دوره 12، شماره 8 - ( آبان 1397 )
جلد 12 شماره 8 صفحات 85-78 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Shamsaei F, Ahmadinia H, Seif M, Khalili A. Sleep Habits of Primary School Students of Nahavand City From the Point of View of Parents. Qom Univ Med Sci J 2018; 12 (8) :78-85
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2057-fa.html
URL: http://journal.muq.ac.ir/article-1-2057-fa.html
شمسایی فرشید، دارایی محمد مهدی، احمدی نیا حسن، سیف مرضیه، خلیلی آرش. عادات خواب دانش‌آموزان ابتدایی شهرستان نهاوند از دیدگاه والدین. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. 1397; 12 (8) :78-85
فرشید شمسایی1 
، محمد مهدی دارایی2 ، حسن احمدی نیا3 ، مرضیه سیف4 ، آرش خلیلی* 5
، محمد مهدی دارایی2 ، حسن احمدی نیا3 ، مرضیه سیف4 ، آرش خلیلی* 5
1- مرکز تحقیقات مراقبت‌های مادر و کودک، دانشگاه علوم پزشکی همدان
2- دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی همدان
3- گروه آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی همدان
4- گروه پرستاری کودکان، دانشکده پیراپزشکی نهاوند، دانشگاه علوم پزشکی همدان
5- گروه پرستاری کودکان، مرکز تحقیقات مادر و کودک، دانشگاه علوم پزشکی همدان ،arash5920@yahoo.com
2- دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی همدان
3- گروه آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی همدان
4- گروه پرستاری کودکان، دانشکده پیراپزشکی نهاوند، دانشگاه علوم پزشکی همدان
5- گروه پرستاری کودکان، مرکز تحقیقات مادر و کودک، دانشگاه علوم پزشکی همدان ،
متن کامل [PDF 793 kb]
(5492 دریافت)
| چکیده (HTML) (5795 مشاهده)
متن کامل: (2527 مشاهده)
مقدمه
خواب یکی از نیازهای ضروری و حیاتی انسان است که تأثیر قابل‌توجهی بر بازتوانی، رشد و ذخیره انرژی جهت سوخت‌وساز بدن، عملکرد ذهنی، بلوغ عصبی، مهارت‌های یادگیری و حافظه دارد (1). گفته شده است فرآیندهای مغزی مرتبط با خواب می‌تواند بر عملکرد فیزیکی، عاطفی و شناختی در طول روز تأثیرگذار باشد. برخی فرآیندهای پیچیده مغزی (مانند تفکر انتزاعی، خلاقیت، برنامه‌ریزی و عملکرد تحصیلی)، ازجمله عملکردهای عصبی – شناختی حساس به خواب هستند (2). مراکز کنترل بیماری، 10-9 ساعت خواب برای نوجوانان و بیش از 10 ساعت خواب را برای کودکان در سن مدرسه توصیه میکنند. همچنین بنیاد علمی ملی خواب امریکا، 11-9 ساعت خواب برای کودکان در سن مدرسه و 10-8 ساعت برای نوجوانان را پیشنهاد کرده است (3). برقراری نظم و مقررات در ارتباط با جوانب مختلف خواب، ازجمله ساعات خواب و رعایت آنها باعث بهبود کیفیت خواب شده که این نظم و مقررات، بهداشت خواب نامیده می‌شود (4)؛ لیکن عدم رعایت بهداشت خواب که می‌تواند حاصل شرایط جسمی، روانی، محیطی و یا وراثتی باشد، میزان خواب مطلوب را کاهش داده و سلامتی کودک را به خطر می‌اندازد (5)؛ به‌نحوی‌که کاهش کیفیت و کمّیت خواب مطلوب می‌تواند کودک را دچار عوارض جسمانی (سردرد و دل درد) و رفتاری – روانی (تحریک‌پذیری و پرخاشگری) کند (5،6). همچنین بهداشت نامناسب خواب به دلیل ایجاد اختلال در خواب و بیداری و هوشیاری نرمال در طول روز باعث اختلال در روند زندگی فرد می‌شود. با این وجود، عدم رعایت بهداشت خواب در میان کودکان شایع بوده و براساس گزارش‌های منتشره در سال 2015، 43% از دانش‌آموزان ابتدایی و 29% از دانش‌آموزان راهنمایی در آمریکا (تگزاس) از اختلالات خواب رنج می‌برند، که علل وجود این اختلالات، ریشه در عادات نامناسب خواب دارد (3). با توجه به مطالعات انجام‌شده، عدم رعایت عادات و رفتارهای مناسب خواب می‌تواند منجر به بروز مشکلات متعدد در کودکان شود؛ به‌طوری‌که تغییرات کوتاه‌مدت در شاخص‌های بیولوژیکی، فعالیت هورمونی و در پی آن اضافه‌وزن یا چاقی و دیابت در کودکان با مشکلات خواب، بیش از سایر کودکان گزارش شده است (5،7). اما آنچه مسلم است تبعیت از برنامه منظم و داشتن عادات مناسب خواب موجب تسهیل فرآیند خواب و احساس آرامش پس از بیداری می‌شود. صاحب‌نظران معتقدند اکثر مشکلات خواب با پیروی از عادات مناسب خواب برطرف میگردد (6). از عادات خواب می‌توان به رفتارهای مربوط به زمان به رختخواب