مجله دانشگاه علوم پزشکی قم

مقدمه
سازمان بهداشت جهانی در سال 2015 از ناباروری، که از معضلات رو به افزایش کشورهای درحال‌توسعه است، به‌ عنوان یک معضل بهداشت عمومی یاد کرده است [1]. میزان ناباروری در دنیا بین 12 تا 15 درصد گزارش ‌شده و 80 تا ۱۶۸ میلیون نفر از ناباروری رنج می‌برند که سالانه 100 هزار زوج نابارور به جمعیت زوجین نابارور افزوده می‌شود [3 ،2]. طبق آمار بین سه تا چهار میلیون زوج نابارور در ایران زندگی می‌کنند و سالانه ۱۵ درصد به این تعداد افزوده می‌شود [4]. ناباروری با طیف گسترده‌ای از آسیب‌های روان‌شناختی شامل کاهش کیفیت زندگی و افزایش سطح تنیدگی، اختلال عملکرد جنسی و مشکلات زناشویی همراه است [5]. در همین راستا یکی از بحران‌های اساسی در زندگی زنان نابارور کاهش کیفیت رابطه زناشویی است [6]. کیفیت روابط زناشویی مفهومی چندبعدی است که شامل ابعاد گوناگون ارتباط زوجین، مانند سازگاری، رضایت جنسی، شادمانی، انسجام و تعهد می‌شود [7]. پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که زوجین نابارور نسبت به زوجین بارور از رضایت زناشویی، ابراز علاقه نسبت به همسر، ‌سازگاری زناشویی، خشنودی و رضایت جنسی پایین‌تری برخوردارند [9 ،8].
ناباروری عاملی استرس‌زاست که بر روابط زناشویی زوجین تأثیر منفی دارد و همین عامل کیفیت رابطه زناشویی را با خطر جدی مواجه می‌کند [10]. استرس ناباروری مجموعه‌ای از نشانه‌هاست که به دنبال تشخیص ناباروری در افراد بروز می‌کند و به ‌صورت ترکیبی از پنج مؤلفه، شامل نگرانی اجتماعی، نگرانی جنسی، نگرانی ارتباطی، نیاز به والد بودن و نپذیرفتن سبک زندگی بدون فرزند ظاهر می‌شود [12 ،11]. پژوهش‌ها نشان داده‌اند تجربه استرس‌زای ناباروری می‌تواند با طیف گسترده آسیب‌های روان‌شناختی مانند کاهش سطح احترام به خود، افزایش سطح تنیدگی، اضطراب، افسردگی، عصبانیت، احساس ناکارآمدی، ناکنش‌وری جنسی، مشکلات زناشویی و مشکلات شناختی و هیجانی مرتبط باشد [14 ،13]. در همین راستا پژوهش اتیس و همکاران نشان داد سطوح پایین‌تر استرس با کیفیت رابطه زناشویی بالاتر همراه است [15].
مطالعات نشان داده‌اند که ناباروری و درمان آن باعث تأثیراتی مانند آشفتگی، سرخوردگی، افسردگی، اضطراب، ناامیدی، احساس گناه و احساس بی‌ارزشی، احساس درماندگی، طرد و شکست در زندگی می‌شود [17 ،16]. به علاوه احساس طرد، درماندگی و شکست یک پیش‌بینی‌کننده قوی در روابط زوجین محسوب می‌شود [18]. احساس شکست هم‌پوشی زیادی با ناامیدی دارد، وقتی فردی احساس شکست را تجربه می‌کند، ابتدا ناامید می‌شود بعد از آن دو وضعیت پیش می‌آید: یا وی می‌تواند درصدد جبران آن برآمده و از نو شروع می‌کند و یا اینکه به سمت ناکامی و افسردگی می‌رود [19]. ناامیدی و شکست همراه با ناباروری می‌تواند اساس روابط یک زوج را متزلزل کند [20]. مطالعه‌ کیفی اله‌یاری و همکاران، نشان داد که ناباروری و فرایند درمان آن به‌خودی‌خود منجر به ایجاد ابهام در زندگی می‌شود و به دنبال خود انواعی از استرس‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی و احساس شکست، اندوه، فقدان و خشم را به همراه دارد. درنتیجه افراد احساس عدم امنیت در زندگی زناشویی می‌کنند [21].
