مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه
فعالیت ورزشی، اثرات مفیدی بر اندام‌های مختلف بدن، ازجمله دستگاه قلبی- عروقی، عضلانی- اسکلتی و عصبی دارد (1). همچنین مطالعات متعددی نشان داده‌اند ورزش منظم، سلامت مغز را بهبود بخشیده و از آسیب مغز با تعدیل شرایط اکسایشی پیشگیری می‌کند (1،2). باوجود این واقعیت که ورزش منظم اثرات مفیدی دارد، به‌خوبی مشخص شده است فعالیت ورزشی بسته به شدت یا مدت آن می‌تواند منجر به استرس اکسایشی و مرگ سلولی گردد (3). همچنین فعالیت ورزشی، تولید گونه‌های اکسیژن واکنشی (ROS) را افزایش می‌دهد. ROS به‌راحتی ماکرومولکول‌های مختلف مانند لیپیدها، پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و اسیدهای نوکلئیک را اکسید می‌کند و از طرفی، سطح آنتی‌اکسیدانی بدن برای مقابله با این فشار اکسایشی کاهش می‌یابد (4). در انسان، گونه‌های اکسیژن واکنشی به‌وسیله سیستم آنتی‌اکسیدانی {شامل مولکول‌های آنزیمی (مانند کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز (GPX)، سوپراکسید دیسموتاز (SOD) و مولکول‌های غیر‌آنزیمی (مانند ویتامین E، ویتامین C، ویتامین A، گلوتاتیون، اسید اوریک و غیره)} کنترل و خنثی می‌شود (5). اگر ROS تولیدشده بیش از حد افزایش یابد و سیستم آنتی‌اکسیدانی قادر به از بین بردن رادیکال‌های آزاد نباشد، استرس اکسیداتیو ممکن است توسعه یافته و به بافت‌ها و سلول‌های سالم بدن آسیب برساند (6). تولید رادیکال‌های آزاد در طی ورزش و پس از آن رخ می‌دهد (7). در ریکاوری بعد از تمرین نیز رادیکال‌های آزاد به‌وسیله نوتروفیل‌ها تولید و به‌عنوان بخشی از پاسخ کلی التهابی (طی 72-2 ساعت بعد از تمرین) وارد تارهای عضلانی آسیب‌دیده می‌شوند (8،9). تحقیقات متعدد نشان داده‌اند علائم بالینی استرس اکسیداتیو و وضعیت نشانگرهای آنتی‌اکسیدانی بسته به شدت، مدت، تکرار و نوع فعالیت ورزشی تغییر می‌کند (14-10). از سویی دیگر، مهم‌ترین عامل دفاعی علیه رادیکال‌های آزاد، آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که نقش فیزیولوژیکی آن‌ها جمع‌آوری رادیکال‌های آزاد است. گیاهان دارویی ترکیبات با ارزشی هستند که علاوه بر افزایش کیفیت و ارزش تغذیه‌ای غذا، دارای آنتی‌اکسیدان طبیعی به میزان قابل‌توجهی می‌باشند، به‌طوری‌که در پی مصرف آن‌ها مشاهده شده است ظرفیت آنتی‌اکسیدانی پلاسما به‌طور معنی‌داری افزایش می‌یابد (15). بابونه، ازجمله گیاهان دارویی است که در طب سنتی اثرات مختلفی برای آن ذکر شده است. از گل‌های خشک‌شده، همچنین قسمت‌های فوقانی این گیاه که در فاصله ماه‌های اردیبهشت تا مهر رشد می‌کند؛ به‌عنوان داروی گیاهی استفاده می‌‌شود (16). از بابونه به‌صورت سنتی نیز در ایران و نقاط دیگر به‌علت دارا بودن خواص تقویت سیستم ایمنی، خواب‌آوری، آرام‌بخشی، ضد‌دردی و تقویت سیستم عصبی استفاده می‌گردد (17). نشان داده شده است این گیاه دارویی اثر تضعیف‌کننده‌ای بر روی سیستم عصبی مرکزی دارد. بابونه حاوی فلاونوئیدها؛ ازجمله ولوتئولی، روغن‌های فرّار (مثل کامازولین و بیزابولول، لاکتون‌ها) و موسسیلاژ (شامل: پلی‌ساکاریدها، نوئیلیک، امیلی‌فرون، فورفورول، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب و کولینوکومارین‌ها) می‌باشد. در طب سنتی از این گیاه به‌عنوان آرام‌بخش، اشتهاآور، ضد‌اسپاسم، تنظیم‌کننده عادت ماهانه و درمان عفونت‌های لثه، دهان و پوست استفاده می‌کنند (16). از سوی دیگر، اثرات مفید تمرین استقامتی شنا و عدم نیاز به تحمل وزن بر سازوکارهای دفاع آنتی‌اکسیدانی در بافت‌های مختلف بررسی و این اثرات در موش‌های شناگر، موش‌های سالم دونده روی نوارگردان و دیابتی تمرین‌کرده مشاهده شده است. با توجه به اینکه گیاه بابونه دارای ترکیبات مختلفی، ازجمله کامازولین، بیزابولول و سزکوئیترین می‌باشد، این احتمال وجود دارد که مصرف آن بتواند بر جلوگیری از آسیب اکسایشی مؤثر واقع گردد (18،19)، همچنین گزارش‌شده فعالیت‌های ورزشی می‌توانند بر آنتی‌اکسیدان‌های غیر‌آنزیمی اثر‌گذار باشند. در این مطالعه، پژوهشی که به بررسی اثرات تعاملی تمرین شنا و عصاره بابونه بر آنتی‌اکسیدان‌های غیرآنزیمی پرداخته باشد یافت نشد؛ لذا اثرات تعاملی آنتی‌اکسیدانی تمرین شنا و عصاره بابونه در موش‌های صحرایی بررسی گردید.
 