رفتن، بیدار شدن، مدت زمان خواب شبانه، مصرف داروهای خواب‌آور، استفاده از نوشیدنی در شب و مانند آن اشاره کرد (8). به‌طورکلی افراد از عادات و الگوهای رفتاری منحصر به‌فردی برای خوابیدن پیروی میکنند (6)، که پایه‌های اساسی یادگیری این عادات در دوران کودکی با توجه به زمینه‌های فرهنگی و خانوادگی شکل گرفته و فرد در طول عمر خود سعی می‌کند آن را حفظ کند (5). عواقب منفی مشکلات خواب شامل: کم‌توجهی، کاهش ظرفیت حافظه، مشکلات رفتاری؛ همچون تحریک‌پذیری، بی‌ثباتی عاطفی، رفتارهای مشکل‌ساز، بیماری‌های روانی، بیش‌فعالی و عملکرد ضعیف تحصیلی می‌باشد (7). از آنجایی‌که در دوران کودکی پایه‌های اساسی جهت کسب عادات مناسب خواب و پیشگیری از اختلالات ماندگار، از عادات نامناسب خواب شکل می‌گیرد و در اوایل این دوران (در محدوده 11-6 سالگی) نیز الگوهای خواب کودکان همانند الگوهای خواب بزرگسالان است؛ بنابراین در سن مدرسه که کودکان مهارت‌های شناختی را کسب کرده و این فرصت را به دست می آورند تا رفتارهای سلامتی را دنبال و انتخاب کنند، می‌توان به جستجوی رفتارهای در حال شکل‌گیری آنها پرداخت. پس شناسایی و جلوگیری از شکل‌گیری عادات نامناسب خواب در این دوران بسیار حایز اهمیت است. با توجه به اینکه عوامل فرهنگی و اجتماعی بر شکل‌گیری عادات خواب تأثیرگذارند و پرستاران کودکان نیز دارای یک موقعیت منحصر به‌فرد برای غربالگری کودکان در جامعه و بالین از نظر اختلالات خواب، آموزش خانواده‌ها درباره عادات خوب بهداشتی و به اجرا درآوردن عادات مناسب با توجه به فرهنگ می‌باشند (6)، مطالعه حاضر با هدف تعیین عادات خواب دانش‌آموزان ابتدایی شهرستان نهاوند از دیدگاه والدین صورت گرفت.
روش بررسی
این مطالعه به روش توصیفی از نوع همبستگی بر روی 240 دانش‌آموز ابتدایی شهرستان نهاوند (واقع در غرب ایران) در سال 1395 انجام شد. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. جهت نمونه‌گیری، شهرستان نهاوند به 2 منطقه جغرافیایی شرقی و غربی تقسیم شد. از هر منطقه 2 مدرسه ابتدایی(یک مدرسه دخترانه و یک مدرسه پسرانه) و از هر مدرسه، پایه‌های اول تا ششم و در هر کلاس 10 نفر به‌‌طور تصادفی انتخاب شد. حجم نمونه با توجه به مطالعه احتشام‌زاده و مرعشی، در سطح خطای 05/0، در توان آماری 85/0 و ضریب همبستگی 19/0- به دست آمد(9).
معیارهای ورود به مطالعه برای کودکان شامل: عدم مصرف هرگونه داروی روانپزشکی، برخورداری سلامت جسمی و برای والدین برخورداری از حداقل سواد خواندن و نوشتن بود.
ابزار گردآوری داده‌ها به شرح زیر بود:
1- پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک: اطلاعات کودک شامل: سن، جنس، رتبه تولد، پایه کلاسی، ابتلا به اختلالات روانی، مصرف داروهای روانپزشکی و اطلاعات والدین (شامل: شغل پدر، شغل مادر، سطح تحصیلات پدر، سطح تحصیلات مادر، زندگی مشترک یا جداگانه پدر و مادر و ابتلا به اختلالات روانی) بود.
2- پرسشنامه عادات خواب کودکان ( :(Child Sleep Habits Questionnaire, SCHQاین پرسشنامه توسط Owns و همکاران در سال 2000 جهت غربالگری عادات خواب کودکان (سنین 12-3 سال) ساخته شده است. پرسشنامه شامل 44 عبارت بوده و سؤالات به‌صورت لیکرت 3 گزینه‌‌‌ای است که در صورت تکرار رفتار: 1-0 بار در هفته، گزینه ندرتاً (امتیاز1)؛ 4-2 بار در هفته، گزینه گاهی اوقات (2امتیاز) و 7-5 بار در هفته، گزینه معمولاً (امتیاز3) را انتخاب میکنند (5). این پرسشنامه مشتمل بر 5 بخش شامل: زمان خواب (12 سؤال)، رفتار خواب (18 سؤال)، بیداری در شب (3 سؤال)، بیداری در صبح (7 سؤال ) و خواب‌آلودگی (4 سؤال) می‌باشد.
توضیحات لازم در مورد هر بخش پرسشنامه عادات خواب در جدول شماره 1 آمده است. در هر بخش، بالا بودن میانگین، نشان‌دهنده اختلال در عادات خواب و پایین بودن میانگین، بیانگر کمتر بودن اختلال در عادات خواب است (6)، و در مجموع، احراز نمره کل بیش از 41، بر وجود اختلال در عادات خواب کودک دلالت دارد (10). پرسشنامه عادات خواب یک پرسشنامه استاندارد است که روایی ابزار آن با استفاده از روش اعتبار محتوا و پایایی با روش آزمون مجدد بر روی 10 کودک 11-6 ساله توسط شوقی و همکاران، 97/0 تعیین گردید (5). همچنین پایایی ابزار در مطالعه یوسف گمرکچی، 78/0 محاسبه شد (6).