باروری و سلامت باروری از اجزای مهم سلامت عمومی جامعه و برای گسترش و حفظ بشریت لازم و ضروری است [22]، همچنین اگرچه درمان ناباروری و مداخله‌های طبی مربوط به آن اغلب مشکل، طولانی‌مدت و گران است، اما تنش روانی و احساس شکست ناشی از آن بر کیفیت زندگی زناشویی نابارورها مسئله مهم‌تری به نظر می‌رسد [23]. بنابراین ناباروری به ‌عنوان یک بحران در زندگی افراد و یک مشکل اجتماعی در حال رشد، نمود پیداکرده و عوارض مخرب آن نیز نه‌تنها به روابط بین زوجین خلل وارد می‌کند، بلکه دولت و جامعه را نیز درگیر می‌کند، بنابراین، ضرورت شناخت دقیق این پدیده و پیامدهای آن آشکار می‌شود. از این ‌رو با توجه به خلأ پژوهشی در زمینه ارتباطِ نقش احساس شکست و استرس ناباروری با کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور، مطالعه حاضر با هدف تعیین نقش استرس ناباروری و احساس شکست در پیش‌بینی کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور انجام شد و به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا استرس ناباروری و احساس شکست در پیش‌بینی کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور نقش دارند؟
روش بررسی
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل تمامی زنان نابارور مراجعه‌کننده به مرکز ناباروری رویش شهر بیرجند در بهار 1399 بودند. حداقل نمونه در تحقیقات همبستگی سی نفر به ازای هر متغیر توصیه ‌شده است [24]. برای افزایش اعتبار بیرونی پژوهش تعداد 120 نفر واجد شرایط که داوطلب همکاری بودند، به ‌صورت نمونه‌گیری در‌دسترس انتخاب شدند. ملاک‌های ورود به پژوهش شامل تشخیص ناباروری بر اساس پرونده پزشکی، دامنه سنی ۲0 الی 45 سال، حداقل سطح سواد خواندن و نوشتن، مدت ناباروری یک سال و بیشتر و تمایل فرد به ورود به مطالعه بود و ملاک‌های خروج از مطالعه شامل عدم همکاری و مخدوش بودن پرسش‌نامه‌ها بود. برای جمع‌آوری داده‌ها از ابزارهای زیر استفاده شد.
مقیاس استرس ناباروری: این مقیاس ۴۶‌سؤالی توسط نیوتن و همکاران در سال ۱۹۹۹ ساخته‌ شده که پنج بُعد استرس ناباروری شامل اجتماعی (سؤالات 1-10)، جنسی (سؤالات 11-18)، ارتباطی (سؤالات 19-28)، عدم پذیرش سبک زندگی بدون فرزند (سؤالات 29-36) و نیاز به والد شدن (سؤالات 37-46) را بر اساس مقیاس لیکرت 6‌درجه‌ای از کاملاً مخالفم (۱) تا کاملاً موافقم (۶) می‌سنجد و سؤالات (1، 2، 5، 6، 10، 12، 13، 21، 28، 29، 30، 31، 33، 34، 35، 36، 43) به ‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. دامنه نمرات بین 46 و 276 بود. نمره برش 184 بود و افزایش نمره این آزمون نشان‌دهنده افزایش استرس اختصاصی در زوجین نابارور بود. روایی صوری و محتوایی این آزمون توسط نیوتن و همکاران تأیید شده است، همچنین در مطالعه نیوتن و همکاران، همبستگی درونی استرس ادراک‌شده در بعد اجتماعی 87/0، جنسی 77/0، ارتباطی 82/0، عدم پذیرش سبک زندگی بدون فرزند 80/0، نیاز به والد بودن 84/0 و در بعد استرس کلی، 93/0 بود [25]. پرسش‌نامه استرس ناباروری در ایران توسط علیزاده و همکاران هنجاریابی شد و روایی محتوایی توسط اساتید دانشگاه علامه طباطبایی، خوارزمی و انستیتو روان‌پزشکی تهران تأیید شده است و پایایی روی یک نمونه سی‌نفری از افراد نابارور به روش همسانی درونی (ضریب آلفای کرونباخ) به ترتیب برای استرس در ابعاد اجتماعی 78/0، جنسی 77/0، ارتباطی 78/0، سبک زندگی بدون فرزند 75/0، نیاز به والد بودن 84/0 و استرس کلی 91/0 برآورد شده است [26]. در پژوهش حاضر پایایی کل به روش آلفای کرونباخ 83/0 به دست آمد.