روش بررسی
در این مطالعه تجربی، 35 سر موش صحرایی نر بالغ نژاد اسپراگودوالی از خانه حیوانات دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت خریداری و به محل آزمایشگاه فیزیولوژی ورزشی این واحد دانشگاهی انتقال داده شدند. در ابتدا موش‌های صحرایی جهت سازگاری با محیط آزمایشگاه به مدت یک‌هفته در آزمایشگاه نگهداری شدند. در کل دوره پژوهش، موش‌های صحرایی به آب و غذا به‌طور آزادانه دسترسی داشتند. در ادامه، روز هشتم موش‌های صحرایی به پنج گروه هفت سری (19،20) شامل: 1- گروه کنترل؛ 2- تمرین شنا؛ 3- مصرف بابونه؛ 4- تمرین شنا همراه با مصرف بابونه و 5- گروه شم تقسیم شدند.
گروه‌های تمرین شنا و تمرین شنا همراه با مصرف بابونه به مدت 8 هفته (سه جلسه در هفته و هر جلسه 60 دقیقه) در داخل وان شنای ویژه شنای اجباری موش‌های صحرایی شنا کردند و گروه‌های مصرف بابونه و تمرین شنا همراه با مصرف بابونه، عصاره بابونه را به مدت 7 هفته (روزانه 200 میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم وزن بدن) به‌صورت زیرصفاقی دریافت کردند و به گروه شم به مدت 8 هفته روزانه ماده حلال بابونه (سدیم کلراید)، به‌صورت صفاقی داده شد. در پایان دوره تحقیق، 48 ساعت پس از آخرین جلسه تمرینی جهت اندازه‌گیری متغیرهای مطالعه، تمامی حیوانات پس از یک شب ناشتایی کشته شدند.
جهت تهیه عصاره گیاه بابونه، مقدار یک کیلو‌گرم از این گیاه آسیاب شد، سپس در 4 لیتر الکل 96% حل و به مدت 4 روز نگهداری شد. در ادامه، عصاره الکلی (با دور 4500 در دقیقه به مدت 8 دقیقه) سانتریفوژ شد، سپس عصاره به‌دست‌آمده برای آماده‌سازی غلظت مورد نظر در سدیم کلراید حل گردید (16). در این مطالعه، پروتکل تمرین شنا به این صورت بود که موش‌های صحرایی به مدت 8 هفته (سه جلسه در هفته و هر جلسه 60 دقیقه) در داخل وان ویژه موش‌های صحرایی در آب (دمای 30-25 درجه سانتیگراد) شنا کرده و در پایان، بدن تمامی موش‌ها به وسیله سشوار خشک گردید. در هر وان تنها 5 موش صحرایی قرار گرفت. این نکته قابل ذکر است که تمرین شنا درمطالعه حاضر یک تمرین شنای اجباری بود؛ بدین معنی که موش‌های صحرایی می‌بایست جهت شناوری، در داخل آب دست و پا زده تا بتوانند شناوری خود را حفظ کنند. 48 ساعت پس از آخرین جلسه تمرین در پایان هفته هشتم، موش‌ها جهت اندازه‌گیری شاخص‌های مورد مطالعه، کشته شدند تا تغییرات بیوشیمیایی ناشی از تأثیر تمرینات شنا و مصرف عصاره بابونه بررسی گردد. حیوانات با استفاده از محفظه شیشه‌ای درب‌دار (دسیکاتور)، محتوی پنبه آغشته به کلروفروم (محصول شرکت مرک آلمان) بیهوش و پس از گذشت 50-40ثانیه، با ثابت‌کردن حیوان روی تخته جراحی جوندگان، کالبد‌شکافی انجام گرفت و بلافاصله خون برداشته شد. برای ارزیابی فعالیت گلوتاتیون، حدود 2 میلی‌لیتر از محلول سنجش گلوتاتیون با 50 میکرو‌لیتر از محلول هیدروکسیلامین هیدروکلراید و 50 میکرولیتر از سرم یا سرم خون مورد مطالعه در یک لوله آزمایش با هم مخلوط، سپس میزان اتواکسیداسیون هیدروکسیلامین به فاصله هر 30 ثانیه به مدت 2 دقیقه در مقابل بلانک در طول موج 560 نانومتر به روش اسپکتروفتومتری مورد ارزیابی قرار گرفت و سطح فعالیت گلوتاتیون برمبنای واحد فعالیت آنزیم برمیلی‌گرم پروتئین (Unit Glutathione/mg of protein) گزارش شد. جهت تعیین ظرفیت آنتی‌اکسیدانتی تام در نمونه‌های مورد بررسی، از روش FRAP (قدرت آنتی‌اکسیدانتی نمونه‌ها در جهت احیای فریک به فرو) استفاده گردید (در این روش حدود 5/1 میلی‌لیتر از محلول آماده به کار FRAP به اضافه 25 میکرولیتر از پلاسما و سوپرناتانت حاصل از هموژنیت نمونه‌های مورد نظر یا استخراج گیاهی با غلظت‌های مختلف در داخل یک لوله آزمایش تمیز‌ ریخته شده و مخلوط می‌شود.)
بعد از 10 دقیقه انکوباسیون نمونه‌های مورد نظر در دمای آزمایشگاه، جذب نمونه‌های تست و استاندارد در مقابل بلانک در طول موج 593 نانومتر به روش اسپکتروفتومتری قرائت گردید. میزان ظرفیت آنتی‌اکسیدانتی توتال (TAC) موجود در نمونه‌های مورد مطالعه، با استفاده از نمودار استاندارد FeCl₂, 4H₂O برمبنای میکرومول برلیتر محاسبه شد (جهت بررسی و تعیین کمّی میزان MDA، از روش ویلس (Wills) و روش حرارت دوگانه هادلی و دراپر (Hadley and Draper) می‌توان استفاده کرد.)
با استفاده از روش ویلس، مقدار سطح MDA موجود در سرم خون مورد بررسی، از طریق واکنش با تیوباربیتوریک‌اسید ((TBARS به کمک دستگاه اسپکتروفتومتردر طول موج 532 نانومتر ارزیابی شد، سپس مقدار MDA جهت بررسی میزان توسعه پراکسیداسیون لیپیدی با استفاده از ضریب جذب مولی:
 M^-1cm^-110⁵×۵۶_/1 ε=
محاسبه‌ و میزان سطح MDA براساس نانومول مالون‌دی‌آلدئید برمیلی‌گرم پروتئین گزارش گردید. لازم به ذکر است تمام جنبه‌های اخلاقی پژوهش حاضر در آزمایشگاه فیزیولوژی ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مرودشت بررسی و مورد تأیید قرار گرفت. داده‌ها با استفاده ازآزمون‌های آماری کلموگروف- اسمیرنوف، آنالیز واریانس یک‌طرفه و آزمون تعقیبی توکی تجزیه و تحلیل شدند (05/0≥p).
 