جدول شماره 1: توصیف عادات خواب
درباره هدف مطالعه و نیز روش تکمیل پرسشنامه‌ها، توضیحات لازم به والدین داده شد و از آنان (پدر یا مادر) درخواست گردید به‌صورت خودگزارشی به سؤالات پرسشنامه‌ها پاسخ دهند.
این مطالعه در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی همدان (با کد اخلاق R.UMSHA.REC.1395.524) مورد تصویب قرار گرفت و تمامی موازین اخلاقی اعم از اخذ مجوزها، رضایت کتبی، بیان اهداف، محرمانه ماندن اطلاعات و استفاده از اطلاعات در جهت پژوهش رعایت شد.
داده‌ها با استفاده از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی (تی مستقل) به کمک نرم‌افزار SPSS نسخه16 تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
در این مطالعه، بیشترین تعداد کودکان (9/32%) در گروه سنی 11-10 سال قرار داشتند. 9/52% کودکان، فرزند اول و از لحاظ جنسیت دختر و پسر به نسبت برابر انتخاب شدند. سطح تحصیلات اکثر پدران واحدهای مورد پژوهش، زیردیپلم (3/53%) و 8/53% شغل آزاد داشتند. همچنین تحصیلات اکثر مادران نیز زیردیپلم (1/67%) و 95% خانه‌دار بودند (جدول شماره 2).
جدول شماره 2: توزیع فراوانی مشخصات دموگرافیک واحدهای مورد مطالعه
در راستای هدف تعیین عادات خواب دانش‌آموزان ابتدایی، میانگین عادات خواب دانش‌آموزان، 33/9±72/64 به دست آمد. بالاترین میانگین مربوط به بُعد رفتارهای مربوط به خواب (75/4±87/26) و پایین‌ترین میانگین در بُعد بیداری در شب (48/1±35/4) در کودکان مورد مطالعه بود.
بالا بودن میانگین، نشان‌دهنده اختلال در عادات خواب و پایین بودن آن نیز کاهش اختلال در عادات خواب را نشان می‌داد (جدول شماره 3).
جدول شماره 3 : میانگین نمره عادات خواب دانش‌آموزان ابتدایی مورد مطالعه
در راستای «تعیین ارتباط بین عادات خواب با جنسیت دانش‌آموزان ابتدایی شهرستان نهاوند» جهت مقایسه میانگین نمره عادات خواب در دو گروه دختران و پسران، براساس نتایج آزمون تی مستقل، بین میانگین نمره عادات خواب در گروه‌های مذکور، ارتباط آماری معنی‌داری وجود نداشت؛ به عبارتی بین عادات خواب دختران و پسران مورد بررسی از لحاظ عادات خواب، اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد (جدول شماره 4).
جدول شماره 4: ارتباط بین عادات خواب با جنسیت دانش‌آموزان ابتدایی مورد مطالعه
بحث
در پژوهش حاضر، میانگین عادات خواب دانش‌آموزان، 33/9±72/64 به دست آمد که نشان‌دهنده شیوع بالای اختلال در عادات خواب دانش‌آموزان ابتدایی بود. بیشترین اختلال عادات خواب، در رفتار خواب (75/4±87/26) و کمترین آن، مربوط به بیداری در شب (48/1±35/4) گزارش شد.
اختلالات خواب ممکن است در بین 30-20٪ کودکان مشاهده شود که شامل مشکلات خوابیدن (Dyssomnias) یا سایر پدیده‌های نامطلوب در هنگام خواب (Parasomnias) مانند راه رفتن در خواب است، اما اغلب مشکلات خواب در کودکان مورد غفلت قرار می‌گیرد. خواب برای سلامتی جسمی و روانی کودکان ضروری است. مطالعات اخیر نشان داده‌اند کمبود خواب در کودکان، به دلیل تمایل به بیدارماندن در شب، رو به افزایش است. کودکان در سن مدرسه نسبت به نوجوانان و بزرگسالان نیاز بیشتری به خوابیدن دارند و متوسط 11-10 ساعت خواب شبانه برای این کودکان توصیه شده است. امروزه، اکثر کودکان به این مدت زمان توصیه‌شده عمل نمی‌کنند که می‌تواند طیف وسیعی از پیامدهای جسمی و روانی را برای آنها در پی داشته باشد (13). در مطالعات متعدد، اختلالات عادات خواب در کودکان گزارش شده است؛ ازجمله Hawkinsو همکاران (سال 2016) در یک مطالعه مقطعی بر روی کودکان آمریکایی، بیان کردند 36 -23% کودکان 9-6 سال، 41 -30% کودکان 13-10 سال و 49 -41% کودکان 17-14 سال دچار اختلالات خواب هستند که این نتیجه نشان‌کننده اختلالات خواب وسیع در جمعیت مورد مطالعه بود (14). Litsenburg و همکاران (2010) در هلند با انجام مطالعه‌ای در این زمینه اظهار داشتند میانگین اختلال در عادات خواب کودکان، 59/0±50/40 می‌باشد. Iwadare و همکاران نیز در سال 2013 با بررسی کودکان در سنین مدرسه در ژاپن، میانگین اختلال در عادات خواب این کودکان را 5/6±0/40 و بیشترین اختلال عادات خواب را مربوط به رفتار خوابیدن عنوان کردند (15). Cruz و همکاران در