مقیاس احساس شکست: این مقیاس شانزده‌سؤالی توسط گیلبرت و آلن در سال 1998 ساخته‌شده و سه‌خرده مقیاس احساس رکود (7، 8، 10، 11، 13، 14، 16)، احساس بازندگی (1، 3، 5، 12، 15) و احساس رضایتمندی (2، 4، 6، 9) را بر اساس مقیاس 5درجه‌ای لیکرت از هرگز (صفر) تا تقریباً همیشه (نمره 4) می‌سنجد، سؤالات 2 ،4 ،6 و 9 به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. بنابراین دامنه نمرات بین 16 تا 80 بود و نمرات بالاتر نشان‌دهنده احساس شکست بیشتر بود و برعکس. گیلبرت و آلن در مطالعه خود روایی سازه آن را تأیید و پایایی به روش ضریب آلفای کرونباخ را برای گروه زنان 94/0 و برای گروه مردان 93/0 گزارش کردند [27]. پرسش‌نامه مذکور توسط ترصفی و همکاران هنجار شده است و روایی محتوایی آن تأیید و ضریب پایایی به روش آلفای کرونباخ برای کل آزمودنی‌ها 91/0، در جامعه زنان 91/0 و مردان 92/0 به دست آمد [28]. در پژوهش حاضر پایایی کل به روش آلفای کرونباخ 89/0 به دست آمد.
مقیاس کیفیت رابطه زناشویی: این پرسش‌نامه 28‌سوالی توسط راست و همکاران در سال 2010 ساخته شده که روی مقیاس چهار‌گزینه‌ای (مخالف، کاملاً مخالف، موافق و کاملاً موافق) نمره‌گذاری می‌شود. از این ‌رو نمره کل بین 0 تا 84 در نوسان بود. نمره بالا نشانه وخیم بودن کیفیت زناشویی بود. در مطالعه راست و همکاران روایی این پرسش‌نامه با ۲۴ زوج سنجیده شده است که همبستگی میان بهبودی زوج‌ها و مقیاس درمانگر 91/0 بوده است و در زمینه پایایی این پرسش‌نامه، آلفای کرونباخ 89/0 را برای زنان و 85/0 را در مردان گزارش کردند [29]. در پژوهش عیسی‌نژاد و همکاران روایی محتوایی آن تأیید شد و پایایی آن به شیوه آلفای کرونباخ 89/0 به دست آمد [30]. در پژوهش حاضر پایایی کل به روش آلفای کرونباخ 85/0 به دست آمد.
پس از کسب مجوزها و هماهنگی های لازم و مشخص شدن زمان مراجعه افراد نمونه انتخاب‌ شدند و محقق در مرکز حاضر شد و بعد از جلب نظر و توجیه آنان اقدام به توزیع و جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها و پاسخ‌نامه‌های مربوط در همان زمان و مکان کرد.  با رعایت پروتکل های بهداشتی تمامی داده‌ها گردآوری شدند. در این پژوهش تمامی اصول اخلاقی مرتبط از جمله محرمانه بودن پرسش‌نامه‌ها، رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان در پژوهش و اختیار خروج از پژوهش رعایت شده است. جهت تحلیل داده‌ها در بخش آمار توصیفی از میانگین و انحراف استاندارد و در بخش آمار استنباطی پس از تأیید پیش‌فرض (نرمال بودن توزیع نمرات با آزمون کولموگروف ـ اسمیرنوف، استقلال باقی‌مانده‌ها با آزمون دوربین ـ واتسون و وجود هم‌خطی چندگانه بین متغیرهای پیش‌بین با شاخص‌های تحمل و عامل تورم واریانس) از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه به شیوه هم‌زمان با نرم‌افزار SPSS نسخه ۲۲ در سطح معنی‌داری 05/0 استفاده‌شد.
