دوره 12، شماره 4 - ( تیر 1397 )                   جلد 12 شماره 4 صفحات 15-10 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Sarkeshikian S S, Ghadir M R, Jahangiri M, Molaei M, Alemi F, Biderafsh A et al . The Effect of Antiviral Therapy with Tenofovir on Liver Fibrosis and Liver Function in Patients with Chronic Hepatitis B. Qom Univ Med Sci J 2018; 12 (4) :10-15
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2025-fa.html
سرکشیکیان سید سعید، قدیر محمدرضا، جهانگیری مهدی، مولائی منصوره، عالمی فائزه، بی درفش اعظم و همکاران.. تأثیر درمان ضدویررسی با تنوفویر بر فیبروز و عملکرد کبد در بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن B. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (4) :10-15

URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2025-fa.html

تأثیر درمان ضدویررسی با تنوفویر بر فیبروز و عملکرد کبد در بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن B
سید سعید سرکشیکیان1 ، محمدرضا قدیر1 ، مهدی جهانگیری1 ، منصوره مولائی1 ، فائزه عالمی1 ، اعظم بی درفش2 ، احمد حرمتی* 3
1- مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.
2- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران
3- مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران. ، hormatia@yahoo.com
واژه‌های کلیدی: هپاتیت B مزمن، تنوفویر، سیروز کبدی، کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده.
متن کامل [PDF 274 kb]   (1255 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (6642 مشاهده)
متن کامل:   (5405 مشاهده)
مقدمه
هپاتیت B مزمن، از بیماری‌های جدی تهدیدکننده سلامت عمومی است و تخمین زده می‌شود حدود 400-350 میلیون نفر در سراسر دنیا به این بیماری مبتلا هستند. مطالعات نشان می‌دهند از بین تمام مبتلایان به هپاتیت B مزمن، 40-15% به سمت سیروز کبدی پیشرفت می‌کنند. 50% موارد ابتلا به کارسینوم سلول کبدی در دنیا همراه با عفونت مزمن ویروس هپاتیت B بوده که 80% این موارد را بیماران سیروتیک تشکیل می‌دهند. در مطالعه‌ای بر روی بیماران مبتلا به هپاتیت B مزمن، میزان بقای 5 ساله‌ این بیماران در موارد هپاتیت خفیف، 97%؛ هپاتیت متوسط، 86% و در هپاتیت شدید، 55% گزارش شد (5-1). آسیب کبدی ایجادشده در این بیماران ناشی از واکنش‌های التهابی سیستم ایمنی میزبان است که منجر به ایجاد فیبروز در کبد می‌گردد. برخلاف مطالعات پیشین، امروزه، فیبروز کبد به‌عنوان پدیده‌ای برگشت‌پذیر شناخته شده است (8-6).
گروهی از داروها متشکل از دو فرمولاسیون اینترفرون (استاندارد و Pegylated) و 5 داروی آنالوگ نوکلئوتید/نوکلئوزید (شامل: لامیوودین، تلبیوودین، انتکاویر، آدفویر و تنوفویر) جهت درمان عفونت با ویروس هپاتیت B تجویز می‌شوند.
تنوفویر به‌عنوان یک آنالوگ نوکلئوتید و یک مهارکننده‌ قوی پلیمراز/ترانس کریپتاز معکوس HBV، در درمان هپاتیت B مزمن تجویز می‌‌شود. (2) مطالعات نشان داده‌اند هرچه میزان ویرمی HBV بالاتر باشد، ریسک عوارض کبدی، سیروز و کارسینوم سلول کبدی نیز بیشتر خواهد بود (9). ازجمله مشخصه‌های پاسخ به درمان، کاهش در HBV DNA، بهبود آنزیم‌های کبدی و هیستولوژی کبد مانند کاهش در میزان سختی و فیبروز است (10،11). در مطالعات متعددی با بررسی تغییرات هیستولوژیک کبد در پاسخ به درمان ضدویروسی مشخص شده است درمان‌های ضدویروسی منجر به کاهش میزان فیبروز و بهبود عملکرد کبد در طولانی‌مدت می‌شوند.
با توجه به عوارض طولانی‌مدت آسیب کبدی در بیماران، همچنین نقش داروهای ضدویروس در کاهش و کنترل این عوارض، در این مطالعه، به بررسی اثربخشی درمان ضدویروسی با تنوفویر در بیماران مبتلا به هپاتیت B مزمن در یک دوره 6 ماهه پیگیری از شروع درمان پرداخته شد.
 