سال 2016، میانگین اختلال در عادات خواب کودکان اسپانیایی را 25/7±1/43 گزارش کردند (16). همچنین نتایج مطالعه ازگلی و همکاران (1395) در ایران نشان داد 25/63% کودکان اختلالات متوسط تا شدید خواب، 9/64% اختلال در بیداری در صبح و 9/28% اختلال در رفتار خواب دارند (6). خزاعی و همکاران (1392) اختلال در رفتار خواب، به‌ویژه مقاومت در به خواب رفتن (5/20%) را نامناسب‌ترین عادات خواب کودکان ذکر کردند (17). همچنین محمدی و همکاران (1386) در پژوهشی که بر روی 215 کودک در تهران انجام دادند بیشترین اختلال در عادات خواب کودکان را اختلال در رفتار خوابیدن کودکان با 44/56% گزارش کردند (18). در مطالعات مذکور فراوانی شیوع اختلالات خواب می‌تواند ناشی از تفاوت در جامعه پژوهش و عوامل فرهنگی حاکم بر جامعه باشد که بر عادات خواب خانواده‌ها و به‌تبع آن کودکان تأثیرگذار است. درمقابل، یافته‌های مطالعه حاضر با نتایج گمرکچی و همکاران (1388)، Litsenburg و همکاران(2010) و Brown و همکاران (2017) همخوانی نداشت. نتایج پژوهش گمرکچی و همکاران نشان داد نامناسب‌ترین عادات خواب مربوط به بیداری در شب بوده، که علت این امر می‌تواند به دلیل بررسی ابعاد کمتری از پرسشنامه اختلال خواب در مطالعه ایشان باشد (6). در مطالعه Litsenburgو همکاران (2010) نیز بیشترین اختلال عادات خواب مربوط به خواب‌آلودگی روزانه عنوان شد که علت این تفاوت در نتایج را می‌توان در زمان متفاوت نمونه‌گیری نسبت به مطالعه حاضر جستجو کرد (12). همچنین نتایج مطالعه حاضر با یافته‌های پژوهش Brown و همکاران (2017) همسو نبود که علت این اختلاف را می‌توان در نوع کودکان مورد بررسی دانست؛ چراکه در مطالعه ایشان دانش‌آموزان را اکثریت دختر و ساکن کمپ‌های دانش‌آموزی تشکیل می‌دادند و با توجه به یکسان نبودن محیط و نبودن در کنار خانواده، این نتیجه دور از انتظار نبود (19). نتایج مطالعه حاضر درخصوص ارتباط بین عادات خواب با جنسیت کودکان مورد بررسی نشان داد بین عادات خواب با جنسیت کودکان، ارتباط معنی‌دار آماری وجود ندارد. این یافته با نتایج مطالعه گمرکچی و همکاران (1388) همخوانی داشت (6). Carvalho Bos و همکاران (2009) در مطالعه‌ای با هدف «تعیین ارتباط بین عادات خواب با مشکلات عاطفی - رفتاری در کودکان» نشان دادند بین جنسیت و برخی عادات خواب کودکان همچون مقاومت در برابر خوابیدن و خواب طولانی‌مدت، ارتباط معنی‌داری وجود دارد (20). همچنین Meijer و همکاران در سال 2010، تفاوت در برخی عادات خواب بین دختران و پسران را گزارش کردند (21) ،که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی نداشت؛ علت این امر را می‌توان تفاوت در گروه‌های سنی، فرهنگ حاکم بر جامعه و نوع پرسشنامه‌های مورد استفاده دانست.
نتیجه‌گیری
اختلال مربوط به عادات خواب، یکی از مشکلات کودکان سن دبستانی است که اغلب توسط والدین و متخصصان مورد غفلت قرار می‌گیرد؛ لذا با توجه به اهمیت دوران کودکی در شکل‌گیری عادات خواب مناسب، براساس نتایج این مطالعه پیشنهاد میگردد مطالعات غربالگری برای کودکان در سنین مختلف (برای بررسی مشکلات خواب و ارزیابی اختلالات رفتاری در آنان) انجام شود و برنامه‌های آموزشی به‌منظور ارتقای سلامت کودکان در حیطه بهداشت خواب در مدارس اجرا گردد که همکاری و آگاه‌سازی والدین، معلمین، دانشجویان و کسانی‌که با کودکان در ارتباط هستند نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
خواب یکی از نیازهای ضروری و حیاتی انسان است که تأثیر قابل‌توجهی بر بازتوانی، رشد و ذخیره انرژی جهت سوخت‌وساز بدن، عملکرد ذهنی، بلوغ عصبی، مهارت‌های یادگیری و حافظه دارد (1). گفته شده است فرآیندهای مغزی مرتبط با خواب می‌تواند بر عملکرد فیزیکی، عاطفی و شناختی در طول روز تأثیرگذار باشد. برخی فرآیندهای پیچیده مغزی (مانند تفکر انتزاعی، خلاقیت، برنامه‌ریزی و عملکرد تحصیلی)، ازجمله عملکردهای عصبی – شناختی حساس به خواب هستند (2). مراکز کنترل بیماری، 10-9 ساعت خواب برای نوجوانان و بیش از 10 ساعت خواب را برای کودکان در سن مدرسه توصیه میکنند. همچنین بنیاد علمی ملی خواب امریکا، 11-9 ساعت خواب برای کودکان در سن مدرسه و 10-8 ساعت برای نوجوانان را پیشنهاد