یافته‌ها
نتایج اطلاعات جمعیت‌شناختی نشان داد که از 120 نفر آزمودنی 32 نفر در بازه سنی 20 تا 30 سال (27 درصد)، 51 نفر در بازه سنی 31 تا 39 سال (43 درصد) و 37 نفر بالای 40 سال سن (31 درصد) بودند. 42 نفر تحصیلات زیر دیپلم (35 درصد)، 35 نفر تحصیلات دیپلم (29 درصد) و 43 نفر تحصیلات دیپلم به بالا (36 درصد) داشتند. در جدول شماره ۱، میانگین، انحراف معیار و ضرایب همبستگی متغیرهای پژوهش گزارش‌ شده است.
به‌ منظور پیش‌بینی کیفیت رابطه زناشویی از طریق متغیرهای احساس شکست و استرس ناباروری، از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج مربوط به اجرای این آزمون در ادامه ارائه ‌شده است. برای بررسی استقلال باقی‌مانده‌ها از آماره دوربین ـ واتسون استفاده شد که با توجه به اینکه مقدار آماره به‌دست‌آمده در فاصله 5/1 تا 5/2 قرار داشت می‌توان گفت پیش‌فرض استقلال باقی‌مانده‌ها رعایت شده است. برای بررسی مفروضه هم‌خطی آماره‌های تحمل و تراکم عاملی (VIF) استفاده شد که با توجه به اینکه مقدار آماره تحمل از مقدار برش 1/0 بیشتر بود و آماره تراکم عاملی (VIF) از مقدار برش 10 کمتر بود، نتیجه این می‌شود که از مفروضه هم‌خطی، تخطی صورت نگرفته است.
با توجه به جدول شماره 2 مقدار ضریب تعیین (مجذور R) برابر با 373/0 به دست آمد که نشان می‌دهد مؤلفه‌های استرس ناباروری 3/37 درصد از واریانس کیفیت رابطه زناشویی را تبیین می‌کنند. مقدار ضریب رگرسیونی استانداردشده (Beta) برای مؤلفه اجتماعی 014/0=P، 135/0=β، جنسی 035/0=P، 88/0=β، ارتباطی 166/0=P، 260/0=β، عدم پذیرش سبک زندگی 001/0>P، 235/0=β و برای مؤلفه نیاز به والد شدن 001/0>P، 219/0=β بود. بنابراین مؤلفه‌های استرس ناباروری به شکل مثبت و معنی‌داری، توانایی پیش‌بینی کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور را داشتند.
با توجه به جدول شماره 3 مقدار ضریب تعیین (مجذور R) برابر با 359/0 به دست آمد که نشان می‌دهد مؤلفه‌های احساس شکست 9/35 درصد از واریانس کیفیت رابطه زناشویی را تبیین می‌کنند. مقدار ضریب رگرسیونی استانداردشده (Beta) برای مؤلفه احساس رکود 001/0>P،240/0=β، احساس بازندگی 001/0>P، 225/0=β و برای مؤلفه احساس رضایتمندی (001/0>P، 261/0=β است. بنابراین مؤلفه‌های احساس شکست به شکل مثبت و معنی‌داری، توانایی پیش‌بینی کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور را داشتند.
با توجه به نتایج جدول شماره 4 ضریب همبستگی چندگانه بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته برابر با 735/0 است. همچنین مقدار ضریب تعیین (مجذور R) برابر با 541/0 است که نشان می دهد استرس ناباروری و احساس شکست، 1/54 درصد از واریانس کیفیت رابطه زناشویی را تبیین کرده است. همچنین مقدار ضریب رگرسیونی استانداردشده (Beta) استرس ناباروری 01/0 P<‌، 546/0=β و احساس شکست 05/0‌P<‌، 226/0=β نشان می‌دهد که استرس ناباروری و احساس شکست به صورت مثبت کیفیت رابطه زناشویی را پیش‌بینی می‌کنند.