روش بررسی
این مطالعه به‌صورت یک کارآزمایی بالینی قبل و بعد (Before and After Clinical Trial) بر روی 40 بیمار مبتلا به هپاتیت B مزمن، مراجعه‌کننده به درمانگاه گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی قم انجام شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل: داشتن سن بین 75-18سال، ابتلا به هپاتیت B مزمن و واجد اندیکاسیون شروع درمان ضدویروسی بود.
معیارهای خروج از مطالعه عبارت بودند از: طول‌مدت ابتلا به هپاتیت B کمتر از 6 ماه، ناقلین غیرفعال بیماری، فقدان شواهد سیروز و فیبروز کبدی، ابتلا به سیروز جبران‌نشده، ابتلا به سایر بیماری‌های مزمن کبدی نظیر هموکروماتوز، ویلسون AIH و...، (12،13)، ابتلا به سرطان سلول کبدی در زمینه سیروز، ابتلا به انواع بدخیمی‌ها (خونی، گوارشی و...)، ابتلا به سوپراینفکشن یا کواینفکشن HDV و یا ابتلا به HIV،HAV و HCV در سن کمتر از 18 یا بالاتر از 75 سال، ابتلا به سایر بیماری‌های شدید و ناتوان‌کننده مانند نارسایی قلبی، کلیوی، ریوی یا مشکلات نورولوژیک پیشرونده مانند پارکینسون و آلزایمر.
40 بیمار واجد معیارهای ورود به مطالعه پس از اخذ رضایت مورد بررسی قرار گرفتند. اطلاعات دموگرافیک بیماران و نتایج بررسی‌های آزمایشگاهی (پیش از شروع درمان) با استفاده از چک‌لیست جمع‌آوری شد. جهت اندازه‌گیری میزان سختی کبد، از دستگاه فیبرواسکن (مدل 402 اکوسنس فرانسه) استفاده گردید. در ادامه، بیماران تحت درمان با 300 میلی‌گرم تنوفویر به‌طور روزانه قرار گرفتند. بررسی ماهانه انجام و پس از 6 ماه، مجدداً بررسی‌های آزمایشگاهی و فیبرواسکن صورت گرفت. اطلاعات پس از درمان به‌وسیله چک‌لیست جمع‌آوری شدند.
متغیرهای کمّی به‌صورت میانگین ± انحراف معیار و متغیرهای کیفی به‌صورت فراوانی و درصد فراوانی ارائه شدند. داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 24، آزمون‌های ویلکاکسون و تی زوجی تحلیل شدند. سطح معنی‌داری 05/0>p در نظر گرفته شد.
 
یافته‌ها
از بین 40 بیمار واجد شرایط، یک بیمار به دلیل عدم امکان پیگیری از مطالعه خارج شد و داده‌های 39 بیمار باقیمانده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. میانگین سنی بیماران، 68/13± 53/47سال و میانگین نمایه توده بدنی، 98/4 ± 13/24 بود. 27 بیمار (2/69%) مرد و 12 بیمار (8/30%) زن بودند.
میانگین مقادیر آنزیم‌های کبدی، Child score و میزان سختی کبد در فیبرواسکن (برحسب kPa )، قبل و بعد از درمان ضدویروسی، در جدول شماره 1 آمده است.
 
جدول شماره 1: میانگین آنزیم‌های کبدی،Child score و فیبرواسکن (قبل و بعد از درمان)
متغیر قبل از درمان بعد از درمان pvalue
AST 13/23 ± 44/33 42/15 ± 54/32 771/0
ALT 95/30 ± 51/39 24/18 ± 90/38 893/0
Child score 60/0± 61/5 71/0± 66/5 661/0
Fibroscan (kPa) 64/12 ± 63/10 05/13 ± 64/10 994/0
 
میانگین مقادیر AST و ALT در پی درمان کاهش نشان داد، ولی تغییرات از نظر آماری چشمگیر نبود (p به ترتیب 771/0 و 893/0). میانگین Child score و میزان سختی کبد در فیبرواسکن، پس از یک دوره 6 ماهه درمان ضدویروسی کاهش داشت که از نظر آماری معنی‌دار نبود
(p به ترتیب 661/0 و 994/0).
میزان فیبروز کبد براساس METAVIR score، قبل از شروع درمان و بعد از یک دوره 6ماهه درمان ضدویروسی در جدول شماره 2 ارائه شده است.
 