کرده است (3). برقراری نظم و مقررات در ارتباط با جوانب مختلف خواب، ازجمله ساعات خواب و رعایت آنها باعث بهبود کیفیت خواب شده که این نظم و مقررات، بهداشت خواب نامیده می‌شود (4)؛ لیکن عدم رعایت بهداشت خواب که می‌تواند حاصل شرایط جسمی، روانی، محیطی و یا وراثتی باشد، میزان خواب مطلوب را کاهش داده و سلامتی کودک را به خطر می‌اندازد (5)؛ به‌نحوی‌که کاهش کیفیت و کمّیت خواب مطلوب می‌تواند کودک را دچار عوارض جسمانی (سردرد و دل درد) و رفتاری – روانی (تحریک‌پذیری و پرخاشگری) کند (5،6). همچنین بهداشت نامناسب خواب به دلیل ایجاد اختلال در خواب و بیداری و هوشیاری نرمال در طول روز باعث اختلال در روند زندگی فرد می‌شود. با این وجود، عدم رعایت بهداشت خواب در میان کودکان شایع بوده و براساس گزارش‌های منتشره در سال 2015، 43% از دانش‌آموزان ابتدایی و 29% از دانش‌آموزان راهنمایی در آمریکا (تگزاس) از اختلالات خواب رنج می‌برند، که علل وجود این اختلالات، ریشه در عادات نامناسب خواب دارد (3). با توجه به مطالعات انجام‌شده، عدم رعایت عادات و رفتارهای مناسب خواب می‌تواند منجر به بروز مشکلات متعدد در کودکان شود؛ به‌طوری‌که تغییرات کوتاه‌مدت در شاخص‌های بیولوژیکی، فعالیت هورمونی و در پی آن اضافه‌وزن یا چاقی و دیابت در کودکان با مشکلات خواب، بیش از سایر کودکان گزارش شده است (5،7). اما آنچه مسلم است تبعیت از برنامه منظم و داشتن عادات مناسب خواب موجب تسهیل فرآیند خواب و احساس آرامش پس از بیداری می‌شود. صاحب‌نظران معتقدند اکثر مشکلات خواب با پیروی از عادات مناسب خواب برطرف میگردد (6). از عادات خواب می‌توان به رفتارهای مربوط به زمان به رختخواب رفتن، بیدار شدن، مدت زمان خواب شبانه، مصرف داروهای خواب‌آور، استفاده از نوشیدنی در شب و مانند آن اشاره کرد (8). به‌طورکلی افراد از عادات و الگوهای رفتاری منحصر به‌فردی برای خوابیدن پیروی میکنند (6)، که پایه‌های اساسی یادگیری این عادات در دوران کودکی با توجه به زمینه‌های فرهنگی و خانوادگی شکل گرفته و فرد در طول عمر خود سعی می‌کند آن را حفظ کند (5). عواقب منفی مشکلات خواب شامل: کم‌توجهی، کاهش ظرفیت حافظه، مشکلات رفتاری؛ همچون تحریک‌پذیری، بی‌ثباتی عاطفی، رفتارهای مشکل‌ساز، بیماری‌های روانی، بیش‌فعالی و عملکرد ضعیف تحصیلی می‌باشد (7). از آنجایی‌که در دوران کودکی پایه‌های اساسی جهت کسب عادات مناسب خواب و پیشگیری از اختلالات ماندگار، از عادات نامناسب خواب شکل می‌گیرد و در اوایل این دوران (در محدوده 11-6 سالگی) نیز الگوهای خواب کودکان همانند الگوهای خواب بزرگسالان است؛ بنابراین در سن مدرسه که کودکان مهارت‌های شناختی را کسب کرده و این فرصت را به دست می آورند تا رفتارهای سلامتی را دنبال و انتخاب کنند، می‌توان به جستجوی رفتارهای در حال شکل‌گیری آنها پرداخت. پس شناسایی و جلوگیری از شکل‌گیری عادات نامناسب خواب در این دوران بسیار حایز اهمیت است. با توجه به اینکه عوامل فرهنگی و اجتماعی بر شکل‌گیری عادات خواب تأثیرگذارند و پرستاران کودکان نیز دارای یک موقعیت منحصر به‌فرد برای غربالگری کودکان در جامعه و بالین از نظر اختلالات خواب، آموزش خانواده‌ها درباره عادات خوب بهداشتی و به اجرا درآوردن عادات مناسب با توجه به فرهنگ می‌باشند (6)، مطالعه حاضر با هدف تعیین عادات خواب دانش‌آموزان ابتدایی شهرستان نهاوند از دیدگاه والدین صورت گرفت.
روش بررسی
این مطالعه به روش توصیفی از نوع همبستگی بر روی 240 دانش‌آموز ابتدایی شهرستان نهاوند (واقع در غرب ایران) در سال 1395 انجام شد. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. جهت نمونه‌گیری، شهرستان نهاوند به 2 منطقه جغرافیایی شرقی و غربی تقسیم شد. از هر منطقه 2 مدرسه ابتدایی(یک مدرسه دخترانه و یک مدرسه پسرانه) و از هر مدرسه، پایه‌های اول تا ششم و در هر کلاس 10 نفر به‌‌طور تصادفی انتخاب شد. حجم نمونه با توجه به مطالعه احتشام‌زاده و مرعشی، در سطح خطای 05/0، در توان آماری 85/0 و ضریب همبستگی 19/0- به دست آمد(9).
معیارهای ورود به مطالعه برای کودکان شامل: عدم مصرف هرگونه داروی روانپزشکی، برخورداری سلامت جسمی و برای والدین برخورداری از حداقل سواد خواندن و نوشتن بود.
