00520-016-3483-9] [PMID] [DOI:10.1007/s00520-016-3483-9]
33. Kim E. Perceptions of good and bad death among Korean social workers in elderly long-term care facilities. Death Stud. 2019; 43(5):343-50. [DOI:10.1080/07481187.2018.1478471] [PMID] [DOI:10.1080/07481187.2018.1478471]
34. Sahin DS, Buken NO. Death anxiety and concept of good death in the elderly. Turk J Geriatr. 2020; 23(1):18-26. [DOI:10.31086/tjgeri.2020.133] [DOI:10.31086/tjgeri.2020.133]
35. Kalantari A, Shahrzad Z, Parsania H. [Mechanisms of recalling or forgetting death: A qualitative study (Persian)]. Strateg Res Soc Probl Iran. 2021; 10(4):1-20. [DOI:10.22108/SRSPI.2022.132600.1777]
36. Leung KK, Liu WJ, Cheng SY, Chiu TY, Chen CY. What do laypersons consider as a good death. Support Care Cancer. 2009; 17(6):691-9. [DOI:10.1007/s00520-008-0530-1] [PMID] [DOI:10.1007/s00520-008-0530-1]
37. Ariès P. Western attitudes toward death: From the Middle Ages to the present. Baltimore: Johns Hopkins University Press; 1974. [DOI:10.1353/book.20658] [DOI:10.1353/book.20658]
38. Steinhauser KE, Clipp EC, McNeilly M, Christakis NA, McIntyre LM, Tulsky JA. In search of a good death: Observations of patients, families, and providers. Ann Intern Med. 2000; 132(10):825-32. [DOI:10.7326/0003-4819-132-10-200005160-00011] [PMID] [DOI:10.7326/0003-4819-132-10-200005160-00011]
39. Tayeb MA, Al-Zamel E, Fareed MM, Abouellail HA. A "good death": Perspectives of Muslim patients and health care providers. Ann Saudi Med. 2010; 30(3):215-21.[DOI:10.4103/0256-4947.62836] [PMID] [PMCID] [DOI:10.4103/0256-4947.62836]
40. Lang A. The good death and the institutionalisation of dying: An interpretive analysis of the Austrian discourse. Soc Sci Med. 2020; 245:112671. [DOI:10.1016/j.socscimed.2019.112671] [PMID] [DOI:10.1016/j.socscimed.2019.112671]
41. Liu CW, Hung CH, Yang WP. [A challenge for home-based hospice care: Good death at home (Chinese)]. Hu Li Za Zhi. 2019; 66(6):74-81. [DOI:10.6224/JN.201912_66(6).10] [PMID]
42. Cheng SY, Lin WY, Cheng YH, Huang CH, Chen CY, Hwang SJ, et al. Cancer patient autonomy and quality of dying-a prospective nationwide survey in Taiwan. Psychooncology. 2016; 25(2):179-86. [DOI:10.1002/pon.3901] [PMID] [DOI:10.1002/pon.3901]
43. Ko E, Cho S, Perez RL, Yeo Y, Palomino H. Good and bad death: Exploring the perspectives of older Mexican Americans. J Gerontol Soc Work. 2013; 56(1):6-25. [DOI:10.1080/01634372.2012.715619] [PMID] [DOI:10.1080/01634372.2012.715619]
44. Iranmanesh S, Hosseini H, Esmaili M. EvaIuating the "good death" concept from Iranian bereaved family members' perspective. J Support Oncol. 2011; 9(2):59-63. [DOI:10.1016/j.suponc.2010.12.003] [PMID] [DOI:10.1016/j.suponc.2010.12.003]
45. Long NH, Thanasilp S, Doutrich DL. Death acceptance in vietnamese cancer patients: A phenomenological study. J Transcult Nurs. 2018; 29(6):563-9. [DOI:10.1177/1043659618765081] [PMID] [DOI:10.1177/1043659618765081]
46. Sharif Nia H, Ebadi A, Lehto RH, Peyrovi H. The experience of death anxiety in Iranian war veterans: A phenomenology study. Death Stud. 2015; 39(1-5):281-7. [DOI:10.1080/07481187.2014.991956] [PMID] [DOI:10.1080/07481187.2014.991956]
47. Srinonprasert V, Manjavong M, Limpawattana P, Chotmongkol V, Pairojkul S, Chindaprasirt J, et al. A comparison of preferences of elderly patients for end-of-life period and their relatives' perceptions in Thailand. Arch Gerontol Geriatr. 2019; 84:103892. [DOI:10.1016/j.archger.2019.05.017] [PMID] [DOI:10.1016/j.archger.2019.05.017]
48. Bovero A, Gottardo F, Botto R, Tosi C, Selvatico M, Torta R. Definition of a good death, attitudes toward death, and feelings of interconnectedness among people taking care of terminally ill patients with cancer: An exploratory study. Am J Hosp Palliat Care. 2020; 37(5):343-9. [DOI:10.1177/1049909119883835] [PMID] [DOI:10.1177/1049909119883835]
49. Hirai K, Miyashita M, Morita T, Sanjo M, Uchitomi Y. Good death in Japanese cancer care: A qualitative study. J Pain Symptom Manage. 2006; 31(2):140-7. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2005.06.012] [PMID] [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2005.06.012]
50. Cha E, Kim J, Sohn MK, Lee BS, Jung SS, Lee S, et al. Perceptions on good-life, good-death, and advance care planning in Koreans with non-cancerous chronic diseases. J Adv Nurs. 2021; 77(2):889-98. [DOI:10.1111/jan.14633] [PMID] [DOI:10.1111/jan.14633]
51. Tipwong A, Ruamsook T, Hongkittiyanon T, Kgowsiri K. The perceptions on good death of the older adults in the semi-urban community: A qualitative study. Int J Nurs Sci. 2022; 9(3):389-96. [DOI:10.1016/j.ijnss.2022.06.001] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1016/j.ijnss.2022.06.001]
52. van Lommel P. Consciousness Beyond Life: The Science of the Near-Death Experience. Mo Med. 2014; 111(2):131. [PMCID]
53. Abate AT, Amdie FZ, Bayu NH, Gebeyehu D, G/Mariam T. Knowledge, attitude and associated factors towards end of life care among nurses' working in Amhara Referral Hospitals, Northwest Ethiopia: A cross-sectional study. BMC Res Notes. 2019; 12(1):521. [DOI:10.1186/s13104-019-4567-7] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1186/s13104-019-4567-7]
54. Pisani MA. Considerations in caring for the critically ill older patient. J Intensive Care Med. 2009; 24(2):83-95. [DOI:10.1177/0885066608329942] [PMID] [DOI:10.1177/0885066608329942]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