یافته‌ها
در این مطالعه، سطوح ظرفیت آنتی‌اکسیدان‌های تام، مالون‌دی‌آلدئید و گلوتاتیون موش‌های صحرایی در گروه‌های پنج‌گانه تحقیق در جدول شماره 1 ارائه شده است.
 
جدول شماره 1: سطوح ظرفیت آنتی‌اکسیدان‌های تام، مالون‌دی‌آلدئید و گلوتاتیون موش‌های صحرایی در گروه‌های پنج‌گانه تحقیق

گلوتاتیون (نانومول برمیلی‌لیتر)	مالون‌دی‌آلدئید (نانومول برمیلی‌لیتر)	ظرفیت آنتی‌اکسیدان‌های تام (درصد)	متغیر گروه
10/0±79/0	71/0±67/2	28/4±00/88	کنترل
26/0±17/1	31/0±45/1	45/3±28/90	تمرین شنا
13/0±09/1	23/0±68/1	35/4±00/92	مصرف بابونه
38/0±11/1	37/0±51/1	39/5±14/92	تمرین شنا همراه با مصرف بابونه
14/0±73/0	56/0±43/2	41/13±42/70	شم

 
 
 
 
 
 
 
بر‌اساس نتایج آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه، در سطوح ظرفیت آنتی‌اکسیدان‌های تام (001/0=p و 41/11=F)، مالون‌دی‌آلدئید (001/0=p و 79/9=F) و گلوتاتیون (002/0=p و 35/5=F) در گروه‌های پنج‌گانه تحقیق، تفاوت معنی‌داری وجود داشت (جدول شماره 2).
 
جدول شماره 2: نتایج آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه، جهت مقایسه متغیرهای تحقیق بین گروه‌های پنج‌گانه تحقیق

متغیر	آماره	مجموع مربعات	Df	میانگین مربعات	f	p
ظرفیت آنتی‌اکسیدان‌های تام	بین گروه‌ها	57/2358	4	64/589	41/11	001/0
	داخل گروه‌ها	1550	30	66/51
	مجموع	57/3908	34
مالون‌دی‌آلدئید	بین گروه‌ها	84/8	4	21/2	79/9	001/
	داخل گروه‌ها	77/6	30	22/0
	مجموع	62/15	34
گلوتاتیون	بین گروه‌ها	16/1	4	29/0	35/5	002/0
	داخل گروه‌ها	62/1	30	05/0
	مجموع	78/2	34

 
نتایج آزمون تعقیبی توکی نشان داد ظرفیت آنتی‌اکسیدان‌های تام در گروه تمرین شنا، مصرف بابونه و تمرین شنا همراه با مصرف بابونه، به‌طور معنی‌داری بالاتر از گروه شم بوده است (001/0=p). ظرفیت آنتی‌اکسیدان‌های تام در گروه کنترل نیز به‌طور معنی‌داری بالاتر از گروه شم بود (001/0=p) (جدول شماره 3).
 
جدول شماره 3: نتایج آزمون تعقیبی توکی، جهت مقایسه متغیرهای تحقیق بین گروه‌های پنج‌گانه تحقیق

متغیر	گروه	تمرین شنا	تمرین شنا و مصرف بابونه	شم	مصرف بابونه
ظرفیت آنتی‌اکسیدان‌های تام	کنترل	28/2-=M 97/0=p	14/4-=M 81/0=p	57/17=M 001/0=p	00/4-=M 83/0=p
	تمرین شنا		85/1-=M 98/0=p	85/19=M 001/0=p	71/1-=M 99/0=p
	تمرین شنا و مصرف بابونه			71/21=M 001/0=p	14/0=M 99/0=p
	شم				57/21-=M 001/0=p
مالون‌دی‌آلدئید	کنترل	21/1=M 001/0=p	16/1=M 001/0=p	23/0=M 88/0=p	99/0=M 004/0=p
	تمرین شنا		05/0-=M 99/0=p	97/0-=M 005/0=p	22/0-=M 90/0=p
	تمرین شنا و مصرف بابونه			92/0-=M 008/0=p	17/0-=M 96/0=p
	شم				75/0=M 04/0=p
گلوتاتیون	کنترل	38/0-=M 03/0=p	32/0-=M 09/0=p	05/0=M 99/0=p	30/0-=M 12/0=p
	تمرین شنا		06/0=M 98/0=p	44/0=M 01/0=p	07/0=M 97/0=p
	تمرین شنا و مصرف بابونه			38/0=M 03/0=p	01/0=M 99/0=p
	شم				36/0-=M 04/0=p

 
 