ابزار گردآوری داده‌ها به شرح زیر بود:
1- پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک: اطلاعات کودک شامل: سن، جنس، رتبه تولد، پایه کلاسی، ابتلا به اختلالات روانی، مصرف داروهای روانپزشکی و اطلاعات والدین (شامل: شغل پدر، شغل مادر، سطح تحصیلات پدر، سطح تحصیلات مادر، زندگی مشترک یا جداگانه پدر و مادر و ابتلا به اختلالات روانی) بود.
2- پرسشنامه عادات خواب کودکان ( :(Child Sleep Habits Questionnaire, SCHQاین پرسشنامه توسط Owns و همکاران در سال 2000 جهت غربالگری عادات خواب کودکان (سنین 12-3 سال) ساخته شده است. پرسشنامه شامل 44 عبارت بوده و سؤالات به‌صورت لیکرت 3 گزینه‌‌‌ای است که در صورت تکرار رفتار: 1-0 بار در هفته، گزینه ندرتاً (امتیاز1)؛ 4-2 بار در هفته، گزینه گاهی اوقات (2امتیاز) و 7-5 بار در هفته، گزینه معمولاً (امتیاز3) را انتخاب میکنند (5). این پرسشنامه مشتمل بر 5 بخش شامل: زمان خواب (12 سؤال)، رفتار خواب (18 سؤال)، بیداری در شب (3 سؤال)، بیداری در صبح (7 سؤال ) و خواب‌آلودگی (4 سؤال) می‌باشد.
توضیحات لازم در مورد هر بخش پرسشنامه عادات خواب در جدول شماره 1 آمده است. در هر بخش، بالا بودن میانگین، نشان‌دهنده اختلال در عادات خواب و پایین بودن میانگین، بیانگر کمتر بودن اختلال در عادات خواب است (6)، و در مجموع، احراز نمره کل بیش از 41، بر وجود اختلال در عادات خواب کودک دلالت دارد (10). پرسشنامه عادات خواب یک پرسشنامه استاندارد است که روایی ابزار آن با استفاده از روش اعتبار محتوا و پایایی با روش آزمون مجدد بر روی 10 کودک 11-6 ساله توسط شوقی و همکاران، 97/0 تعیین گردید (5). همچنین پایایی ابزار در مطالعه یوسف گمرکچی، 78/0 محاسبه شد (6).
جدول شماره 1: توصیف عادات خواب
| عادات خواب | توصیف |
| زمان خواب | بررسی اینکه آیا کودک در ساعت مشخص به خواب می‌رود؛ پس از به رختخواب رفتن با تأخیر می‌خوابد و یا اینکه آیا هر روز طول خواب مشابهی دارد؟ |
| رفتار خواب | رفتارهای مربوط به مقاومت در به خواب‌رفتن، نیاز به حضور والدین در اتاق خواب، رفتارهای اضطرابی در زمان خواب و رفتارهای پاراسومنیا. پاراسومنیا ازجمله رفتارهای دوره‌ای است که شناخت و آگاهی فرد را درگیر کرده و باعث اختلال در عملکرد عضلانی و سیستم خودمختار فرد می‌شود (11). |
| بیداری در شب | اکثر کودکان سالم در طول شب از خواب بیدار می‌شوند، اما معمولاً بدون مداخله به خواب می‌روند (12). در این بخش سؤالاتی در مورد بیدار شدن شبانه کودک و نیاز به مداخله والدین برای خوابیدن مجدد و یا تغییر در محل خواب کودک مورد سؤال قرار گرفت. |
| بیداری در صبح | بررسی اینکه آیا کودک صبح‌ها خودش بیدار می‌شود یا با صدای زنگ. آیا کودک به سختی از رختخواب بر‌می‌خیزد. |
| خواب‌آلودگی | این دسته از سؤالات مربوط به بیدار شدن در صبح با کمک دیگران و هوشیاری کودک پس از برخواستن از خواب ، وجود خُلق و خوی منفی هنگام بیدار شدن ، خستگی و تمایل شدید برای خوابیدن در طول روز بود. |
درباره هدف مطالعه و نیز روش تکمیل پرسشنامه‌ها، توضیحات لازم به والدین داده شد و از آنان (پدر یا مادر) درخواست گردید به‌صورت خودگزارشی به سؤالات پرسشنامه‌ها پاسخ دهند.
این مطالعه در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی همدان (با کد اخلاق R.UMSHA.REC.1395.524) مورد تصویب قرار گرفت و تمامی موازین اخلاقی اعم از اخذ مجوزها، رضایت کتبی، بیان اهداف، محرمانه ماندن اطلاعات و استفاده از اطلاعات در جهت پژوهش رعایت شد.
داده‌ها با استفاده از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی (تی مستقل) به کمک نرم‌افزار SPSS نسخه16 تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
در این مطالعه، بیشترین تعداد کودکان (9/32%) در گروه سنی 11-10 سال قرار داشتند. 9/52% کودکان، فرزند اول و از لحاظ جنسیت دختر و پسر به نسبت برابر انتخاب شدند. سطح تحصیلات اکثر پدران واحدهای مورد پژوهش، زیردیپلم (3/53%) و 8/53% شغل آزاد داشتند. همچنین تحصیلات اکثر مادران نیز زیردیپلم (1/67%) و 95% خانه‌دار بودند (جدول شماره 2).