بحث
مطالعه حاضر با هدف تعیین نقش احساس شکست و استرس ناباروری در پیش‌بینی کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور انجام شد. اولین یافته پژوهش نشان داد که تمامی مقایسه ضرایب همبستگی محاسبه‌شده بین استرس ناباروری و مؤلفه‌های آن با کیفیت رابطه زناشویی مثبت و معنی‌دار بود. همچنین مؤلفه‌های استرس ناباروری به شکل مثبت و معنی‌داری بر کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور اثرگذار بودند. بنابراین نتیجه گرفته می‌شود که با افزایش استرس ناباروری، کیفیت رابطه زناشویی کاهش پیدا می‌کند. نتیجه به‌دست‌آمده با نتایج تقریباً مشابه در این زمینه به‌ صورت غیرمستقیم همسو است. به‌عنوان‌مثال برگ و ویلسون در مطالعه خود دریافتند که استرس ناباروری باعث اختلال در سازگاری زناشویی زنان می‌شود و با گذشت زمان این ناسازگاری بیشتر می‌شود [31]، پژوهش اتیس و همکاران نشان داد که سطوح پایین‌تر استرس باکیفیت رابطه زناشویی بالاتر همراه است [15]. همچنین نتایج مطالعه حسینی و همکاران نشان داد نگرانی‌های ارتباطی، نگرانی اجتماعی، نیاز به والد بودن و نگرانی‌های جنسی پیش‌بینی کننده‌های مناسب سازگاری زناشویی هستند [32]. در تبیین این رابطه می‌توان گفت، افرادی که تحت‌ فشار روانی بیشتری هستند و یا در مقابله با مسائل پیش‌پاافتاده زندگی، بیشتر دچار استرس می‌شوند، هنگام برخورد با مشکلات و شرایط سخت زندگی نیروی خود را از دست می‌دهند، احساس ضعف بیشتری می‌کنند، سیستم دفاعی بدنشان ضعیف‌تر می‌شود و درنتیجه بهداشت روانی آن‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرد و نهایتاً از رابطه زناشویی خود احساس رضایت کمتری می‌کنند [33]. مکانیسم اثرگذاری این متغیرها در روابط به‌ وسیله ایجاد احساسات مطلوب و یا نامطلوب در شخص مقابل است، شدت، میزان و دوام این احساسات بر علاقه‌مندی و ارزشی که افراد برای یکدیگر قائل هستند اثرگذار است، درواقع انسان‌ها در تعاملات خویش به اشخاصی علاقه‌مند ‌می‌شوند که در آن‌ها احساسات مطلوبی ایجاد کنند. زوجینی که به‌کرات، خواسته و ناخواسته موجبات رنجش یکدیگر را به شیوه‌های مختلف فراهم می‌آورند، به کیفیت رابطه زناشویی خود آسیب وارد می‌کنند [34]. به‌ طور کلی به نظر می‌رسد استرس از طریق ایجاد هیجانات و عواطف منفی و اختلال در فرایند حل مسئله، قضاوت و تصمیم‌گیری بر تعاملات و روابط زوجین اثری منفی گذاشته و سبب می‌شود فرد در رابطه زناشویی با کوچک‌ترین تعارض و مسئله دست به واکنش‌های هیجانی شدیدی زده و مشکلات روان‌شناختی فراوانی را برای همسر خود ایجاد کند.