همچنین سطوح مالون‌دی‌آلدئید در گروه مصرف بابونه (004/0=p)، تمرین شنا (001/0=p)، تمرین شنا همراه با مصرف بابونه (001/0=p)، به‌طور معنی‌داری پایین‌تر از گروه کنترل بود. سطوح مالون‌دی‌آلدئید در گروه مصرف بابونه (04/0=p)، تمرین شنا (005/0=p)، تمرین شنا همراه با مصرف بابونه (008/0=p)، به‌طور معنی‌داری پایین‌تر از گروه شم و سطوح گلوتاتیون در گروه تمرین شنا نیز به‌طور معنی‌داری بالاتر از گروه کنترل (03/0=p) و شم (01/0=p) بود. سطوح گلوتاتیون در گروه مصرف بابونه (04/0=p) و تمرین شنا همراه با مصرف بابونه (03/0=p)، به‌طور معنی‌داری بالاتر از گروه شم بود (نمودارهای شماره 3-1).
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 

نمودار شماره 1: میزان ظرفیت آنتی‌اکسیدان‌های تام موش‌های صحرایی در گروه‌های پنج‌گانه تحقیق.
٭ تفاوت معنی‌دار با گروه شم (05/0≥p).
   
 
 
 
 
 
 
 

نمودار شماره 2: میزان مالون‌دی‌آلدئید موش‌های صحرایی در گروه‌های پنج‌گانه تحقیق.
٭ تفاوت معنی‌دار با گروه شم (05/0≥p)
   
 
 
 
 
 
 

نمودار شماره 3: میزان گلوتاتیون موش‌های صحرایی در گروه‌های پنج‌گانه تحقیق.
٭ تفاوت معنی‌دار با گروه شم (05/0≥p)
 
 
 