جدول شماره 2: توزیع فراوانی مشخصات دموگرافیک واحدهای مورد مطالعه
| متغیر | گروه | تعداد | درصد |
| جنس | دختر | 120 | 50 |
| پسر | 120 | 50 | |
| ≤7 | 39 | 2/16 | |
| سن | 9-8 | 78 | 5/32 |
| 11-10 | 79 | 9/32 | |
| ≥12 | 40 | 7/16 | |
| عدم پاسخ | 4 | 7/1 | |
| رتبه تولد | 1 | 127 | 9/52 |
| 2 | 69 | 7/28 | |
| 3 | 21 | 8/8 | |
| 4 | 11 | 6/4 | |
| 5 | 7 | 9/2 | |
| پایه تحصیلی | عدم پاسخ | 5 | 1/2 |
| کلاس اول | 40 | 7/16 | |
| کلاس دوم | 40 | 7/16 | |
| کلاس سوم | 40 | 7/16 | |
| کلاس چهارم | 40 | 7/16 | |
| کلاس پنجم | 40 | 7/16 | |
| کلاس ششم | 40 | 7/16 | |
| شغل پدر | آزاد | 129 | 8/53 |
| کارگر | 88 | 7/36 | |
| دولتی | 23 | 6/9 | |
| زیردیپلم | 128 | 3/53 | |
| سطح تحصیلات پدر | دیپلم | 85 | 4/53 |
| دانشگاهی | 27 | 2/11 | |
| شغل مادر | شاغل | 12 | 5 |
| خانه‌دار | 228 | 95 | |
| سطح تحصیلات مادر | زیردیپلم | 161 | 1/67 |
| دیپلم | 69 | 8/28 | |
| دانشگاهی | 10 | 2/4 |
در راستای هدف تعیین عادات خواب دانش‌آموزان ابتدایی، میانگین عادات خواب دانش‌آموزان، 33/9±72/64 به دست آمد. بالاترین میانگین مربوط به بُعد رفتارهای مربوط به خواب (75/4±87/26) و پایین‌ترین میانگین در بُعد بیداری در شب (48/1±35/4) در کودکان مورد مطالعه بود.
بالا بودن میانگین، نشان‌دهنده اختلال در عادات خواب و پایین بودن آن نیز کاهش اختلال در عادات خواب را نشان می‌داد (جدول شماره 3).
جدول شماره 3 : میانگین نمره عادات خواب دانش‌آموزان ابتدایی مورد مطالعه
| بیشترین مقدار | کمترین مقدار | میانگین ± انحراف معیار | عادات خواب |
| 00/36 | 00/12 | 50/17±87/3 | زمان خواب |
| 00/46 | 00/18 | 87/26±75/4 | رفتار خواب |
| 00/9 | 00/3 | 35/4±48/1 | بیداری در شب |
| 00/19 | 00/7 | 20/10±65/2 | بیداری در صبح |
| 00/12 | 00/4 | 77/5±77/1 | خواب آلودگی |
| 00/107 | 00/44 | 72/64±33/9 | جمع |
در راستای «تعیین ارتباط بین عادات خواب با جنسیت دانش‌آموزان ابتدایی شهرستان نهاوند» جهت مقایسه میانگین نمره عادات خواب در دو گروه دختران و پسران، براساس نتایج آزمون تی مستقل، بین میانگین نمره عادات خواب در گروه‌های مذکور، ارتباط آماری معنی‌داری وجود نداشت؛ به عبارتی بین عادات خواب دختران و پسران مورد بررسی از لحاظ عادات خواب، اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد (جدول شماره 4).
جدول شماره 4: ارتباط بین عادات خواب با جنسیت دانش‌آموزان ابتدایی مورد مطالعه
| آزمون تی‌مستقل | نمره عادات خواب | جنسیت | |
| میانگین ± انحراف معیار | تعداد | ||
| 428/0 t = 238 df = 669/0 p= |
98/8± 46/64 | 120 | دختر |
| 71/9± 98/64 | 120 | پسر | |
بحث
در پژوهش حاضر، میانگین عادات خواب دانش‌آموزان، 33/9±72/64 به دست آمد که نشان‌دهنده شیوع بالای اختلال در عادات خواب دانش‌آموزان ابتدایی بود. بیشترین اختلال عادات خواب، در رفتار خواب (75/4±87/26) و کمترین آن، مربوط به بیداری در شب (48/1±35/4) گزارش شد.