دیگر یافته پژوهش نشان داد تمامی مقایسه ضرایب همبستگی محاسبه‌شده بین احساس شکست و مؤلفه‌های آن با کیفیت رابطه زناشویی مثبت و معنی‌دار بود. همچنین مؤلفه‌های احساس شکست به شکل مثبت و معنی‌داری بر کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور اثرگذار بودند. از یافته مذکور می‌توان این‌گونه برداشت کرد که با افزایش احساس شکست‌ها، کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور کاهش می‌یابد. باوجود جست‌وجوی فراوان نویسندگان مطالعه حاضر در پژوهش‌های داخلی و خارجی نتایج مطالعه‌ای که همسو و غیرهمسو با نتایج پژوهش حاضر باشد یافت نشد. از این‌ رو می‌توان گفت نتیجه به‌دست‌آمده به‌ طور غیرمستقیم با نتایج مطالعات مشابه و نزدیک در این زمینه همسوست. به‌ طور مثال نیکولورو و همکاران در مطالعه خود دریافتند که احساس ناامیدی همراه با ناباروری می‌تواند اساس روابط یک زوج را متزلزل کند [20]. همچنین مطالعه اله‌یاری و همکاران نشان داد که ناباروری منجر به ابهام در زندگی، احساس شکست، اندوه و درنتیجه احساس عدم امنیت در زندگی زناشویی زنان نابارور می شود [21]. در تبیین نتیجه مذکور می‌توان گفت زمانی که افرادی مانند زنان نابارور احساس شکست می‌کنند، تصور می‌کنند که درمانده هستند و نمی‌توانند رویدادهای زندگی خود را کنترل کنند، آن‌ها معتقدند که هرگونه تلاشی که می‌کنند بیهوده است. لذا وقتی آن‌ها با مانعی مواجه می‌شوند اگر تلاش مقدماتی آن‌ها برای برخورد با مشکل بی‌ثمر باشد سریعاً قطع امید کرده و احساس ناکامی می‌کنند. از این ‌رو احساس ناکامی می‌تواند انگیزش را تخریب کرده، سطح آرزوها را پایین آورد، در توانایی‌های شناختی اختلال ایجاد کند و بر سلامت جسمانی تأثیر ناگوار بگذارد [35]. بنابراین با احساس شکست و طرد شدن در زنان نابارور، هیجان‌هایی از قبیــل اضطــراب، خشــم، غــم، حســادت، ناامیــدی و افسردگی در فرد بروز می‌کند [36]. بنابراین وقتی زوج‌ها در روابط خود هیجانات منفی بسیاری را تجربه می‌کنند، قادر نیستند خوب فکر کنند و دنیای یکدیگر را درک کنند، از این ‌رو هرکدام از آن‌ها خود را در این رابطه بازنده می‌دانند. این هیجانات و احساسات منفی زوجین به شکل‌گیری رفتارهای منفی، آسیب روانی در خود او و شریک زندگی‌اش و درنهایت کاهش کیفیت روابط زناشویی منجر خواهد شد [37].
استرس یکی از مقوله‌هایی است که نماد مکتوم و پنهان و در مواقع بسیاری نیز علت پنهان و ناشناخته دارد. به عبارتی، گاهی نه از ظاهر شخص می‌توان پی به استرس وی برد و نه دلیل مشخصی در خود شخص یا اطرافیان معلوم است. بنابراین در شرایط غیر ناباروری، استرس به‌تنهایی چه منبع مشخصی داشته باشد چه دلیل آن محرز نباشد، مخل آرامش و روابط است. از طرفی ناباروری در فرهنگ ایران و شاید در سایر فرهنگ‌ها به ‌عنوان نقیصه‌ای است که بیشتر سعی در کتمان و توجیه آن دارند که این عکس‌العمل بیرونی ِ منبعث از استرس، بر آشفتگی و اضطراب درونی فرد می‌افزاید. در این شرایط استرس ناباروری، بر استرس برگرفته از عکس‌العمل شخصی در مواجهات اجتماعی و مواجهات بین‌فردی (در روابط زوجین) اضافه‌شده و شرایط نامطلوب مضاعفی را رقم می‌زند؛ بنابراین استرس در این شرایط با پتانسیل مضاعفی بر کیفیت روابط زناشویی اثر می‌گذارد [38]؛ اما علی‌رغم موارد مطروحه، مداخلات تجربی ما در مراکز مشاوره نشان می‌دهد که تقریباً خانواده‌ها به این مهم آگاه نیستند و گمان می‌کنند آنچه روابط آن‌ها را مخدوش می‌‌کند، صرفاً نداشتن فرزند و برداشت‌ها و قضاوت‌های دیگران است و نسبت به احساس یأس و شکست و نیز احساس اضطراب