جدول شماره 2: درصد فراوانی بیماران برحسب METAVIR Score (قبل و بعد از درمان)
زمان F1 F2 F3 F4
قبل از درمان 16 (41%) 16 (41%) 4 (3/10%) 3 (7/7%)
بعد از درمان 17 (6/43%) 15 (5/38%) 5 (8/12%) 2 (1/5%)
 
تعداد بیماران دارای فیبروز شدید در فیبرواسکن (F3 و F4 )، قبل و بعد از مداخله درمانی تغییری نداشت (7 نفر)، ولی تعداد بیماران سیروتیک (F4) کاهش یافت که مؤید تغییرپذیر بودن تغییرات فیبروتیک کبد می‌باشد. تغییرات در METAVIR score در پی درمان معنی‌دار نبود (11/0p=).
 
بحث
نتایج مطالعه حاضر نشان داد میانگین مقدار آنزیم‌های کبدی و Child score، همچنین میزان سختی کبد در فیبرواسکن در پی یک دوره 6 ماهه درمان ضدویروسی با تنوفویر، تغییر معنی‌داری نداشته است. یافته‌های حاصل از مطالعات مختلف نشان می‌دهد درمان ضدویروسی منجر به کاهش در میزان فیبروز کبد، همچنین بهبود عملکرد کبد در بیماران مبتلا به هپاتیت B می‌شود. یک مطالعه مروری توسط Han و همکاران (11) نشان داد بیماران مبتلا به هپاتیت B مزمن تحت درمان با تنوفویر درمقابل بیماران تحت درمان با انتکاویر پس از گذشت سه ماه از درمان، بهبود قابل توجهی در ALT داشته‌اند، درصورتی‌که در مطالعه حاضر، تغییرات ALT پس از گذشت 6 ماه از شروع درمان، چشمگیر نبود.
در مطالعه حاضر، میزان سختی کبد به‌عنوان شاخصی از فیبروز، در یک پیگیری 6 ماهه از شروع درمان، بهبود قابل‌توجهی نداشت. همچنین میانگین Child score تغییر معنی‌داری پیدا نکرد. در مطالعات انجام‌شده توسط Tsai  و Rinaldi، در پیگیری طولانی‌مدت (به ترتیب 240 هفته و 24 ماه)، میزان سختی و فیبروز کبد در پاسخ به درمان ضدویروسی کاهش قابل‌توجهی داشت (13،12).
مطالعه مروری دیگری که توسط Okada و همکاران انجام شد نشان داد درمان ضدویروسی باعث بهبود قابل‌توجه بافت شناختی و کاهش میزان فیبروز کبد در بیماران مبتلا به هپاتیت B مزمن می‌شود (14).
همچنین در مطالعه‌ای‌که توسط Stasi و همکاران (15) بر روی بیماران مبتلا به هپاتیت B مزمن تحت درمان ضدویروسی انجام گرفت، مشخص گردید در پیگیری‌های ماه سوم، ششم و دوازدهم از شروع درمان، تغییرات میزان سختی کبد چشمگیر نبوده، ولی در پیگیری ماه‌های 18 و 24، بهبود قابل‌توجهی در میزان سختی کبد مشاهده گردید.
 
نتیجه‌گیری
با توجه به یافته‌های مطالعات فوق به‌نظر می‌رسد به‌طورکلی در ابتدای درمان، تغییرات در هیستولوژی کبد چندان چشمگیر نبوده و در پیگیری‌های درازمدت مشهود است. همچنین دلیل تفاوت یافته‌های مطالعه حاضر با نتایج مطالعات‌پیشین، زمان کوتاه‌تر پیگیری بوده است. بنابراین، پیشنهاد می‌گردد مطالعاتی با جامعه آماری گسترده‌تر در زمینه پیگیری بیماران در طولانی‌مدت و بررسی عوارض دیگری نظیر کارسینوم سلول کبدی طی پیگیری‌های بعدی انجام گیرد.
 
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی قم و مرکز توسعه تحقیقات بالینی، جهت همکاری در انجام این پژوهش قدردانی می‌شود.