بحث
نتایج تحقیق حاضر نشان داد تمرین شنا، اثر معنی‌داری بر افزایش گلوتاتیون و کاهش مالون‌دی‌آلدئید موش‌های صحرایی دارد؛ ولی بر افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدان تام موش‌های صحرایی، تأثیر معنی‌داری ندارد. گزارش شده است تمرین استقامتی مداوم می‌تواند دفاع آنتی‌اکسیدانی را بهبود بخشیده و پراکسیداسیون لیپیدی را در موش‌های سالم کاهش دهد (23). همچنین مطالعات نشان می‌دهند تمرین استقامتی زیربیشینه، اثر معنی‌داری بر افزایش فعالیت سوپراکسید دیسموتاز و کاهش مالون‌دی‌آلدئید در موش‌های دیابتی دارد (24). همسو با این نتایج، یافته‌های تحقیق حاضر نیز نشان‌دهنده شاخص پراکسیداسیون لیپیدی پایین‌تر و فعالیت آنتی‌اکسیدانی بالاتر در موش‌های صحرایی که تمرین شنا انجام دادند، بود. Nonato و همکاران هیچ‌گونه تفاوتی در ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام غیرآنزیمی در مغز موش‌ها پس از تمرینات شنا مشاهده نکردند و نتایج مطالعه آن‌ها نشان داد تمرینات شنا باعث افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام غیرآنزیمی در مغز موش‌ها نمی‌شود (20). همچنین برخی مطالعات گزارش کرده‌اند تمرین شنا اثری بر ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام در کبد و عضله اسکلتی ندارد (25). نتایج تحقیق حاضر با یافته‌های Nonato و همکاران، Souza و همکاران و Lopes و همکاران همسو بود (20،25،26). Benzie و Strain بیان کردند اسید اسکوربیک، آلفا توکوفرول، پروتئین‌ها و بیلی‌روبین از عوامل اصلی کمک‌کننده به ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام پلاسما هستند (27). بنابراین، درصورتی‌که تمرین بتواند منجر به تغییر عوامل فوق گردد، تغییر در سطوح ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام پلاسما ممکن می‌شود؛ هرچند یکی از محدودیت‌های تحقیق حاضر، عدم اندازه‌گیری عوامل فوق برای شفاف‌تر‌شدن نتایج بود.
در تحقیق حاضر مصرف بابونه، اثر معنی‌داری بر افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام و کاهش مالون‌دی‌آلدئید در موش‌های صحرایی داشت، ولی بر افزایش گلوتاتیون موش‌های صحرایی، ثأثیر معنی‌داری نداشت. همسو با یافته‌های تحقیق حاضر، عالویی و همکاران نیز در پژوهشی نشان دادند مصرف روزانه محلول عصاره آبی برگ‌های بابونه (به مدت 8 هفته) باعث افزایش فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز و کاهش سطح
مالون‌ دی‌آلدئید کبدی موش‌های صحرایی ویستار نر دیابتی‌شده با استرپتوزوتوسین می‌شود که نشان‌دهنده تأثیر مثبت عصاره برگ‌های بابونه بر کاهش فشار اکسایشی می‌باشد (24). رنجبر و همکاران نشان دادند هر سه عصاره (شاخ و برگ گیاه بابونه)، خواص آنتی‌اکسیدانی دارند و به‌نظر می‌رسد عصاره هیدرو الکلی گیاه بابونه با خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی می‌تواند کاربرد درمانی خوبی در بیماری‌ها داشته باشد (21).