ناشی از ناباروری در روابط خودآگاه نیستند. بنابراین یافته‌های این پژوهش می‌تواند زنجیره و سیکل معیوب مجموعه‌ای از عوامل ذکرشده در نتایج تحقیق را به ‌عنوان فاکتورهای اصلی آسیب‌رسان در ارتباطات زناشویی (در شرایط ناباروری) معرفی و تبیین و تصریح کند که این عوامل نه‌تنها کیفیت روابط زناشویی را مختل می‌‌کند، بلکه اثر منفی در چرخۀ باروری گذاشته و امکان باروری را به‌ طور مستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین شناسایی و بررسی متغیرهای اثرگذار روان‌شناختی بر کیفیت روابط زناشویی در شرایط ناباروری و ارائه مدل مهارتی معکوس (مهارت حذف متغیرهای مزاحم به ‌جای تقویت) از نقاط قوت این پژوهش است. با توجه به این موضوع که پندار غالب در شرایط ناباروری بیشتر بر آسیب‌های روان‌شناختی برگرفته از شرایط اجتماعی و سبب‌های بیرونی متمرکز است و فرد از عوامل درونی مثل احساس شکست، استرس و غیره آگاه نبوده و در شرایطی حتی مورد انکار قرارشان می‌‌دهد،پیشنهاد می‌شود با بازشناسی زنجیره‌ای از متغیرهای روان‌شناختی درونی ِ برگرفته از مجموعه‌ای از تحقیقات، به تدوین پروتکل مهارتی شناختی در این زمینه همت گمارده شود. همچنین ارائه این مجموعه نتایج به درمانگران در مراکز مشاوره، آن‌ها را در درمان یاری می‌کند و اهداف درمانی معطوف به بیماران را نیز تحقق می‌بخشد. استفاده از ابزارهای خود‌گزارشی و مقطعی بودن از محدودیت‌های پژوهش حاضر بود. همچنین از آنجا که پژوهش حاضر در شهر بیرجند انجام ‌شده است، بنابراین در تعمیم نتایج حاصل به دیگر شهرها باید احتیاط کرد. با توجه به نتایج پژوهش تهیه برنامه‌های آموزشی در زمینه کاهش استرس ناباروری و احساس شکست می‌تواند راهبردهای مناسب را به افراد از جمله زوجین آموزش دهد. این برنامه‌ها می‌توانند به‌ صورت برنامه‌های مداخله‌ای در زمینه پردازش شناختی اطلاعات هیجانی و تنظیم و مدیریت هیجانات انجام شود. همچنین جهت تعمیم‌پذیری نتایج پیشنهاد می‌شود که به انجام پژوهش در دیگر شهرها پرداخته شود. همچنین پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آینده، نقش عوامل شناختی و هیجانی در قالب معادلات ساختاری بررسی و ارزیابی شود.
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش نشان داد که استرس ناباروری و احساس شکست در قالب یک الگو می‌تواند کیفیت رابطه زناشویی زنان نابارور را پیش‌بینی کند. توصیه می‌شود مداخله آموزشی مبتنی بر توانمندسازی زنان نابارور در جهت کاهش استرس ناباروری و احساس شکست در برنامه آموزش و مراقبت‌های زنان نابارور لحاظ شود تا به ارتقای کیفیت رابطه زوج‌ها کمک کند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر مورد تائید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی بیرجند به کد IR.BUMS.REC.1399.039 بوده است. و تمام اصول اخلاقی مرتبط از جمله محرمانه بودن پرسشنامه‌ها، رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان در پژوهش و اختیار خروج از پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این پژوهش برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد نویسنده اول در گروه روان‌شناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فردوس است و صرفاً با هزینه‌های شخصی نویسنده اول انجام ‌شده است.   
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: سیده محدثه رضائی و مریم صف آرا؛ تحقیق و بررسی: سیده محدثه رضائی و سید محمود موسوی‌نژاد؛ ویراستاری و نهایی‌سازی: تمامی نویسندگان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.