اختلالات خواب ممکن است در بین 30-20٪ کودکان مشاهده شود که شامل مشکلات خوابیدن (Dyssomnias) یا سایر پدیده‌های نامطلوب در هنگام خواب (Parasomnias) مانند راه رفتن در خواب است، اما اغلب مشکلات خواب در کودکان مورد غفلت قرار می‌گیرد. خواب برای سلامتی جسمی و روانی کودکان ضروری است. مطالعات اخیر نشان داده‌اند کمبود خواب در کودکان، به دلیل تمایل به بیدارماندن در شب، رو به افزایش است. کودکان در سن مدرسه نسبت به نوجوانان و بزرگسالان نیاز بیشتری به خوابیدن دارند و متوسط 11-10 ساعت خواب شبانه برای این کودکان توصیه شده است. امروزه، اکثر کودکان به این مدت زمان توصیه‌شده عمل نمی‌کنند که می‌تواند طیف وسیعی از پیامدهای جسمی و روانی را برای آنها در پی داشته باشد (13). در مطالعات متعدد، اختلالات عادات خواب در کودکان گزارش شده است؛ ازجمله Hawkinsو همکاران (سال 2016) در یک مطالعه مقطعی بر روی کودکان آمریکایی، بیان کردند 36 -23% کودکان 9-6 سال، 41 -30% کودکان 13-10 سال و 49 -41% کودکان 17-14 سال دچار اختلالات خواب هستند که این نتیجه نشان‌کننده اختلالات خواب وسیع در جمعیت مورد مطالعه بود (14). Litsenburg و همکاران (2010) در هلند با انجام مطالعه‌ای در این زمینه اظهار داشتند میانگین اختلال در عادات خواب کودکان، 59/0±50/40 می‌باشد. Iwadare و همکاران نیز در سال 2013 با بررسی کودکان در سنین مدرسه در ژاپن، میانگین اختلال در عادات خواب این کودکان را 5/6±0/40 و بیشترین اختلال عادات خواب را مربوط به رفتار خوابیدن عنوان کردند (15). Cruz و همکاران در سال 2016، میانگین اختلال در عادات خواب کودکان اسپانیایی را 25/7±1/43 گزارش کردند (16). همچنین نتایج مطالعه ازگلی و همکاران (1395) در ایران نشان داد 25/63% کودکان اختلالات متوسط تا شدید خواب، 9/64% اختلال در بیداری در صبح و 9/28% اختلال در رفتار خواب دارند (6). خزاعی و همکاران (1392) اختلال در رفتار خواب، به‌ویژه مقاومت در به خواب رفتن (5/20%) را نامناسب‌ترین عادات خواب کودکان ذکر کردند (17). همچنین محمدی و همکاران (1386) در پژوهشی که بر روی 215 کودک در تهران انجام دادند بیشترین اختلال در عادات خواب کودکان را اختلال در رفتار خوابیدن کودکان با 44/56% گزارش کردند (18). در مطالعات مذکور فراوانی شیوع اختلالات خواب می‌تواند ناشی از تفاوت در جامعه پژوهش و عوامل فرهنگی حاکم بر جامعه باشد که بر عادات خواب خانواده‌ها و به‌تبع آن کودکان تأثیرگذار است. درمقابل، یافته‌های مطالعه حاضر با نتایج گمرکچی و همکاران (1388)، Litsenburg و همکاران(2010) و Brown و همکاران (2017) همخوانی نداشت. نتایج پژوهش گمرکچی و همکاران نشان داد نامناسب‌ترین عادات خواب مربوط به بیداری در شب بوده، که علت این امر می‌تواند به دلیل بررسی ابعاد کمتری از پرسشنامه اختلال خواب در مطالعه ایشان باشد (6). در مطالعه Litsenburgو همکاران (2010) نیز بیشترین اختلال عادات خواب مربوط به خواب‌آلودگی روزانه عنوان شد که علت این تفاوت در نتایج را می‌توان در زمان متفاوت نمونه‌گیری نسبت به مطالعه حاضر جستجو کرد (12). همچنین نتایج مطالعه حاضر با یافته‌های پژوهش Brown و همکاران (2017) همسو نبود که علت این اختلاف را می‌توان در نوع کودکان مورد بررسی دانست؛ چراکه در مطالعه ایشان دانش‌آموزان را اکثریت دختر و ساکن کمپ‌های دانش‌آموزی تشکیل می‌دادند و با توجه به یکسان نبودن محیط و نبودن در کنار خانواده، این نتیجه دور از انتظار نبود (19). نتایج مطالعه حاضر درخصوص ارتباط بین عادات خواب با جنسیت کودکان مورد بررسی نشان داد بین عادات خواب با جنسیت کودکان، ارتباط معنی‌دار آماری وجود ندارد. این یافته با نتایج مطالعه گمرکچی و همکاران (1388) همخوانی داشت (6). Carvalho Bos و همکاران (2009) در مطالعه‌ای با هدف «تعیین ارتباط بین عادات خواب با مشکلات عاطفی - رفتاری در کودکان» نشان دادند بین جنسیت و برخی عادات خواب کودکان همچون مقاومت در برابر خوابیدن و خواب طولانی‌مدت، ارتباط معنی‌داری وجود دارد (20). همچنین Meijer و همکاران در سال 2010، تفاوت در برخی عادات خواب بین دختران و پسران را گزارش کردند (21) ،که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی نداشت؛ علت این امر را می‌توان تفاوت در گروه‌های سنی، فرهنگ حاکم بر جامعه و نوع پرسشنامه‌های مورد استفاده دانست.
نتیجه‌گیری
اختلال مربوط به عادات خواب، یکی از مشکلات کودکان سن دبستانی است که اغلب توسط والدین و متخصصان مورد غفلت قرار می‌گیرد؛ لذا با توجه به اهمیت دوران کودکی در شکل‌گیری عادات خواب مناسب، براساس نتایج این مطالعه پیشنهاد میگردد مطالعات غربالگری برای کودکان در سنین مختلف (برای بررسی مشکلات خواب و ارزیابی اختلالات رفتاری در آنان) انجام شود و برنامه‌های آموزشی به‌منظور ارتقای سلامت کودکان در حیطه بهداشت خواب در مدارس اجرا گردد که همکاری و آگاه‌سازی والدین، معلمین، دانشجویان و کسانی‌که با کودکان در ارتباط هستند نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشي |
موضوع مقاله:
پرستاری-جراحی-ویژه-کودکان
دریافت: 1396/12/8 | پذیرش: 1397/2/17 | انتشار: 1397/7/23
دریافت: 1396/12/8 | پذیرش: 1397/2/17 | انتشار: 1397/7/23
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
حق تالیف (کپی رایت) برای مولفان محفوظ است.
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم پزشکی قم
ناشر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی قم
شاپا چاپی: 7799-1375
شاپا الکترونیک: 1375-2008
ایمیل مجله: journal@muq.ac.ir
j.muq.ac@gmail.com