یافته‌های تحقیق حاضر با نتایج رنجبر و همکاران و عالویی و همکاران همخوانی داشت (21،24). گیاه بابونه غنی از فلاونوئیدها و ترکیبات فنولیک بوده که دارای آنتی‌اکسیدان‌های مؤثری در خنثی کردن رادیکال‌های آزاد اکسیژن می‌باشد (28)، لذا کاهش فشار اکسایشی می‌تواند به دلیل وجود دو ترکیب روتین و پاتولیتیک در این گیاه باشد که دارای خواص خنثی‌کنندگی قوی رادیکال‌های آزاد هستند. همچنین این دو ترکیب به‌عنوان مهارکننده قوی لیپواکسیژناز، از مسیرهای تولید رادیکال آزاد می‌باشند (29). از طرف دیگر، ممکن است درپی عمل حفاظت‌کننده عصاره بابونه در شروع مرحله اکسیداسیون اسیدهای چرب، تولید مالون‌دی‌آلدئید و آزاد شدن آنزیم‌های لاکتات دهیدروژناز و آسپارتات آمینوترانسفراز باعث مهار پراکسیداسیون لیپیدی شود (29).
در رابطه با اثرات تعاملی، نتایج تحقیق حاضر نشان داد تمرین شنا همراه با مصرف بابونه دارای اثرات تعاملی در افزایش گلوتاتیون و کاهش مالون‌دی‌آلدئید در موش‌های صحرایی است، ولی تمرین شنا همراه با مصرف بابونه، در افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدان تام موش‌های صحرایی، اثر تعاملی ندارد. در همین راستا، عالویی و همکاران در پژوهشی نشان دادند ترکیب عصاره برگ‌های بابونه و تمرین استقامتی زیربیشینه، تأثیر چشمگیرتری بر افزایش فعالیت سوپراکسید دیسموتاز و کاهش مالون‌دی‌آلدئید نسبت به اعمال این دو، به تنهایی نسبت به گروه شاهد دیابتی دارد. از طرفی، نشان داده شد مصرف ترکیبی از مکمل‌های آنتی‌اکسیدانی پس از یک‌ماه تمرینات شنا در دختران شناگر نخبه، مالون‌دی‌آلدئید را کاهش نمی‌دهد (30)، در تحقیق فوق مجموعه‌ای از مکمل‌ها مورد استفاده قرار گرفته که این امر می‌تواند توجیهی بر تفاوت با نتایج تحقیق حاضر باشد؛ با این حال، در این مطالعه سطح آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی و دیگر عوامل استرس اکسایشی اندازه‌گیری نشده است.
در مطالعه حاضر عدم بررسی دوزهای مختلف مصرف بابونه، یکی از محدودیت‌های مطالعه بود. شاید بتوان با تجویز دوزهای مختلف بابونه نتایج را بهتر تفسیر کرد. در نهایت، با توجه به نتایج مطالعات پیشین مبنی بر ارتباط استرس اکسایشی با شرایط آزمودنی‌ها (ازجمله زنان یائسه، دیابت و بیماری متابولیک و قلبی – عروقی) پیشنهاد می‌‌گردد در تحقیقی مشابه اثر تعاملی تمرین شنا همراه با مصرف عصاره بابونه روی آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی و شاخص‌های استرس اکسایشی در آزمودنی‌های مختلف به طور همزمان مطالعه شود.
 
نتیجه‌گیری
با توجه به یافته‌های تحقیق حاضر، به‌نظر می‌رسد تمرین شنا همراه با مصرف عصاره بابونه می‌تواند دفاع آنتی‌اکسیدانی را بهبود بخشیده و پراکسیداسیون لیپیدی را کاهش دهد. بنابراین، احتمالاً این اثر تعاملی بتواند شیوه درمانی مؤثر و پیشگیرانه‌ای برای جلوگیری از بیماری‌های مرتبط با استرس اکسایشی باشد.
 
تشکر و قدردانی
بدین وسیله نویسندگان مقاله حاضر مراتب تقدیر خود را از معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، همچنین مسئولان آزمایشگاه فیزیولوژی ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت اعلام می‌دارند.