شماره ثبت:
IRCT: 2017010631252N3
 
Refferences:
 
  1. Honda K, Seike M, Muvakam K. Benefits of nucleotide analog treatments for hepatitis B virus- related cirrhosis. World J Hepatol 2015;7(22):2404-10. PubMed
 
  1. Marcellin P, Gane E, Buti M, Afdhal N, Sievert W, Jacobson IM, et al. Regression of cirrhosis during treatment with tenofovir disoproxil fumarate for chronic hepatitis B: a 5-year open-label follow-up study. Lancet 2013;381(9865):468-75. PubMed
 
  1. Zhang L, Xie XY, Chen Y, Ge NL, Chen RX, Gan YH, et al. Hepatitis B surface antigen predicts recurrence after radiofrequency ablation in patients with low hepatitis B virus loads. Medicine (Baltimore) 2017;96(52):e9377. PubMed
 
  1. Lin H, Zhang Q, Li X, Wu Y, Liu Y, Hu Y. Identification of key candidate genes and pathways in hepatitis B virus-associated acute liver failure by bioinformatical analysis. Medicine (Baltimore) 2018;97(5):e9687. PubMed
 
  1. Ghadir MR, Belbasi M, Heidari A, Jandagh M, Ahmadi I, Habibinejad H, et al. Distribution and risk factors of hepatitis B virus infection in the general population of Central Iran. Hepat Mon. 2012;12(2):112-7. PubMed
 
  1. Curry MP, Afdhal NH. Up To Date. Waltham (MA): Up-to-date; 1992. Noninvasive assessment of hepatic fibrosis: overview of serologic and radiographic tests. 2015 Mar 4. Available from: http://www.UpToDate.com Subscription required. Accessed Jun 12, 2015. Up-to-date
 
  1. Chung HJ, Chen X, Yu Y, Lee HK, Song CH, Choe H, et al. A critical role of hepatitis B virus polymerase in cirrhosis, hepatocellular carcinoma, and steatosis. FEBS Open Bio 2017;8(1):130-45. FEBS
 
  1. Marcellin P, Gane E, Buti M, Afdhal N, Sievert W, Jacobson IM, et al. Regression of cirrhosis during treatment with tenofovir disoproxil fumarate for chronic hepatitis B: a 5-year open-label follow-up study. Lancet 2013;381(9865):468-75. PubMed
 
  1. Lok AS, McMahon BJ, Brown RS Jr, Wong JB, Ahmed AT, Farah W, et al. Antiviral therapy for chronic hepatitis B viral infection in adults: A systematic review and meta-analysis. Hepatology 2016;63(1):284-306. PubMed
 
  1. Ogawa E, Furusyo N, Nguyen MH. Tenofovir alafenamide in the treatment of chronic hepatitis B: design, development, and place in therapy. Drug Des Devel Ther 2017;11:3197-204. PubMed
 
  1.  Hormati A, HajianiE, Shayesteha AA, Masjedizadeh AR, Hashemi SJ, Seyedian SS, et al. The Diagnostic Value Non Invasive Tests in Predicting Liver Fibrosis. Jundishapur Sci Med J 2014;13(5):533-43. Link
 
  1. Han Y, Zeng A, Liao H, Liu Y, Chen Y, Ding H. The efficacy and safety comparison between tenofovir and entecavir in treatment of chronic hepatitis B and HBV related cirrhosis: A systematic review and Meta-analysis. Int Immunopharmacol 2017;42:168-75. PubMed
 
  1. Tsai NC, Marcellin P, Buti M, Washington MK, Lee SS, Chan S, et al. Viral suppression and cirrhosis regression with tenofovir disoproxil fumarate in Asians with chronic hepatitis B. Dig Dis Sci 2015;60(1):260-8. PubMed
 
  1. Rinaldi L, Ascione A, Messina V, Rosato V, Valente G, Sangiovanni V, et al. Influence of antiviral therapy on the liver stiffness in chronic HBV hepatitis. Infection 2018;46(2):231-8. PubMed
 
  1. Okada M, Enomoto M, Kawada N, Nguyen MH. Effects of antiviral therapy in patients with chronic hepatitis B and cirrhosis. Expert Rev Gastroenterol Hepatol. 2017;11(12):1095-104. PubMed
 
  1. Stasi C, Salomoni E, Arena U, Corti G, Montalto P, Bartalesi F, et al. Non-invasive assessment of liver fibrosis in patients with HBV-related chronic liver disease undergoing antiviral treatment: A preliminary study. Eur J Pharmacol 2017;806:105-9. PubMed
 
 
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي | موضوع مقاله: گوارش
دریافت: 1396/11/15 | پذیرش: 1397/1/28 | انتشار: 1397/3/25
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله دانشگاه علوم پزشکی قم می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق
© 2025 CC BY-NC 4.0 | Qom University of Medical Sciences Journal

Designed & Developed by : Yektaweb